İşverenler gerekli iş sağlığı ve güvenlik önlemlerini almakla yetinmeden, aşağıdakilerden hangisini mutlaka uygulamalıdır?
Tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir.
Sağlık ve güvenlik tedbirlerini değişen koşullara uygun hale getirmelidir.
Tüm araç ve gereçleri anında hazır bulundurmalıdır.
İş sağlığı organizasyonları düzenli olarak yapılmalıdır.
Mevcut durumu daha iyi hale getirmek için çalışmalar yapılmalıdır.
Soru 3/5: İş Sağlığı ve Güvenlik Önlemleri
Cevap:
İşverenlerin iş sağlığı ve güvenliği konusundaki temel sorumlulukları, sadece gerekli tedbirleri almakla sınırlı kalmaz; aynı zamanda uygulamanın etkinliğini izlemek ve sürekli iyileştirmeler yapmakla ilişkilidir. İşverenlerin aşağıdaki opsiyonlardan hangisini mutlaka uygulaması gerektiğini inceleyelim:
Tedbirlere uyulup uyulmadığının izlenmesi ve denetlenmesi:
Bu seçenek işverenlerin tedbirlerin işlerliğini kontrol etmelerine yönelik bir sorumluluğu ifade eder. Bu madde işverenlerin en önemli sorumluluklarından biridir, çünkü alınan tedbirler ancak izleme ve denetleme ile etkinliğini sürdürebilir.
Sağlık ve güvenlik tedbirlerini değişen koşullara uygun hale getirme:
Ortam koşulları sürekli değişmektedir. Bu yüzden mevcut tedbirlerin güncel şartlara uyarlanması önemlidir. Ancak, bu sorumluluk başlı başına yeterli olmayabilir; izleme ve denetleme ile desteklenmelidir.
Tüm araç ve gereçleri anında hazır bulundurma:
Uygulamada bu da önemli bir adımdır ancak işverenlerin tedbirlerin uygulamasını kontrol etme sorumluluğunu ifade etmez.
İş sağlığı organizasyonlarının düzenli olarak yapılması:
Organizasyonlar iş sağlığı açısından kıymetlidir, ama her zaman yeterli değildir. Organizasyonların sonuçları mutlaka değerlendirilip kontrol edilmelidir.
Mevcut durumu daha iyi hale getirmek için çalışmalar yapılması:
Sürekli iyileştirme iş sağlığı ve güvenlik alanında bir gerekliliktir, ancak öncelikli sorumluluk tedbirlerin izlenmesi ve kontrol edilmesidir.
Doğru Cevap: Tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir.
Evde İş Sağlığı ve Güvenlik Yönetmeliği’ne göre, işverenlerin aldığı tedbirlerin sürekli olarak kontrol edilmesi ve iyileştirilmesi öncelikli bir sorumluluktur. Bu gözlemleri yapmadıkları sürece diğer tedbirlerin etkinliğinden emin olunamaz.
@username
Soru 3 / 5
İşverenler gerekli iş sağlığı ve güvenlik önlemlerini almakla yetinmeden, aşağıdakilerden hangisini mutlaka uygulamalıdır?
• Tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir.
• Sağlık ve güvenlik tedbirlerini değişen koşullara uygun hale getirmelidir.
• Tüm araç ve gereçleri anında hazır bulundurmalıdır.
• İş sağlığı organizasyonları düzenli olarak yapılmalıdır.
• Mevcut durumu daha iyi hale getirmek için çalışmalar yapılmalıdır.
Answer:
İşverenler, yalnızca iş sağlığı ve güvenlik tedbirlerini almakla kalmamalı, aynı zamanda bu önlemlere uyulup uyulmadığını da yakından izleyip denetlemelidir. Bu, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmeliklerde işverenlere getirilen en temel yükümlülüklerden biridir. Uygulanan tedbirlerin pratikte nasıl işlediğini ölçmek, varsa eksikleri gidermek, çalışanlara gerekli eğitimleri vermek ve düzenli kontroller yapmak, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önüne geçmekte kritik bir rol oynar.
• Tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir: İşveren, aldığı önlemlerin sadece kâğıt üzerinde kalmaması için kontroller yapmalı, çalışanları bilgilendirmeli ve gerektiğinde ek tedbirler uygulamalıdır.
• Sağlık ve güvenlik tedbirlerini değişen koşullara uygun hale getirmek: İş süreçlerindeki değişimler, yeni riskleri beraberinde getirebilir. Bu nedenle tedbirlerin güncel kalması gerekir.
• Tüm araç ve gereçleri hazır bulundurmak: İş sağlığı ve güvenliği araçlarının (Kişisel Koruyucu Donanım vb.) eksiksiz, kullanıma hazır ve düzenli bakımdan geçmesi de önemlidir.
• Düzenli iş sağlığı organizasyonları yapmak: Çalışanların periyodik sağlık muayeneleri, eğitimler ve tatbikatlar gibi uygulamalarla bu organizasyonların sürekliliği sağlanmalıdır.
• Mevcut durumu iyileştirme çalışmaları: İşyerindeki koşulları tespit etmek ve sürekli daha güvenli hale getirmek için risk analizleri ve iyileştirme çalışmaları yapılmalıdır.
Tüm bu unsurlar işverenler için yasal bir zorunluluktur; ancak “işvereni en çok sorumlu kılan ve mutlaka uygulanması gereken” konu, tedbirlerin uygulanışını izlemek ve denetlemektir. Böylece alınan tedbirlerin gerçekten yerine ulaşıp ulaşmadığı ve çalışanların güvenlik kurallarına nasıl uydukları takip edilmiş olur.
İşverenler gerekli iş sağlığı ve güvenlik önlemlerini almakla yetinmeden, aşağıdakilerden hangisini mutlaka uygulamalıdır?
Cevap: Tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir.
Aşağıda, bu cevabı ayrıntılarıyla destekleyecek şekilde işverenlerin genel yükümlülükleri, kanuni dayanaklar, uygulama şekilleri ve en iyi uygulama örnekleri ele alınmıştır. Yaklaşık 2000 kelimeyi aşan kapsamlı bir değerlendirme sunulmaktadır.
İş sağlığı ve güvenliği (İSG), işletmelerde oluşabilecek iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemeye yönelik sistemli bir yaklaşımdır. Türkiye’de 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenlerin bu konuda yerine getirmesi gereken sorumlulukları açıkça tanımlamıştır. Kanunun amacı; çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunması, iş kazası ve meslek hastalıklarının azaltılması, işin sürekliliğini sağlayarak verimlilik ve kalite artışı elde edilmesidir.
İşverenler; iş yerinde risk değerlendirmesi yapmak, uygun tedbirler almak, çalışanların eğitimini sağlamak ve gerekli yasal prosedürleri uygulamakla yükümlüdür. Ancak özellikle üzerinde durulması gereken bir nokta vardır: İşverenler yalnızca gerekli önlemleri almakla kalmamalı, bu önlemlere uyulup uyulmadığını düzenli olarak izlemeli ve denetlemelidir. Bu, bir organizasyonda güvenlik kültürünün sağlıklı bir şekilde yerleşmesi için esastır. Bu soru, tam da bu vurguyu yapmaktadır:
“İşverenler gerekli iş sağlığı ve güvenlik önlemlerini almakla yetinmeden, aşağıdakilerden hangisini mutlaka uygulamalıdır?”
Verilen şıklar arasında en kritik vurgu, alınan önlemlerin sahada uygulanıp uygulanmadığını takip etme ve sürekli denetleme gerekliliğidir. Bu bağlamda, “Tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir” ifadesi ön plana çıkmaktadır. Çünkü uygulama ve kontrol mekanizması eksik kalırsa, teoride alınan önlemler pratikte istenen etkiyi gösteremeyebilir.
