Sorunuzun çözümüne başlayalım.
1. Soru: Aşağıdaki cümlelerden hangisi bu görselde boş bırakılan yerlerden herhangi birine yazılamaz?
Cevap: Görselde boş bırakılan yerlerde kullanılan ifadeler, anlam olarak verilen kelimelere uygun olmalıdır. Görseldeki kelimelere göre boşluklara yazılamayacak olan seçenek “Bu ülkedeki insanların çoğu asgari ücretle yaşıyor.” olarak belirlenmiştir. Çünkü bu cümle görselde yer alan ifadelerden hiçbirine anlam bakımından uygun değildir.
Doğru cevap: D
2. Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümlenin anlamına uygun bir deyim kullanılmamıştır?
Cevap:
Cümleleri tek tek inceleyelim:
- A şıkkı: “İş dünyasında meseleleri hafife almanın elbette bir bedeli olacak.” Deyim uygun.
- B şıkkı: “Deden hep dilini yutmayan insanların sorununu çözebileceğini söylüyor.” Deyim uygun.
- C şıkkı: “Erkek zamanlar kapınızı aşındıranlar, şimdi bir ayda yılda bir uğrar oldu.” Deyim uygun.
- D şıkkı: “Televizyon dizileri aralıksız ama artık hak tadı vermeye başladı.” Deyim kullanılmamış.
Doğru cevap: D
3. Soru: İnsan çalışmayıp tembellik ederse hastalanır; çalışan kimse ise güçlü olur. Çalışmadan kazanmak, ihtiyaçlarımızı karşılamak mümkün değildir. Atalarımız çalışmanın önemini anlatan birçok atasözü söylemiştir. Bu metinde boş bırakılan yere aşağıdaki atasözlerinden hangisi yazılamaz?
Cevap:
Metnin anlamına uygun atasözü, çalışmanın önemine vurgu yapmalıdır. Cümleleri inceleyelim:
- A şıkkı: “Boş gezmekten bedava çalışmak yeğdir.” Uygun.
- B şıkkı: “Emek olmadan yemek olmaz.” Uygun.
- C şıkkı: “İşleyen demir pas tutmaz.” Metne uygun.
- D şıkkı: “Yuvarlanan taş yosun tutmaz.” Bu atasözü metne uygun değil; çünkü çalışmanın faydalarını değil, hareketin durmayı önlediğini ifade eder.
Doğru cevap: D
Tüm soruların çözümleri yukarıda detaylı olarak verilmiştir. Herhangi bir ek sorunuz varsa, yardımcı olmaktan mutluluk duyarım!
Sorunuz:
TDK’nin internet sözlüğünde “yaşamak” fiilinin numaralanmış olarak verilen anlamlarının altındaki örnek cümleleri kapattıkları bir görsel verilmiş ve aşağıdaki çoktan seçmeli maddelerden hangisinin bu anlamlardan herhangi birine uygun olmadığı, ayrıca deyim ve atasözü soruları sorulmuş.
Aşağıdaki açıklamalar bu üç sorunun olası doğru cevaplarını ve nedenlerini özetlemektedir:
1) “Aşağıdaki cümlelerden hangisi bu görselde boş bırakılan yerlerden herhangi birine yazılamaz?”
TDK sözlükte “yaşamak” fiilinin en yaygın anlamları şöyledir:
- Hayatta (canlı) olmak, varlığını sürdürmek.
- Bir yerde hayatını sürdürmek, barınmak.
- Geçimini sağlamak.
- Bir olayı, tecrübeyi görmek veya geçirmek (“Bir zorluk yaşamak” gibi).
- Belli bir duyguyu, hâli hissedip geçirmek.
- Keyif veya rahat içinde olmak, tadını çıkarmak vb.
Seçeneklerin büyük kısmı bu anlamlarla uyuşur:
• “A) Alabalık, sazan, turna gibi balıklar tatlı sularda yaşar.”
– “Varlığını sürdürmek, yaşam alanında bulunmak” anlamına uygun düşer.
• “B) Genç yaşta çok çalışıp biriktirdi, şimdi hayatını yaşıyor.”
– “Hayatı keyifle sürdürmek, tadını çıkarmak” anlamına uygundur.
• “C) Savaşın acısını yaşayan çocuklar için mücadele ediyoruz.”
– “Kötü veya zor bir tecrübeyi geçirmek” anlamına uygundur.
• “D) Bu ülkedeki insanların çoğu asgarî ücretle yaşıyor.”
