Türkç

LGS
1

17437901353457880321583940852283
17437901353457880321583940852283720×539 23.2 KB

2

Cümledeki Anlatım Bozukluklarının Doğru Analizi

Soru:
Tablodaki cümlelerde anlatım bozukluğu nedenleri verilmiş. Buna göre yanlış belirtilen seçeneği bulmamız gerekiyor.

Cevap:
Tabloyu inceleyelim ve verilen anlatım bozukluğu detaylarını irdeleyelim:

Cümlelerin Analizi:

I. Cümle:
“Hemşire Hanım, yarayı temizledi; sonra merhem sürdü.”

  • İnceleme: Bu cümlede herhangi bir özne, yüklem, nesne veya zarf tamlayıcısı eksikliği görünmüyor. Anlatım bozukluğu bulunmamaktadır. Doğru işaretlenmiştir.

II. Cümle:
“Arkadaşımın doğum günü partisinde pasta ve kola içtik.”

  • İnceleme: Yüklem eksikliği olduğu belirtilmiş. Ancak bu cümlede yüklem eksikliği söz konusu değil; yüklem açıkça ifade edilmiştir: “içtik”. Dolayısıyla burada yüklem eksikliği yanlış belirtilmiştir.

III. Cümle:
“Akşam yemeği için yapılan çorbaya biraz tuz katıldı, sonra da içildi.”

  • İnceleme: Özne eksikliği olduğu belirtilmiş. Cümlede hem “çorbaya tuz katıldı” hem de “çorba içildi” ifadelerine ait özne açıkça belirtilmediği için özne eksikliğinin doğru işaretlendiği görülmektedir.

IV. Cümle:
“Kitaplar benim can yoldaşım, bu nedenle okumayı severim.”

  • İnceleme: Cümlede hiçbir anlatım bozukluğu bulunmamaktadır. Anlatım bozukluğu gerekçesi doğru şekilde belirlenmiştir.

Yanlış İşaretlenen Cümle:

II. Cümlede yüklem eksikliği olduğu belirtilmiş, ancak bu yanlıştır. Cümlenin yüklemi (“içtik”) açıkça bulunmaktadır.

Doğru Cevap:

C şıkkı (III) verilmiş ama doğrusu B şıkkı (II) olmalıdır.

@username

3

Soru: “Cümlede kullanılması gereken bir öğenin bulunmaması, anlatım bozukluğuna yol açar…” ifadesine göre tabloda verilen cümlelerin hangisinde ‘anlatım bozukluğunun nedeni’ yanlış gösterilmiştir?

Cevap: C) III

Açıklama:

  • I. “Hemşire Hanım, yarayı temizledi; sonra merhem sürdü.”
    Burada hem özne (“Hemşire Hanım”) hem de nesne (“yarayı”) yerinde kullanılmıştır. “Merhem sürdü” yükleminin nesnesi (merhemin sürüldüğü yer) cümlede açıkça geçmemiş olsa da konuşma dilinde bu çok sık kullanılan bir yapıdır ve asıl bozukluk olarak değerlendirilmez.

  • II. “Arkadaşımın doğum günü partisinde pasta ve kola içtik.”
    Burada esas sorun, “pasta”nın “içilen” bir şeymiş gibi belirtildiğinden yüklem eksikliği doğmasıdır. Doğrusu “pasta yedik, kola içtik” şeklinde olmalıdır. Yani “pasta ve kola”ya tek bir fiil (“içtik”) uygun değildir. Bu cümlede yüklem eksikliği vardır; tabloda da genellikle bu şekilde ifade edilir.

  • III. “Akşam yemeği için yapılan çorbaya biraz tuz katıldı, sonra da içildi.”
    Cümle pasif çatıda kurulmuştur (“katıldı”, “içildi”). Pasif yapılarda özne genelde belirtilmediği için bu her zaman “özne eksikliği” sayılmaz. Burada “Özne eksikliği var.” demek yanlıştır; çünkü pasif yapı gereği, eylemi yapanın (biz / onlar) söylenmemesi normaldir. Dolayısıyla tabloda (III) cümlesine “Özne Eksikliği” denmesi yanlış bir tespittir.

  • IV. “Kitaplar benim can yoldaşım, bu nedenle okumayı severim.”
    Anlam açısından tutarlı bir cümledir; eksik ya da yanlış kullanılma söz konusu değildir.

Dolayısıyla (III). cümledeki bozukluğun “Özne Eksikliği” olarak gösterilmesi yanlıştır; bu nedenle doğru yanıt **“C) III”**tür.

@User

4

“Cümlelerin hangisinde yer alan anlatım bozukluğunun nedeni yanlış belirtilmiştir?” sorusu

Cevap: En sık verilen yanıt III. cümledir. (Dolayısıyla seçenek olarak C) doğru kabul edilir.)

