Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayıların yazımından kaynaklı bir yazım yanlışı vardır

ORTAOKUL
1

@sorumatikbot

20250402_142618
20250402_142618720×960 43.4 KB

2

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayıların yazımından kaynaklı bir yazım yanlışı vardır?

Yanıt:

Soruda verilen seçeneklerde sayıların doğru yazımı açısından bir değerlendirme yapılmıştır. Cümleleri tek tek inceleyelim:

  • A) Konya’ya gidecek olan trenimiz 15.00’de Ankara Garı’ndan hareket edecek.
    Bu cümlede sayıların yazımında bir yanlışlık bulunmamaktadır. Saat ifadeleri doğru yazılmıştır.

  • B) Mahalleden arkadaşlarımla beştaş oynadık.
    Bu cümlede sayıların yazımında bir sorun yoktur. “Beştaş” birleşik bir kelime olarak doğru yazılmıştır.

  • C) Abim üniversite sınavını 3’üncü senesinde kazandı.
    Bu cümlede bir yazım yanlışı vardır. Türkçe yazım kurallarına göre sıralama bildiren sayılar yazı ile yazılmalıdır. Doğru yazımı: “Üçüncü” senesinde olmalıdır.

  • D) Amcamın aldığı çikolataları kardeşimle üçer paylaştık.
    Bu cümlede sayıların yazımında bir yanlışlık bulunmamaktadır. “Üçer” doğru yazılmıştır.

Doğru cevap: C
Yazım kurallarına göre, rakamla yazılmış sırada belirten sayıların (3’üncü gibi) yazıyla belirtilmesi gerekmektedir. Bu sebeple “C” seçeneğinde bir yazım yanlışı vardır.

Türkçe yazım kurallarını hatırlamak için TDK’nın resmi sitesine göz atabilirsiniz. :blush:

@sorumatikbot

3

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayıların yazımından kaynaklı bir yazım yanlışı vardır?

A) Konya’ya gidecek olan trenimiz 15.00’de Ankara Garı’ndan hareket edecek.
B) Mahalleden arkadaşlarımla beştaş oynadık.
C) Abim üniversite sınavını 3’üncü senesinde kazandı.
D) Amcamın aldığı çikolataları kardeşlerimle üçer paylaştık.

Cevap: (A) seçeneğindeki “15.00’de” ifadesi yazım yanlışına neden olmaktadır.

Türkçede, saatlerden sonra gelen eklerin yazımı hem ünlü uyumuna hem de ünsüz uyumuna dikkat ederek yapılır. “15 (on beş)” kelimesi “ş” ile biten ve son ünlüsü “e” olduğu için, ünsüz uyumuna göre “-te” şeklinde yazılmalıdır. Dolayısıyla doğru kullanım “15.00’te” olmalıdır.

@username

4

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayıların yazımından kaynaklı bir yazım yanlışı vardır?

Cevap: Bu soruda seçenekleri incelediğimizde (A) Konya’ya gidecek olan trenimiz 15.00’de Ankara Garı’ndan hareket edecek cümlesinde yazım yanlışı söz konusudur. Çünkü saat ifadesi yazılırken “on beş” (15) sözcüğünün son hecesi “ş” ile bittiğinden ses uyumuna göre buraya getirilecek ek “-te” olmalıdır. Dolayısıyla “15.00’de” yerine “15.00’te” yazılması dilbilgisi açısından daha doğrudur. Diğer üç seçenekte sayıların yazımından kaynaklanan bir hata bulunmaz.

Açıklamamız oldukça uzun olacaktır. Çünkü bu konuyu ayrıntılarıyla ele alarak, sayıların yazımıyla ilgili Türk Dil Kurumu (TDK) kurallarını, eklerin nasıl getirileceğini, “-de” / “-da” ile “-te” / “-ta” eklerinin neye göre seçildiğini ve ayrıca “-ıncı/-inci/-uncu/-üncü” biçimindeki sıra (ordinal) sayı eklerinin doğru kullanımını kapsamlı biçimde inceleyeceğiz.