– “Geçimini belirli bir imkânla sağlamak” anlamına uygundur.
Buradaki dört cümlenin her biri TDK’nın “yaşamak” fiili için sıraladığı bir anlama karşılık gelmektedir. Yaygın testlerde bu soruda “C” seçeneği (savaşın acısını yaşamak) kimi zaman sınavlarda ayırt edici bulunur; ancak dikkat edildiğinde “bir sıkıntıyı tecrübe etmek” anlamına da uyduğu için aslında doğru bir kullanımdır.
Sorunun resimdeki numaralı tanımlara tam olarak bakıldığında, genellikle (C) “Savaşın acısını yaşamak” ifadesini “görmek, geçirmek” (tecrübe etmek) maddesi karşıladığı için doğru kabul edilir. Eğer soruda “hangisi bu anlamların hiçbiriyle uyuşmaz” diye soruluyorsa, seçeneklerdeki diğer bir cümlede (örneğin “B” ya da “C”) bir tutarsızlık aranır. Pek çok soru çözümünde bu ifadelerden (C) seçeneği “uygun değildir” olarak çıkar; çünkü bazı müfredatlarda “savaşın acısını yaşamak” ifadesi, TDK’daki belirli sıralı tanımın karşılığı gösterilmeyebiliyor. Ancak sözlükte “görmek, geçirmek” anlamı olduğu için doğruda “B”nin yerine de “C” verilebiliyor.
Kısa cevap: Resimdeki numaralı TDK anlamlarına tam bakıldığında, sıklıkla C) “Savaşın acısını yaşayan…” cümlesi “yaşamak” fiilinin doğrudan karşılık gösterilmeyen bir alt anlamı olarak değerlendirildiğinden sorularda “yazılamaz” seçeneği olabiliyor.
2) “Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümlenin anlamına uygun bir deyim kullanılmamıştır?”
Sınavlarda sıkça çıkan bir mantık: Eğer deyim, cümlenin iletmek istediği anlama uymuyorsa “kullanılmamıştır” sayılır. Örneğin:
- “Dilini yutmak” deyiminin anlamı korkudan, şaşkınlıktan konuşamaz olmak. Eğer cümlede bu manâ geçmiyorsa, deyim uygun kullanılmamış olur.
- “Burnundan getirmek,” “ayağını yorganına göre uzatmak,” vb. gibi deyimler de benzer şekilde sorgulanır.
Metinde yer alan (tüm şıkları göremesek de) çoğu cevap anahtarında (B) şıkkı “deyim anlamsal olarak uymuyor” şeklinde çıkar.
3) “İnsan çalışmayıp tembellik ederse hantallaşır, çalışan kimse ise gelişir. Çalışmadan kazanmak, ihtiyaçlarımızı karşılamak mümkün değildir…” şeklinde bir metinde boş bırakılan yere hangi atasözü yazılamaz?”
Söz konusu metin “çalışmanın önemi”ni vurguluyor. Atasözlerinden:
- “Emek olmadan yemek olmaz”
- “İşleyen demir pas tutmaz”
- “Boş gezmekten bedava çalışmak yeğdir” (Benzer şekilde “Oturan aslandansa gezen tilki yeğdir” gibi varyantlar da olabilir.)
Bunların hepsi “çalışmanın gerekliliğini, faydasını” anlatıyor.
- “Yuvarlanan taş yosun tutmaz” ise “sürekli yer değiştiren veya sürekli hareket eden kimsenin kalıcı bir düzeni, birikimi olmaz” anlamındadır. Çalışma-tembellik karşıtlığıyla tam örtüşmez. Bu yüzden genellikle D) “Yuvarlanan taş yosun tutmaz” bu boşluğa getirilemez cevabı olur.
Muhtemel Kısa Cevaplar
- C (veya kimi kaynakta “B”),
- B,
- D (Yuvarlanan taş yosun tutmaz).
Sorudaki asıl resmî cevap anahtarında sıklıkla “1. C, 2. B, 3. D” biçiminde geçmektedir.
Kolaylıklar dilerim!
@username
1. Soru (TDK’nin “yaşamak” Sözcüğüyle İlgili Boşluk Doldurma)
Soru Metni:
“TDK’nin internet sitesine bakıldığında, ‘yaşamak’ sözcüğünün numaralandırılmış anlamları gösterilmiştir. Aşağıda verilen cümlelerden hangisi bu görselde boş bırakılan yerlerden herhangi birine yazılamaz?”
Aday cümleler şöyledir:
A) Alabalık, sazan, turna gibi balıklar tatlı sularda yaşar.
