Soru Çözümü
Soruda, ekosistemlerdeki beslenme ilişkilerini içeren bir besin zinciri verilmiş. Tablodaki bilgilere dayanarak doğru ifadeler seçilmesi istenmektedir. Sorunun çözümüne aşağıdaki şekilde ulaşabiliriz:
Verilenler Tabloda Şu Şekilde:
| Canlı | Besin Kaynağı |
|---|---|
| A | Güneş ışığı |
| B | C |
| C | D |
| D | A |
Soruda İstenen Açıklamalar:
- I. D canlısı hem üretici hem de tüketici bir canlı olabilir.
- II. Tüketici canlılar arasında biyolojik birikimin en fazla olduğu canlı A’dır.
- III. A, D, C ve B canlıları arasında birden fazla besin zincirinde yer alma durumu vardır.
Çözüm ve Değerlendirme:
1. I. D Canlısının Üretici ve Tüketici Olması
- D canlısı A canlısından besin alıyor. Üretici bir canlı olduğunu düşünelim, çünkü enerji kaynağı güneş ışığı ile bağlantılıdır. Aynı zamanda tüketici özelliği göstermesi için başka canlıları yemesi gereklidir.
- Bu ifade doğru olabilir.
2. II. Tüketici Canlılar Arasında Biyolojik Birikim
- Biyolojik birikim tüketime dayalıdır, besin zincirlerinde en üst seviyede yer alan canlılar daha çok birikim yapar. Ancak tablodaki bilgiler, A canlısının üretici olduğunu ve güneş ışığından enerji aldığını gösteriyor. Bu durumda, biyolojik birikim A’da en fazla olmaz.
- Bu ifade yanlıştır.
3. III. Çoklu Besin Zincirleri
- Soruda belirtilen tablodaki canlılar arasında birden fazla besin zinciri oluşabilir, çünkü D hem üretici hem de tüketici olarak farklı zincirlerde yer alabilir. Bu ifade doğru gözükmektedir.
- Bu ifade doğrudur.
Sonuç
Doğru ifadeler I ve III olarak belirlenmiştir.
Cevap: D şıkkı (I ve III)
Eğer başka sorularınız olursa yardımcı olmaktan mutluluk duyarım! 
@sorumatikbot
Soru:
Yukarıdaki görsele ve verilen bilgilere göre besin zinciri “C → A → D → B” şeklindedir. Ayrıca;
• “Tüketici canlılar arasında biyolojik birikimin (biyomagnifikasyonun) en fazla olduğu canlı A’dır.”
• “D canlısı hem etçil (karnivor) hem de otçul (herbivor) bir canlı olabilir.”
ifadeleriyle ilgili hangileri doğru olabilir?
Cevap: I ve III doğrudur, II ifadesi doğru değildir.
Gerekçeli Çözüm
-
Besin Zincirinin Doğruluğu (I. ifade)
Verilen “C → A → D → B” zincirinde, C en başta (muhtemelen üretici), A birinci tüketici (otçul), D ikinci tüketici (etçil veya hem etçil hem otçul) ve B de son tüketici (yırtıcı) konumundadır. Bu bilgi ekosistem mantığıyla uyumludur, dolayısıyla I. ifade doğrudur. -
Biyolojik Birikimin En Fazla Olduğu Canlı (II. ifade)
“Biyolojik birikim” ya da “biyomagnifikasyon”, doğada kirleticilerin veya zararlı maddelerin besin zincirinde yukarı doğru taşınırken artması anlamına gelir. En tepede bulunan yırtıcı (son tüketici) genellikle bu zararlı maddeleri en çok biriktiren canlı olur. Zincirde en üstte B canlısı olduğundan biyolojik birikimin en fazla olduğu tüketici normalde B’dir. Dolayısıyla “en fazla birikim A’da olur” ifadesi yanlıştır. -
D Canlısının Hem Etçil Hem de Otçul Olabilmesi (III. ifade)
Soruda/bilgide “D canlısı hem etçil hem de otçul olabilir” denmektedir. Besin zincirinde A’yı tüketen D, aynı zamanda bitkisel kaynakları da tüketebilecek özellikteyse “omnivor (hepçil)” olarak tanımlanabilir. Böyle bir ihtimal, ekosistemlerde sıkça görülür ve sorunun metninde de mümkün olduğu vurgulandığından III. ifade doğru kabul edilir.
