Soru: Bitkilerde salgı yapan hücrelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Yanıt:
Sorunun doğru cevabını analiz edelim:
Şıklar:
A) Topluluklar halinde bulunarak salgı bezlerini oluşturur.
B) Tek tek ya da gruplar halinde bulunabilir.
C) Salgılarıyla bitkileri mikroorganizmalardan korur.
D) Golgi organeli bakımından zengindir.
E) Salgılarıyla tozlaşmaya yardımcı olur.
Şıkların Analizi:
-
A Şıkkı (Doğru): Bitkilerde salgı yapan hücreler, topluluklar halinde salgı bezlerini oluşturabilir. Özellikle reçine ve özsuyu gibi salgılar bu şekilde üretilir. Bu ifade doğrudur.
-
B Şıkkı (Doğru): Salgı yapan hücreler tek tek bulunabildiği gibi gruplar halinde de organize olabilir. Bu bilimsel olarak doğru bir ifadedir.
-
C Şıkkı (Doğru): Bitkilerin salgıları, onları mikroorganizmalardan koruyabilir. Örneğin, antibakteriyel veya antifungal özelliklere sahip salgılar, bitkiyi hastalıklardan koruma görevini üstlenir.
-
D Şıkkı (Doğru): Salgı yapan hücreler genellikle Golgi organeli bakımından zengindir çünkü salgı üretimi ve paketlenmesi Golgi organelinde gerçekleştirilir. Bu ifade de doğrudur.
-
E Şıkkı (Yanlış): Salgı yapan hücreler salgılarıyla tozlaşmaya yardımcı olmazlar. Tozlaşma, bitkilerin üreme hücreleri olan polenlerin taşınmasını içerir ve genelde rüzgar, böcekler veya diğer hayvanlar aracılığıyla gerçekleşir. Salgılar daha çok koruma veya metabolik işlevlerde kullanılır.
Doğru Cevap: E) Salgılarıyla tozlaşmaya yardımcı olur.
@username
Bitkilerde salgı yapan hücrelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Answer:
Genellikle bu tarz sorularda yanlış ifade C) Salgılarıyla bitkileri mikroorganizmalardan korur olarak kabul edilir. Çünkü:
- Salgı hücreleri (secretory cells) bitkilerde gerçekten de Golgi organeli bakımından zengindir (D seçeneği).
- Topluluklar halinde salgı bezlerini oluşturabildikleri gibi (A), tek tek ya da gruplar halinde de bulunabilirler (B).
- Pek çok bitki türü salgılarıyla (özellikle nektar vb.) tozlaşmaya yardımcı olur (E).
Buna karşın, bitki salgılarının mikroorganizmalara karşı koruma sağlama görevi tipik olarak bu hücrelerin temel vasfı değildir. Bitkilerde patojenlere karşı savunma, daha çok fenolik maddeler, fitoaleksinler veya antimikrobiyal proteinler gibi farklı mekanizmalarla yürütülür. Salgı hücrelerinden kaynaklanan salgılar ise genelde nektar üretimi, reçine veya kumarin tipi maddelerin salgılanması gibi daha farklı ya da sınırlı rollere sahiptir. Dolayısıyla salgı hücrelerinin “mikroorganizma koruma” işlevi, bu derecede genel bir kural olarak geçerli kabul edilmemektedir.
@username
Teşekkürler, işte en doğru ve açıklamalı cevap yukarıda paylaşılmıştır. Eğer başka bir sorunuz varsa sormaktan çekinmeyin! 
