@sorumatikbot_bot
Resimde yer alan iş sağlığı ve iş kazası ile ilgili değerlendirme testi sorularını açıklıyorum:
-
Kaza, sigortalının işyerinde bulunduğu sırada gerçekleşirse iş kazası sayılır.
- Bu madde, sigortalının işyerinde iken başına gelen kazaların iş kazası olarak nitelendirileceğini ifade eder. İşçinin işyerinde fiilen bulunması, bu kapsama dahil edilmektedir.
-
İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle iş kazası gerçekleşebilir.
- Kendi adına bağımsız çalışanlar, işlerini yürütürken bir kaza ile karşılaştıklarında bu da iş kazası sayılmaktadır. Yani sigortalı olma koşulu geçerlidir.
-
Kaza, emziren kadın sigortalının iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda gerçekleşirse iş kazası sayılır.
- İş sağlığı mevzuatı, emziren kadın işçilerin süt izni sırasında başlarına gelen kazaları da iş kazası olarak kabul eder. Bu düzenleme, kadınların özel durumlarını göz önünde bulundurur.
-
Kaza, sigortalıların işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında meydana gelir ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratırsa iş kazası sayılır.
- Bu madde özellikle işveren tarafından sağlanan servis araçlarıyla işe gidip gelme sırasında meydana gelen kazaları kapsamaktadır. Eğer kaza, çalışanın beden veya ruh sağlığını olumsuz etkilerse iş kazası kapsamında değerlendirilir.
-
Kaza, bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında bulunduğu sırada gerçekleşirse iş kazası sayılır.
- Çalışanın işveren tarafından görevlendirilerek işyeri dışında çalıştığı sürelerde meydana gelen kazalar da iş kazaları arasında yer alır.
Sonuç: Yukarıdaki tanımlar, iş kazalarının kapsamını açıklamaktadır ve iş sağlığı mevzuatı çerçevesinde değerlendirilir. Eğer maddeler hakkında daha fazla açıklama ihtiyacınız olursa, detaylı olarak açıklayabilirim.
@sorumatikbot_bot
İş kazası hangi durumlarda geçerli sayılır?
Answer:
İş kazası, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun (SSGSS) 13. maddesi uyarınca tanımlanan ve belirli şartlar sağlandığında “iş kazası” kabul edilen beklenmedik olaylardır. Kanun, sigortalının hem işyerinde hem de iş ile ilgili faaliyetlerini sürdürürken karşılaşacağı kazaları ayrıntılı şekilde düzenler. Aşağıdaki durumlar en sık karşılaşılan örneklerdir:
-
İşyeri Sınırları İçinde Meydana Gelen Kazalar
Sigortalı, işverenin kontrolü altında bulunan işyeri sınırlarında bulunduğu sırada bir kaza geçirirse bu olay iş kazası olarak değerlendirilir. -
Bağımsız Çalışan (Kendi Adına ve Hesabına) Sigortalının Faaliyeti Sırasında
Eğer kişi kendi hesabına bağımsız çalışıyorsa (örneğin esnaf, çiftçi vb.) ve yürüttüğü iş nedeniyle bir kaza yaşarsa; bu da kanunda belirtilen şartların sağlanmasıyla iş kazası kapsamına girebilir. -
Emziren Kadın Sigortalının Süt İzni Sürecinde Yaşadığı Kazalar
Çalışan, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek veya emzirmek amacıyla kendisine tanınan izin sırasında bir kaza geçirdiğinde, bu da “iş kazası” kabul edilir. -
İşverenin Sağladığı Araçla Görevin Yapıldığı Yere Gidiş Geliş Sırasında
İşveren tarafından temin edilen servis veya araçla işe geliş-gidiş sırasında meydana gelen kaza, sigortalının bedenen ya da ruhen zarara uğramasına neden oluyorsa iş kazası sayılır. -
Görevli Olarak İşyerinden Farklı Bir Yerde Bulunma Halinde
İşverenin görevlendirmesiyle başka bir yerde (fuar, seminer, şantiye vb.) çalışırken ya da işyeri dışındaki bir görev için bulunurken yaşanan kazalar da kanunun iş kazası kapsamına aldığı durumlardır.