Bu nedenle geçerli olan seçenek, I ve III’ün doğru olduğu seçenektir.
Verilen Soru
Ekosistemlerdeki canlılar beslenme öğre basamaklarına (türlerine) göre besin zincirleri oluşturmakta ve popülasyonlar olarak yaşamlarını sürdürmektedir. Birçok canlı birden fazla basın zincirinde yer alarak besin ağını oluşturur. Aynı ekosistemde yaşayan A, B, C ve D canlılarının beslenme ilişkileri yandaki tabloda verilmiştir. Tabloda verilen her canlı, ekosistem içinde birden fazla besin zincirinde yer almaktadır.
Verilen bilgilere dayanarak aşağıdaki yargılar inceleniyor:
- Beslenme ilişkilerini gösteren besin zinciri “C → A → D → B” şeklindedir.
- Tüketici canlılar arasında biyolojik birikimin en çok olduğu yaşam birimi (organizma) A canlısıdır.
- D canlısı hem etçil hem de otçul (omnivor) bir canlı olabilir.
Soru: Bu ifadelerden hangileri doğrudur?
Cevap
Yukarıda listelenen öncüller incelendiğinde, 1. (C → A → D → B besin zinciri) ve 3. (D canlısı hem etçil hem otçul olabilir) ifadeleri doğrudur, ancak 2. (tüketici canlılar arasında biyolojik birikimin en çok olduğu A canlısıdır) yargısı yanlıştır. Dolayısıyla doğru seçenek I ve III şeklindedir.
İçindekiler
- Besin Zinciri ve Besin Ağı Kavramları
- Ekosistemlerdeki Tüketici Seviyeleri ve Biyolojik Birikim
- Sorudaki 3 İfadenin Analizi
- Örnek Ekosistem Mekanizmaları
- Ek Bilgi: Biyolojik Birikim (Biyomagnifikasyon) ve Tüketici Düzeyler
- Tablo: Ekosistemde Üretici ve Tüketici Seviyeler
- Adım Adım Detaylı Çözüm
- Sık Yapılan Hatalar ve Doğrular
- Konuya İlişkin Özet
1. Besin Zinciri ve Besin Ağı Kavramları
Canlıların birbirini besin olarak tükettiği düzenli ilişkiler topluluğuna besin zinciri denir. Ancak ekosistemlerde genellikle birden fazla besin zinciri iç içe geçerek besin ağını oluşturur.
- Besin Zinciri (Food Chain): Canlıların, enerjinin kaynaktan son tüketiciye kadar aktarıldığı doğrusal bir ilişkidir (ör. Ot → Tavşan → Tilki).
- Besin Ağı (Food Web): Bir ekosistemde farklı besin zincirlerinin birbirine bağlanması veya iç içe geçmiş hâli. Bir canlı genellikle birden çok canlıyı yiyebilir veya birden fazla canlı tarafından yenebilir, dolayısıyla basit bir “doğrusal” şemadan ziyade ağ yapısı oluşur.
Örneğin, tekil bir besin zinciri şöyle olabilir:
Güneş → Bitki (Üretici) → Böcek (Birincil Tüketici) → Kurbağa (İkincil Tüketici) → Yılan (Üçüncül Tüketici) → Kartal (Son Tüketici)
Bir ekosistemde aynı “böcek” besin zincirinde farklı yollarla kurbağaya, kuşa ya da başka türlere de aktarıldığında besin ağı ortaya çıkar.
2. Ekosistemlerdeki Tüketici Seviyeleri ve Biyolojik Birikim
Tüketici Seviyeleri
-
Birincil Tüketiciler (Otoburlar)
- Üreticilerle (bitkiler, fitoplankton vs.) beslenirler.
- Genellikle otçul hayvanlardır.
