15-17 yüzyıl felsefesini hazırlayan düşünce ortamı ve olayları kısaca
15-17. Yüzyıl Felsefesini Hazırlayan Düşünce Ortamı ve Olaylar Nelerdir?
Answer:
15-17. yüzyıllar arasında, Orta Çağ’ın skolastik anlayışından uzaklaşılarak Rönesans, Reform ve Bilimsel Devrim gibi büyük dönüşümlerin yaşandığı bir döneme girilmiştir. Bu yüzyıllarda Avrupa’da insan merkezli (hümanist) düşünce öne çıkmış, farklı alanlarda (sanat, bilim, politika vb.) köklü değişimler gerçekleşmiştir. Aşağıda, 15-17. yüzyıl felsefesini hazırlayan ana etkenler ve önemli olaylar kısaca özetlenmiştir.
1. Rönesans (Yeniden Doğuş) ve Hümanizm
- Antik Kaynaklara Dönüş: Rönesans düşüncesi, Antik Yunan ve Roma metinlerine, bu dönemin felsefi ve bilimsel mirasına yeniden büyük ilgi duyulmasıyla başladı. Eski metinlerin asıllarına erişilmesi, Orta Çağ’daki skolastik otoriteden farklı bakış açıları geliştirmeye olanak sağladı.
- İnsanın Merkeze Alınması: Hümanizm ile bireyin benliği, yaratıcılığı ve yetenekleri önem kazandı. Böylece insan aklının doğayı ve evreni kavrayabileceğine dair özgüven arttı.
2. Reform Hareketi ve Dinsel Değişimler
- Martin Luther ve Protestanlık (1517): Martin Luther’in Katolik Kilisesi’ne karşı başlattığı Reform Hareketi, dini otoritenin sorgulanmasına ve farklı mezheplerin oluşumuna yol açtı. Bu sorgulama iklimi, felsefede de mevcut otoritelerin ele alınmasını ve rasyonel temellendirmelerin aranmasını beraberinde getirdi.
- Özgür İnceleme ve Din Adamlarının Rolünün Değişimi: Reform ile birlikte İncil’in farklı dillere çevrilmesi, sadece din adamlarının değil, eğitimli halk kesiminin de metinleri yorumlayabilmesine olanak verdi.
3. Coğrafi Keşifler ve Yeni Ufuklar
- Kristof Kolomb, Vasco da Gama, Macellan: Keşifler sonucunda Amerika kıtası, Hindistan ve Uzak Doğu gibi bölgelerle tanışan Avrupa, yeni kültürler ve kaynaklarla karşılaştı. Bu kültürel etkileşim, dünya görüşünün genişlemesine ve “evren merkezimizin” değişmesine yol açtı.
- Ticaretin ve Ekonominin Gelişmesi: Yeni ticaret yolları ve global etkileşimin artması, zenginleşmeyi ve farklı yerlerden gelen düşünsel akımları besledi. Bu zenginlik, sanatta ve bilimde sponsorluk (patronaj) imkânlarını arttırdı.
4. Matbaanın Gelişi ve Bilgi Yayılımı
- Gutenberg’in Matbaası (1450’ler): Bilginin hızlı ve ucuz şekilde çoğaltılması, kitlesel okuryazarlığın başlangıcını hızlandırdı. Bu sayede filozofların, bilim insanlarının ve yazarların fikirleri daha geniş kitlelere ulaştı.
- Eleştirel Düşünce Ortamının Yaygınlaşması: Özellikle üniversitelerde ve akademilerde yeni düşünceler kolayca yayılabildi, farklı bölgeler arasında fikir alışverişi hız kazandı.
5. Bilimsel Gelişmeler ve Modern Bilimin Doğuşu
- Kopernik, Galileo, Kepler Gibi Bilim İnsanları: Kopernik’in 1543’te yayımladığı “De revolutionibus orbium coelestium” ile Dünya merkezli evren modeli sarsıldı ve Güneş merkezli model kabul görmeye başladı. Galileo gözlemleri ve Kepler’in gezegen hareket kanunları da bu devrimi pekiştirdi.
- Deney ve Gözleme Dayalı Yöntem: Aristo’nun otoritesine dayalı açıklamalardansa, empirik yöntem ve matematiksel ispat önem kazandı. Francis Bacon gibi düşünürler bilimin deneysel temellerini sistematik hâle getirdiler.
- Descartes ve Akılcı Düşünce: 17. yüzyılda René Descartes, “Cogito, ergo sum” (Düşünüyorum, öyleyse varım) önermesiyle akılcı (rasyonalist) felsefenin kapılarını açtı.
6. Genel Etki: Yeni Felsefi Gündem ve Bireyci Bakış
- Rönesans ile başlayan hümanizm akımı, dini otoritelerin sorgulanması, özgür düşüncenin gelişmesi ve bilimsel buluşların artması sonucunda felsefede birey, özgür irade, doğa yasaları ve bilginin temeli gibi konular ele alınmaya başlandı.
- İnsan aklının evreni nasıl kavrayacağı, hükümdarın ve kilisenin otoritesinin sınırları, bilimde deney ve gözlemin rolü gibi sorular, 15-17. yüzyıl felsefesinin temel tartışma başlıklarını oluşturdu.
Özet Tablo
| Başlık | Öne Çıkan Unsur | Felsefeye Katkısı |
|---|---|---|
| Rönesans ve Hümanizm | Antik kaynaklara dönüş, insan merkezlilik | Akla ve bireye vurgu, yeni felsefi tartışmalar |
| Reform Hareketi | Kilise otoritesinin sorgulanması, Protestanlık | Özgür düşünce, metinlerin farklı dillere çevrilmesi |
| Coğrafi Keşifler | Yeni ticaret yolları, farklı kültürlerle etkileşim | Dünya görüşünün genişlemesi, geleneksel inançların sarsılması |
| Matbaanın İcadı | Bilginin yaygın ve ucuz basımı | Düşüncelerin hızlı yayılımı, okuryazarlığın artması |
| Bilimsel Devrim | Kopernik, Galileo, Kepler, Descartes | Gözlem, deney ve akılcılığa vurgu, modern bilimin temeli |
Kısa Özet
15-17. yüzyıl Avrupa’sında, Orta Çağ skolastik geleneğinden farklı olarak insan odaklı bir bakış açısı gelişmiştir. Rönesans, Reform, coğrafi keşifler, matbaanın yaygınlaşması ve bilimsel gelişmeler, felsefeyi yeniden şekillendirmiştir. Böylece insanın değerini merkeze alan, doğayı akıl ve deney yoluyla inceleyen, özgür düşünce alanını genişleten bir entelektüel atmosfer doğmuştur.