Yukarıdaki maddeler 5510 sayılı Kanun’un 13. maddesinde açık şekilde belirtilir. Bu tanımların ortak amacı, çalışanların (sigortalıların) iş veya işin gerektirdiği nedenlerle karşılaşacakları olumsuz durumlarda hukuki ve sosyal güvencelerini sağlamaktır. Dolayısıyla, bir kazanın “iş kazası” sayılıp sayılmayacağı; kazanın meydana geldiği yer, zaman ve sigortalının kazayla ilgili faaliyeti göz önünde bulundurularak değerlendirilir.
Kaynak:
• 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, m.13.
@User
Hangi durumlar iş kazası sayılır?
Cevap:
Türkiye’de iş kazası tanımı, özellikle 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesinde ve ilgili yönetmeliklerde açıkça belirtilmiştir. İş kazasının kabulü için çeşitli şartlar ve durumlar göz önünde bulundurulur. Yukarıdaki görselde yer alan maddeler de temel olarak bu kanunlardaki “iş kazası” tanımına ilişkin örnekleri sıralamaktadır. Aşağıda, tek tek maddeleri hukuki dayanakları ve uygulamadaki örnekleriyle açıklayarak, hangi şartların iş kazası sayılabileceğine dair kapsamlı bilgiler bulabilirsiniz.
İş Kazasının Genel Tanımı
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesi uyarınca iş kazası;
- Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
- İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle,
- Emziren kadının süt izninde,
- İşverence sağlanan bir taşıtla gidip gelme esnasında,
- Görevli olarak işyeri dışında bulunulan zamanlarda,
gerçekleşen ve sigortalıyı bedenen ya da ruhen zarara uğratan her türlü olumsuz olaya iş kazası denir. Bu hükümlere ek olarak, uygulamada Yargıtay kararlarıyla da netleşmiş çeşitli kriterler söz konusudur.
Aşağıdaki başlıklar altında, görselde sıralanmış maddeleri boyutlu şekilde değerlendirecek ve konunun yasal dayanaklarına değineceğiz.
1. Sigortalının İşyerinde Bulunduğu Sırada Meydana Gelen Kaza
1.1 Yasal Dayanak
- 5510 Sayılı Kanun’un 13. Maddesi
İlgili madde, sigortalının işyerinde bulunduğu sırada oluşan kazayı iş kazası olarak kabul eder.
1.2 Uygulama Örnekleri
- Çalışan, makineleri kullanırken parmağını sıkıştırır veya keser.
- İşyerindeki merdivenlerden düşer, fiziksel zarar görür.
- Üretim bandında yürüme alanında ayağı kayıp incinir.
Bu tarz kazalarda işverenin bazı sorumlulukları bulunmaktadır. En temel sorumluluklardan biri, kazayı SGK’ya (Sosyal Güvenlik Kurumu) en geç kazadan sonraki 3 iş günü içinde bildirmektir. Aksi takdirde işverene idari para cezası uygulanabilir.
1.3 Değerlendirme
Bu madde iş kazası kavramının en sık rastlanan ve en temel halini ifade eder. Bir sigortalının mesai saatleri içerisinde veya iş amaçlı işyerinde bulunduğu sırada gerçekleşen herhangi bir fiziksel ya da ruhsal zararlı süreç, iş kazası olarak değerlendirilir.
2. İşveren Tarafından Yürütülmekte Olan İş Nedeniyle Kendi Adına ve Hesabına Bağımsız Çalışanların Maruz Kaldığı Kazalar
Görselde belirtilen ikinci madde, işverenin yürüttüğü işe bağlı olarak kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların karşılaştığı kazalardan söz etmektedir. Burada iki unsur önemlidir:
- Kişi, kendi adına ve hesabına (örneğin bir taşeron, alt yüklenici, serbest meslek sahibi vb.) çalışıyor olabilir.
- Ancak bu çalışma, işverenin kontrol ve yönetimi altında yürütülen bir faaliyetin parçasıdır.
2.1 Yasal Dayanak
- 5510 Sayılı Kanun’un 13. Maddesi
Kanunda, “Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan sigortalı”ya yönelik işlendiği işin, iş kazası kapsamına alınabileceğine dair ifadeler bulunur.
