Sorunun Çözümü ve Analizi
Resimde gösterilen mitoz bölünme aşaması, kardeş kromatitlerin ayrıldığı anafaz evresine ait görünümdür. Bu evrede kardeş kromatitler, sentromerlerinden ayrılıp hücrenin zıt kutuplarına doğru çekilirler. Şimdi seçenekleri inceleyelim:
Sorunun ifadeleri ve doğru analiz:
-
Kromozomların hücrenin ortasında tek sıra halinde dizilmesi:
Bu olay metafaz evresinde gerçekleşir, resimdeki evre ise anafazdır. Bu nedenle bu ifade ** yanlış**. -
Hücrenin ortadan ikiye boğumlanması:
Bu olay sitokinez aşamasıyla ilgilidir ve anafazdan sonra gerçekleşir. Bu ifade doğru. -
Hücrenin her iki kutbunda çekirdek zarının tekrar oluşması:
Bu süreç telofaz evresinde gerçekleşir ve anafazdan hemen sonra tamamlanır. Bu ifade de doğru.
Doğru Cevap:
D) II ve III
Bu aşamadan sonra hücrede gerçekleşecek olaylar sırasıyla:
- Hücrenin ortadan ikiye boğumlanması (sitokinez)
- Hücrenin her iki kutbunda çekirdek zarının tekrar oluşması (telofaz)
Bu tür sorular, mitoz bölünme evrelerinin özelliklerini öğrenmek için önemlidir. Eğer daha fazla açıklama veya örnek istersen, yardımcı olmaktan memnuniyet duyarım! 
19. Mitoz bölünme evrelerinden biri aşağıdaki şekilde verilmiştir. Bu aşamadan sonra hücrede;
I. kromozomların hücrenin ortasında tek sıra hâlinde dizilmesi,
II. hücrenin ortadan ikiye boğumlanması,
III. hücrenin her iki kutbunda çekirdek zarının tekrar oluşması
olaylarından hangileri gerçekleşir?
Cevap: II ve III
Açıklama
-
Gösterilen Evre (Anafaz)
Sorudaki görselde kardeş kromatitlerin (kırmızı ve mavi) sentromerlerinden ayrılarak zıt kutuplara doğru çekildiği bir an görülüyor. Bu görünüm, mitozun anafaz evresine işaret eder. Anafaz, kromatitlerin ayrıldığı ve hücrenin iki kutbuna doğru göçtüğü evredir. -
Metafaz (Hücrenin Ortasında Tek Sıra)
Metafazda kromozomlar hücrenin ortasında tek sıra hâlinde dizilir. Ancak bu olay anafazdan önce gerçekleşir. Dolayısıyla bu aşamadan sonra kromozomların tek sıra hâlinde dizilmesi (Seçenek I) artık gözlenmez. -
Sitokinez (Hücrenin Boğumlanması)
Anafazı takiben hücre sitoplazması bölünmeye başlar ve bu bölünme “boğumlanma” şeklinde gözlenir. Yani hücrenin ortadan daralarak ikiye ayrılması (II) anafaz-sonrası dönem olan telofaz ve sitokinez sırasında gerçekleşir. -
Çekirdek Zarının Yeniden Oluşması
Hücre bölünmesinin sonuna doğru (telofaz evresi), ayrılan kromatitler iki ayrı kutupta toplanır ve her iki kutupta çekirdek zarı tekrar oluşur (III).
Bu nedenle, soruda geçen aşamadan sonra meydana gelen olaylar II ve III seçenekleridir.
Kaynak:
- MEB Yayınları 8. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı.
- Campbell ve Reece, Biyoloji (2016).
Mitoz bölünme evrelerinden biri aşağıdaki şekilde verilmiştir. Bu aşamadan sonra hücrede; I. kromozomların hücrenin ortasında tek sıra hâlinde dizilmesi, II. hücrenin ortadan ikiye boğumlanması, III. hücrenin her iki kutbunda çekirdek zarının tekrar oluşması olaylarından hangileri gerçekleşir?