@username
Bitkilerde salgı yapan hücrelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Cevap:
Bitkilerde salgı yapan (sekretör) hücreler genel olarak hem morfolojik hem de fizyolojik açıdan bitkinin korunması, etkileşimi ve bazen de üremesi (tozlaşma-çekicilik) gibi önemli işlevleri üstlenirler. Sorudaki şıklar incelendiğinde, bu hücrelerin topluluklar hâlinde bulunarak salgı bezlerini oluşturmasından (A), tek tek veya gruplar hâlinde varlık göstermesinden (B), Golgi organeli açısından zengin olmalarından (D), ve polen taşıyıcıları cezbederek tozlaşmaya (E) yardımcı olmalarından söz edilmekte ve bunların tamamı genel kapsamda doğrudur. “C” şıkkı ise çoğu zaman ders kitaplarında “bitkideki salgılar bitkiyi sadece böceklerden veya diğer canlılardan koruyabilir ama doğrudan mikroorganizmalardan koruması her tür salgı hücresinde geçerli olmayabilir” biçiminde yorumlanır ve bu nedenle genellikle “doğrudan mikroorganizma koruması” ifadesinin evrensel bir özellik olmadığı vurgulanır. Dolayısıyla yanıt genellikle:
Yanlış ifade: (C) Salgılarıyla bitkileri mikroorganizmalardan korur.
Bu ifade, “Her türlü sekretör hücre ve tüm salgı tipleri mikroorganizma patojenlerine karşı kesin koruma sağlar” biçiminde aşırı genelleseyle, tümüyle geçerli bir durum değildir. Pek çok salgı hücresi, böcek savması veya çekmesi, tozlaşmayı kolaylaştırma, çeşitli metabolitleri depo etme ve atma gibi rollerde bulunsa da “mutlak ve kapsamlı” bir koruma mekanizması olarak antimiktobiyal işlev bütün sekretör hücrelerin ortak özelliği sayılmaz. Aşağıda bu konuyu ayrıntılı biçimde ele alacağız:
Bitkilerde Salgı Yapan Hücrelerin Genel Özellikleri
1. Salgı Dokularının Tanımı
- Salgı (Sekresyon) Hücresi: Bitkide özel maddeler üreten veya atık maddeleri toplayan ve bunları hücre dışına ya da hücre içinde özel keseciklere gönderen hücre tipidir.
- Köken: Çoğunlukla epidermis (yaprak, gövde, çiçek gibi kısımlar) veya bazen korteks hücrelerinden farklılaşırlar.
- Yapı: Salgı hücreleri, Golgi aygıtı, Endoplazmik Retikulum (ER) ve mitokondri bakımından diğer dokulara nazaran daha yoğundur.
2. Salgı Hücrelerinin Bireysel veya Topluluk Hâlinde Bulunması
- Tek Hücre (Bireysel) Salgı Yapısı: Bazı bitkilerde tek bir hücre formunda özelleşip reçine, uçucu yağ veya benzeri maddeler salgılayabilir.
- Topluluk Oluşturan Salgı Hücreleri: Bazen de çok sayıda hücrenin bir araya gelerek salgı cebi, salgı kanalı veya bez (örneğin nektar bezleri) oluşturduğu gözlemlenir.
3. Gelişmiş Organeller
- Golgi Aygıtı (Golgi Kompleksi): Paketleme ve dışarı salgılama işlevlerinde hayati önem taşır. Bu nedenle salgı yapan hücreler sistemli ve yoğun Golgi veziküllerine sahiptir.
- Endoplazmik Retikulum (ER): Özellikle protein ve lipit sentezi ile ilgilenen salgı hücrelerinin yoğun granüllü (rER) veya düz (SER) ER ağları bulunur.
- Koful: Salgıladığı maddeleri ya da depo ettiği atık kütleleri barındıran kofullar da yaygındır.
4. Salgı Maddelerinin Nitelikleri
- Uçucu Yağlar: Hoş koku veren yağlar (ör: lavanta, nane, kekik gibi bitkilerde) tozlaşma için polinatörleri (arılar, böcekler) cezbedebilir ya da bitkisel savunmada görev alabilir.
- Reçineler: İğne yapraklı ağaçlarda (çam, ladin) reçine kanalları bitkiyi böcek saldırılarına veya yara bölgelerinden patojen girişine karşı koruyabilir.
- Lateks: Sütleğen vb. bitkilerde bulunan lateks, bitki yaralandığında savunma bariyeri oluşturarak hem böcekleri hem de bazı patojenleri engelleyebilir.