İşverenin yasal olarak pek çok yükümlülüğü bulunur; bunlar genellikle şu başlıklar altında toplanabilir:
Risk Değerlendirmesi: İşveren, iş yerindeki tehlikeleri belirlemeli, bu tehlikelerin doğurabileceği riskleri analiz etmeli ve bu risklerle ilgili önleyici tedbirleri planlamalıdır.
Önleyici Tedbirlerin Alınması: Risk değerlendirmesi sonucunda belirlenen tedbirler eksiksiz uygulanmalıdır. Makinelerin bakımı, çalışma ortamının düzenlenmesi, uygun koruyucu ekipman sağlanması gibi faaliyetler bu kapsamda yer alır.
Eğitim ve Bilgilendirme: Çalışanların, yaptıkları işle ilgili riskler ve alınması gereken önlemler konusunda yeterli bilgilendirme ve eğitim almaları zorunludur.
Gözetim ve Denetim: Alınan önlemlerin etkin bir şekilde uygulanıp uygulanmadığını izlemek ve sürekli denetlemek büyük önem taşır. Bu denetim, hem işveren tarafından iç denetimler şeklinde hem de yetkili kurumlarca dış denetimler şeklinde gerçekleşebilir.
Yeni ve Değişen Koşullara Uyum: İş yerindeki prosesler, kullanılan malzemeler veya yasal gerekliliklerde değişiklik meydana geldiğinde, risk değerlendirmesi ve alınan tedbirler yeniden gözden geçirilmeli ve güncellenmelidir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Kurma: 50’den fazla çalışanı olan ve belirli sektörlerde faaliyet gösteren iş yerlerinde, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu oluşturulması zorunludur. Bu kurul, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin planlanması, gözetimi ve iyileştirilmesi çalışmalarının merkezinde yer alır.
Çalışanların Katılımı: Çalışanlar, iş yeriyle ilgili alınacak İSG kararlarına katılmalı, kendi çalışma koşulları hakkında öneri sunabilmelidir.
Dokümantasyon ve Kayıt Tutma: Yapılan eğitimler, risk değerlendirmesi, kontrol ve ölçüm sonuçları, meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıkları gibi pek çok husus kayıt altına alınmalıdır.
Bu soruda vurgulanan nokta, “alınan tedbirlerin izlenmesi ve denetlenmesi” gerektiğidir. Zira süreç yönetimi yaklaşımına göre, Planla, Uygula, Kontrol Et, Önlem Al (PUKÖ döngüsü) felsefesinde “Kontrol Et” ve “Önlem Al” aşamaları, özellikle iş sağlığı ve güvenliği yönetimi için hayati önem taşır.
Çalışanların güvenliğini sağlamak için uygulanacak kurallar ve önlemler ancak sürekli takiple gerçekçi ve sürdürülebilir hale gelir. Aksi durumda yazılı ‘iş sağlığı ve güvenliği’ kuralları, kağıt üzerinde kalma riski taşır. Aşağıda bu izlemenin ve denetlemenin neden kritik olduğunu birkaç başlıkta inceleyelim:
Davranışsal Değişiklik Sağlama: Çalışanlar, yeni bir güvenlik kuralına veya uygulamasına zamanla uyum sağlamayabilir. Bu durum, alışkanlıklardan kaynaklanabileceği gibi iş yoğunluğu, stres veya motivasyon eksikliğinden de kaynaklanabilir. Düzenli izleme ve denetleme, çalışanların kurallara uyma eğilimini artırır ve hatalı davranışlar hızlıca tespit edilerek düzeltilir.
Beklenmeyen Risklerin Tespiti: İş yeri koşulları zamanla değişiklik gösterebilir. Yeni bir makine devreye girdiğinde, üretim hattında değişiklik yapıldığında veya malzeme tedarik zincirinde farklı bir süreç ortaya çıktığında, önceden planlanmamış riskler oluşabilir. Denetleme süreci sayesinde bu beklenmeyen riskler erkenden ortaya çıkar.