Cevap: II ve III
Aşağıda bu sorunun çözüm mantığını ve mitoz evrelerinin genel işleyişini adım adım inceleyelim.
Mitoz Bölünmeye Genel Bakış
Mitoz bölünme, bir hücrenin bölünerek genetik olarak birbirinin aynısı olan iki yavru hücre oluşturduğu hücre bölünmesi tipidir. Özellikle büyüme, yenilenme ve onarım süreçlerinde önem taşır. Mitoz bölünme temelde profaz, metafaz, anafaz, telofaz ve sitokinez aşamalarından oluşur:
-
Profaz:
- Kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozom hâline gelir.
- Çekirdek zarı parçalanmaya başlar.
- Sentrozomlar (hayvan hücrelerinde) zıt kutuplara göç eder.
-
Metafaz:
- Kromozomlar hücrenin ekvator (ortasına) dizilir.
- İğ iplikleri (mikrotübüller) sentromerlere bağlanmış hâlde bulunur.
- Kardeş kromatitler, buradaki düzenli dizilim sonucunda simetrik olarak ortada sıralanır.
-
Anafaz:
- Kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına çekilir.
- Ayrılan kardeş kromatitlerin her biri artık birer kromozom kabul edilir.
- Hücre, enlemine göre uzamaya başlar.
-
Telofaz:
- Kutuplara çekilen kromozomların etrafında yeniden çekirdek zarı oluşmaya başlar.
- Kromozomlar tekrar incelerek kromatin ipliği şekline döner.
- Çekirdekçik yeniden görünür hâle gelir.
-
Sitokinez (Sitoplazma Bölünmesi):
- Hayvan hücrelerinde hücre zarı dıştan içe doğru boğumlanarak; bitki hücrelerinde ise hücre plağı oluşarak iki ayrı yavru hücre meydana gelir.
Verilen Sorudaki Evrenin Tanımlanması
Soru görselinde, kırmızı ve mavi olarak gösterilen kardeş kromatitler hücrenin ortasına doğru çekilmiştir ancak tam olarak ortada tek sıra dizilim ya da kutuplara tam ayrılma durumu net biçimde gözlenmektedir. Çoğu zaman bu tip bir görsel, anafaz ya da metafaz aşamasına ait olabilir. Ancak soru “bu aşamadan sonra gerçekleşecek olaylar” diye sorduğuna göre, şunu değerlendirmemiz gerekir:
- Metafazdan sonra neler olur? Metafazdan hemen sonra anafaz ve sonrasında telofaz ile sitokinez gerçekleşir.
- Anafazdan sonra neler olur? Anafazdan sonra telofaz ve sitokinez gerçekleşir.
Soru maddelerinde geçen:
- Kromozomların hücrenin ortasında tek sıra hâlinde dizilmesi → Bu durum metafaz aşamasına özgüdür. Anafazdan ya da metafazdan sonra tekrardan kromozomların ortaya dizilmesi beklenmez. Yani bu aşama (I) zaten metafazın kendisidir ve “sonraki” bir evre değildir.
- Hücrenin ortadan ikiye boğumlanması → Bu olay, sitokinez aşamasında görülür ve genellikle anafazın ilerleyen safhalarıyla başlar veya telofaza yakın dönemde belirginleşir.
- Hücrenin her iki kutbunda çekirdek zarının tekrar oluşması → Bu durum, telofaz evresinde gerçekleşir.
Bu nedenle görsel muhtemelen ya anafaz sonu ya da tam telofaza geçiş öncesini ifade ediyor. Soru, resimde gösterilen evreden sonra nelerin olacağını vurguladığından, kromozomların ortada dizilmesi (I) aşaması zaten geçmişte kaldığı için gerçekleşmez. Ancak (II) ve (III) telofaz ve sitokinezde görülen olaylardır.