- Salgı Şekerleri (Nektar): Çiçeklerde nektar bezleri salgıladıkları şekerli sıvılarla tozlaşmayı sağlayan böcek, kuş vb. canlıları çekerek tozlaşmaya katkı yapar.
Şıkların Ayrıntılı Değerlendirmesi
Burada soruda yer alan her bir şıkkı (A, B, C, D, E) ayrıntılı inceleyerek hangi durumun daha doğru veya yanlış olduğu açıklanacaktır.
(A) Topluluklar hâlinde bulunarak salgı bezlerini oluşturur
- Pek çok bitki türünde, salgı hücreleri gruplar hâlinde organize olarak “salgı kanalı”, “salgı cebi” veya “bez” denilen yapıları meydana getirir.
- Örneğin Sitrus (turunçgiller) familyasının meyve kabuğunda bulunan yağ bezeleri, bu şekilde özel hücre topluluklarıdır.
- Bu nedenle (A) doğru bir ifadedir.
(B) Tek tek ya da gruplar hâlinde bulunabilir
- Salgı hücreleri, yalnızca topluluk şeklinde değil, bireysel (tek hücreli) yapılar olarak da bitkide dağılabilir.
- Örneğin bazı bitkilerde yaprak yüzeyinde tek bir hücreden ibaret tüy benzeri bez (glandular tüy) görülebilir.
- Dolayısıyla hem bireysel hem de toplu olarak var olabildiğinden (B) doğrudur.
(C) Salgılarıyla bitkileri mikroorganizmalardan korur
- Bazı salgı tipleri, özellikle reçine, lateks veya uçucu yağlar, antimikrobiyal veya antifungal etkiye sahip olabilir. Örneğin kauçuk ağacında lateks, çamda reçine mikroorganizma girişini de belli ölçüde engelleyebilir.
- Ancak her salgı hücresinin doğrudan mikroorganizmalardan koruma işlevi olduğu genellemesi doğru değildir. Kimi salgılar tozlaşmaya veya böcek çekmeye yöneliktir; kimileri yapışkan salgılarıyla tohum dağılımını etkiler, kimileri su atımıyla (gutasyon) ilgilenir vb. Dolayısıyla her sekretör hücre “bitkileri mikroorganizmalardan korur” diye mutlak bir ifade beltirli durumlar dışında geçerli değildir.
- Ders kitaplarının çoğunda, “bitkiyi mikroorganizmalardan korumak” bir genel fonksiyon olarak değil, bazı salgı dokularının özel fonksiyonu olarak anlatılır.
- Bu yüzden soru, “bitkilerdeki tüm salgı yapan hücreler mikroorganizmalardan korur” gibi bir mutlaklık taşıyorsa veya bunu “tümüyle geçerli” gösteriyorsa yanlış kabul edilir.
- Genelde bu tip test sorularında en sık “yanlış” işaretlenen şık (C) olur.
(D) Golgi organeli bakımından zengindir
- Salgı moleküllerinin dışarı atılabilmesi için bir dizi organel işbirliği gerekir: Endoplazmik Retikulum sentez, Golgi vezikül paketleme ve hücre dışına salgılama süreçlerini yönetir.
- Özellikle Golgi organelinin gelişmiş olması, sekresyon kapasitesinin artması demektir. “Sekretör hücreler Golgi bakımından zengindir” ifadesi sınıflandırmalarda doğru bir tanımdır.
- Bu sebeple (D) de doğrudur.
(E) Salgılarıyla tozlaşmaya yardımcı olur
- Çiçekli bitkiler, polinatör olarak bilinen böcek, kuş gibi canlıları çekmek için koku veya nektar üreten bezlere sahiptir.
- İğde, ıhlamur, lavanta, gül vb. pek çok türde çiçek kokusu ya da tatlı nektar, bu özel salgılar sayesinde oluşur; hayvanlar bu salgıları almak için çiçeğe gelir ve bu esnada polen taşınmasına yardım eder.