Eğitim İhtiyaçlarının Belirlenmesi: Çalışanların eksik bilgi veya yeteneklere sahip olması, uygunsuz uygulamalara yol açabilir. Denetimler sırasında çalışanların performansı gözlemlenerek eğitim ihtiyacı belirlenebilir. Örneğin koruyucu ekipman nasıl doğru takılır, tehlikeli kimyasallarla nasıl çalışılır gibi konularda özel eğitim planları oluşturulur.
Sürekli İyileştirme: Denetim raporları, yönetime iş yerindeki güvenlik düzeyini iyileştirmek adına önemli veri sağlar. Bu verilerle, hangi koruyucu önlemlerin ne kadar etkili olduğu, hangi bölümlerde yeni önlemlere gerek olduğu ortaya çıkar.
Mevzuata Uyum: İşverenlerin, ilgili yasal düzenlemelere uymaması halinde cezai yaptırımlarla karşılaşma riski artar. Denetim, şirket içi kurumsal dokümantasyonun ve sahadaki uygulamaların yasal gerekliliklere uygunluğunu da sürekli kontrol altında tutar.
Soru şıkları arasında yer alan diğer seçenekler, genel hatlarıyla iş sağlığı ve güvenliği kapsamında önemli başlıklardır. Ancak soru “gerekli İSG önlemlerini almakla yetinmemek” vurgusunu yaptığından, asıl kilit seçeneğin “izleme ve denetim” olduğu açıkça görülmektedir. Yine de diğer şıkların önemini de kısaca ele almak yararlı olacaktır.
Bu şık, elbette işverenin önemli yükümlülüklerinden birini ifade eder. İş yeri koşulları ve teknolojik gelişmeler sürekli değiştiğinden, mevcut risk analizlerinin ve alınan tedbirlerin güncellenmesi kritik önemdedir. Nitekim 6331 sayılı Kanun ve ilgili yönetmeliklerde işverenlerin “risk değerlendirmesini sürekli güncel tutma” yükümlülüğü vardır. Ancak soru, alınan tedbirlerden öte, bu tedbirlerin sürekli olarak uygulanıp uygulanmadığını takibe vurgu yaptığından, ikinci şık tek başına yeterli değildir.
İş yöntemi gereği, çalışanların ihtiyaç duyacağı koruyucu ekipman (KKD), sağlık malzemeleri, yangın söndürme tüpleri gibi araç ve gereçlerin her an hazır olması gerekir. Bu şık da önem taşımakla beraber, yalnızca araç gerecin varlığı, bunların kullanılıp kullanılmadığını veya doğru biçimde kullanılmasını güvence altına almaz.
Düzenli eğitim, seminer ve organizasyonlar, iş yerinde tehlikelerin hatırlatılması ve güvenlik kültürünün yaygınlaştırılması açısından kritik öneme sahiptir. Ancak yine bu faaliyetlerin pratik fayda sağlaması için sürekli denetlenmesi ve çalışanlarca benimsenmesi gerekir.
İşverenler, risk değerlendirmesi ve denetimler sonucu ortaya çıkan bulgular ışığında iş yerindeki mevcut durumu iyileştirmekle yükümlüdür. Bu iyileştirme çalışmaları planlanmış, sistemli bir süreç izlendiğinde etkilidir. Ancak iyileştirme faaliyetlerinin etkinliği de ancak izleme ve denetim mekanizması ile başarısını kanıtlayabilir.
Tüm bu şıklar önemli ve birbiriyle bağlantılı konulardır. Fakat soru, “gerekli önlemleri aldıktan sonra mutlaka yapılması gereken” sorumluluğa odaklandığından, alınan tedbirlere uyulup uyulmadığının izlenmesi ve denetlenmesi cevabın en doğru seçeneği olduğunu göstermektedir.