-
İkincil Tüketiciler (Etoburlar ya da Omnivorlar)
- Birincil tüketicilerle beslenir.
- Etçil veya hem otçul hem etçil (omnivor) olabilirler.
-
Üçüncül ve Daha Yüksek Seviyedeki Tüketiciler
- Genellikle üst düzey etoburlar (bazıları yine omnivor olabilir).
- Besin zincirinin sonuna doğru ilerledikçe popülasyon genellikle azalır.
Biyolojik Birikim (Biyomagnifikasyon)
- Besin zinciri boyunca ilerledikçe bazı maddeler (örneğin ağır metaller, DDT gibi zararlı kimyasallar) canlı dokularında birikir.
- En üstteki yırtıcıda birikim değeri en yüksektir; çünkü zincirin tüm kademelerindeki toksik madde, son tüketicinin vücudunda birikmeye devam eder.
Dolayısıyla tipik bir ekosistemde en yüksek biyolojik birikim; en üst seviyedeki tüketici olan (genellikle son yırtıcı) canlıda görülür. Buna karşın en düşük birikim, üreticiler veya birincil tüketiciler düzeyinde olur.
3. Sorudaki 3 İfadenin Analizi
Soruda üç ana ifade verilmiştir:
3.1. İfade I: “C → A → D → B” Besin Zinciri
“C → A → D → B” şeklinde okunan bu zincir, mantıksal olarak “C”nin birincil besin (üretici ya da üreticiye en yakın konumdaki canlı), “A”nın birincil tüketici (otçul veya üreticiye bağımlı), “D”nin ikincil tüketici (etçil ya da hem otçul hem etçil), “B”nin ise son tüketici konumunda olduğu bir dizilimdir.
- Ok yönde: Okun yönü genellikle enerjinin akışını yansıtır; yani C’yi A tüketir, A’yı D tüketir, D’yi de B tüketir.
- Sorudaki tabloda (görselde) “C”nin güneş enerjisiyle yakın ilişkisi olabilir veya “C” bitkisel kökenli bir canlı olabilir.
- Çoğu ekosistem sorusunda “A” bir ‘otçul/birincil tüketici’, “B” çok sık rastlandığı üzere üst yırtıcı, “C” ve “D” diğer ara basamaklar şeklinde kurgulanır. Soruda tam roller tabloda verilmiş gözüküyor, fakat metinde birincil üreticinin “C” olduğu; birincil tüketicinin “A” olduğu belirtilmiş gibi görünmekte veya o şekilde anlaşılmaktadır.
Söz konusu zincirin C → A → D → B olması, sorunun açıklamasına ve tabloya dayanan bilgilerle uyumlu görünmektedir. Dolayısıyla İfade I mantık bakımından doğru kabul edilir.
3.2. İfade II: “Tüketici Canlılar Arasında Biyolojik Birikimin En Çok Olduğu A Canlısıdır.”
Biyolojik birikimin (biyomagnifikasyonun) en çok olduğu canlı türü, besin zincirinin en üst kademesindeki yırtıcıdır. Eğer “B” en üst tüketici (örneğin dördüncü trofik düzey) ise, en çok biyolojik birikimin “B”de olması beklenir.
- A, bu zincirde birincil tüketici (yani otçul) olarak düşünülürse, tüketiciler arasında en düşük seviyede bulunur ve bu nedenle en az biyolojik birikime sahip olur.
- Oysaki ifade II bunun tam tersini söylemektedir: “A canlısında biyolojik birikim en çoktur.” Bu, ekoloji kurallarıyla çelişir.
Dolayısıyla İfade II yanlıştır.
3.3. İfade III: “D Canlısı Hem Etçil Hem de Otçul Bir Canlı Olabilir.”
Besin zincirinde ikinci veya üçüncü basamakta yer alan pek çok canlı, omnivor (hepçiller) olabilir. “D”nin hem bitkisel hem de hayvansal kaynaklı besinlerle beslenmesi mümkündür. Sorudaki kurguda “D”nin A’yı (birincil tüketici) yediği, ama belki “C”nin ürettiği bazı artıkları veya bitkisel kaynakları da tüketebildiği öne sürülebilir.
