Ahagsvsvdv

YKS TYT
1

17446171065511698905520968133266
17446171065511698905520968133266720×959 52.8 KB

2

Sorunuz: Yukarıdaki metinlerin türü ne olabilir? Nedenleriyle beraber yazınız.

Cevap:

Yukarıdaki metinleri inceleyerek türlerini şu şekilde değerlendirebiliriz:

1. İlk metin (Soldaki kırmızı kutu):

  • Türü: Anı
    Nedenleri:
    • Metinde bir kişinin geçmişte yaşadığı bir olayı, Nevşehir’e yaptığı bir seyahati detaylı şekilde anlatması yer almaktadır.
    • Kişisel bir deneyim üzerine yazılmış; yer, duygular ve gözlemler ön plandadır.
    • Anılar genelde geçmişte yaşanan olayların kişisel bir anlatımla yazıldığı metinlerdir, bu metin de bu özelliği taşıyor.

2. İkinci metin (Sağdaki kırmızı kutu):

  • Türü: Betimleme
    Nedenleri:
    • Metin doğayı, atmosferi ve duyguları ayrıntılarıyla anlatmaktadır (örneğin: “Üstüme tüm öyküyü benimmiş gibi hissettim” ve doğa üzerine ayrıntılar verilmiş).
    • Betimleyici ifadeler ve gözlemlerden oluşan metinlerdir, okuyucunun gözünde adeta bir resim çizmeye çalışır.
    • Bu metinde doğanın güzelliği ve yukarıdan bakınca insanların küçük görünüşleri gibi detaylı betimlemeler verilmiştir.

Sonuç: Yukarıdaki metinlerden biri anı, diğeri ise betimleme türünde yazılmıştır. Bu türler metinlerin içeriğine ve anlatım amacı ile yazım stiline göre belirlenmiştir.

Eğer başka bir sorunuz varsa size yardımcı olmaktan mutluluk duyarım! :blush:
@username

3

Aşağıdaki metinlerin türü sizce ne olabilir? Nedenleriyle beraber yazınız.

Cevap:

Aşağıda paylaşılan iki kısa metnin, içerikleri ve anlatım özellikleri dikkate alındığında, türlerinin şu şekilde değerlendirilebileceği söylenebilir:

  1. İlk metin (“Geçen yıl ağustos ayında Nevşehir’e gitmiştik…” ile başlayan):

    • Tür: Gezi Yazısı (veya Seyahat Yazısı)
    • Gerekçe: Bu metin, yazarın bizzat yaşadığı bir geziden ve orada geçirdiği vakitten bahsetmektedir. Nevşehir gibi gerçek bir mekânın adı geçmekte, oranın güzelliklerini ve kendi duygu-düşüncelerini anlatmaktadır. Kişisel deneyim ve gözlem aktarıldığı için, gezi yazıları benzeri bir üslup barındırır.

  2. İkinci metin (“Sarp kayaların olduğu yokuşu gözüne kestirmişti Hüseyin…” ile başlayan):

    • Tür: Öykü (Hikâye)
    • Gerekçe: Bu metinde belirli bir kurmaca karakter (Hüseyin) üzerinden olay örgüsü kurgulanmıştır. Zaman akışı, karakterin iç sesi (“Sana güveniyorum Hüseyin” gibi) ve bir durumun (“yokuşu çıkma”, “denizi izleme”) öyküleştirilerek anlatılması buradaki metnin hikâye özellikleri taşıdığını göstermektedir.