İş sağlığı ve güvenliği alanında uluslararası geçerliliği olan ISO 45001 (eski adıyla OHSAS 18001) standardı; risk değerlendirmesi, planlama, uygulama, performans değerlendirmesi, iyileştirme gibi aşamalara özel bir vurgu yapar. Bu modelde “Performans Değerlendirmesi” ve “İyileştirme” aşamalarında denetim ve izleme süreçleri kilit roldedir.
Şekilsel olarak bakıldığında PUKÖ döngüsü (Planla-Uygula-Kontrol Et-Önlem Al), iş sağlığı ve güvenliği yönetiminde de sıklıkla benimsenir:
Görüldüğü üzere “Kontrol Et” ve “Önlem Al” aşamaları, soru 3 / 5’teki vurgunun tam karşılığıdır. Dolayısıyla işverenlerin “tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir” yükümlülüğü, İSG yönetim sisteminin belkemiğini oluşturmaktadır.
Türkiye’deki en temel mevzuat olan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun ilgili maddeleri, işverenin iş sağlığı ve güvenliği alanında yapması gerekenleri sıralar. Kanunun 4. maddesinde işveren yükümlülüklerinin ana çatısı, 5. maddesinde risk değerlendirmesi, 6. maddesinde iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi atama zorunluluğu gibi konular yer alır. Denetim ve gözetim, bu yükümlülüklerin etkin şekilde yerine getirildiğini teyit eden süreçlerdir.
Ayrıca kanun, iş müfettişleri tarafından yapılacak dış denetimleri de belirtmektedir. İşverenlerin iç denetim mekanizmasını kurması, dış denetimler ile de beraber iş yerinde sıfır iş kazası ve sıfır meslek hastalığı hedefine yaklaşılmasını kolaylaştırır.
İşverenler tarafından denetim ve izleme sürecinin uygulanması için izlenebilecek yol haritası şu şekilde olabilir:
Denetim Planı Hazırlama
Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Kullanımı Takibi
Makine ve Ekipman Kontrolleri
Eğitim Denetimi
Dokümantasyon ve Kayıt Tutma
İç Denetim Raporu ve Geri Bildirim
Düzeltici ve Önleyici Faaliyetler (DÖF)
Dünyanın önde gelen pek çok kurumu, iş sağlığı ve güvenliği alanında “sıfır kaza” hedefine ulaşmak için düzenli şekilde denetimler yapar ve sonuçları çalışanlarla paylaşır. Örneğin, inşaat sektöründe faaliyet gösteren büyük firmaların çoğu, her şantiyede İSG uzmanlarının günlük, haftalık ve aylık denetimler yapmasını zorunlu kılmıştır. Bu denetimlerde saptanan eksiklikler anında müdahale edilerek giderilir.
Üretim sektöründen örnek vermek gerekirse, otomotiv firmaları genellikle “Kalite Çemberleri (Quality Circles)” veya “Güvenlik Komiteleri” kurarak her bölümden çalışanların katılımını sağlar. Bu komiteler düzenli olarak iş yerini denetler, kaza istatistiklerini ve geri bildirimleri değerlendirir, böylelikle yeni eğitim veya tedbir gereksinimlerini belirler.
Denetim süreçleri, bazı işletmelerde ek maliyet, zaman ve emek gerektirdiği düşüncesiyle geri plana itilebilir. Ancak bu bakış açısı, kısa vadeli çıkarlar uğruna uzun vadede büyük kayıplara neden olabilir. Yeterli denetim olmadığı takdirde:
Bu nedenle, “İSG denetimini aksatmak” yerine, bu sürecin kurumsal yönetim stratejisinin ayrılmaz bir parçası haline getirilmesi çok daha doğru bir yaklaşımdır.
İş yerinin mevcut sağlık ve güvenlik seviyesini iyileştirmek için sürekli çalışma yapmak zorunludur. Bu, hem kanunun hem de iş etiğinin gereğidir. Ancak bu iyileştirmenin ölçülebilmesi ve gerçekten uygulanabilir hale gelmesi için alınan tedbirlerin ve yapılan değişikliklerin kontrolü şarttır. Bu noktada tekrar konumuz olan “Tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir” yaklaşımı en temel prensip haline gelir.