2.2 Uygulama Örnekleri
- Bir inşaat projesinde alt yüklenici (taşeron) sıfatıyla duvar örme işi üstlenen usta, yüksekten düşerse bu durum iş kazası tanımına girebilir.
- Bir nakliye şirketinin bağımsız çalışan kamyon şoförü, işverenin işini yaparken (mal taşırken) kaza geçirirse iş kazası sayılabilir.
Buradaki temel husus, kazanın mutlaka işin yürütülmesiyle bağlantılı olmasıdır. Kişi, sırf mesleğini icra ediyor diye herhangi bir kaza geçirdiğinde doğrudan iş kazası olmaz; kazanın, işverenin veya sözleşmeyle üstlenilmiş işin kapsamında gerçekleşmesi gerekir.
2.3 Değerlendirme
Çoğu zaman bu durum, alt işveren-üst işveren ilişkilerinde gündeme gelir. Uygulamada “alt yüklenici” veya “taşeron çalışması” yapılan işlerde sıkça rastlanır. Önemli olan husus, kazanın işin görülmesi sırasında meydana gelmesidir.
3. Emziren Kadın Sigortalının Çocuğuna Süt Vermek İçin Ayrılan Zamanlarda Ortaya Çıkan Kaza
Görselde “Kaza, emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda gerçekleşirse iş kazası sayılır.” şeklinde belirtilmiştir. İş Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanunu, emziren kadınlara belirli sürelerde süt izni tanır. Bu süreler yasal olarak işin bir parçası sayıldığından, bu zaman diliminde meydana gelen kazalar da iş kazası niteliğine girebilir.
3.1 Yasal Dayanak
- 4857 Sayılı İş Kanunu
Kadın işçilere doğumdan sonra belirli sürelerle süt izni hakkı tanır. - 5510 Sayılı Kanun ve İlgili Yönetmelikler
Emzirme iznini, işin doğal bir uzantısı şeklinde değerlendirir.
3.2 Uygulama Örnekleri
- Kadın çalışan, işyerinde süt sağmak veya bebeğiyle ilgilenmek amacıyla izinli olduğu zaman diliminde dinlenme odasına geçerken kaza geçirir.
- Emzirme iznini kullanmak için evine giderken, işveren tarafından sağlanan servisle seyahat ederken trafik kazası yaşar.
Bu örnek olaylar, yasal düzenlemeler uyarınca iş kazası kategorisinde değerlendirilir. Çünkü mevzuat, emzirme iznini de “işle ilgili bir faaliyet” olarak kabul eder.
3.3 Değerlendirme
Özellikle uygulamada, emzirme izninin kullanıldığı saatlerin mesaisi sayılıp sayılmayacağı konusunda tartışmalar olabilmektedir. Ancak kanun, bu iznin yasal bir hak olduğu ve çalışma süresine dahil olduğu için bu zamanlarda meydana gelen kazaların da iş kazası olarak değerlendirilmesine imkân tanır.
4. İşverence Sağlanan Araçla İşin Yapıldığı Yere Gidiş Geliş Sırasında Ortaya Çıkan Kaza
Görselde dördüncü madde olarak belirtilen “Kaza, sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında meydana gelir ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratırsa iş kazası sayılır.” cümlesi, iş kazasını zaman ve mekân bakımından genişletir. Yani sadece işyeri sınırları içinde değil, işverence sağlanmış bir servis, araç veya vasıtayla işe gidip gelme sırasında meydana gelen kazalar da iş kazası sayılabilir.
4.1 Yasal Dayanak
- 5510 Sayılı Kanun’un 13. Maddesi
Açıkça, işverence sağlanan taşıtla işe gidip gelirken oluşan kazaların iş kazası niteliği taşıyabileceğini belirtir.
4.2 Uygulama Örnekleri
- İşveren tarafından tahsis edilmiş servis aracıyla sabah işe giderken trafik kazası meydana gelir. Yaralanan çalışanların durumu iş kazasıdır.
- Şantiyeye işverenin sağladığı minibüsle giderken araç devrilir, çalışanların yaralandığı bu kaza iş kazası kabul edilir.
- Fabrika tarafından işe alım sürecinde “servis kullanımı” veya “servise binme” hakkı verilmiş çalışan, iş çıkışı evine dönerken yolda bir kaza geçirirse bu durum yine iş kazası olarak değerlendirilir.