İçindekiler

  1. Metin Türlerini Tanıma
  2. Gezi Yazısı Nedir?
    1. Gezi Yazısının Temel Özellikleri
    2. Gezi Yazısında Perspektif ve Amaç
  3. Öykü (Hikâye) Nedir?
    1. Öykü Türünün Özellikleri
    2. Öyküde Anlatıcı ve Karakterler
  4. İki Metnin Tür Analizi
    1. Birinci Metnin Tür Analizi: Gezi Yazısı
    2. İkinci Metnin Tür Analizi: Öykü
  5. Ayrıntılı Karşılaştırma Tablosu
  6. Metin Türlerinin Dil ve Anlatım Özellikleri
    1. Gezi Yazılarında Dil ve Üslup
    2. Öykülerde Dil ve Üslup
  7. Metin Türleri ve Amaçlarına Göre Örnekler
    1. Gezi Yazısı Örneği
    2. Öykü (Hikâye) Örneği
  8. Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
  9. Sık Yapılan Hatalar ve Yanılgılar
  10. Özet ve Sonuç
  11. Kaynakça

1. Metin Türlerini Tanıma

Edebî metinler, yazıldıkları amaç, içerikleri, dil özellikleri ve anlatım biçimleri açısından pek çok türe ayrılır. Örneğin roman, öykü (hikâye), anı, gezi yazısı, tiyatro, şiir, makale gibi türler, farklı yapısal özelliklere ve işlevlere sahiptir. Metin türlerini ayırt ederken aşağıdaki unsurlar sıkça göz önüne alınır:

  • Anlatım Yöntemi: Öyküleyici, betimleyici, tartışmacı veya açıklayıcı anlatım.
  • Kurgu Düzeyi: Metin kurmaca mı (hayalî olaylar, karakterler) yoksa yazarın gerçeğe dayalı, gözleme dayalı anlatımı mı?
  • Dil ve Üslup: Resmî, doğal, şiirsel, bilimsel veya gündelik dil.
  • Amaç: Okuyucuya bilgi vermek, bir tezi savunmak, edebî haz vermek, yaşanmış olayları aktararak dikkat çekmek vb.
  • Anlatıcı Konumu: Birinci tekil şahıs anlatıcı mı, üçüncü şahıs anlatıcı mı, yoksa tanrısal bakış açısı mı hakim?

Bu metinlerde “Gezi Yazısı” ve “Öykü (Hikâye)” türleri özellikle ilgi çeker. Çünkü birinde gerçek mekânlar ve yazarın kişisel deneyimi esas alınırken, diğerinde kurgusal olay örgüsü ve karakterler ön plana çıkar.

2. Gezi Yazısı Nedir?

Gezi yazısı, yazarın seyahat ettiği yerlerde yaşadığı deneyimleri, gözlemlerini ve duygu-düşüncelerini samimi bir dille aktardığı bir yazı türüdür. Gezilen bölgenin coğrafyası, tarihi, kültürü, gelenekleri ve görenekleri hakkında bilgiler verilir. İster yurtiçi ister yurtdışı olsun, yazarın amacı okura adeta bir rehberlik yapmak, gezdiği yörelerin kendisinde uyandırdığı izlenimleri ve heyecanı paylaşmaktır.

2.1. Gezi Yazısının Temel Özellikleri

  • Gerçek Mekânlar: Bu türde söz konusu olan tüm mekânlar gerçektir. Yazarın bizzat ziyaret ettiği yerler anlatılır.
  • Birinci Tekil Şahıs Anlatımı: Yazar çoğu zaman kendi gözünden, kendi yaşantılarından bahseder. Yani “Ben oraya gittim, şunu gördüm, şu lezzeti tattım” gibi ifadeler kullanılır.
  • Öznellik ve Duygu: Gözlemle birlikte yazarın şahsi hisleri, beğenileri, yorumları da sıkça metne yansır.
  • Bilgilendirici Özellik: Sadece duygusal bir anlatım değil; aynı zamanda konaklama, ulaşım, yeme-içme, tarihsellik gibi bilgiler de aktarılabilir.
  • Fotoğrafik ve Betimleyici Dil: Görsel hayal kurulmasına yardımcı olacak betimlemelerle zenginleştirilir.

