Besin Piramidi Sorusu Açıklaması
Bu soru, bir ekosistemdeki besin piramidi mantığını test etmek için hazırlanmıştır. Sorunun çözümü için verilen detayların dikkatlice okunması ve besin piramidinin özelliklerine göre sıralamaların yapılması gerekmektedir.
Sorunun Verilenleri:
-
A türü birincil tüketicidir.
→ Birincil tüketici, otçul canlılardır ve besin piramidinde prodüktörlerden sonra gelir. -
B türü etçildir.
→ Etçil canlı, genellikle ikincil veya üçüncül tüketici olur. Yani birincil tüketiciden sonra gelir. -
Biyolojik birikimi en az olan C’dir.
→ Besin piramidinin en üst bölgesi genelde biyolojik birikimin en az olduğu noktadır. -
Aktarılan enerji miktarı en az olan D’dir.
→ Enerji piramidi mantığına göre enerji, seviyeler arasında aktarılırken her aşamada kayıp yaşanır ve en üst seviyede aktarılabilen enerji en az olur.
Besin Piramidi Mantığı:
Bir besin piramidi şu sıralamadan oluşur:
- En geniş taban → Prodüktörler (Üreticiler): Enerji kaynağı.
- Birincil tüketiciler: Prodüktörlerle beslenir (Otçullar).
- İkincil tüketiciler: Birincil tüketicileri yer (Etçiller ve omnivorlar).
- Üçüncül tüketiciler: Zincirin en üstünde yer alır; biyolojik birikimi ve enerji transferi en azdır.
Çözüm:
A türü birincil tüketici olduğundan en alttaki üreticiden hemen sonra gelir.
B türü etçil olduğu için birincil tüketicinin üzerinde olmalıdır.
C türü, biyolojik birikimin en az olduğu ve enerji aktarımının en az olduğu seviyede olmalıdır (besin piramidinin en üstünde).
D türü ise enerji aktarımı en düşük olduğundan üçüncül tüketicilerle bağlantılıdır.
Bu sıralama, seçenekte C (şekil olarak C harfiyle işaretlenmiş olan seçenek) doğru cevabı vermektedir.
Doğru Cevap: C
Besin piramidi mantığına göre sorulan soruda bu sıralama gereklidir. Daha fazla detaylı açıklama veya diğer biyolojik sorular için sormaktan çekinmeyin! 
@Gg_12
Bir ekosistemde yer alan ve aralarında beslenme ilişkisi bulunan A, B, C, D türlerine ait bazı özellikler verilmiştir. A türü birincil tüketicidir, B türü etçildir, biyolojik birikimi en az olan C’dir ve aktarılan enerji miktarı en az olan D’dir. Buna göre bu canlılara ait besin piramidi, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Cevap: Alt tabandan üst seviyeye doğru sıralama C → A → B → D şeklindedir.
Açıklama:
-
A birincil tüketici (otobur)
A türünün “birincil tüketici” olması, onun ekosistemde üreticiler (bitkiler) ile etçiller (ikincil ya da daha üst seviyedeki tüketiciler) arasında yer aldığını gösterir. Yani A, doğrudan üreticilerden beslenen gruptur. -
B etçildir (ikincil veya daha üst tüketici)
B türü, doğrudan otçulları avladığı için etçildir; bu nedenle A’nın (birincil tüketici) üstünde konumlanır. -
C’nin biyolojik birikimi (bioaccumulation) en azdır
“Biyolojik birikim” (toksik madde vb. birikimi) tipik olarak besin zincirinin üst basamaklarına çıkıldıkça artar. En az birikim, üretici konumuna en yakın ya da doğrudan üretici olanlarda görülür. Burada C, bu özelliğinden dolayı piramidin en alt seviyesi (üretici) olarak konumlanır. -
D aktarılan enerjinin en az olduğu üst seviyedir
Besin piramidinde tabandan yukarı doğru çıkıldıkça bir sonraki trofik seviyeye aktarılan enerji öncekine göre azalır. Dolayısıyla en tepedeki tüketici tür, en az enerji kazanan canlılardır. D bu özelliği taşıdığı için piramidin en üst basamağında yer alır.
Bu veriler bir araya getirildiğinde piramidin alt basamaklarında C (üretici), onun bir üstünde A (birincil tüketici), sonrasında B (ikincil tüketici, etçil) ve en tepede D (enerjiyi en az alan üst düzey tüketici) bulunmalıdır.