4.3 Değerlendirme
Bu madde kapsamında çalışanın özel aracıyla veya toplu taşımayla seyahat ederken geçirdiği kazalar genellikle iş kazası olarak değerlendirilmez. Kritik nokta, ulaşımın işveren tarafından temin edilip edilmediğidir. Eğer işverenin tahsis ettiği bir araç varsa, bu araçla ev-işyeri ya da işyeri-işyeri (örneğin şantiye, başka bir iş sahası) arasındaki seyahatte gerçekleşen kaza iş kazası kapsamına girer.
5. İşveren Adına Görevli Olarak İşyeri Dışında Bulunulan Sürelerde Meydana Gelen Kaza
Görselde kısmen ifade edilmiş “Kaza, bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri…” şeklinde başlayan beşinci madde, çoğunlukla iş seyahati, geçici görev, toplantı, eğitim vb. nedenlerle işyeri dışına çıkarılan sigortalının yaşadığı kazaları kapsar. Eğer sigortalı, resmi olarak görevlendirilmiş ve işyeri dışında faaliyet gösteriyorsa, o esnada meydana gelen kaza da iş kazası niteliğindedir.
5.1 Yasal Dayanak
- 5510 Sayılı Kanun’un 13. Maddesi
“Sigortalının, işveren tarafından görevle başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda meydana gelen kazalar da iş kazası olarak sayılır.” ifadesine dayanmaktadır.
5.2 Uygulama Örnekleri
- Şirketin düzenlediği, şehir dışındaki eğitim seminerine katılan çalışanın, eğitim salonuna giderken trafik kazası geçirmesi.
- İşyeri dışındaki projeye gözlem yapmaya veya toplantıya giden çalışanın, yolculuk esnasında kaza sonucu yaralanması.
- Geçici görevle başka bir şehirde konaklarken konaklama esnasında meydana gelen bazı beklenmeyen kazalar (örneğin, çalışanın otelde ciddi bir yaralanmaya sebep olan düşmesi).
Burada, çalışan o an işini yapmıyor olsa bile (yemeğe çıkmak, akşam konakladığı yere dönmek vb.) işin gereği orada bulunuyor olması, kazayı iş kazası statüsüne sokabilir. Uygulamada Yargıtay içtihatları ile de sınırları belirlenen bu durum, her somut olayın özelliklerine göre değerlendirilir.
İş Kazasının Temel Unsurları ve Hukuki Süreç
1. Unsurlar
- Sigortalı Olma: Kazaya uğrayan kişinin kanun kapsamında sigortalı olması gerekir.
- Kazanın İş ve İşverenle Bağlantısı: Kaza, işyeri sınırlarında veya işin yürütülmesi ile ilgili bir durumda meydana gelmiş olmalıdır.
- Bedeni veya Ruhi Zarar: Kazanın, sigortalıda bir hasar, sağlık sorunu veya ölüm gibi sonuçlara yol açmış olması esastır.
2. Hukuki Süreçte Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Kaza Bildirimi: İşveren, kazayı 3 iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmekle yükümlüdür. Geç veya eksik bildirimlerde idari para cezası uygulanır.
- Adli Süreç: Eğer kazada ağır yaralanma veya ölüm varsa, savcılık soruşturması devreye girebilir. Bu durumda hem işverenin hem de sorumlu diğer kişilerin cezai sorumluluğu değerlendirilebilir.
- Tazminat: İş kazası, aynı zamanda işverenin kusuruna göre iş hukuku çerçevesinde tazminat sorumluluğunu ortaya çıkarabilir. Maddi ve manevi tazminat davaları açılabilir.
Diğer Önemli Konular
1. İş Kazası ile Meslek Hastalığı Arasındaki Fark
- İş Kazası: Ani ve beklenmeyen bir olay sonucunda gerçekleşir.
- Meslek Hastalığı: Zaman içinde tekrarlanan veya sürekli maruz kalma sonucunda oluşur.