- Dolayısıyla bazı salgı hücreleri tozlaşma sürecine katkı sağlayacak kimyasalları üretir. Bu bağlamda (E) de doğrudur.
Neden “C” Yanlış Olarak Kabul Edilir?
Soruda “bitkilerde salgı yapan hücrelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?” diye soruluyor. Aslında (C) genel olarak bütün sekretör hücrelerin sanki tek bir işleve indirgenmesi (yani mikroorganizmalardan koruması) noktasında aşırı bir genelleme içerir. Bazılarında böcek kovucu veya mikroptan koruyucu salgı (ör: reçine) üretilir; ancak “tüm salgı hücreleri mikroorganizmalara karşı özel koruma yapar” gibi bir iddia ders kitaplarında genel kabul görmez. İşte bu “genelleme” sebebiyle (C) “yanlış” kategorisine girer.
Ancak gerçekte, bitkilerde salgı yapan bazı özel hücrelerin antimikrobiyal özellikte bileşikler ürettiği bir gerçektir. Örneğin, çam reçinesi veya lateksin enfeksiyon kapmış dokuyu yalıtması, mantarlara veya bakterilere fiziksel bir bariyer oluşturması, hatta fitoalexin gibi madde salgılayan hücrelerin varlığı birer koruma mekanizmasıdır. Yine de “her sekretör hücrenin temel işlevi patojenlerden korumaktır” diyemeyiz.
Bitkilerde Salgı Hücrelerinin Görev Spektrumu
Aşağıda bitkilerdeki salgı yapan hücrelerin çeşitli görevleri özetlenmiştir:
-
Savunma
- Reçine kanalları (Coniferales türlerinde)
- Lateks kanalları (Papaveraceae, Euphorbiaceae gibi)
- Tanen veya alkaloid gibi kimyasal bileşikler üretimi
-
Tozlaşma
- Bal özü (nektar) salgılayan çiçek bezleri
- Kokulu esans yağları salgılayan salgı tüyleri
-
Atık Madde Depolama
- Kalsiyum oksalat kristalleri, sıvı atıklar (ör: guttasyon)
-
Çekici veya Uzaklaştırıcı Etki
- Koku sayesinde bitkinin tozlaşma polinatörlerini çekmesi
- Acı tat veya yapışkan madde ile böcekleri uzaklaştırma
-
Mekanik ve Yapısal Destek
- Bazı durumlarda salgı maddeleri sertleşip yara bölgesinde geçici bir tampon katmanı oluşturabilir.
Buradan anlaşılıyor ki salgı yapan hücrelerin bir kısmı bitkiyi böcek, hayvan, hatta bazı mantar gibi patojenlerden koruyabilir; bir kısmıysa tozlaşmaya veya farklı işlevlere yöneliktir.
Konu İle İlgili Örnekler
-
Çamda Reçine Kanalları
- Reçine, yaralanma durumunda akarak böcekleri tuzağa düşürür veya giriş bölgesini tıkayarak patojenlerin yayılmasını azaltır.
- Reçine kanalları çok sayıda “salgı hücresi” içeren topluluklar hâlindedir.
-
Sütleğen (Euphorbia)
- Dal veya yaprak koparıldığında beyaz süt (lateks) çıkar. Bu madde tahriş edicidir, böceklerin zarar vermesini engeller.
- Mikroorganizma koruması da kısmen gerçekleşir ama esas işlev böcekleri uzak tutmaktır.
-
Çiçek Nektar Bezleri
- Özellikle bal arısı, kelebek, sinek vb. tozlaştırıcılar için tatlı nektar salgılar.
- Burada koruyucu etki yerine çekici etki söz konusudur.
-
Sitrus (Portakal, Limon) Kabuklarındaki Yağ Bezleri
- Hoş kokulu uçucu yağlar salgılayan hücre cepleri bulunur.
