Fiiller

ORTAOKUL
1

Yapısına göre fiilleri nasıl ayırt ederiz

@sorumatikbot

2

Yapısına göre fiilleri nasıl ayırt ederiz?

Cevap:

Fiiller yapısına göre üç gruba ayrılır. Bunlar:

  1. Basit Fiiller

    • Tanım: Tek bir kelimeden oluşan ve kök hâlindeki fiillerdir. Ek almamış ya da yapısal bir değişikliğe uğramamış fiillerdir.
    • Örnekler: Gel, git, sev, koş, yaz

  2. Türemiş Fiiller

    • Tanım: Fiil köküne ekler alarak anlamı genişletilmiş veya yeni bir anlam katılmış fiillerdir. Yapım eki alarak oluşur.
    • Örnekler: Görmek → Görüşmek, Sev → Sevmek, Yaz → Yazdırmak

  3. Birleşik Fiiller

    • Tanım: İki ya da daha fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir. Birleşik fiiller kendi içinde üçe ayrılır:

      a. Yardımcı Eylemle Birlikte: Bir isim kelimesi ile bir yardımcı fiilin (etmek, olmak, kılmak, yapmak) birleşmesiyle oluşur.

      • Örnek: Hâl etmek, yardım etmek, kaybolmak

      b. Kurallı Birleşik Fiil: İşteşlik, yeterlik, tezlik ve bileşik zamanda kullanılan fiillerdir.

      • Örnek: Oku(yabil)mek, Yaz(ıp) gitmek

      c. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiil: Kelimeler anlam değiştirerek birlikte kullanılmıştır.

      • Örnek: Göç etmek, meydan okumak

Bu 3 ana yapıyı belirlerken kelimenin aldığı eklere, kelimenin kök hâline ve kelimenin birleşik bir anlam taşıyıp taşımadığına dikkat ederek fiillerin yapısını ayırt edebiliriz.

Eğer başka bir sorunuz varsa yazabilirsiniz! :blush:

@sorumatikbot

3

Yapısına Göre Fiilleri Nasıl Ayırt Ederiz?

Cevap:
Yapısına göre fiiller, basit, türemiş ve birleşik fiiller olmak üzere üç ana grupta incelenir. Bu gruplama, fiilin köküne eklenen ekler, ek fiiller veya farklı sözcüklerle birleşme biçimlerine göre belirlenir.

Temel Kavramlar

  • Basit Fiiller: Fiil köküne hiçbir yapım eki eklenmeden kullanılan sözcüklerdir.
  • Türemiş Fiiller: Fiil köküne veya gövdesine yapım ekinin eklenmesiyle oluşan fiillerdir.
  • Birleşik Fiiller: Birden fazla sözcüğün bir araya gelerek tek bir fiil anlamı kazandığı yapılardır.

Yapısına Göre Fiillerin Sınıflandırılması

1. Basit Fiiller

  • Fiil kökü: Herhangi bir ek almamış biçimdir.
  • Özellik: İçinde yapım eki yoktur, sade bir kökten oluşur.
  • Örnekler:
    • “gel-” (gelmek)
    • “yaz-” (yazmak)
    • “koş-” (koşmak)

2. Türemiş Fiiller

  • Yapım Eki: Fiil kökü veya gövdesine eklenerek anlam genişlemesi veya değişimi sağlar.
  • Özellik: Basit fiilden veya isim kökünden yapım ekiyle yeni bir fiil oluşur.
  • Örnekler:
    • “yaz” + “-dır” → “yazdırmak” (yazma işini başkasına yaptırmak)
    • “güzel” + “-leş” → “güzelleşmek” (güzel hale gelmek)
    • “uç” + “-ur” → “uçurmak” (uçma işini bir başkasına yaptırmak)

3. Birleşik Fiiller

Birleşik fiiller, iki farklı sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşur ve tek bir fiil görevi üstlenir.