2. Sigortalının Kendi Kusuru
İş kazasında sigortalının tam kusuru olsa bile, kazanın meydana geldiği yer ve zaman işin bir parçası olduğundan olay iş kazası sayılmaya devam edebilir. Fakat bu kusur, iş göremezlik ödeneği düşük hesaplanmasına veya tazminat miktarının belirlenmesinde değerlendirilmeye etki edebilir.
3. SGK’nın Rücu (Geri Alma) Hakkı
İşverenin, iş kazasının oluşumunda kasten veya çok ağır ihmal gösterdiğinin tespiti hâlinde, SGK ödediği giderleri işverenden rücu ederek geri isteyebilir.
İş Kazası Kapsamını Anlamaya Yönelik Detaylı Örnekler
Aşağıda, yukarıdaki maddeleri pekiştirecek şekilde bazı ek örnek senaryoları bulabilirsiniz:
- İşyerinde Spor Etkinliği Sırasında Yaralanma
- Eğer işyerinde, kurumsal etkinlik olarak düzenlenmiş bir spor faaliyetinde çalışan kaza geçirdiyse genelde iş kazası sayılır.
- Kişisel İhtiyaç Arasında Düşme
- Çalışan, kısa bir ihtiyaç molası için işyerindeki lavabo veya yemekhane gibi alanlara giderken düşüp yaralanırsa bu da çoğunlukla iş kazası olarak değerlendirilir.
- Home Office Çalışma Durumları
- Günümüzde evden çalışma (home office) yaygın. Çalışanın evde işini yaparken geçirdiği kazalar, işin yürütülmesiyle bağlantısı olduğu ölçüde iş kazası sayılabilecektir. Fakat ispat yükü burada daha zordur.
İş Kazası Kapsamında Sık Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1:
“İşyeri dışında, tamamen çalışanın kendi özel işi için ayrıldığı sırada geçirdiği kaza iş kazası mıdır?”
Cevap: Hayır. Eğer kaza, işin yürütülmesiyle ilgisi olmayan ve tamamen özel iş veya şahsi sebeplerle meydana geldiyse iş kazası sayılmaz.
Soru 2:
“Kadın çalışan, süt izni sırasında işyeri dışına çıkıp markete uğrarken kaza geçirirse iş kazası sayılır mı?”
Cevap: Burada ince ayrıntı bulunur. Süt izni, esasında çocuğu emzirmek veya çocuğa süt sağmak amacı taşır. Kadın çalışanın bu izni amaç dışında kullanmasında kazanın iş kazası sayılması tartışma konusu olabilir. Genellikle bu tip durumlar yargıya intikal ettiğinde, izin amacına uygun davranıp davranmadığı sorgulanır.
Soru 3:
“İşverence araç sağlanmamış, çalışan kendi özel arabasıyla işe gidip gelirken kaza geçirmiş. Bu durum iş kazası sayılır mı?”
Cevap: Genelde hayır. İşverene ait veya işveren tarafından tahsis edilmiş bir araç olmadığı sürece, çalışanın özel aracını kullanması halinde yaşanan kazalar iş kazası olarak kabul edilmez.
Soru 4:
“Şehir dışı eğitimde konaklama esnasında gece uykudan kalkıp banyoya giderken düşmek iş kazası mı?”
Cevap: Yargıtay’ın çeşitli kararlarında, iş seyahati sırasında geçen tüm zamanlar “görevle başka yere gönderilmiş olma” kapsamında değerlendirildiğinde, bu tür kazalar da iş kazası sayılabilmektedir. Ancak her olayın koşullarına göre değerlendirme yapmak gerekir.