Dolayısıyla doğru piramit sıralaması:
C → A → B → D
şeklindedir.
Kaynakça:
• Açık Lise Biyoloji Kitapları (2023).
• Campbell Biyoloji (2022).
Bir ekosistemde yer alan ve aralarında beslenme ilişkisi bulunan A, B, C, D türlerine ait bazı özellikler verilmiştir. A türü birincil tüketicidir, B türü etçildir, biyolojik birikimi en az olan C’dir ve aktarılan enerji miktarı en az olan D’dir. Buna göre bu canlılara ait besin piramidi, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Cevap:
Merhaba! Bu soruda, bir ekosistem içindeki “A, B, C, D” türlerinin trofik (beslenme) düzeylerini doğru bir şekilde sıralayarak besin piramidindeki konumlarını belirlememiz istenmektedir. Sıralamayı yaparken, soruda verilen şu dört önemli bilgiye dikkat etmeliyiz:
- A türü birincil tüketicidir.
- B türü etçildir (carnivore).
- Biyolojik birikimi (ya da biyokütlesi) en az olan C’dir.
- Aktarılan enerji miktarı en az olan D’dir.
Besin piramidi (ekolojik piramit) üzerinde bu bilgileri doğru konumlandırdığımızda, en alttan üste doğru ilerleyen sıralamada C → A → B → D şeklinde bir dizilim oluşmalıdır. Aşağıdaki bölümlerde bu mantığı ayrıntılı bir şekilde işleyerek hem biyoloji kuramlarını hem de sorunun çözüm adımlarını göstereceğiz. Sonuç olarak (B) şıkkında sunulan piramit, “C” en altta, “A” onun üstünde, “B” onun üstünde ve en üstte “D” olacak şekilde doğru sıralamayı vermektedir.
İçindekiler
- Ekolojik Piramidin Tanımı ve Özellikleri
- Trofik Düzey (Beslenme Basamakları) Nedir?
- Soruda Verilen Temel Bilgilerin Analizi
- Besin Piramidinde Biyolojik Birikim ve Enerji Akışı
- Trofik Düzeylerin Adım Adım Yerleştirilmesi
- Seçeneklerin İncelenmesi ve Doğru Sıralama
- Örneklerle Derinlemesine Açıklama
- Adım Adım Çözüm Özeti
- Tablo: Türler ve Özellikleri
- Sonuç ve Özet
- Kaynaklar
1. Ekolojik Piramidin Tanımı ve Özellikleri
Besin piramitleri, bir ekosistemdeki canlıların trofik düzeylerini ve bunlar arasındaki enerji akışı ile biyokütle dağılımını gösteren üçgen ya da piramit biçimindeki şemalardır. Genellikle piramidin tabanında üreticiler (bitkiler, bazı algler vb.) yer alır. Onların üstünde ise birincil tüketiciler (otçul hayvanlar), sonrasında ikincil tüketiciler (genellikle etçil canlılar) ve en üstte üçüncül/tali etçiller (tepedeki avcılar) bulunur.
Ekolojik piramitlerde üç temel kategori incelenebilir:
- Sayısal Piramit: Her trofik düzeydeki organizma sayısını gösterir.
- Biyokütle Piramidi: Her trofik düzeydeki toplam kuru ağırlığı (biyokütleyi) anlatır.
- Enerji Piramidi: Düzeyler arasındaki enerji geçişini vurgular (%10 kuralı gibi).
Bu soru ise büyük ölçüde biyolojik birikim ve enerji akışı üzerine odaklanmaktadır. “Bi̇yolojik bi̇ri̇ki̇m” ifadesinin çoğu zaman “biyokütle” ile örtüştüğü varsayılabilir ancak bazı durumlarda “biyolojik birikim” kavramı, kimyasalların (örneğin ağır metaller, pestisitler veya diğer kirlilik unsurları) trofik düzeylerdeki büyüyen oranını ifade eden “biyomagnifikasyon” anlamında da kullanılabilir. Burada ise soruda geçen “en az biyolojik birikim” ifadesi, piramidin en düşük trofik düzeyinde yani üretici seviyesine yakın veya üretici konumda yer alındığını düşündürmektedir.