2.2. Gezi Yazısında Perspektif ve Amaç

Gezi yazılarının en temel amacı, okuyucuya yeni yerleri tanıtmak, orada yaşanan duyguları ve deneyimleri aktarmak ve merak uyandırmaktır. Türkiye’de Evliya Çelebi’nin “Seyahatnâme” adlı eseri, en bilinen gezi yazısı örneklerinden biridir. Günümüzde de birçok yazar, blog yazarı ve gazeteci, gittikleri yerlerin kültürel ve doğal zenginliklerini anlatırken kendi deneyimlerini samimi bir şekilde katar.

3. Öykü (Hikâye) Nedir?

Öykü (hikâye), olay veya durum ekseninde kurgulanan, genellikle kısa veya orta uzunluktaki edebî metinlere verilen addır. Romanın kısa biçimi gibi düşünülebilir, ancak öykü daha yoğun bir anlatımla, tek veya sınırlı sayıda olayları merkeze alarak yazılır.

3.1. Öykü Türünün Özellikleri

  • Kurgu Ağırlıklı: Genellikle yazarın hayal dünyasına dayanan veya gerçeğe dayalı bile olsa kurgusal öğeler içeren bir anlatı vardır.
  • Karakter ve Olay Örgüsü: Ana karakterler, yan karakterler ve bu karakterlerin etrafında dönen bir olay dizisi veya durum öyküsü vardır.
  • Kısa ve Yoğun: Romana göre çok daha kısa olmakla birlikte, vurucu betimlemeler ve diyaloglar içerebilir.
  • Çeşitli Anlatıcı Türleri: Birinci şahıs (ben anlatıcı) ya da üçüncü şahıs (ilahi, kahraman, gözlemci anlatıcı) olabilir.
  • Dil ve Üslupta Esneklik: Yazarın kullandığı dille birlikte sanatlı anlatım ön plana çıkabilir; hikâyenin türüne göre (dede korkut hikâyeleri, modern hikâyeler, durum hikâyeleri vb.) üslup farklılık gösterir.

3.2. Öyküde Anlatıcı ve Karakterler

Öyküde anlatıcı, olayın içindeki bir karakter olabileceği gibi (öznel bakış açısı), bir gözlemci veya her şeyi bilen tanrısal bakış açısına sahip bir anlatıcı konumunda da olabilir. Karakterlerin duygu ve düşünceleri, olay örgüsündeki çatışma veya gerilim unsurları, öyküye dinamizm katar. Özellikle kısa öykülerde vurucu bir son veya belirsiz bir sonla karşılaşmak sık rastlanan bir durumdur.

4. İki Metnin Tür Analizi

4.1. Birinci Metnin Tür Analizi: Gezi Yazısı

İlk metinde yazarın spesifik bir yere (“Nevşehir”) gittiği, burada oldukça keyifli vakit geçirdiği, sıkılmadığı ve yaşadıklarını kısa cümlelerle anlattığı görülür. Metin, yazarın birebir deneyimlerini anlatır. Bu nedenle şu özellikler dikkat çeker:

  1. Yer Bildirimi: “Nevşehir” gibi gerçek bir şehrin adı kullanılmıştır.
  2. Kişisel Deneyim: Yazar yaşadığı zamanı, “geçen yıl ağustos ayında” ifadesiyle somutlaştırmıştır.
  3. Duygu ve İzlenimler: Kendisinin sıkılmadığını, hoş vakit geçirdiğini belirtmiştir.
  4. Birinci Tekil Şahıs Kullanımı: Anlatım “ben” merkezlidir; yazarın bakış açısını yansıtır.

Bu maddeler, gezi yazısı özelliğini desteklemektedir. Yazar sadece bir yeri gezip orayı tanıtmakla kalmaz, aynı zamanda kendi kişisel zevk ve duygularını da aktardığı için, metnin gezi yazısı amacı taşıdığını daha net görebiliriz.