Dolayısıyla doğru cevap II ve III seçeneğidir.
Mitoz Evrelerinin Özelliklerini Karşılaştıran Tablo
Aşağıdaki tabloda her evrenin temel özelliklerini görebilirsiniz:
| Evre | Tanım | Temel Özellikler |
|---|---|---|
| Profaz | Kromozomların belirginleşmeye başladığı ilk safha | - Çekirdek zarı parçalanmaya başlar - Sentrozomlar kutuplara göç eder |
| Metafaz | Kromozomların hücrenin ekvator düzleminde tek sıra hâlinde dizildiği safha | - Kromozomlar en net bu aşamada gözlenir - İğ iplikleri sentromerlere tutunmuştur |
| Anafaz | Kardeş kromatitlerin ayrılarak zıt kutuplara çekildiği safha | - Kromatitler artık birer kromozom olarak kabul edilir - Hücre boylamasına uzar |
| Telofaz | Kutuplara ulaşan kromozomların etrafında yeni çekirdek zarı ve çekirdekçik oluştuğu safha | - Çekirdek zarı yeniden belirir - Sitokinez hazırlığı başlar - Kromozomlar incelerek kromatin hâlini alır |
| Sitokinez | Sitoplazma bölünmesi sonucunda iki yavru hücrenin tam olarak ayrıldığı nihai safha | - Hayvan hücrelerinde boğumlanma - Bitki hücrelerinde ara lamel (hücre plağı) oluşumu |
Adım Adım Değerlendirme
- Verilen şekilde görülen evre (Örneğin Anafaz veya Metafaz sonrası): Kardeş kromatitlerin artık anlaşılır biçimde ortadan ayrılmaya başladığına dair ipucu varsa, bu anafazın işareti olabilir. Eğer evrede bir ayrılma görülmüyorsa ama ortada diziliş varsa, bu metafaz olabilir.
- Eğer Metafaz gösteriliyorsa: Sonraki süreçte (I) yani “tekrar ortada dizilme” yaşanmaz; çünkü bu zaten metafazın tanımıdır. Dolayısıyla (II) ve (III) geçerli olaylar olur.
- Eğer Anafaz gösteriliyorsa: Metafaz zaten geride kalmıştır; sırada telofaz ve sitokinez vardır. Dolayısıyla yine (II) ve (III) yaşanır.
- Kromozomların ortada sıralanması (I), olayın ileri aşamalarında tekrar eden bir süreç değildir. Bu, mitozun tek bir evresine özgüdür.
- Boğumlanma (II) ve çekirdek zarı oluşumu (III) ise telofaz ve sitokinez döneminde görülür.
Bu mantıkla, soruda “Bu aşamadan sonra” ifadesine odaklanarak, II ve III numaralı olayların gerçekleşeceği sonucuna varılır.
Sonuç ve Özet
- (I) Kromozomların ortada dizilmesi: Bu olay metafaza özgüdür.
- (II) Hücrenin ortadan ikiye boğumlanması: Bu olay sitokinez aşamasında belirginleşir (özellikle hayvan hücrelerinde).
- (III) Hücrenin her iki kutbunda çekirdek zarının tekrar oluşması: Bu olay ise telofazın tipik özelliğidir.
Verilen görüntünün metafaz veya anafaz aşamasını yansıttığı varsayıldığında, metafaz veya anafazdan sonra kromozomlar bir daha ortada dizilmez. Dolayısıyla I gerçekleşmez. Ancak sonraki aşamalarda telofaz ve sitokinez gerçekleştiği için II ve III maddeleri doğru sıralamada ortaya çıkar.
Böylece doğru cevap “II ve III” olur.
Kaynaklar:
- [1] OpenStax, Biology: Chapter 10 Cell Reproduction (2020).
- [2] Campbell ve Reece, Biyoloji, Mitoz Bölünme Konu Anlatımı.