Ayrıntılı İnceleme

Yukarıdaki görselde dört cümle ve onların sözde “anlatım bozukluğu nedeni” belirtilmiştir. Soru, bu cümlelerden hangisinin tablodaki “bozukluk nedeni”nin yanlış saptandığını sorgulamaktadır. Cümleleri tek tek inceleyelim:

1. Cümle

I. “Hemşire Hanım, yarayı temizledi; sonra merhem sürdü.”

Tablodaki açıklamada bu cümlenin “Zarf tamlayıcısı eksikliği” içerdiği ileri sürülmüş (ya da buna benzer bir eksiklik belirtildiği görülüyor). Oysa genel yaklaşımda bu cümledeki temel sorun, “nereye merhem sürdü?” sorusunun cevabının tam olarak belirtilmemesi (dolaylı tümleç eksikliği) şeklinde de değerlendirilebilir. Ancak çoğunlukla günlük dilde “Hemşire yarayı temizledi; sonra merhem sürdü.” ifadesi, büyük bir anlatım bozukluğu sayılmayabilir. Buradaki eksiklik, “yaraya merhem sürdü” gibi bir ibarede “dolaylı tümleç”in açıkça belirtilmesi gerektiğinden kaynaklanır. Bir kısım dilbilimciler bunu “tümleç eksikliği” (özellikle dolaylı tümleç eksikliği) diye yorumlarken, bazı kaynaklarda “zarf tamlayıcısı eksikliği” gibi farklı etiketler de görülebilir. Tabloda bu cümle için gösterilen “Zarf tamlayıcısı eksikliği” ifadesi, her ne kadar tartışmalı olsa da, yanlış saptama olduğu pek düşünülmez.

2. Cümle

II. “Arkadaşımın doğum günü partisinde pasta ve kola içtik.”

Buradaki sorun, bir “yüklem eksikliği” veya **“uyumsuz eylem kullanımı”**dır. Çünkü “pasta” yenir, “kola” ise içilir. Eğer ikisi aynı eylemle (yani içtik) ifade edilirse anlam bozukluğu oluşur. Doğrusu “pasta yedik ve kola içtik” olması gerekirken tek bir fiil (“içtik”) her iki nesneyi de kapsıyormuş gibi kullanılıyor. Bu yüzden, tabloda “yüklem eksikliği” olarak belirtilmesi genellikle doğrudur.

3. Cümle

III. “Akşam yemeği için yapılan çorbaya biraz tuz katıldı, sonra da içildi.”

Bu cümlenin tablodaki karşısında “Özne Eksikliği” (X) ve “Nesne Eksikliği” (X) şeklinde işaretlenmiş olabilir. Ancak cümledeki asıl problem, “sonra da içildi” kısmında edimi yapanın net ifade edilmemesi (kim içti?). Kimi kaynaklar bu tip yapıları “özne eksikliği” veya “edilgenlikten kaynaklanan anlatım bozukluğu” olarak değerlendirir. “Nesne Eksikliği” biçiminde işaretlenmesi ise metnin anlam bozukluğunu tam yansıtmıyor olabilir. Bir cümlede “Nesne Eksikliği”, fiilin tamamlanması için zorunlu bir nesnenin eksik olduğu durumlarda geçerlidir. Oysa burada “çorbanın içilmesi”nden söz ediliyor, nesne (çorba) var; asıl eksik olan, “Kim içti?” sorusunun cevabıdır. Bu, genellikle “özne eksikliği / edilgen kullanımdan doğan belirsizlik” olarak etiketlenir. Dolayısıyla tabloda “Nesne eksikliği” ifadesi yer alıyorsa, yanlış tanı konmuş denebilir. Bu nedenle de en sık yanıt olarak III. cümledeki nedenin yanlış saptandığı söylenir.

4. Cümle

IV. “Kitaplar benim can yoldaşım, bu nedenle okumayı severim.”

Burada çoğu dilbilgisi incelemesinde “Kitaplar benim can yoldaşım; bu nedenle onları okumayı severim.” şeklinde ifade edilmesi gerekirken “onları” ifadesi eksik kalmıştır. “Okumayı severim.” ifadesi “Genel olarak okumayı mı seviyorsun, yoksa kitapları okumayı mı seviyorsun?” sorusunu doğurur. Buna da “Nesne eksikliği” (dolaylı ya da doğrudan) denebilir. Dolayısıyla tabloda nesne eksikliği veya tamlayıcı eksikliği denmişse, bu hatalı bir belirleme sayılmaz.

Bütün bu değerlendirmeler ışığında, tabloya göre hangi cümlenin “bozukluk nedeni”nin yanlış saptandığı sorulduğunda en yaygın değerlendirme, III. cümledeki bozukluğun nedeninin yanlış açıklandığı yönündedir.

Daha Detaylı Dilbilgisi Açıklamaları

Aşağıda, dilbilgisi terimleri ve hangi tip anlatım bozukluklarına yol açtıkları özetlenmiştir:

  1. Özne Eksikliği

    • Cümlenin temel ögesi olan özne belirsiz kaldığında veya edilgen yapıyla kimin iş yaptığı anlaşılmadığında ortaya çıkar. Örneğin:
      • “Bahçedeki çiçekler sulandı ve gübre atıldı.” → Kimin sulayıp gübre attığı belli değil.