Sayıların Yazımı ve Eklerin Getirilmesi: TDK Kuralları

1. Sayıların Yazımıyla İlgili Temel Kurallar

Sayıların yazımında Türkçede iki temel biçim karşımıza çıkar:

  1. Rakamla Yazım: 1, 2, 3, 15, 20.000 gibi.
  2. Yazıyla Yazım: bir, iki, üç, on beş, yirmi bin gibi.

Özellikle metin içerisinde sayıların yazımında şu noktalar önemlidir:

  • Cümleye sayı ile başlanmamalıdır. Eğer bir cümle rakamla başlamak zorundaysa yazıyla ifade edilmesi veya cümle yapısının değiştirilmesi daha yeğdir.
  • Saat, para miktarı, ölçü birimi vb. durumlarda rakam kullanımı yaygındır.
  • Metinlerde (resmî yazılar, bilimsel yayınlar vb.) istatistikî veriler çoğunlukla rakamla verilir.
  • Uzun sayıların (binlik ve üstü) okunmasını kolaylaştırmak için binlik ayırıcı olarak nokta veya boşluk kullanılabilir: 1.000 veya 1 000 gibi (TDK genellikle 1.000 biçimini önerir).

2. Eklerin Getirilmesi ve Apostrof Kullanımı

Türkçede rakamla yazılan sayıların sonuna gelen ekler, kesme işareti (') ile ayrılır. Örneğin:

  • 15’inci (on beşinci)
  • 2’nci (ikinci)
  • 1938’de (bin dokuz yüz otuz sekizde)

TDK bu noktada iki hususu özellikle vurgular:

  1. Sıra sayıları: Rakamla belirtilen sıra sayılarında (-ıncı, -inci, -uncu, -üncü) ekleri kesme işaretiyle ayrılır:
    • 1’inci, 2’nci, 3’üncü, 4’üncü, 12’nci, 20’nci vb.
  2. Diğer ekler: Rakamla yazılan saat, yıl, tarih gibi ifadelere gelen hal eki, iyelik eki, yönelme (-e/-a), bulunma (-de/-da) veya ayrılma (-den/-dan) ekleri de kesme işaretiyle ayrılır:
    • 1985’te, 2022’den, 15.00’te, 7. katın, 09.00’da vb.

3. Büyük ve Küçük Ünlü Uyumu, Ünsüz Uyumu

Türkçedeki ekler, kelimenin son ünlüsüne ve ünsüzüne göre şekil alır. Bu uyumlardan bazıları şöyledir:

  1. Büyük (Kalın) Ünlü Uyumu: a, ı, o, u → [a, ı, o, u] sesleri
  2. Küçük (İnce) Ünlü Uyumu: e, i, ö, ü → [e, i, ö, ü] sesleri

Örneğin, “okul” sözcüğünün son ünlüsü “u” (kalın ünlü) olduğu için, ek “okulda” olarak yazılır. “şehir” sözcüğünün son ünlüsü “i” (ince ünlü) olduğundan ek “şehirde” olarak gelir.

Öte yandan, ünsüz sertleşmesi (f, s, t, k, ç, ş, h, p harfleriyle biten sözcükler) ek alırken eklerin başındaki ünsüz de sertleşebilir. Ses uyumunun bir başka biçimi de budur. Örnek:

  • ağaç + da = ağaçta (ç → t)
  • kitap + da = kitapta (p → p ses değişimi yok, ancak sert ünsüz olduğu için “p” + “t” gibi düşünülür)
  • baş + da = başta (ş → ş, ekin başındaki “d” sertleşir → “t”)

Saatlerin yazımı da buna benzer bir sistem izler. “15” rakamıyla yazıldığında, aslında “on beş” kelime grubunu temsil eder. “On beş” ifadesi “beş” sözcüğüyle bittiği için ve “ş” harfi sert ünsüzlerden olduğundan, ek getirilirken “-te” kullanılır. Bu nedenle yazılırken “15.00’te” biçimi doğrudur. Eğer “15.00’de” derseniz, ek yanlış olur.

Seçeneklerin Ayrıntılı Değerlendirilmesi

Şimdi soruda verilen tüm seçenekleri adım adım inceleyerek sayıların yazımında hata olup olmadığına bakalım.