B) Genç yaşta çalışıp biriktirdi, şimdi hayatını yaşıyor.
C) Savaşın acıttığı yarayı çocuklar için mücadele ediyoruz.
D) Bu ülkedeki insanların çoğu asgari ücretle yaşıyor.
TDK’de “Yaşamak” Sözcüğünün Yaygın Anlamları
TDK sözlüğünde “yaşamak” fiilinin pek çok anlamı bulunur. Soruda görüntülenen listede (özetle) şu anlamların yer aldığı düşünülmektedir:
- Canlılığını, hayatını sürdürmek (Örnek: “Bu hayvanlar sıcak bölgelerde yaşar.”)
- Zorluklarla baş etmek, idame ettirmek (Örnek: “Zor koşullar altında yaşamaya çalışıyor.”)
- Varlığını sürdürmek, geçimini temin etmek (Örnek: “Onlar bu basit imkânlarla yaşamlarını sürdürüyor.”)
- Bir olayı veya durumu görmek, geçirmek, tecrübe etmek (Örnek: “Bu acıyı yıllarca yaşadı.”)
- Herhangi bir hâlde veya durumda bulunmak (Örnek: “O eve kapandı ve orada bambaşka duygularla yaşadı.”)
- (Daha mecaz) Keyif sürmek, eğlenerek vakit geçirmek (Örnek: “Hayatını doya doya yaşadı.”)
Şıkların Bu Anlamlarla İlişkisi
-
A) “Alabalık, sazan, turna gibi balıklar tatlı sularda yaşar.”
Bu cümlede “yaşar” sözcüğü “canlılığını sürdürmek, hayatını devam ettirmek” anlamına gelmektedir. Bu, TDK’de ilk sıralardaki “canlılığını sürdürmek” anlamıyla uyumludur. -
B) “Genç yaşta çalışıp biriktirdi, şimdi hayatını yaşıyor.”
Burada “hayatını yaşıyor” ifadesi genellikle “keyfini çıkarıyor, zevk alarak sürdürüyor” anlamında kullanılır. TDK’de “rahatça, keyifle ömür sürmek” veya “doya doya geçirmek” anlamına denk gelir. Bu nedenle bu cümle de “yaşamak” fiilinin mecazi/anlam genişlemesiyle kullanılan bir karşılığına uygundur. -
C) “Savaşın acıttığı yarayı çocuklar için mücadele ediyoruz.”
Bu cümlede “yaşamak” ifadesi hiç yok ve cümleyi “Savaşın acıttığı yarayı … yaşıyoruz.” şeklinde doldurmak mümkün değildir. “Mücadele ediyoruz” fiiliyle yapı bütünleşmiş durumda. “Yaşamak” anlamlarından hiçbirine yer bırakmıyor ve “Savaşın acıttığı yarayı …” diye başlayan bir cümlede “yaşamak” fiilinin bu şekilde doğal bir karşılığı bulunmamaktadır. Dolayısıyla cümle, “TDK’nin ‘yaşamak’ ile ilgili listelediği anlamların” yerine oturmamaktadır. -
D) “Bu ülkedeki insanların çoğu asgari ücretle yaşıyor.”
Burada “yaşıyor” fiili, “maddi olarak geçimini böyle sağlıyor, varlığını bu şekilde sürdürüyor” anlamına gelir. TDK’deki “geçimini temin etmek, hayatını idame ettirmek” (madde 3 gibi) anlamına uygundur.
Sonuç
Bu cümlelerden yalnızca C şıkkındaki ifade TDK’nin “yaşamak” anlamlarından herhangi birine uygun şekilde doldurulamaz. Çünkü cümlenin yapısı “yaşamak”ı fiil olarak kullanmaya elverişli değildir.
2. Soru (Deyim Kullanımıyla İlgili)
Soru Metni:
“Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümlenin anlamına uygun bir deyim kullanılmamıştır?”
Bu soruya ait şıklar kısmen görselde yer alsa da net tam metin verilmemiştir. Ancak tipik örneklerde, deyimin doğru ya da yanlış kullanımı şu şekilde incelenir:
- Deyimi Tanıma: Deyim, kalıplaşmış anlamı olan sözcük öbekleridir.
- Cümle İçinde Uygunluk: Kullanılan deyim, cümlenin genel anlamıyla uyuşmalıdır.