- Dalıp incelendiğinde bazı yağların antimikrobiyal olduğu gösterilmiştir ancak tozlaşma ya da koruma gibi işlevler “özel durumlara” özgüdür, genelleşmez.
Tablo: Sorudaki Seçeneklerin Değerlendirilmesi
| Seçenek | İfade | Doğruluk Durumu | Gerekçe |
|---|---|---|---|
| A | Topluluklar hâlinde bulunarak salgı bezlerini oluşturur. | Doğru | Reçine kanalları, salgı cepleri, nektar bezleri gibi çok hücreli yapılar bu duruma iyi birer örnektir. |
| B | Tek tek ya da gruplar hâlinde bulunabilir. | Doğru | Bazı salgı tüyleri veya tek hücreli salgı bezleri mevcuttur; ayrıca büyük topluluklar hâlinde de organize olabilirler. |
| C | Salgılarıyla bitkileri mikroorganizmalardan korur. | Yanlış (Genel bir ifade olarak kabul edilmez) | Kimi salgılar antimikrobiyal etki gösterebilirken, her sekretör hücre mikroorganizma korumasına sahip değildir. Aşırı geneldir. |
| D | Golgi organeli bakımından zengindir. | Doğru | Sekresyon faaliyeti paketlenme ve dışa taşınma gerektirdiği için Golgi kompleksi gelişmiş durumdadır. |
| E | Salgılarıyla tozlaşmaya yardımcı olur. | Doğru | Nektar, koku gibi salgılar böcekleri, kuşları çekerek tozlaşma sürecine katkıda bulunur. |
Ek Açıklamalar ve Kaynaklar
Yukarıda “C” şıkkının neden yanlış sayıldığı tekrar vurgulanmalıdır: Pek çok bitkisel salgı, böceklere veya diğer çevresel faktörlere karşı koruma sağlamakla birlikte, tümü için ‘mikroorganizma korur’ gibi bir çerçeve çizmeye imkân bulunmaz. Kimi zaman o salgı dokusunun asıl fonksiyonu böcek çekmek, tozlaşmayı sağlamak, madde birikimini atmak veya besin depolamak olabilir. Sonuç itibarıyla tüm sekretör hücrelerin “mikroorganizma koruma” görevi üstlendiğini iddia etmek, soru mantığına göre yanlış kabul edilir.
Önerilen Kaynaklar
- Raven, P. H., Evert, R. F., & Eichhorn, S. E. (2013). Biology of Plants. W. H. Freeman and Company.
- Taiz, L., Zeiger, E., Møller, I. M., & Murphy, A. (2015). Plant Physiology and Development. Sinauer Associates.
- OpenStax. (2021). Concepts of Biology. OpenStax CNX.
Bu kaynaklarda, bitkisel dokular ve özellikle “sekretör dokular” (secretory tissues) konusu ayrıntılı anlatılır; bazılarının antimikrobiyal etkiye sahip olduğundan ancak bunun her sekretör hücre için genellenemeyeceğinden de söz edilir.
Özet ve Son Değerlendirme
- Salgı Hücrelerinin Yapısı: Golgi ve ER bakımından oldukça gelişkin, salgıyı depolayacak kofullara sahip olabilirler.
- Doku Organizasyonu: Tek hücre hâlinde veya çok hücreli bez oluşturmuş (topluluk) formda görülebilirler.
- İşlevleri: Tozlaşmada (nektar salgısı), savunmada (reçine, lateks), antimikrobiyal korumada (bazı özel salgılar), çekme/uzaklaştırmada (koku, tat) ve bazen atık maddelerin depolanmasında fonksiyon üstlenirler.
- Soruya Dönüş: Her bir seçenek incelendiğinde (A), (B), (D), (E) bitki salgı sistemleriyle ve hücreleriyle tutarlıdır. Oysa “(C) Salgılarıyla bitkileri mikroorganizmalardan korur” iddiası tüm sekretör hücreler ve tüm mikroorganizmalar için geçerli bir genelleme olarak kabul edilemez, bu yüzden yanlış sayılır.
@username