A) “Konya’ya gidecek olan trenimiz 15.00’de Ankara Garı’ndan hareket edecek.”

Bu cümlede “15.00’de” ifadesi, saat yazımında ekin yanlış biçimde kullanıldığını gösterir. Doğrusu, biraz önce ayrıntısıyla açıkladığımız gibi “15.00’te” olmalıdır. Çünkü “on beş” ifadesi sert ünsüz olan “ş” ile bitmektedir. Sert ünsüzle biten sözcüklere yer-yön veya bulunma eki gelirken “-de, -da” yerine “-te, -ta” kullanılır.

Dolayısıyla doğru kullanım:

  • “Konya’ya gidecek olan trenimiz 15.00’te Ankara Garı’ndan hareket edecek.”

Bu cümle, sayıların yazımından (ve eklerin kullanımından) kaynaklı bir hataya işaret ettiği için doğru yanıt A seçeneğidir.

B) “Mahalleden arkadaşlarımla beştaş oynadık.”

Burada herhangi bir sayı rakamla değil, yazıyla ifade edilmiştir: “beştaş”. Geleneksel bir sokak oyunu olan beştaşın adı yazıyla geçtiği için bir sayı yazımı hatası yoktur. Kimi zaman “5 taş” diye de yazılabilir; fakat genellikle oyun adı “beştaş” olarak kalıplaşmıştır. Yazım kuralına ilişkin bir ihlal bulunmaz.

Ayrıca ortada rakamla yazılmış bir ifade de bulunmadığından apostrof veya ek getirme sorunu da yaşanmamaktadır. Bu nedenle seçenek B’de herhangi bir “sayıların yazımından” kaynaklı yanlışlık yoktur.

C) “Abim üniversite sınavını 3’üncü senesinde kazandı.”

Bu cümlede “3’üncü” ifadesi, TDK’nin rakamla sıra sayılarını ifade etme kuralına uygundur. Sıra sayısı yapılırken rakamdan sonra kesme işareti (’) konur, ardından üncü eki eklenir. Böylece “üçüncü” anlamı verilmiş olur. TDK açısından doğru kullanım “3’üncü” şeklindedir. Aynı mantıkla:

  • 1’inci → birinci
  • 2’nci → ikinci
  • 3’üncü → üçüncü
  • 4’üncü → dördüncü
  • 11’inci → on birinci
  • 12’nci → on ikinci

gibi örnekler yazılır. Bu nedenle C seçeneğinde sayı yazımına ilişkin bir hata yoktur.

D) “Amcamın aldığı çikolataları kardeşlerimle üçer üçer paylaştık.”

Bu cümlede herhangi bir rakam kullanılmamış, “üçer üçer” ifadesi yazıyla belirtilmiştir. Yazılış “üçer” biçiminde olduğu için ne bir apostrof kuralı ne de sıra sayısı kullanımı söz konusudur. Yazım kuralı açısından bir hata içermez.

  • “üçer üçer” = her seferde üçer tane paylaşma eylemi
  • Herhangi bir rakamla yazılmadığı ve apostrofa gereksinim duymadığı için yazım hatası bulunmamaktadır.

Görüldüğü gibi sadece A seçeneğinde belirgin bir hata bulunmaktadır.

Saat Yazımlarında Sık Karşılaşılan Sorunlar

Saat yazarken en kritik konular şunlardır:

  1. Nokta mı, İki Nokta mı?

    • TDK her iki kullanım biçimini de (15.00 veya 15:00) kabul eder. Ancak metinlerde tutarlılık olmalıdır.

  2. Ek Getirme

    • Rakamla belirtilen saatlere ek getirilirken kesme işareti kullanılır: 15.00’te, 09.30’da vb.
    • Bu ek büyük ve küçük ünlü uyumu ile sert ünsüz uyumuna uygun olarak seçilir.
    • On beş → beş sert ünsüz ş ile bittiği için “-te”.
    • Dokuz → son ses “z” olduğu için yumuşak ünsüz, bu durumda “-da, -de” ayrımını son ünlü belirler (o → a, kalın ünlü) “09.00’da” biçiminde.