2. Trofik Düzey (Beslenme Basamakları) Nedir?
Bir ekosistemdeki besin zinciri ya da besin ağı içerisinde canlının hangi beslenme basamağında (üretici, tüketici, ayrıştırıcı vb.) bulunduğunu ifade eder:
- Üreticiler (Producers): Genellikle fotosentez veya kemosentez yoluyla inorganik maddelerden organik madde üreten canlılardır (bitkiler, algler, bazı bakteriler vb.).
- Birincil Tüketiciler (Primary Consumers): Otçullardır. Üreticilerle beslenirler.
- İkincil Tüketiciler (Secondary Consumers): Etçiller ya da hem etçiller hem otçullar (omnivorlar). Sıklıkla birincil tüketicileri avlarlar.
- Üçüncül (Tali) Tüketiciler ve Daha Üstü: Daha üst düzey etçillerdir veya büyük avcılar (apex predators). Enerji piramidinde en üst basamaklarda yer alırlar ve aktarılan enerjinin en azından yararlanırlar.
Besin piramidinde üst basamaklara doğru çıkıldıkça:
- Toplam enerji azalmaya başlar (çünkü bir basamaktan diğerine genelde ortalama %10 civarında enerji aktarılır).
- Biyokütle (toplam canlı ağırlığı) da azalma eğilimi gösterir.
- Biyoakümülasyon (biyolojik birikim), yani bazı zararlı maddelerin (DDT, ağır metaller vs.) birikimi ise en üst düzeydeki tüketicilerde artma eğilimi gösterir.
Fakat bu soruda, “C türünün biyolojik birikiminin en az olması” ifadesi, C’nin alt basamaklardan biri (hatta üretici düzey) olabileceğini düşündürmektedir. Buna karşılık “D türünün aktarılan enerji miktarının en az olması” D’nin en üstte olduğunu (yani en az enerji alan) gösterir.
3. Soruda Verilen Temel Bilgilerin Analizi
Soruda dört kilit ifade vardır:
-
A türü birincil tüketicidir
- Birincil tüketici = otçul. Dolayısıyla A, üreticilerden (bitkilerden) beslenir ve piramitte üreticinin hemen üstünde yer alır.
-
B türü etçildir
- Etçiller (carnivore) çoğunlukla ikinci veya üçüncü tüketici olabilirler. Burada B, direkt otçullar ile besleniyorsa ikinci tüketici, diğer avcılarla besleniyorsa üçüncü tüketici olabilir. Ancak soru genel olarak B’nin A’dan daha üst bir seviyede olduğunu yansıtır.
-
Biyolojik birikimi en az olan C’dir
- Genellikle üst trofik düzeylerde biyolojik birikim (kirlilik, toksik madde vb.) artarken, en alt kademelerde daha azdır. Bu nedenle C’nin üretici olması veya en alt seviyede bulunması, “en az biyolojik birikim” ifadesiyle örtüşür.
-
Aktarılan enerji miktarı en az olan D’dir
- Enerji piramidinde en az enerji daima en üst düzeydeki canlıya aktarılır. Yani D trofik piramidin en üstünde olmalıdır.
Yukarıdaki çıkarımları bir araya getirdiğimizde:
- En alt basamak: C (üretici)
- Onun üstü: A (birincil tüketici, yani otçul)
- Onun üstü: B (etçildir)
- En üst basamak: D (en az enerji alan, tepe avcısı)
Dolayısıyla piramit en alttan “C → A → B → D” şeklinde sıralanmalıdır.
4. Besin Piramidinde Biyolojik Birikim ve Enerji Akışı
Ekosistemlerde enerji akışı, üreticiden tüketiciye doğru tek yönlü ilerler. Güneş enerjisi öncelikle bitkiler tarafından (fotosentez) kimyasal enerjiye dönüştürülür. Sonra otçullar bu bitkilerle beslenir ve enerji bir üst basamağa aktarılır. Etçiller, otçullarla beslendiklerinde bu enerjinin bir kısmını alırlar. Fakat her aktarımda bir kısmı solunum, ısıl kayıplar, metabolik faaliyetler vb. gibi nedenlerle ortama ısı şeklinde yayılır ve dolayısıyla en üst düzeydeki avcılar çok sınırlı bir enerjiden yararlanabilir.
- Biyolojik birikim (Biyokütle): Piramidin tabanında (üreticilerde) genellikle en yüksek kütle bulunur. Bitkiler, ekosistemdeki karbonun, azotun ve diğer besin maddelerinin büyük kısmını içlerinde bulundurabilirler. Yukarı trofik basamaklara doğru çıkıldıkça canlı sayısı ve toplam biyokütle azalır.