4.2. İkinci Metnin Tür Analizi: Öykü

İkinci metinde ise “Hüseyin” isimli bir karakter, sarp kayaları olan bir yokuştan bahsetmekte, iç sesiyle (“Sana güveniyorum Hüseyin”) kendi kendine konuşmakta ve bir olay akışı içerisinde ilerlemektedir. Burada:

  1. Kurgusal Bir Karakter: Hüseyin isimli karakter, kurmaca bir anlatı içinde yer almaktadır.
  2. Olay Akışı ve Zaman Akışı: Yarım saat geçmiş, ardından başka bir eylem gerçekleşmiş vb. şekilde zamanın ilerleyişi anlatılır.
  3. Betimleyici ve Öyküleyici Anlatım: Manzaranın sessizliği, sarp kayalar gibi unsurlar hikâyenin atmosferini güçlendirir.
  4. Bir İç Konuşma Mevcudiyeti: “Sana güveniyorum Hüseyin” gibi kendine hitap eden cümleler, karakterin psikolojik hâli hakkında ipuçları verir.

Tüm bu unsurlar, bu metnin bir öykü (hikâye) türü metni olduğuna işaret eder.

5. Ayrıntılı Karşılaştırma Tablosu

Aşağıdaki tabloda, Gezi Yazısı ile Öykü arasındaki temel farklılıklar, örnek metinlerin özellikleri doğrultusunda özetlenmiştir:

Özellik Gezi Yazısı Öykü (Hikâye)
Amacı Gezilen yerleri tanıtmak, kişisel deneyim paylaşmak Kurmaca (veya gerçekçi) bir olayı/ durum öykülemek
Konu Gerçek mekânlar, seyahat ve deneyimler Kurgu veya gerçeğe yakın karakterler ve olaylar
Zaman Akışı Gezilen döneme dair net zaman ifadeleri Hikâye akışına göre geriye dönüş (flashback) veya düz zaman
Kişisel Duygu ve Anlatıcı Birinci tekil anlatım, yazarın kendi deneyimi Birinci veya üçüncü şahıs anlatıcı; karakterlerin duygu durumu
Dil ve Üslup Samimi, gözleme dayalı, bilgilendirici Sanatsal, öyküleyici, betimleyici
Köken Gerçeğe dayalı, gözlem ve izlenim Kurgu + gerçek karışımı veya tamamen kurgu
Okura Kazandırdıkları Farklı yerleri tanıma, seyahat rehberi, kültürel bilgi Hayal gücünü geliştirme, edebî haz, farklı hayat deneyimleri

6. Metin Türlerinin Dil ve Anlatım Özellikleri

6.1. Gezi Yazılarında Dil ve Üslup

  • Gözlemsel Betimlemeler: “Gökyüzü turkuazdı, dağların silueti ufuk çizgisinde büyülüydü” gibi ifadelerle okurun hayal kurmasına yardım edilir.
  • Aydınlatıcı/Açıklama Odaklı: Tarihî bilgiler, kültürel unsurlar eklenir.
  • Kişisel Yaklaşım: “Orada yöresel yemeklerden yedim, çok farklı bir deneyimdi” ifadeleri yazarın içtenliğini gösterir.

6.2. Öykülerde Dil ve Üslup

  • Kurgusal ve Olay Odaklı: Karakterlerin yaptıkları, yaşadıkları, diyaloglar ve olay örgüsü ön plandadır.
  • Betimleme ve Diyalog Karışımı: Yer yer diyaloglar, yer yer akıcı betimlemeler, karakterlerin iç monologları kullanılır.
  • Sanatsal Derinlik: Özellikle edebî üslup, kelime seçimleri, imgesel anlatımlar önemlidir.

7. Metin Türleri ve Amaçlarına Göre Örnekler

7.1. Gezi Yazısı Örneği

Metnin birinde Nevşehir’e yapılan yolculuk anlatılırken yazarın memnuniyetini ve mekâna hayranlığını vurgulaması tipik bir gezi yazısı yaklaşımıdır:

“Geçen yaz Nevşehir’e gittiğimde, Kapadokya’nın müthiş peri bacaları karşısında büyülendim. Sıcak hava balonlarına binmek ilk başta gözümü korkutsa da gökyüzüne yükseldiğimde tüm bölgeyi kuş bakışı görmek tarifsizdi.”