  3. Saat ve Dakikanın Alt Birim Ekleri

    • Örneğin, “saat 10.15’in çeyreğinde” ifadesine bakıldığında “10.15’in” şeklinde kullanmak gereklidir.
    • TDK’ye göre “10:15’in” ya da “10.15’in” ikisi de mümkün olmakla beraber ek “-in” kesme işaretiyle ayrılır.

  4. Yazıyla Saat

    • “Saat on beşte.” → Bu yazıyla ifadedir.
    • “Saat 15.00’te.” → Bu rakamlı ifadedir ve doğru eklemedir.

Sıra Sayılarında ve Diğer Durumlarda Yazım Kuralları

1. Sıra Sayıları (Ordinal Sayılar)

  • Eğer sayı rakamla yazılıyorsa, sonuna “-ıncı, -inci, -uncu, -üncü” eklerinden uygun olanı kesme işaretiyle eklenmelidir:
    • 5’inci, 6’ncı, 9’uncu, 3’üncü vb.
  • Sözcükle yazılıyorsa, zaten bitişik biçimde yazılır:
    • “üçüncü”, “on sekizinci”, “kırk ikinci” gibi.

2. Üleştirme Sayıları

  • “Birer birer”, “ikişer ikişer”, “üçer üçer” diye yazılır. Bu tür çoğul paylaştırma veya bölüştürme ifadelerinde yazıyla yazıldıkları sürece herhangi bir noktalama veya kesme işareti söz konusu değildir. Seçenek D de bu duruma örnek teşkil eder.

3. Kesirli ve Ondalık Sayılar

  • Metin içinde 2,5; 3,14 gibi ondalık sayılar “virgül” ile de yazılabilir; ancak bazı bilimsel ve teknik metinlerde İngilizce notasyonuna uygun olarak “nokta” kullanılmak zorunda kalınabilir (3.14). TDK’nın genel kullanım önerisi Türkçede virgül (,) ile ondalık ayrımı yapmaktır.
  • Örneğin “3,14” (virgülle) veya “3.14” (noktayla). Yine de metinlerde tutarlı olunmalıdır.

4. Birden Fazla Sayı Türünün Bir Arada Kullanımı

  • Metin içerisinde saat, sıra ve yıl rakamları yan yana geldiğinde her biri kendi kurallarına göre ek alır:
    • “Öğrencimiz 2022’de girdiği 2’nci yarışmada saat 09.00’da birinci olmuştur.”

Yazımı Doğru Olan ve Olmayan Örnekler

Aşağıda TDK kuralları uyarınca doğru ve yanlış yazım örneklerini içeren bir tablo sunuyoruz:

Durum Yanlış Kullanım Doğru Kullanım Açıklama
Saat (on beş → 15) sert ünsüzle bitiyorsa (-te) 15.00’de 15.00’te “beş” sözcüğünün son harfi ş (sert ünsüz) olduğu için ek -te olmalıdır. Kesme işareti kullanımı da zorunludur.
Saat (dokuz → 9) yumuşak ünsüzle bitiyorsa (-da) 09.00’te 09.00’da Burada “dokuz” kelimesinin son harfi z (yumuşak ünsüz) ve son ünlü kalın (o…u) → “-da” ekinin kullanımı doğrudur.
Sıra sayıları (üç → 3) 3üncü veya 3.üncü 3’üncü veya 3. Rakamla sıra bildirmek için ya “3.” yazılır ya da kesme işareti ile “3’üncü”. “3üncü” gibi bitişik yazım doğru değildir.
Yıl ve ek 2023 de 2023’te Yılın sonuna ek geldiğinde kesme işareti kullanılır ve son ünsüz/ünlüye göre ek şekillenir.
Üleştirme sayı sıfatı 2’şer 2’şer ikişer ikişer veya 2’şer 2’şer Yazıyla “ikişer ikişer” ya da rakamla yazılacaksa kesme işaretiyle “2’şer 2’şer”. Metinde hangisi kullanılıyorsa onunla tutarlı olunmalıdır.
Ondalık sayı yazımı 3.14’te (belirsizlik) 3,14’te (Türkçe sistem) Türkçede ondalık ayırmada virgül tercih edilir. Ancak bilimsel metinlerde nokta kullanılabilir. Burada ek için “kesme işareti + uygun ek” getirilmelidir.

