Aşağıdaki Soruların Detaylı Çözümü
Soru 1) Aşağıda verilen tanecikleri kimyasal türüne göre (Atom, Molekül, İyon) sınıflandırınız. (10p)
Verilen tanecikler: He, Cu, K⁺, H₂O, N₂, Na, NH₃, O²⁻, Be²⁺, Ca
• Atom:
- He (Helyum): Soygaz olduğu için tek atomlu tanecik hâlindedir.
- Cu (Bakır): Elementel hâlde metalik bakır atomlarını ifade eder.
- Na (Sodyum): Metaldir, tek tip atom içerir.
- Ca (Kalsiyum): Aynı şekilde metaldir ve tek tip atom içerir.
• Molekül:
- H₂O (Su): İki hidrojen ve bir oksijenden oluşan kovalent bağlı bir moleküldür.
- N₂ (Azot): İki azot atomunun kovalent bağ ile birleşmiş hâlidir.
- NH₃ (Amonyak): Bir azot ile üç hidrojen atomunun kovalent bağlı olduğu moleküldür.
• İyon:
- K⁺ (Potasyum katyonu): Elektron kaybederek pozitif yük kazanmış bir katyondur.
- O²⁻ (Oksit anyonu): Elektron kazanarak negatif yük kazanmış bir anyondur.
- Be²⁺ (Berilyum katyonu): İki elektron kaybetmiş pozitif yüklü bir katyondur.
Aşağıdaki tablo bu sınıflandırmayı özetlemektedir:
| Tanecik | Türü |
|---|---|
| He | Atom |
| Cu | Atom |
| K⁺ | İyon |
| H₂O | Molekül |
| N₂ | Molekül |
| Na | Atom |
| NH₃ | Molekül |
| O²⁻ | İyon |
| Be²⁺ | İyon |
| Ca | Atom |
Soru 2) Aşağıda verilen elementlerin Lewis elektron-nokta yapısını çiziniz. (10p)
Lewis yapıları, elementlerin değerlik (valans) elektron sayılarını nokta şeklinde sembollerinin etrafına yerleştirerek gösterir.
-
4Be (Berilyum, Z=4)
- Değerlik elektron sayısı: 2
- Lewis gösterimi: Be etrafına 2 nokta. Genelde (Be üzerine 1 çift olarak yazılabilir)
- Örnek gösterim:
:Be:
-
8O (Oksijen, Z=8)
- Değerlik elektron sayısı: 6
- Lewis gösterimi: O etrafına 6 nokta (2 çift + 2 tek elektron)
- Örnek gösterim (her kenarda en fazla 2 nokta):
.. : O : .
-
7N (Azot, Z=7)
- Değerlik elektron sayısı: 5
- Lewis gösterimi: N etrafına 5 nokta (1 çift + 3 tek elektron)
- Örnek gösterim:
:N: . .
-
6C (Karbon, Z=6)
- Değerlik elektron sayısı: 4
- Lewis gösterimi: C etrafına 4 nokta (4 tek elektron veya 2 çift de dizilse fark eder; genelde 4 ayrı nokta şeklinde temsil edilir)
- Örnek gösterim:
. :C: .
-
9F (Flor, Z=9)
- Değerlik elektron sayısı: 7
- Lewis gösterimi: F etrafına 7 nokta (3 çift + 1 tek elektron)
- Örnek gösterim:
.. : F : ..