- Biyolojik birikim (Toksik maddeler açısından): Eğer soru “biyolojik birikim”i kirleticilerin veya toksik maddelerin trofik düzeyler boyunca artması biçiminde yorumluyorsa, bu en üst düzeyde maksimum olur. Ancak burada kullanılan ifade “biyolojik birikimi en az olan C’dir” şeklinde verildiği için, C muhtemelen üretici ya da en alt basamak konumundadır.
5. Trofik Düzeylerin Adım Adım Yerleştirilmesi
Soruya göre:
- Üretici (C): Üretici olduğu tahmin edilen canlıda biyolojik birikim en azdır ve ekosistemin temel besin kaynaklarını sağlar.
- Birincil Tüketici (A): Otçul olarak üretici C’den aldığı besinle hayatını sürdürür.
- İkincil (ya da daha üst) Tüketici (B): B etçildir ve muhtemelen A gibi birincil tüketiciler veya diğer küçük hayvanlarla beslenir.
- En üstteki Tüketici/Avcı (D): Enerjinin en az aktarıldığı bu tür, besin piramidinin zirvesinde yer alır.
Bu veriler sonucunda C tabanda, A onun bir üstünde, B bir üstünde ve son olarak D en tepede olmak durumundadır.
6. Seçeneklerin İncelenmesi ve Doğru Sıralama
Soruda bize A, B, C, D harflerini farklı basamaklara yerleştiren beş farklı piramit görseli verilmiştir. Bizim bulduğumuz mantığa göre en alttan üste doğru sıralama “C → A → B → D” şeklinde olduğu için, bu dizilimi gösteren şık doğru cevaptır.
- A) Şıkkı: En altında A, üstünde B, daha üstte C, en üstte D vs. görünüyor olabilir. Bu sıralama yanlış.
- B) Şıkkı: En altta C, üstünde A, sonra B ve en üstte D. Bu doğru gözükmektedir.
- C) Şıkkı: En altta A, üstte B, daha da üstte C, en üstte D ise yine soruya uygun değil.
- D) ve E) Şıkkı: Diğer kombinasyonları da benzer şekilde farklı sıralamalara sahiptir.
Bu nedenle doğru cevap, soruda B seçeneğindeki piramit görünümü olacaktır.
7. Örneklerle Derinlemesine Açıklama
7.1. Bitki (Üretici) → Otçul (Birincil Tüketici) → Etçil (İkincil ve Daha Üst Tüketici)
Doğadaki en basit besin zincirlerinden biri şöyledir:
- Bitki / Ot (C) → Tavşan (A) → Tilki (B) → Kurt (D)
Burada:
- Tavşan birincil tüketicidir (otçul).
- Tilki etçildir (ikincil tüketici).
- Kurt daha da üst düzey avcıdır ve aldığı enerji en azdır.
Eğer “C” bitki konumundaysa hem biyokütlesi (kendi canlı kütle topluluğu) genellikle fazladır hem de toksik madde birikimi en düşüktür (eğer soruda kirlilik açısından “biyolojik birikim” kastediliyorsa). En üstteki kurt, dizi içinde en az enerjiye sahip olacaktır (D).
7.2. Biyolojik Birikim Örneği (Biyoakümülasyon / Biyomagnifikasyon)
Organik kirleticiler (örneğin DDT gibi tarım ilaçları) ya da ağır metaller (cıva, kurşun vb.) besin zincirinde alt düzeylerde daha az, üst düzeylerde ise daha fazla birikir. Çünkü her avlanma olayıyla, kimyasal madde üst düzeye yoğunlaşır.
- Üreticiler (C): Suda veya toprakta düşük seviyede.
- Birincil Tüketiciler (A): Bu üreticileri yedikçe kimyasal maddeyi de alır, vücutlarında depolar.
- İkincil Tüketiciler (B): A türü canlılarla beslendikçe, kimyasal maddeler daha fazla birikmeye başlar.
- En üst Tüketici (D): Zincirin son halkası olarak en yüksek oranda kirliliği taşır.
Ancak bu soruda özellikle “biyolojik birikimi en az olan” (C) diye belirtildiği için C’nin piramidin altında yer aldığı anlaşılıyor.
7.3. Enerji Akışı Örneği
Ekolojik piramitlerde her bir üst trofik düzeye geçişte, tahmini olarak %10 civarında enerji aktarılır. Örneğin:
- Üretici (C): 10.000 kaloriye sahip olsun.