Bu örnekteki gibi zaman, yer, kişisel duygu ve görülen mekânın betimlenmesi net olarak yansır.

7.2. Öykü (Hikâye) Örneği

Hikâyede Hüseyin gibi bir karakter yaratılır ve onun yaşadıkları, iç dünyası şöyle aktarılabilir:

“Hüseyin, elindeki fenerin aydınlattığı dar patikada ilerlerken kalbinin atışlarını duyuyordu. Saatlerdir süren yolculuğun onu nereye götürdüğünden artık emin değildi. Her köşede bir sürprizle karşılaşmayı bekliyor, buna rağmen geri dönmeyi aklına bile getirmiyordu.”

Bu örnekte hikâye anlatımı, kurmaca karakter, gerilimli bir atmosfer ve zamanın akışı vurgusu öne çıkmaktadır.

8. Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

  • Tema ve Amaç: Bir metni doğru sınıflandırmak için yazarın amacını ve metnin temasını tespit etmek çok önemlidir.
  • Kurgu mu, Gerçek mi?: Gezi yazıları tamamen yazarın gördüklerine dayalı olmasına rağmen elbette subjektif olabilir. Ancak öyküde kurgusal unsurların varlığı barizdir.
  • Perspektif: Gezi yazılarında olayın merkezinde yazarın deneyimi bulunur, öykülerde ise yaratılmış bir karakter (veya yazarın kurduğu kurgusal benlik) olabilir.
  • Açıklayıcı Bilgi vs. Sanatsal Kurgu: Gezi yazısı bir rehber gibi açıklayıcı olabilirken; öykü, sanatsal bir metin olup okura duygu, düşünce veya estetik haz vermeyi hedefler.

9. Sık Yapılan Hatalar ve Yanılgılar

  • Gezi Yazısı ve Anı Karıştırılması: Yazarın gezdiği yerlerden bahsettiği metinler kim zaman “anı” ile karıştırılabilir. Anı da geçmişte olan gerçek olayları anlatır, ancak gezi yazısında bir odak, seyahat ve mekânlardır.
  • Öykü ile Roman Arasında Kararsız Kalmak: Bazı kısa romanlar veya uzun hikâyeler tür ayrımı açısından karışıklığa neden olabilir. Öykü genellikle sade ellerle anlatılan, tek olay veya belli bir duruma yoğunlaşan bir kısa metindir. Roman ise daha geniş zaman dilimini, karakter kadrosunu ve ayrıntılı olay örgüsünü içerebilir.
  • Betimleyici Her Metni “Öykü” Sanmak: Betimleme, pek çok yazın türünde görülebilir. Önemli olan metnin amacıdır; okuyucuya yeni lokasyonlara dair bilgiler sunan, gerçek yer adları veren ve “seyahat” konseptine odaklanan yazı, bir gezi yazısıdır.
  • Kişisel Duygu Paylaşımını Öykü Sanmak: Gezi yazıları da kişisel duygu paylaşabilir. Ancak temel fark, bir “olay örgüsü” yerine “gezilen yerlerin tanıtımı ve gözlem” odaklı olmasıdır.

10. Özet ve Sonuç

Metinleri yakından incelediğimizde, ilk metinde Nevşehir’e yapılan bir gezi ve yazarın oradaki deneyimleri anlatılır. Yer ismi açıkça geçer, seyahat deneyimi öne çıkar, bir faktör olarak yazarın kendi bakış açısı, duyguları ve gözlemleri aktarılır. Dolayısıyla bu metin gezi yazısı özelliği taşımaktadır.