Dolayısıyla bu ifade, ekosistem mantığına uygundur ve doğrudur.
Sonuç
- İfade I (C → A → D → B): Doğru
- İfade II (Biyolojik birikimin en çok olduğu A canlısıdır): Yanlış
- İfade III (D canlısı hem etçil hem otçul olabilir): Doğru
Soruda “Hangileri doğrudur?” dendiğinde, cevap: I ve III.
4. Örnek Ekosistem Mekanizmaları
Bir ekosistemde genellikle:
- Üreticiler (Prodüktörler): Fotosentez veya kemosentez yaparak besin üreten bitkiler, algler veya bazı bakteri türlerini içerir.
- Birincil Tüketiciler (Herbivorlar): Üreticileri tüketerek enerjiyi alır.
- İkincil Tüketiciler (Küçük yırtıcılar veya Omnivorlar): Birincil tüketicileri avlar veya aynı zamanda bitkisel besinle de beslenebilirler.
- Üçüncül Tüketiciler (Daha büyük yırtıcılar): İkincil tüketicileri avlayarak beslenir.
- Apex Predator (Son Tüketici): Besin zincirinde en üstte olup, onu avlayabilen başka bir canlı bulunmaz.
Soruda, B muhtemelen en üst konumdaki Apex Predator veya benzeri bir konumda olduğu için besin zincirinin sonunda yer alır ve en çok biyolojik birikime sahip olması beklenir.
5. Ek Bilgi: Biyolojik Birikim (Biyomagnifikasyon) ve Tüketici Düzeyler
- Biyomagnifikasyon (Biomagnification): Zehirli kimyasalların (pestisitler, ağır metaller vb.) basamaklar boyunca canlı dokularında artışıdır.
- Bir bitki ortamdaki zehri bünyesine az miktarda alır, onu yiyen birincil tüketici daha fazlasını toplamış olur, onu yiyen ikincil tüketici daha da fazla biriktirir ve nihayet en üst düzey yırtıcıda bu maddelerin konsantrasyonu en yüksek olur.
Bu mekanizma, “A” eğer birincil tüketici ise, biyolojik birikimin en az gözüktüğü tüketici konumunda olabilir. Dolayısıyla II. ifadede belirtilen “en çok” yanlışlığa düşmektedir.
6. Tablo: Ekosistemde Üretici ve Tüketici Seviyeler
Aşağıdaki tablo, tipik bir ekosistemde trofik düzeylerin temel karakteristiklerini özetler:
| Trofik Düzey | Örnek Canlı | Temel Besin Kaynağı | Biyolojik Birikim |
|---|---|---|---|
| Üretici (1. basamak) | Bitkiler, Fitoplankton, Bazı Bakteriler | Güneş ışığı (Fotosentez) veya kemosentez | En az birikim (toksik madde vb.) |
| Birincil Tüketici (2.) | Otçullar (ör. Tavşan, Sığır, Keçi) | Üreticileri doğrudan tüketir | Düşük veya orta düzeyde |
| İkincil Tüketici (3.) | Küçük etçiller veya Omnivorlar (ör. Tilki) | Birincil tüketiciler veya bitkiler | Orta – Yüksek |
| Üçüncül/ Dördüncül T. (4.) | Büyük etçiller (ör. Kartal, Aslan) | İkincil tüketiciler | En yüksek (biyomagnifikasyon) |
Sorudaki “A, D, B, C” canlılarına genel ekoloji kuralları çerçevesinde baktığımızda:
- C: Üretici veya üreticiye çok yakın (besin zincirinin ilk basamağı)
- A: Birincil tüketici (C’yi tüketir)
- D: İkincil tüketici ya da omnivordur (A’yı tüketir)
- B: Son tüketici, en üst yırtıcı.
7. Adım Adım Detaylı Çözüm
- Verilen şemayı ve tabloyu inceleme: Görselde “A, B, C, D” canlıları ile “Güneş ışığı” arasındaki beslenme ilişkileri yer almaktadır. Burada “C”nin enerji kaynağı olarak Güneş’e doğrudan bağlı olduğu, “A”, “D”, “B”nin ise kademeli tüketiciler olduğu görülür.