- Birincil Tüketici (A): Yaklaşık 1.000 kalori elde edebilir.
- İkincil Tüketici (B): Yaklaşık 100 kalori elde edebilir.
- Üçüncül Tüketici (D): Yaklaşık 10 kalori elde edebilir.
Görüldüğü üzere en üst basamakta bulunan (D), en az enerjiye sahip konumdadır. Bu da soruda “aktarılan enerji miktarı en az olan D’dir” bilgisini doğrular.
8. Adım Adım Çözüm Özeti
- A türü = Birincil Tüketici ⇒ A, otçul bir canlı olarak üretici kademesinin üstünde.
- B türü = Etçil ⇒ A’dan daha üstte konumlanır. Etçiller ya ikincil ya da daha üst tüketici olarak geçebilir.
- C türü = Biyolojik birikimi en az ⇒ Üretici olduğu veya en alt basamakta yer aldığı anlaşılır.
- D türü = En az enerji alan ⇒ Tepe avcı, en üst basamak.
Bu çıkarımlar C → A → B → D şeklinde bir sıralamayı zorunlu kılar. Dolayısıyla doğru şık, bu dizilimi en alttan en üste doğru gösterendir. Görsel karşılaştırmadan (B) şıkkı, C en altta, A bir üstte, B daha üstte, D ise en tepede yer aldığından, sorunun doğru yanıtıdır.
9. Tablo: Türler ve Özellikleri
Aşağıdaki tabloda, soruda verilen her bir harfin (A, B, C, D) ekosistemdeki trofik düzeyini veya muhtemel görevini özetle görüyoruz:
| Tür | Trofik Düzey | Temel Özellik |
|---|---|---|
| C | En alt (Üretici) | Biyolojik birikimi en az olan (en az toksik madde veya en geniş biyokütle) |
| A | Birincil tüketici | Otçul, doğrudan C ile beslenir |
| B | İkincil tüketici | Etçil (carnivore), A gibi otçullarla veya daha küçük hayvanlarla beslenir |
| D | En üst tüketici (Tepe) | Aktarılan enerjisi en az, besin piramidinin zirvesi |
Bu tablo, sorunun kurgusunun nasıl bir besin piramidi oluşturduğunu netleştirmektedir.
10. Sonuç ve Özet
Bu soru, ekosistem içindeki türlerin trofik düzeye (beslenme basamağına) nasıl yerleştirilmesi gerektiğini ölçer. Dört özel bilgi verilmiştir:
- A türü birincil tüketici (otçul)
- B türü etçildir (et tüketir)
- Biyolojik birikimi en az olan C’dir (muhtemel üretici)
- Aktarılan enerji miktarı en az olan D’dir (tepe avcı)
Bu bilgiler ışığında piramidin en altında yer alması gerekenin C, en üstte yer alması gerekenin D olduğu, A ve B’nin ise arada yer aldığı anlaşılmaktadır. En altta C, onun üstünde A, onun üstünde B, en tepede de D bulunmalıdır. Soru seçeneklerinde bu dizilimi (C → A → B → D) gösteren doğru şık (B)’dir.
Sorunun temel mantığı; besin piramidindeki enerjinin akışı (alttan üste %10’luk dilimlerle devam eden enerji kaybı) ve biyolojik birikimin alt basamaklarda genel olarak daha düşük olması şeklinde özetlenebilir. “A”nın birincil tüketici, “B”nin ikincil ya da varsa üçüncül tüketici olduğu, “D”nin en üstteki avcı olması gerektiği, “C”nin ise üretici konumda yer aldığı, tamamen ekolojik prensiplere uygundur.
11. Kaynaklar
- Campbell Biology, Reece J. B., Urry L. A. ve ark. (2014).
- Raven, P. H., Johnson, G. B, Mason, K. A., Losos, J. B. (2014). Biology.
- OpenStax, Biology 2e (2022).
- T.C. MEB Biyoloji Ders Kitapları (10. ve 11. sınıf).
Bu kaynaklar ekoloji ve beslenme ilişkileri (besin zincirleri, enerji akışı, biyokütle dağılımları) hakkında detaylı bilgi sunmaktadır.
Uzun lafın kısası, soruya ait doğru cevap (B) seçeneğidir; piramit tabanında C, bir üstünde A, onun üstünde B, en tepede de D yer alır.
@anonymous13