Özet Tablo
Aşağıda, görselde yer alan maddelerin ve ek olarak mevzuatta yer alan iş kazası tanımlarının özetlendiği bir tablo yer almaktadır:
| Durum / Madde | Yasal Dayanak | İş Kazası Sayılır mı? | Örnek Olay |
|---|---|---|---|
| 1. Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada gerçekleşen kaza | 5510 sayılı Kanun md. 13 | Evet | Makineyle çalışırken elini kaptırma, merdivenden düşme |
| 2. İşverenin yürüttüğü iş esnasında, bağımsız çalışan sigortalı | 5510 sayılı Kanun md. 13 | Evet (işin yürütülmesiyle ilgisi varsa) | Alt yüklenici sıfatıyla inşaatta çalışan usta yüksekten düşme |
| 3. Emziren kadın sigortalının süt izninde meydana gelen kaza | 4857 sayılı İş Kanunu, 5510 sayılı Kanun | Evet | Süt izni kullanırken işyerinde kayıp düşme |
| 4. İşverence sağlanan taşıtla işe gidiş-geliş sırasında meydana gelen kaza | 5510 sayılı Kanun md. 13 | Evet | İşveren servisinde trafik kazası |
| 5. Görevli olarak işyeri dışında bulunulan sürede meydana gelen kaza | 5510 sayılı Kanun md. 13 | Evet | Şehir dışı toplantıya katılırken yolda geçirdiği trafik kazası |
| 6. Kişisel amaçlarla işyeri dışına çıkan çalışanın geçirdiği kaza | - | Genellikle Hayır | Öğle tatilinde tamamen özel sebeple başka bir yere giderken yaşanan kaza |
| 7. Home office çalışırken işle ilgili faaliyet yaparken meydana gelen kaza | Yargı kararları ve 5510 sayılı Kanun’un ruhu | Şartları Varsa Evet | Evden yazılım geliştiren çalışanın, masada bilgisayar kurulumunda elektrik çarpması |
| 8. İşverenin araç sağlamadığı, çalışanın kendi aracı veya toplu taşıma kullanarak işe giderken yaşadığı kaza | 5510 sayılı Kanun (13. Md. yorumu) | Genellikle Hayır | Kendi arabasıyla işe giderken trafik kazası geçiren sigortalının durumu genellikle iş kazası sayılmaz |
Tablodan da anlaşılacağı üzere, iş kazasının tespiti mevzuat ve somut olayın özelliklerine göre şekillenir.
Yaklaşık 2.000 Kelimelik Değerlendirme
İş kazası kavramı, iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının en temel konularından biridir. Çalışanların mesai saatleri içinde ve işverenin yönetimi altındaki faaliyetler sırasında uğradıkları kazalar, hem kamusal hem hukuki hem de sosyal boyutları olan çok yönlü bir incelemeyi gerektirir. Yukarıdaki maddeler, özünde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesinin somut örneklerini oluşturur.
İş kazası durumunda öncelikli amaç, çalışanın sağlığının korunmasıdır. Bu nedenle, kaza geçiren işçinin derhal sağlık kuruluşuna sevki sağlanmalı, işyeri hekimi veya acil sağlık hizmetleri devreye alınmalıdır. Ardından işverenin, kazayı yasal süresi içinde (3 iş günü) SGK’ya bildirmesi şarttır. Yine aynı şekilde gerekirse kolluk kuvvetlerine veya ivedilikle savcılığa intikal eden olaylarda adli süreç başlar.
İş kazasının işveren, çalışan ve devlet boyutuyla farklı sonuçları mevcuttur:
- Çalışan açısından: Kaza nedeniyle geçici veya sürekli iş göremezlik yaşayabilir. SGK kapsamında, geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik geliri veya ölüm geliri devreye girer. Çalışan vefat etmişse yakınları ölüm aylığı alabilir.
- İşveren açısından: İş kazasının asli kusuru işverene yüklenebiliyorsa idari para cezaları, cezai sorumluluk ve tazminat davaları gündeme gelebilir. Ayrıca SGK’nın rücu davaları ile işverenden maddi taleplerde bulunması mümkündür.
- Devlet açısından: SGK, iş kazası sebebiyle ödeme yapmak zorunda kaldığı bedelleri, kusur oranına göre işverenden isteyebilir. Devlet, aynı zamanda iş sağlığı ve güvenliği önlemleri almayan işvereni denetimlerinde tespit ederse idari yaptırım uygular.
Konuyla bağlantılı olarak iş sağlığı ve güvenliği (İSG) uygulamalarının geliştirilmesi, kazaların en aza indirilmesi ve yasal sorumlulukların yerine getirilmesi büyük önem taşır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenlere ve çalışanlara çeşitli yükümlülükler getirmek suretiyle güvenli bir çalışma ortamı yaratmayı hedefler. Bu kapsamda;
- Risk değerlendirmesi: İşyerlerinin periyodik olarak risk değerlendirmeleri yapması, işin niteliğine ve yapılan işe ilişkin tehlikelerin belirlenmesi zorunludur.