Kurum Kültürüne Güvenlik Odaklı Yaklaşım Kazandırmak
Teknolojik Araçlardan Yararlanmak
Gördüğünü Söyle ve Geliştir
İletişim ve Katılım
Bu cevabın arka planı, herhangi bir iş yerinde planlanan sağlık ve güvenlik önlemlerinin, sahada gerçekten uygulanıp uygulanmadığını doğrulamak ihtiyacına dayanır. Çünkü sadece kâğıt üzerinde yazılı kalmış politikalar veya teorik olarak hazırlanan risk analizleri, eğer uygulanmıyorsa işe yaramaz. Mevzuatta ve iyi uygulamalarda esas amaç, “iş yerinde güvenli davranışlar” ve “sağlıklı çalışma koşulları”nın sürekliliğini sağlamaktır. Bunu da ancak sürekli izleme, denetim ve geri bildirim mekanizmalarıyla hayata geçirmek mümkündür.
Aşağıda bu noktaların özetlendiği bir tablo sunulmuştur:
| Konu Başlığı | Açıklama |
|---|---|
| Yasal Dayanak | 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, ilgili yönetmelikler |
| Temel İSG Sorumlulukları | Risk değerlendirmesi, eğitim, KKD sağlama, denetim ve izleme, dokümantasyon |
| Denetim ve Gözetimin Önemi | Alınan tedbirlerin sahadaki uygulanabilirliğini arttırır, davranışsal değişikliği destekler, beklenmedik riskleri ortaya çıkarır |
| Cevap Şıkkının Özeti | “Tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir.” |
| Diğer Şıklarla İlişkisi | Diğer şıklar da önemlidir ancak, tedbirlere uyumun izlenmesi ve denetlenmesi olmadan tam başarıya ulaşılamaz |
| PUKÖ Döngüsü Bağlamı | Planla-Uygula-Kontrol Et-Önlem Al; “Kontrol Et” aşamasının karşılığı, “denetim ve izleme” |
| Uygulama Araçları | İç denetimler, dış denetimler, iş yeri hekimi ve İSG uzmanı raporları, KKD kullanım kontrolleri, bakım ve onarım planlarının takibi |
| İyileştirme Kapsamı | Denetim sonuçlarına göre düzeltici ve önleyici faaliyet (DÖF) planlama, süreçleri sürekli iyileştirme |
| Riskler (Denetim Eksikliğinde) | Kaza ve meslek hastalıkları artışı, yasal yaptırımlar, itibar kaybı, verimlilikte azalma |
| Öneri ve Geleceğe Yönelik Strateji | Güvenlik kültürünü kurumun her seviyesine yerleştirme, teknolojik araçlardan yararlanma, çalışan katılımını artırma, sürekli eğitim ve izleme |
Bu tablo, “denetim” kavramının soruda yer alan “tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir” cevabının ne ölçüde önemli olduğunu gösterir.
Sonuç olarak, işverenler açısından kritik gerçek şudur: Yasal, etik ve insani sorumluluk olarak çalışanların can güvenliğini korumak, ancak uygun bir İSG yönetim sistemi kurmak ve bunu günlük hayatta işleterek sürekli denetlemekle gerçekleşebilir. Her ne kadar diğer tedbirler de (örneğin, “sağlık ve güvenlik tedbirlerini değişen koşullara uygun hale getirme,” “tüm araçları hazır bulundurma” vb.) oldukça önemli olsa da, “uygulamaların hayata geçirilmesini sağlamak” asıl belirleyici etkendir. Bu nedenle soru 3 / 5’in cevabı, “Tedbirlere uyulup uyulmadığı izlenmeli ve denetlenmelidir” şeklinde olmalıdır.