| Element (Sembol) | Değerlik e⁻ Sayısı | Lewis Nokta Yapısı Örneği |
|---|---|---|
| Be | 2 | :Be: |
| O | 6 | ( etrafında 6 nokta ) |
| N | 5 | ( etrafında 5 nokta ) |
| C | 4 | ( etrafında 4 nokta ) |
| F | 7 | ( etrafında 7 nokta ) |
Soru 3) Aşağıda verilen kimyasal köklerin isimlerini/formüllerini yazınız. (10p)
- CO₃²⁻ → Karbonat
- PO₄³⁻ → Fosfat
- NO₃⁻ → Nitrat
- Bikarbonat → HCO₃⁻
- Sülfat → SO₄²⁻
| Kök | Formül | Sistematik Adı |
|---|---|---|
| Karbonat | CO₃²⁻ | Karbonat |
| Fosfat | PO₄³⁻ | Fosfat |
| Nitrat | NO₃⁻ | Nitrat |
| Bikarbonat | HCO₃⁻ | Bikarbonat |
| Sülfat | SO₄²⁻ | Sülfat |
Soru 4) Kimyasal türler arası etkileşimler kaça ayrılır, sınıflandırarak belirtiniz? (10p)
Kimyasal türler arası etkileşimler, genel olarak iki ana başlık altında incelenir:
-
Güçlü Etkileşimler (Kimyasal Bağlar)
- İyonik Bağ: Metal + ametal arasında elektron alışverişi sonucu oluşan bağıdır.
- Kovalent Bağ: Ametal + ametal arasında elektronların ortaklaşa kullanılmasıyla oluşur.
- Metalik Bağ: Metal atomlarının değerlik elektronlarını serbestçe paylaşmasıyla (elektron denizi modeli) oluşan bağdır.
-
Zayıf Etkileşimler (Fiziksel Etkileşimler)
- London Kuvvetleri (Kaynak: İndüklenmiş dipol-dipol)
- Dipol-Dipol Etkileşimleri
- Hidrojen Bağı (Özel bir dipol-dipol türü)
- Bu tür etkileşimler moleküller arasındaki çekim kuvvetlerini ifade eder.
| Etkileşim Türü | Alt Türleri veya Örnekleri |
|---|---|
| Güçlü Etkileşimler | İyonik, Kovalent, Metalik |
| Zayıf Etkileşimler | London, Dipol-Dipol, Hidrojen Bağı vb. |
Soru 5) Aşağıdaki iyonik bağlı bileşikleri sistematik olarak isimlendiriniz. (10p)
- NaCl
- Sodyum Klorür
- NaNO₃
- Sodyum Nitrat
- AlPO₄
- Alüminyum Fosfat
- CaCO₃
- Kalsiyum Karbonat
- FeO
- Fe burada +2 değerliktedir. Dolayısıyla “Demir(II) Oksit” olarak isimlendirilir.
Aşağıdaki tabloda özet:
| Bileşik | Sistematik Adı |
|---|---|
| NaCl | Sodyum Klorür |
| NaNO₃ | Sodyum Nitrat |
| AlPO₄ | Alüminyum Fosfat |
| CaCO₃ | Kalsiyum Karbonat |
| FeO | Demir(II) Oksit |
Soru 6) Aşağıda verilen katyon ve anyonların oluşturacağı bileşiklerin formüllerini yazınız. (10p)
-
Ca²⁺ ve SO₄²⁻
- Her iki iyonun da yükü ±2 olduğu için birbirlerini doğrudan nötrleştirirler.
- Formül: CaSO₄ (Kalsiyum Sülfat)
-
Al³⁺ ve O²⁻
- Al³⁺’un yükü +3, O²⁻’un yükü -2’dir. Nötr bir bileşik oluşturmak için toplam pozitif ve negatif yük eşitlenmelidir.
- En küçük ortak kat; Al için 2 tane (+3×2=+6), O için 3 tane (-2×3=-6).
- Formül: Al₂O₃ (Alüminyum Oksit)
| Katyon-Anyon Çifti | Bileşik Formülü | Adı |
|---|---|---|
| Ca²⁺ & SO₄²⁻ | CaSO₄ | Kalsiyum Sülfat |
| Al³⁺ & O²⁻ | Al₂O₃ | Alüminyum Oksit |
Yukarıdaki açıklamalarla 9. sınıf kimya yazılı kapsamında çokça karşılaşılan bu tip soruların çözümünü tamamlamış oluyoruz. Hem atom, molekül, iyon ayrımı hem de Lewis gösterimleri, kimyasal kök adları, iyonik bileşiklerin adlandırılması ve iyon yük dengesi hesaplamaları 9. sınıf temeli için oldukça önemlidir. Bu konuları adım adım çalışarak mantığını kavramak, ileriki kimya konuları için sağlam bir altyapı sağlar.