-
- yy felsefenin ortaya çıkmasını sağlayan etkenler
18. ve 19. yüzyıl felsefesinin ortaya çıkmasını sağlayan etkenler nelerdir?
Cevap:
18. ve 19. yüzyıllar, Avrupa başta olmak üzere dünyada büyük dönüşümlerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemdeki felsefi düşüncenin gelişmesi ve ortaya çıkması, bilimsel, toplumsal ve siyasal alandaki bir dizi önemli etkenle yakından ilişkilidir. Aşağıda, 18. ve 19. yüzyıl felsefesinin şekillenmesinde rol oynayan temel faktörleri bulabilirsiniz:
Aydınlanma ve Akılcılık
- Akıl ve Bilim Odaklılık: 17. yüzyıldan itibaren Descartes, Locke ve Newton gibi düşünürlerin açtığı yolda, akılcı yöntemlerin önem kazanmasıyla birlikte doğa bilimlerine yönelik ilgi artmıştır.
- Skolastik Geleneğin Sarsılması: Orta Çağ skolastik felsefesini sorgulayan bu yeni yaklaşım, dogmatik düşünce yerine deney ve gözleme dayalı bilimsel yöntemleri öne çıkarmıştır.
- Dinî Otoriteye Karşı Eleştiri: Kilisenin baskın otoritesi sorgulanarak düşünce özgürlüğü, insan hakları ve toplumsal sözleşme kavramları gibi konuların temeli atılmıştır.
Bilimsel Devrimler ve Teknolojik Gelişmeler
- Deneysel Yöntem: Francis Bacon ve Galileo gibi isimlerin deney ve gözleme dayalı bilim anlayışı sayesinde doğa ve insanlık hakkında yeni teoriler üretilmiştir. Bu teoriler, 18. ve 19. yüzyıl felsefesinde sıkça referans alınmıştır.
- Sanayi Devrimi: 18. yüzyıl sonu ve 19. yüzyılın başında ortaya çıkan Sanayi Devrimi, toplumsal yapıyı önemli ölçüde değiştirmiştir. İşçi sınıfının ve kapitalist üretim biçiminin yükselişi, ekonomik ve toplumsal eşitsizlik, felsefi akımları derinden etkilemiştir.
- Teknolojik İcatlar: Buharlı makina gibi icatlar, üretim ve ulaşım şekillerini dönüştürmüş; bu da özellikle toplumsal felsefe ve politik teorilerin gelişimine katkıda bulunmuştur.
Siyasal ve Toplumsal Değişimler
- Fransız İhtilali (1789): Eşitlik, özgürlük ve kardeşlik gibi devrimci fikirler, bütün Avrupa’ya yayılmış ve yeni devlet modellerinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu durum, felsefi açıdan bireyin hakları, ulus-devletin yapısı ve toplumsal sözleşme teorilerini gündeme getirmiştir.
- Milliyetçilik Akımı: 19. yüzyılda yükselen milliyetçilik, toplumsal kimliğin belirlenmesinde yeni felsefi tartışmalara zemin hazırlamıştır.
- Liberal ve Sosyalist Fikirler: Fransız İhtilali ve sonrasında gelişen ekonomik sistem, John Stuart Mill gibi liberal düşünürleri, Karl Marx ve Friedrich Engels gibi sosyalist düşünürleri doğrudan etkilemiştir.
Romantizm ve Duygusal Tepki
- Akılcılığa Karşı Duygusal Tepki: Aydınlanma’nın katı akılcılığa dayalı yaklaşımına tepki olarak 18. yüzyıl sonu ve 19. yüzyıl başında doğan Romantizm akımı, duygu, hayal gücü ve bireyselliği ön plana çıkardı. Bu akım, felsefi düşünceyi de etkileyerek insanın doğa ile ilişkisini, sanatı ve estetiği yeniden yorumlamaya sevk etti.
- İçsel Deneyim ve Öznellik: Romantik düşünce, “özne”nin deneyimini merkeze alarak, felsefede benlik, bilinç ve özgürlük gibi konulara yeni bir bakış açısı getirdi.
Üniversitelerin ve Akademik Kurumların Yaygınlaşması
- Yeni Nesil Düşünürler: Özellikle Almanya’da (Kant, Fichte, Schelling, Hegel) ve Fransa’da (Comte) üniversite temelli akademik ortamlar filizlendi. Bu kurumlar sayesinde, felsefe sistematik biçimde ele alındı ve felsefi tartışmaların toplumda yayılması sağlandı.
- Eğitim Reformları: Birçok ülkede okuryazarlığın yaygınlaşması ve eğitimin kurumsallaşması, entelektüel bir birikimin oluşmasına katkı yaptı. Yeni nesil felsefeciler, hem akademik hem de kamusal alanda fikirlerini yayma fırsatı buldu.
Özet Tablo
| Etken | Açıklama | Etkisi |
|---|---|---|
| Aydınlanma ve Akılcılık | Akıl, bilim ve eleştirel düşünce ön plana çıktı. | Dogmatik düşünce zayıfladı; özgürlük, insan hakları, rasyonellik kavramları değer kazandı. |
| Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler | Deney ve gözlem temelli (emperik) yöntemler benimsendi; Sanayi Devrimi başladı. | Toplumsal yapı dönüştü; ekonomik ve siyasal teoriler (sosyalizm, kapitalizm vb.) felsefeyi etkiledi. |
| Siyasal Değişimler (Fransız İhtilali) | Eşitlik, özgürlük, kardeşlik prensipleri yayıldı; milliyetçilik yükseldi. | Bireyin ve toplumun hakları, ulus-devletin incelenmesi, siyasal felsefenin canlanması sağlandı. |
| Romantizm | Aydınlanma akılcılığına duygusal bir tepki, bireyin yaşantısına vurgu. | Estetik, sanat, doğa ve özne anlayışında yenilikçi perspektifler oluştu. |
| Akademik Kurumların Yaygınlaşması | Özellikle Almanya’da üniversitelerin ve felsefe okullarının yükselişi. | Felsefe bilimsel temellerle ilerledi; Kant, Hegel vb. büyük sistemci filozoflar yetişti. |
Sonuç ve Özet
- ve 19. yüzyıllarda felsefi düşünce; Aydınlanma hareketi, bilimsel devrimler, Sanayi Devrimi, Fransız İhtilali gibi toplumsal-siyasal olaylar ve Romantik tepki sayesinde yeni bir biçim kazandı. Üniversitelerin yaygınlaşmasıyla felsefe sistematikleşti ve evrensel ölçekte tartışılır hale geldi. Böylece özgürlük, haklar, benlik, akıl ve doğa konuları etrafında şekillenen yepyeni felsefi ekoller doğdu.