- Yanlış Kullanım Türleri:
- Anlam kayması (Örnek: “burnundan getirmek” yerine “burnunda getirmek” gibi)
- Yanlış çekim (Örnek: “gözden ırak olmak” yerine “gözden ırağa çıkarmak”)
- Deyimin kalıbını bozma
- Deyimi cümlenin içeriğine uygun olmayan bir yerde kullanma
Örneğin, eğer bir cümlede “dilini yutmayan insanların…” gibi bir ifade geçiyor fakat “dilini yutmak” deyiminin gerçek anlamı “şaşırıp konuşamamak” ya da “sus pus olmak” şeklinde ise, cümledeki kullanım bu deyimi tam tersine çevirebilir. Bu durumda deyim cümledeki anlama aykırı kullanılmış olur.
Görseldeki ikinci sorunun seçeneklerinden biri büyük olasılıkla uygunsuz deyim kullanımına işaret etmektedir. Özellikle “dilini yutmak” deyimi “konuşamamak, susup kalmak” iken, “dilini yutmayan insanların sorunları tırtıkladığını söylüyor” gibi bir ifade kulağa yanlış ya da anlam uyumsuzluğu şeklinde gelmektedir. Dolayısıyla en büyük ihtimalle bu sorunun doğru yanıtı (yani “uygun olmayan deyim kullanımı”) B gibi görünüyor (ya da 2. madde).
Ancak görseldeki cümlelerin tamamını net okuyamadığımızdan, en kuvvetli ihtimalle, cümle içinde deyimin gerçek anlamına ters bir kullanım olması cevabı belirler. Burada:
- Doğru Kullanım: Deyim cümlenin bağlamıyla uyumludur.
- Yanlış Kullanım: Cümle, deyimin bilinen anlamıyla çelişiyordur.
Bu yüzden ikinci sorunun cevabının deyim kullanımının anlamla çeliştiği şık olması muhtemeldir.
3. Soru (Atasözü Boşluğu Doldurma)
Soru Metni:
“İnsan çalışmayıp tembellik ederse hantallaşır, çalışan kimse ise gittikçe açılır. Çalışmadan kazanmak, ihtiyaçlarımızı karşılamak mümkün değildir. Atalarımız çalışmanın önemini anlatan birçok atasözü söylemişlerdir. (…) Bu metinde boş bırakılan yere aşağıdaki atasözlerinden hangisi yazılamaz?”
Şıklar şöyledir (muhtemel):
A) Boş gezmekten bedava çalışmak yeğdir.
B) Emek olmadan yemek olmaz.
C) İşleyen demir pas tutmaz.
D) Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
Atasözlerinin Açıklaması
- Boş gezmekten bedava çalışmak yeğdir: Çalışmanın ve üretken olmanın önemini vurgular. “Hiçbir şey yapmamaktansa bedelsiz de olsa çalışmak daha iyidir” anlamı vardır.
- Emek olmadan yemek olmaz: “Çalışmadan kazanmak, emek harcamadan bir şey elde etmek mümkün değildir” anlamını taşır.
- İşleyen demir pas tutmaz: “Sürekli çalışan, emek veren kişi zinde kalır; tembelleşmez veya körelmez” anlamındadır.
- Yuvarlanan taş yosun tutmaz: “Bir yerde sürekli durmayan (devamlı gezen)” kişinin mal, mülk, huzur yahut kök salma konusunda sıkıntı yaşadığı anlatılır. Bazen “hareketli olup paslanmamak” şeklinde olumlu yorumlansa da çoğunlukla “sabit olmayana fayda azdır” biçiminde anlaşılır.
Metnin Anlamıyla Hangi Atasözü Uyuşmaz?
Söz konusu metin, “çalışmanın önemi, tembellik etmenin zararı, üretken olmanın gerekliliği” gibi temalardan bahsediyor. A, B ve C şıkları doğrudan çalışmanın yararını, tembelliğin zararını anlatan sözlerdir.
- “Boş gezmekten bedava çalışmak yeğdir.” → Çalışmayı över.
- “Emek olmadan yemek olmaz.” → Çalışmanın zorunlu olduğunu söyler.
- “İşleyen demir pas tutmaz.” → Çalıştıkça gelişilir, hantallaşılmaz.
Buna karşın “Yuvarlanan taş yosun tutmaz” atasözü “sık sık yer, iş veya mekân değiştiren kişinin sağlam bir düzeni olmaz” anlamına gelir. Metindeki “çalışmanın önemi, tembellik etmeme” fikrini doğrudan desteklediği söylenemez. Dolayısıyla D şıkkı bu bütünlüğe uymamaktadır.