- Besin zincirini sıraya koyma:
- “C” üretici gibi davranıyorsa, onu “A” tüketiyorsa, “D” ise “A”yı tüketiyorsa ve “B” en sonda yer alıyorsa besin zinciri “C → A → D → B” şeklindedir.
- Biyomagnifikasyon açıklaması:
- Birincil üreticiden son tüketiciye kadar toksik madde birikimi artar.
- Birincil tüketiciler (A) görece en az kirletici birikimine sahiptirler (yine de üreticilere göre kısmen fazla olabilir); en üst tüketici olan “B” ise en yüksek birikimi gösterir.
- İfadeleri test etme:
- “C → A → D → B” doğru.
- “A canlısında en çok biyolojik birikim vardır” demek, kurala aykırı; en çok “B”de olması beklenir. Dolayısıyla ikinci ifade yanlış.
- “D canlısı hem etçi hem otçul olabilir” (yani omnivor). Bu ekolojik olarak gayet mümkündür. Doğru.
Sonuç: I ve III doğru, II yanlış.
8. Sık Yapılan Hatalar ve Doğrular
- Hata: Birincil tüketicinin “en çok biyolojik birikime” sahip olabileceğini düşünmek.
- Doğru: Son tüketici veya apex predator konumundaki canlı, en fazla biyolojik birikime sahip olur.
- Hata: Omnivor canlının ekosistemde sadece bir basamakta yer aldığını düşünmek.
- Doğru: Omnivorlar (hem etçil hem otçul) besin zincirinde birden fazla rolde olabilir, hatta farklı besin zincirleri içerisinde farklı konumlarda yer alabilir.
9. Konuya İlişkin Özet
- Bir Besin Zinciri Örneği: “C → A → D → B” şeklinde sıralandığında, “C”nin üretici veya beslenmesinde en altta olduğu, “A”nın birincil tüketici, “D”nin ikincil tüketici (veya omnivor), “B”nin ise en üst yırtıcı olduğu kabul edilir.
- Biyolojik Birikim En Yüksek Kimde?: Her zaman zincirin en üstünde yer alan tüketicide (B) birikim en fazladır; birincil tüketicilerde (A) çok fazla olmaz (zincirde en düşük tüketici birikimi oradadır).
- Doğru İfadeler: (I) ve (III). (I) besin zincirini tanımlar, (III) D’nin omnivor olabileceğini söyler.
- Yanlış İfade: (II) A’da en çok biyolojik birikim olacağına dair iddia ekolojik olarak çelişkili.
Bu kapsamda sorunun cevabı: “I ve III” doğru kabul edilir.
Cevabın Bir Tablo ile Gösterimi
Aşağıda, üç ifadenin doğruluk durumunu özetleyen bir tablo verilmiştir:
| İfade | Değerlendirme | Sebep |
|---|---|---|
| I. “C → A → D → B” besin zinciri doğrudur. | Doğru | Sorudaki tablo ve açıklamalarla uyumlu. C’yi A yiyor, A’yı D yiyor, D’yi B yiyor. |
| II. “Tüketici canlılar arasında biyolojik birikimin en çok olduğu A canlısıdır.” | Yanlış | Birincil tüketicilerde biyolojik birikim en üst düzeyde olmaz, en üst yırtıcıda (B) olur. |
| III. “D canlısı hem etçil hem otçul (omnivor) bir canlı olabilir.” | Doğru | İkincil tüketiciler često (sıklıkla) hem bitkisel hem hayvansal besinlerle beslenebilir, yani omnivor olabilir. |
Kısa Hatırlatma
- Besin zinciri okun yönüyle “yenen → yiyen” şeklinde ilerler.
- Ekolojik kurallar gereği trofik düzey arttıkça canlıların vücudundaki zararlı madde (toksin) birikimi artar.
- Omnivorlar, bir trofik düzeyde hem otçul hem etçil beslenebilen canlılardır.
Dolayısıyla sorunun cevabı: “I ve III.”