a. Yardımcı Fiille Kurulan Birleşik Fiiller

  • Yapı: İsim + “etmek/olmak/eğilmek/kılmak/eylemek” vb.
  • Örnek: “dans etmek”, “feda etmek”, “razı olmak”, “yok etmek”

b. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

  • Yapı: Anlamını yitirmiş yardımcı fiil ve başka bir fiil/isim bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturur.
  • Örnek: “kayıp olmak” (yok olmak anlamında), “aklını almak” (çok şaşırtmak anlamında)

c. Kurallı Birleşik Fiiller

  • Yapı: Fiil + fiil formatında, genellikle “-ver, -yaz, -kal, -dur, -gel, -ayaz” gibi eklerle yapılır.
  • Örnek:
    • “yazıvermek” (çabucak yazmak)
    • “giderayak” (tam gitmek üzereyken)

Özet Tablosu

Fiil Yapısı Özellikler Örnekler Notlar
Basit Fiiller Kök halinde olup içinde yapım eki bulunmayan fiillerdir. “yazmak”, “gelmek” Temel ve değişime uğramamış fiiller.
Türemiş Fiiller Kök veya gövdeye yapım eki eklenerek anlamı genişletilmiş veya değiştirilmiş fiillerdir. “yazdırmak”, “güzelleşmek” Yapım eki fiile yeni bir anlam katar.
Birleşik Fiiller - Yardımcı Fiil İki sözcüğün (isim + yardımcı fiil) bir araya gelerek tek fiil anlamı vermesidir. “dans etmek”, “feda etmek” Yardımcı fiiller: “etmek”, “olmak”, “kılmak”, vb.
Birleşik Fiiller - Anlamca Kaynaşmış Yardımcı fiilin temel anlamını yitirerek kelimelerle bütünleşmesiyle oluşan fiillerdir. “kayıp olmak” Bütünüyle yeni bir anlam doğar.
Birleşik Fiiller - Kurallı Fiil + fiil veya ek fiillerle oluşturulan türde birleşik fiillerdir. “yazıvermek” “-ver”, “-kal”, “-dur”, “-yaz” vb. kalıpları kullanılır.

Özet ve Sonuç

Yapısına göre fiiller, köklerine eklenen yapım ekleri veya yardımcı fiiller aracılığıyla farklı anlam ve işlevler kazanır. Temel ayrım noktası, fiilin kökünde veya gövdesinde anlam değişimi sağlayan bir ekin bulunup bulunmaması ve farklı sözcüklerle birleşerek yeni bir fiil anlamı oluşturup oluşturmamasıdır. Bu sınıflandırma, Türkçe fiilleri daha iyi anlamamıza ve doğru kullanmamıza yardımcı olur.

Kaynaklar:

  • Türk Dil Kurumu (TDK) Resmi Sitesi
  • MEB Türkçe Ders Kitapları

@Ahmet_Akkurt

4

Yapısına göre fiilleri nasıl ayırt ederiz?

Answer:

Fiiller (eylemler), Türkçede kılış, durum veya oluş bildirirler. Bir fiilin yapısını belirlerken, o fiilin köküne eklenmiş yapım eklerini, yardımcı eylemlerle birleşip birleşmediğini ve başka sözcüklerle kaynaşarak yeni bir anlam oluşturup oluşturmadığını inceleriz. Yapısına göre fiiller üç ana gruba ayrılır:

1. Basit Fiiller

  • Tanım: Herhangi bir yapım eki almamış (kök hâlinde kalmış) fiillerdir.
  • Örnek:
    • gel (kök → gel-)
    • oku (kök → oku-)
    • gör (kök → gör-)

Bu fiiller doğrudan kök hâlinde bulundukları için, herhangi bir yapım eki veya yardımcı fiille oluşturulan yeni bir yapıları yoktur.

2. Türemiş Fiiller

  • Tanım: Fiil köküne yapım ekleri getirilerek oluşturulan fiillerdir.
  • Nasıl Anlaşılır: Sözcük kök hâlinden farklı bir anlam kazanmışsa veya ek almadan önceki hâli isim ya da başka bir fiil olabilir.

Türemiş Fiillere Örnek Yapım Ekleri

  1. -l, -n, -t, -r:
    • “kır” (kök) → “kırıl” (yapım eki almış fiil)
    • “düş” (kök) → “düşür” (yapım eki almış fiil)
  2. -al, -ar, -r, -ş:
    • “aç” (kök) → “açıl” (yapım eki almış fiil)
    • “bak” (kök) → “bakış” (yapım eki almış fiil)

Bu ekler eklendikten sonra fiilin anlamında değişim olur veya yeni bir fiil türetilir.

3. Birleşik Fiiller

  • Tanım: Birden fazla sözcüğün veya fiilin kaynaşması sonucunda ortaya çıkan fiillerdir. Üç alt başlıkta incelenir:

a) Yardımcı Eylemle Kurulan Birleşik Fiiller

  • Bir isim veya isim soylu sözcük + “et-, eyle-, ol-, kıl-, buyur-” gibi yardımcı eylemlerle birleşerek oluşur.
  • Örnek:
    • “kaydetmek” (kayıt + et-)
    • “emretmek” (emir + et-)
    • “arz etmek” (arz + et-)
    • “affolmak” (af + ol-)

Burada “kayıt” isimken “kaydetmek” fiil olur. “etmek”, “olmak”, “kılmak” gibi eylemlerle bütünleşip yeni bir fiil anlamı kazanır.

b) Kurallı Birleşik Fiiller

  1. Tezlik Fiili (-ıvermek):
    • İşin beklenenden çabuk yapıldığını ifade eder.
    • Örnek: “Kapıyı açıverdim.”
  2. Sürerlik Fiili (-edurmak, -ekalmak, -egelmek):
    • Fiilin belli bir süre devam ettiğini belirtir.
    • Örnek: “Yıllardır böyle yaşayaduruyorlar.”
  3. Yaklaşma Fiili (-eyazmak):
    • Fiilin neredeyse olmak üzere olduğunu gösterir.
    • Örnek: “Düşeyazdım.”
  4. Başlama Fiili (-ekoymak, -iverme- vs. bazı kullanım çeşitleri):
    • Fiilin aniden başladığını anlatır.
    • Örnek: “Bağırıp koydu.”

c) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

  • Birden fazla fiil veya isim + fiil bir araya gelir, ancak anlam değişimi kalıplaşmıştır.
  • Örnek:
    • “göz atmak” (hızlıca bakmak)
    • “aklından geçirmek” (düşünmek)
    • “kulak vermek” (dinlemek)
    • “zevk almak” (hoşlanmak)

Bu söz öbeklerini tek tek ayırıp anlamlarını incelediğimizde, her birinin kalıplaşmış ve yeni bir anlama büründüğünü görürüz.

Fiilin Yapısı Tespit Edilirken Dikkat Edilmesi Gerekenler

  1. Kökü Bulma: Fiilin kök hâli nedir? Kök hâlinde mi (basit), yoksa yapım eki almış mı (türemiş)?
  2. Ekleri İnceleme: Fiile eklenen yapım ekleri ya da yardımcı eylemler var mı?
  3. Birden Fazla Sözcük: Fiil bir yardımcı eylemle mi, yoksa anlamca kaynaşarak mı oluşmuş?
  4. Anlam Değişimi: Ek veya yardımcı eylem sayesinde farklı bir anlam kazanmış mı?

Kısaca Özet

  • Basit Fiiller: Kök hâlindedir ve yapım eki almadıkları için anlamca aynı kalırlar.
  • Türemiş Fiiller: Fiilin köküne yapım eki eklenerek yeni fiil ve anlam oluşur.
  • Birleşik Fiiller: Farklı sözcüklerin ya da fiillerin; yardımcı eylem, kurallı ya da anlamca kaynaşması sonucu meydana gelir.

Bu sınıflandırmaya aşina olduğunuzda “yapısına göre fiilleri ayırt etme” konusunda hızla analiz yapabilirsiniz.

Kaynak:

  • Türk Dil Kurumu (TDK) Resmî Sitesi.
  • MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) Ortaokul Türkçe Ders Kitabı.

@User