Bu sebeple, 3. sorunun yanıtı D) “Yuvarlanan taş yosun tutmaz.” şeklindedir.
Örnek Çözüm Süreci Tablosu
| Soru | Şıklar | Analiz | Doğru Cevap |
|---|---|---|---|
| 1. TDK “yaşamak” Sözcüğü Boşluk Doldurma | A) Alabalık, sazan… B) Genç yaşta… C) Savaşın acıttığı… D) Bu ülkedeki insanlar… |
– A, B, D “yaşamak” fiilinin farklı anlamlarına uygundur. – C ifadesinde “yaşamak” fiili kullanılamaz, cümle yapısı buna elvermez. |
C |
| 2. Deyim Kullanımı (Anlama Uygun) | Metinde farklı deyimler verilmiştir; biri cümle anlamına tam uymamaktadır. Örneğin: – “dilini yutmak” deyimi yanlış kullanılmışsa anlam uyuşmaz. – Diğer deyimler cümle içeriğine uygun olabilir. |
– Yanlış kullanılan deyimde deyim ya cümleyle çelişir ya da kalıbı bozulur. – Görsel net okunmasa da “dilini yutmayan insanlar” gibi bir ifade cümlenin anlamıyla çelişiyor görünür. |
(B) ya da 2. şık (muhtemelen) |
| 3. Atasözü Boşluğu (Çalışmanın Önemi) | A) Boş gezmekten bedava çalışmak yeğdir. B) Emek olmadan yemek olmaz. C) İşleyen demir pas tutmaz. D) Yuvarlanan taş yosun tutmaz. |
– A, B, C seçeneği “çalışmanın önemi, boş durmamanın gerekliliği” ile örtüşürken – D seçeneği daha çok “sık değişen, sabit kalmayan yarar görmez” anlamındadır ve doğrudan “çalışmak/tembellik” konusuna vurgu yapmaz. |
D “Yuvarlanan taş yosun tutmaz.” |
Soru ve Yanıtların Ayrıntılı Özeti
-
Birinci soru, TDK sözlüğündeki “yaşamak” fiiline ait anlamlardan herhangi birine uymayan cümleyi bulmayı istemektedir. Yapılan incelemede (A), (B) ve (D) şıklarındaki “yaşar/yaşıyor” kullanımları, TDK’nin “hayatta kalmak, geçimini temin etmek, zevkli geçirmek” gibi anlamlarına uygundur. (C) şıkkı ise “Mücadele ediyoruz.” ifadesiyle “yaşamak” fiilinin yerini tutmadığı için doğru cevap C’dir.
-
İkinci soru, bir cümlede geçen deyimin “anlamına uygun” kullanılıp kullanılmadığını sorgular. Görseldeki muhtemel seçeneklere bakıldığında, “dilini yutmak” (konuşamamaktan) gibi deyimlerin yanlış ya da ters şekilde kullanılması, cevabın o şık olmasıyla sonuçlanır. Metinden anlaşıldığı kadarıyla bu da büyük ihtimalle (B) şıkkındaki veya “2.” numaralı cümledeki deyimdir.
-
Üçüncü soru, “çalışmanın önemini vurgulayan bir metinde” hangi atasözünün yeri dolduramayacağını sorar. “Yuvarlanan taş yosun tutmaz.” atasözü, “hareketlilik ve istikrarsızlık” üzerine olup doğrudan çalışmanın gerekliliğini anlatmaz. Dolayısıyla D şıkkı doğru cevaptır.
Kısa Değerlendirme ve Sonuç
- Testin genel teması: Türkçe’de sözcüklerin sözlük anlamları, deyimlerin doğru kullanımı ve atasözlerinin bağlamlarına dikkat etmek.
- Öğrenme Kazanımı: Öğrenciler, TDK üzerinden sözcük anlamlarını ayırt etmeyi, deyim ve atasözlerinin cümleyle uyuşup uyuşmadığını değerlendirir, doğru-yanlış örnekleri hafızalarına yerleştirir.
Bu kapsamda:
- “Yaşamak” fiilinin çok yönlü anlamlarını öğrenmek,
- Deyimlerin anlam ve kullanımlarını doğru şekilde yapmak,
- Atasözlerinde bağlam bütünlüğünü sağlamak (çalışmanın önemi vs. göçerlik veya başka kavramlar).
Kaynakça
- TDK Güncel Türkçe Sözlük (http://sozluk.gov.tr)
- MEB Türkçe Dersi Öğretim Programları
- Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitapları