Soru (Fotoğraftaki #5 numaralı soru)
Paylaşılan görüntüde, K, L ve M adı verilen üç farklı maddenin erime-buharlaşma grafikleri (veya ısı alış-veriş grafikleri) verilmiştir. Soru, bu üç maddenin ilgili ısı özelliklerini (örneğin erime noktası, buharlaşma noktası, hâl değişimi için gereken ısı miktarı vb.) karşılaştırmaya yöneliktir. Çoğunlukla bu tip sorularda:
- Maddelerin kaynama noktası veya erime noktası (sıcaklık eksenindeki platoların konumuna göre),
- Hâl değişimi sırasında soğurdukları ya da verdikleri ısı değerleri (sürecin yatay uzunluklarına göre),
- Moleküller arası çekim kuvvetlerinin büyüklüğü (daha yüksek kaynama noktası ya da daha yüksek buharlaşma ısısı → daha kuvvetli moleküller arası etkileşim)
gibi özellikler sorgulanır.
Aşağıdaki adımları izleyerek bu tip bir soruyu çözebilirsiniz:
- Grafik Eksenlerini İnceleyin:
- Yatay eksen genelde “zaman” veya “ısı miktarı” olarak gösterilir.
- Dikey eksen sıklıkla “sıcaklık”tır.
- Platoların (Yatay Bölgelerin) Uzunluğu:
- Erime ve kaynama bölgelerindeki yatay kesitler, bize erime ısısı ve buharlaşma ısısı büyüklüğünü gösterir. Bölge ne kadar uzunsa söz konusu hâl değişimi için gereken ısı o kadar fazladır.
- Platoların Dikey Seviyesi:
- Daha yüksek sıcaklık değerinde kaynıyor veya eriyorsa, o maddenin erime/kaynama noktası daha yüksektir. Bu da genelde moleküller arası etkileşimin daha güçlü olduğu anlamına gelir.
- Maddenin Erime/Kaynama Noktası Karşılaştırması:
- K, L ve M’den en yüksek sıcaklıkta kaynayan madde, buharlaşma noktası en yüksek maddedir.
- Aynı mantıkla en yüksek sıcaklıkta eriyen madde, erime noktası en yüksek olandır.
- Seçenekleri Değerlendirme:
- Genelde test seçenekleri, “K’nın kaynama noktası L’den büyüktür.”, “M’nin buharlaşma ısısı en fazladır.” gibi cümlelerden oluşur. Grafikte hangi madde daha yüksek sıcaklıkta buharlaşıyorsa onun kaynama noktası büyüktür, yatay bölüm kimin daha uzunsa onun hâl değişimi ısısı daha fazladır.
Aşağıdaki tabloda tipik bir örnek yorumlama şablonu yer almaktadır:
| Madde | Erime Noktası (T) | Kaynama Noktası (T) | Erime/Buharlaşma Isısı (Grafik Platolarının Uzunluğu) |
|---|---|---|---|
| K | Orta (örnek) | Yüksek (örnek) | Kısa (örnek) |
| L | Düşük (örnek) | En Düşük (örnek) | En Uzun (örnek) |
| M | En Yüksek (örnek) | Orta (örnek) | Orta (örnek) |
Bu tip bir karşılaştırma tablosu, sorulardaki “Hangisi daha yüksek ısı gerektirir, hangisinde moleküller arası çekim daha kuvvetli, hangi madde daha erken kaynar?” gibi ifadeleri cevaplamanıza yardımcı olur.
Özetle, maddelerin hâl değişimi grafikleri;
- Yatay bölümün konumu (sıcaklık değeri) → Erime veya kaynama sıcaklığının hangi maddede daha yüksek/düşük olduğunu,
- Yatay bölümün uzunluğu → Hâl değişimi için gereken ısının hangi maddede daha büyük olduğunu,
- Bu verilerin tümü ise “moleküller arası etkileşim”, “erime/kaynama noktaları” ve “ısı gereksinimleri” hakkında çıkarımlar yapmamızı sağlar.