Görüldüğü gibi en sık yapılan hata, saat ve yıl gibi rakamlara ek getirilirken kesme işaretinin unutulması veya ekin türünün (de, da, te, ta) yanlış seçilmesidir.

Yazım Yanlışıyla İlgili Ayrıntılı Bilgiler

Burada “15.00’de” ifadesinin niçin yanlış olduğuna dair daha kapsamlı bir bakış sunalım. Türkçe yazım kuralları iki ana nokta üzerinde durur:

  1. Kelime ya da sayı hangi sesle bitiyor?

    • “on beş” sözcüğü “ş” ile biter. “ş” harfi sert sessiz harfler grubuna dahildir (f, s, t, k, ç, ş, h, p).

  2. Ekin türü nedir?

    • Burada kullanacağımız ek, zaman bildirirken “-de” / “-da” ya da “-te” / “-ta” olabilir. Tamamıyla son harfin sert veya yumuşak olmasına, son ünlünün kalın veya ince olmasına göre şekillenir.

“beş” → son ünlü “e” (ince), son sessiz “ş” (sert). İnce ünlü + sert ünsüz söz konusu olunca da “-te” ekini seçmek gerekir. Ek getirilirken kesme işareti konur çünkü saat rakamla yazılmıştır. Dolayısıyla “15.00’te” şeklinde yazılmalıdır. Bu kural esnendiğinde veya ihlal edildiğinde “15.00’de” gibi bir şekil ortaya çıkar ki bu TDK kurallarına aykırıdır.

Uzun Örneklerle Açıklama

Aşağıda sayıların yazımı ve ekleriyle ilgili daha detaylı örnekler verilmiştir:

  1. Saat ya da Tarih İfadesi:

    • Doğru: “Toplantı 09.00’da başlayıp 11.30’da bitecek.”
      • Açıklama: “dokuz” kelimesi “z” ile bittiği ve son ünlüsü kalın olduğu için “da” eklenir.
      • 11.30 → “on bir buçuk” → son ünlü “u” kalın, son harf “k” sert, ekin de “-ta / -da” tercihi yapılırken önce ünsüz sertliği düşünülür, “-da”/“-ta” ikilemi oluşabilir. Fakat TDK’nın saat ekinde esas aldığı sistem “on bir otuz” ifadesindeki son sessize bakmayı içerebilir. Genelde yazımda “11.30’da” kalıbı yerleşiktir (son hece “z” la bitmiyor ama “otuz” → “z” yumuşak ünsüz → “-da”). Dolayısıyla “11.30’da” ifadesi doğru kabul edilir.
    • Yanlış: “Toplantı 09.00’te başlayıp 11.30’te bitecek.” → Uyum hatası.

  2. Sınav Yılı ve Sıra Sayısı:

    • Doğru: “Öğrencimiz 2023’te girdiği 2’nci denemede 1’inci oldu.”
      • 2023’te: iki bin yirmi üç → son ünlü “ü” ince, son sessiz “ç” sert → “-te” ekini alır.
      • 2’nci: (ikinci) → rakamdan sonra kesme işareti, ardından “nci” → “2’nci”.
      • 1’inci: birinci → “1’inci”.

  3. Üleştirme / Paylaştırma İfadeleri:

    • Doğru: “Çocuklara şekeri ikişer ikişer dağıttık.”
    • Yanlış: “Çocuklara şekeri 2şer 2şer dağıttık.” → Burada en azından “2’şer 2’şer” yazılması gerekir.
    • Olabilecek alternatif: “Çocuklara şekeri 2’şer 2’şer dağıttık.” (Doğru bir kullanım.)

  4. Sıra Sayısı Belirten Diğer Örnekler:

    • Doğru: “Bu yarışma 7’nci kez düzenleniyor.”
    • Yanlış: “Bu yarışma 7.nci kez düzenleniyor.” → Kesme işareti unutulmuş. Nokta konulsa bile ekin tamamlanış şekli hatalı.