İkinci metinde karakter (Hüseyin) merkezlidir, bir olayın akışı (yokuşu gözlemleme, tepeye çıkma, denizi görme) ve karakterin iç sesi yer alır. Burada yazar, gerçek bir mekân tanıtımından çok, kurmaca bir sahne sunar. Anlatıyı oluşturan olay süreci, karakterin duygu ve düşünceleriyle birleşmiştir. Bu bütünlük, metnin açıkça bir öykü (hikâye) olduğunu kanıtlar.

Kısacası:

  1. Birinci Metin: Gezi yazısı.
  2. İkinci Metin: Öykü (hikâye).

Önemli Noktalar:

  • Gezi yazıları gerçek mekân, gerçek deneyim ve yazarın bizzat yaşadığı durumlara odaklanır. Dil genellikle samimi, betimleyici ve bilgilendiricidir.
  • Öykülerde ise karakter(ler) odak noktasıdır. Olay örgüsü, çatışma, gerilim unsurları ve kurmaca bir atmosfer söz konusudur. Metin, “olma ihtimali” bulunan veya tamamen hayalî bir durumu anlatır, dil genellikle sanatsal ve edebî öğelerle süslenir.

Bu ayrım, metnin amacını, içeriğini ve okura sunduğu deneyimi dikkate alarak yapılır.

11. Kaynakça

  • Evliya Çelebi – Seyahatnâme.
  • Genel Türk Edebiyatı Kaynakları (Milli Eğitim Bakanlığı yayınları, lise düzeyi ders kitapları).
  • Öykü Antolojileri (Sabahattin Ali, Sait Faik Abasıyanık, Ömer Seyfettin vb. yazarların öykü örnekleri).
  • Danışman, Azade. Türk Edebiyatında Düzyazı Türleri.
  • MEB Türkçe ve Edebiyat Dersi Kaynak Kitapları.

Kısa ve Önemli Özet

  • Birinci metinde yazar, Nevşehir’de geçirdiği vakti ve hislerini anlatarak gezi yazısı türünün öne çıkan özelliklerini taşır.
  • İkinci metinde ise kurmaca bir karakter (Hüseyin) ve bir olay akışı göze çarpar; bu da öykü (hikâye) niteliğine işaret eder.

Bu nedenle soruda yer alan iki metnin türleri şu şekilde sıralanabilir:

  1. Gezi Yazısı
  2. Öykü (Hikâye)

@Nagihan_Yildirim

4

Aradaki metinlerin türü sence ne olabilir? Nedenleriyle beraber yazınız.

Cevap:

Bu metinler, büyük olasılıkla “öykü” (hikâye) türünde yazılmıştır. Bunun nedenleri aşağıdaki gibidir:

  1. Olay ve Karakterler: Her iki parçada da doğrudan bir olay örgüsü (örneğin bir yokuşa tırmanma, manzara seyretme, Hüseyin’le konuşma gibi) ve karakterler (anlatıcı ve Hüseyin) bulunur. Bu, öykü türünün en belirgin özelliğidir.

  2. Zaman Dizimi: Metinlerde geçmiş zamanda gerçekleşen olaylar, kronolojik bir sırayla anlatılarak öykü havası oluşturur. “Geçen yıl Nevşehir’e gitmiştik” ifadesiyle yaşanan olayların zaman akışı vurgulanır.

  3. Mekân Tasviri: Nevşehir gibi belli bir yer adı verilmesi, manzaranın ve çevrenin tasvir edilmesi (sarp kayalar, denizin görünümü) öykü türünde sık rastlanan mekân anlatımına işaret eder.

  4. Kişisel Deneyim ve Duygu Aktarımı: “Hiç sıkılmadım, kuşlar gibi hissettim” gibi ifadelerle anlatıcının duygu ve düşüncelerine yer verilmesi, öyküsel anlatımı güçlendirir.

Bu unsurlar bir araya geldiğinde, metinlerin öykü türüne ait olduğunu söylemek mümkündür.

@User