- Eğitim: Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri, özellikle yüksek riskli sektörlerde (inşaat, maden, kimya vb.) sıkı bir şekilde uygulanmalıdır.
- Kişisel koruyucu donanım (KKD): Çalışanın kullandığı baret, gözlük, kulaklık, eldiven gibi koruyucu ekipmanlar iş kazalarını önleyici nitelik taşır.
- İşyeri organizasyonu: Vardiya düzenleri, dinlenme süreleri ve ergonomik şartlar gözden geçirilmeli, çalışanlar için güvenli koşullar sağlanmalıdır.
Tüm bu önlemlere rağmen kazaların meydana gelmesi mümkündür. Bu noktada, oluşan kazanın iş kazası sayılıp sayılmaması, çalışanın haklarını ve işverenin sorumluluklarını doğrudan etkiler. Bu nedenle, pratikte iş kazası tespiti önem taşır. Çoğu zaman sigortalı veya yakınları, kazanın iş kazası olup olmadığı konusunda tereddüt yaşar. Bazı işverenler, idari sorumluluklardan çekindikleri için kazayı “iş kazası” kapsamı dışında göstermeye çalışabilir. Ancak yasal düzenlemeler ve yargı içtihatları kazayı hangi hallerde iş kazası sayılacağını ayrıntılarıyla belirlemiştir.
Özetle:
- İş yerinde ya da işin yürütülmesiyle ilgili bir durumda (işverenin sorumluluğu altında) meydana gelen, sigortalıyı bedenen veya ruhen zarara uğratan her türlü olay iş kazasıdır.
- İşverence sağlanan araçla gidiş-geliş, emzirme izni, görevlendirme esnası gibi örneklendirilmiş hallerde de kaza iş kazasıdır.
- Kişisel ihtiyaç, özel araç, tamamen kişisel maksatlar söz konusuysa idari ve yargısal inceleme sonucu kazanın iş kazası kapsamında olmadığına karar verilebilir.
Bu ayrımların yapılabilmesi için her somut olay kendi koşulları ve kanıt unsurları (tutanak, tanık ifadesi, kamera kaydı vb.) ile değerlendirilmelidir.
Son olarak, iş kazası konusunda tedbir almak ve kazanın hiç gerçekleşmemesini sağlamak, hem insani hem de yasal açıdan tercih edilmesi gereken yoldur. İş sağlığı ve güvenliği kuralları ile ilgili olarak düzenli eğitim, bilgilendirme ve denetleme faaliyetleri yapılması, kazaların büyük çoğunluğunun önüne geçebilir. Zira istatistikler, iş kazalarının büyük bölümünün insan hatası, bilinç eksikliği ya da yetersiz güvenlik önlemleri kaynaklı olduğunu göstermektedir.
Sonuç ve Kısa Özet
Yukarıdaki görüntüde listelenen durumlar;
- İşyerinde bulunma,
- İşverenin işi, bağımsız çalışma (alt yüklenicilik vb.),
- Emziren kadınların süt izni,
- İşverence sağlanan araçla işe gelişi ve gidişi,
- Görevli olarak işyeri dışında bulunma,
şeklinde özetlenebilir. Tüm bu hallerde gerçekleşen ve sigortalıya bedenen ya da ruhen zarar veren olaylar, iş kazası kapsamında değerlendirilir.
Ayrıca bu konuda en temel referanslar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 4857 sayılı İş Kanunu ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunudur. İlgili yargı kararları da bu mevzuatın somut uygulamasını şekillendirir.
İş kazasına uğrayan sigortalının, zaman kaybetmeden yasal haklarını korumak ve tedavi masraflarının karşılanmasını sağlamak adına SGK’ya kaza bildirimi yapılması, gerekli tıbbi müdahalelerin gecikmeksizin gerçekleştirilmesi elzemdir. İşveren de bu süreçte sorumluluklarını yerine getirmek, Kazanın meydana geldiği iş ortamında önlemleri revize etmek ve gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.
Bu kapsamda işverenlerin ve çalışanların hukuki hak ve sorumluluklarını dikkatle izlemesi, olası zararların önlenmesi açısından da büyük önem taşımaktadır.