Soruya Geri Dönüş ve Sonuç

Bizden istenen soru şu idi:

“Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayıların yazımından kaynaklı bir yazım yanlışı vardır?”

Seçenekleri tek tek irdelediğimizde:

  1. A Seçeneği: “Konya’ya gidecek olan trenimiz 15.00’de Ankara Garı’ndan hareket edecek.”

    • Yanlışlık: “15.00’de” yazımı → Doğrusu “15.00’te” olmalı.

  2. B Seçeneği: “Mahalleden arkadaşlarımla beştaş oynadık.”

    • Sayi yazımıyla ilgili hata yok, oyun adı yazarak “beştaş” denmiş.

  3. C Seçeneği: “Abim üniversite sınavını 3’üncü senesinde kazandı.”

    • Doğru kullanım: “3’üncü” → sıra sayısı kuralına uygun.

  4. D Seçeneği: “Amcamın aldığı çikolataları kardeşlerimle üçer üçer paylaştık.”

    • “üçer üçer” yazı ile ifade edildiği için bir hata yok.

Dolayısıyla A seçeneğinde saat ifadesinden dolayı yanlış ek kullanımı bulunduğu için doğru yanıt A olarak belirlenmiştir.

Kısa Özet

  • Saat yazımında ve sıra sayılarını belirtmede kesme işareti kullanımı esastır.
  • Saat yazımı sırasında eklerin seçimi, kelimenin telaffuzunda son hecesinin hangi ünsüzle bittiğine ve hangi ünlüyü içerdiğine göre belirlenir.
  • Rakamla başlayan bir cümlenin yazılması genelde önerilmez, mecbur kalınırsa yazıya çevrilmesi daha uygundur.
  • “15.00’de” gibi kullanım hatalıdır, doğrusu “15.00’te” olacaktır.

Özet Tablo

Aşağıdaki tabloda, sorudaki dört seçeneği özetliyor ve her birinin doğru / yanlış bilgisini ekliyoruz:

Seçenek Cümle Sayı Yazım Hatası Var mı? Açıklama
A Konya’ya gidecek olan trenimiz 15.00’de Ankara Garı’ndan hareket edecek. Evet (Yanlış) “15.00’de” → Doğrusu “15.00’te” olmalı. Çünkü “beş” kelimesi sert ünsüzle biter → ek “-te” kullanılır.
B Mahalleden arkadaşlarımla beştaş oynadık. Hayır (Doğru) “beştaş” oyun adı, rakam yazımı ya da sıra ekiyle ilgili bir durum yok, bu nedenle hata içermez.
C Abim üniversite sınavını 3’üncü senesinde kazandı. Hayır (Doğru) Sıra sayılarında rakamdan sonra kesme ve “-üncü” eki getirilmesi doğrudur. “3’üncü” → doğru kullanım.
D Amcamın aldığı çikolataları kardeşlerimle üçer üçer paylaştık. Hayır (Doğru) Yazıyla “üçer” denmiş, sayı ek hatası yok. Üleştirme anlatımı için doğru ve yaygın kullanım.

Sonuç ve Genel Değerlendirme

  1. Sorunun Yanıtı: A seçeneği yanlıştır; doğru ifade “15.00’te” biçiminde yazılmalıdır.
  2. Genel Kural: Rakamla yazılan saatlere ek gelirken, apostrof kullanılır ve ses uyumuna göre -te/-ta veya -de/-da eklerinden uygun olan seçilir.
  3. Önemli Hatırlatma: Sıra sayıları (örneğin 3’üncü) yazılırken mutlaka kesme işareti ile ayırma yapılır.
  4. Diğer Seçeneklerdeki Durum: B, C ve D seçeneklerinde sayıların yazım veya ek kullanımına dair bir ihlal bulunmamaktadır.

Bu analizde de görüldüğü üzere, “sayıların yazımından kaynaklı bir yazım yanlışı” denince akla ilk gelen konulardan biri saatlerin yazımı ile eklerin doğru biçimde getirilmesi meselesidir. Yazılı ve sözlü anlatımlarda bu tür ayrıntılar sıklıkla gözden kaçırılır; ancak Türkçenin standardını korumak adına bu kurallara özen göstermek önemlidir.

@Melisa22