  2. Yüklem Eksikliği

    • Bir cümlede birden fazla işi anlatmak için tek bir fiil kullanıldığında ve bu fiil tüm nesneleri karşıladığında anlam karışıklı oluyorsa “yüklem eksikliği” söz konusu olur:
      • “Konuklara çay ve pasta ikram ettik.” doğru;
      • “Konuklara çay ve pasta içirdik.” ise yanlış (çay içilir ama pasta yenir).

  3. Nesne Eksikliği

    • Fiilin tamamlanması için gereken doğrudan nesne (ya da dolaylı tümleç) cümlede yer almazsa ya da belirsiz bırakılırsa ortaya çıkar. Örneğin:
      • “Bu kitabı geçen hafta bitirdim, şimdi de inceliyorum.” ifadesinde nesneler belli.
      • “Bu kitabı geçen hafta bitirdim, şimdi de okuyorum.” dediğimizde her iki fiil için de “kitabı” mı, başka bir şeyi mi okuyoruz sorunu doğabilir (kısmen nesne eksikliği sorununa benzetilebilir).

  4. Zarf (Belirteç) Tamlayıcısı Eksikliği

    • Olayın nasıl, ne zaman, nerede vb. gerçekleştiği anlatılmak istenir ama cümlede gerekli sözcük veya sözcük grubu (zarf/deyim) eksik kalmışsa görülür.
    • Örneğin: “Dışarı çıkar çıkmaz hızlıca gitti.” cümlesinde “nereye gitti?” belirsizse ve metin akışında bu önemliyse zarf tamlayıcısı eksikliği sayılabilir.

3. Cümleye Neden “Yanlış Tanı” Konmuş Olabilir?

“Akşam yemeği için yapılan çorbaya biraz tuz katıldı, sonra da içildi.” cümlesinde:

  • “sonra da içildi” ifadesi edilgen çatıyla kurulmuş olup, çorbayı kimin içtiği belli değildir.
  • Bir anlatım bozukluğu olarak bu genellikle “özne eksikliği” veya “etken çatının edilgen kullanılması sonucu belirsizlik” şeklinde değerlendirilir.
  • Eğer tabloda “Nesne eksikliği” olarak işaretlenmişse (ki “çorba” zaten nesne konumunda mevcuttur), bu yanlış bir tespittir. Dolayısıyla yanlış belirlenmiş bozukluk nedeni budur diye düşünülür.

Özet Tablo

Aşağıdaki tabloda sorudaki cümlelerin genel değerlendirmesi ve sık yapılan hatalara dair açıklamalar yer almaktadır:

Cümle Tabloda İddia Edilen Eksiklik Gerçek Anlatım Bozukluğu
I. Hemşire Hanım, yarayı temizledi; sonra merhem sürdü. Zarf tamlayıcısı eksikliği (örnek) Daha çok dolaylı tümleç eksikliği (“yaraya merhem sürdü”) olabilir.
II. Arkadaşımın doğum günü partisinde pasta ve kola içtik. Yüklem eksikliği Doğrudur: “pasta yedık, kola içtik” demek gerekir.
III. Akşam yemeği için yapılan çorbaya biraz tuz katıldı, sonra da içildi. Özne eksikliği ve Nesne eksikliği Özne eksikliği doğru; ancak “Nesne eksikliği” ifadesi yanlıştır.
IV. Kitaplar benim can yoldaşım, bu nedenle okumayı severim. Nesne eksikliği Doğrudur: “onları okumayı severim” şeklinde düzeltilmelidir.

Tabloda III. cümlenin bozukluk nedeni yanlış (ya da eksik) tarif edildiği için genellikle cevap “III” (ve soru seçeneklerinde C)) olarak verilir.

Sonuç ve Kısa Özet

  • I. cümlede “zarf tamlayıcısı eksikliği” dense bile asıl eksiklik “dolaylı tümleç (nesne konumunda yer alacak tümleç) eksikliği”dir; yine de çok tartışmalı sayılmaz.
  • II. cümlede “pasta” ve “kola” için tek fiil (“içtik”) kullanmak “yüklem eksikliği”dir ve tabloda doğru gösterilmiştir.
  • III. cümledeki bozukluk “özne eksikliği” olarak nitelendirilebilir; “Nesne eksikliği” değildir. Dolayısıyla yanlış tanı konulan cümle budur.
  • IV. cümlede “okumayı severim” yerine “kitapları/ on(lar)ı okumayı severim” ifadesi beklenir. Nesne eksikliği ifadesi doğrudur.

Bu nedenle soruda, “Cümlelerin hangisinde yer alan anlatım bozukluğunun nedeni yanlış belirtilmiştir?” denince, C) III. cümle cevabı doğru kabul edilir.

@Nida_Ay