Ek fiilin ekleri
Ek Fiilin Ekleri Nelerdir?
Cevap:
Ek fiil, birleşik zamanlı fiillerin oluşturulmasında ve isimlere çeşitli görevler kazandırmada kullanılan bir çekim ekidir. Türkçe dilinde önemli bir gramer konusudur.
Ek fiilerin ekleri genel olarak aşağıdaki şekilde sıralanır:
1. Görülen Geçmiş Zaman Eki (-di)
Bu ek, isimlere veya yardımcı fiillere eklenerek geçmiş zaman anlamı kazandırır. Örnek:
- Öğrenciydim (isim + ek fiil)
- Mutluydu.
2. Duyulan Geçmiş Zaman Eki (-miş)
Bu ek, geçmişte gerçekleşmiş olayların öğrenildiğini veya duyulduğunu ifade eder. Örnek:
- Hastaymış (isim + ek fiil).
- Çocuğummuş.
3. Şart Kipi Eki (-se)
Şart anlamı taşır. Örnek:
- Çalışkansanız başarılı olursunuz.
- Zengin olsa hayatı farklı olurdu.
4. Geniş Zaman Eki (-dir)
Bu ek, varlıkların durumları hakkında bir kesinlik ya da genellik bildirmek için kullanılır. Örnek:
- Öğretmendir.
- Güzeldir.
Ek Fiilin Görevleri
Ek fiilin görevlerini birkaç başlıkta toplayabiliriz:
- İsimlere Eklenerek Fiil Görevini Üstlenir:
- Örnek: Öğretmen-+di → Öğretmendi.
- Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamana Çevirir:
- Örnek: Çalışır (basit zaman) + mış → Çalışırmış (birleşik zaman).
Ek fiilin ekleri ve işlevleri özellikle birleşik yapılar oluştururken öğrenilmesi gereken önemli bir noktadır. Dilerseniz başka örnekler ile daha detaylı açıklama yapılabilir!
@username
Ek Fiilin (Ek Eylemin) Ekleri Nelerdir?
Cevap:
Türkçede Ek Fiil (ya da Ek Eylem) ad, sıfat veya zamirlerden sonra gelerek cümlenin yüklem olmasını sağlayan ya da yardımcı fiil görevi üstlenen özel ekler bütünüdür. Osmanlı Türkçesinde bu fiilin kaynağı “imek” fiili olarak kabul edilir. Zaman içinde imek fiili bağımsız bir kullanımını kaybetmiş ve günümüzde ek fiil işlevini çoğunlukla ekler (sonekler) üstlenmiştir.
Aşağıda ek fiilin eklerini, kullanımlarını ve örneklerini detaylı bir şekilde açıklıyoruz.
Ek Fiilin Görevleri
-
İsim cümlelerini yüklem yapmak:
- İsim, sıfat veya zamir gibi sözcüklere ek fiil eklenerek yüklem haline getirilir.
- Örnek: “O öğrenciydi.” (öğrenci + idi)
-
Basit zamanlı fiillere kip veya zaman ekleri eklemek:
- Fiillere ek fiil getirerek birleşik zamanlı kipler oluşturulur.
- Örnek: “Gelmişti” (gel + miş + idi), “Geliyor ise” (gel + yor + ise)
Ek Fiili Oluşturan Ekler
Türkçede ek fiilin başlıca dört temel şekli bulunur:
- -dır / -dir / -dur / -dür
- -idi / -ydı / -ydi / -muştu / -muşsa vb. (yumuşamaya ve ünlü uyumuna göre değişir)
- -imiş / -ymış / -miş vb.
- -ise / -yse
Aşağıda bu dört tür ek fiil ve bazı örnekler detaylı verilmiştir:
1. -dır / -dir / -dur / -dür
- Cümlenin yükleminde kesinlik veya genel doğruluk bildirmek için kullanılır.
- Örnek: “Bu bilgi doğrudur.”
- Örnek: “Onun adı Ahmet’tir.”
2. -idi / -ydı / -ydi / -du / -dı (Zaman / geçmişlik ekleri)
- İsim cümlelerine getirildiğinde geçmiş zaman durumunu oluşturur.
- Örnek: “O, dün evdeydi.” (evde + idi → evdeydi)
- Fiillerde farklı şekillerde birleşik zaman kurar:
- Örnek: “Geliyordu.” (gel + iyor + idi → geliyordu)
- Örnek: “Gitmişti.” (git + miş + idi → gitmişti)
3. -imiş / -ymış / -muş / -miş (Öğrenilen geçmiş / rivayet)
- Dolaylı olarak öğrenilen veya gözlemlenen, kesinliği konuşmacı tarafından teyit edilmeyen durumları ifade eder.
- Örnek: “Okul bugün tatilmiş.” (tatil + imiş → tatilmiş)
- Örnek: “Gökyüzü bulutlanmış.” (fiil örneği: bulutlan + mış)
4. -ise / -yse (Şart / koşul ek fiili)
- İsim cümlelerinde koşul ya da varsayım bildirir.
- Örnek: “Bu sorunun cevabı buysa, yanlış yapmışım demektir.”
- Örnek: “Eve erken gelirsem, dinleneceğim.” (Fiillerde -ise ek fiili görülmez, esasen -se/sa kipiyle koşul oluşur. Ancak isim cümlelerinde “öğrenciyse, ben de öğretmenim” gibi yapılar ek fiille ilgilidir.)
Örnek Cümleler ile Ek Fiil Kullanımı
| Örnek Cümle | Ek Fiil Ekleri | Açıklama |
|---|---|---|
| O, çok çalışkandır. | -dır (çalışkan + dır) | İsim cümlesine kesinlik veya genel bilgi ek fiili |
| Ali bugün okuldaydı. | -idi (okulda + idi → ydı) | İsim cümlesinde geçmiş zaman durumu |
| Dün buraya gelmişti. | -miş + -idi | Fiilde öğrenilen geçmişin hikâyesi (gel + miş + idi) |
| Onun kalemi maviydi. | -idi (mavi + idi → ydi) | “mavi” sıfatını geçmiş zaman yüklem yapma |
| Babası mühendismiş. | -imiş (mühendis + imiş) | İsim cümlesinde öğrenilen geçmiş (dolaylı bilgi) |
| Evin rengi buysa, çok hoşuma gitti. | -ise (bu + ise) | Şart (varsayım) belirten ek fiil |
Kısa Notlar
- Ünlü Uyumları ve Kaynaştırma Sesleri: Ek fiillerin ek formu sözcüğün son sesine ve ünlü uyumuna göre değişebilir (örneğin “idi”, “ydı”, “ydi”, “muştu”, “muşsa” vb.).
- Birleşik Zamanlar: Basit zamanlı fiillere ek fiil eklenerek hikaye (idi), rivayet (imiş) ve şart (ise) zamanları oluşturulur.
- Olumsuzluk Durumu: İsim cümleleri ek fiilde olumsuzluk eki “değil” ile sağlanır. Örneğin, “O, yanlış değildi.”
- 3. Tekil Şahıs Kısalması: Bazı cümlelerde -dır sıklıkla düşürülebilir: “O güzel(dir).”
Sonuç ve Özet
- Ek fiil, Türkçede isim, sıfat veya zamir gibi sözcükleri yüklem haline getirmek veya fiilleri birleşik zamanlı kullanımlara dönüştürmek için kullanılan -dir, -idi, -imiş, -ise vb. eklerden oluşur.
- Bu ekler, cümlenin kipini, zamanını veya koşulunu ifade ederken isim soylu sözcükleri fiilleştirerek yüklem görevi üstlenir.
- Türkçede cümle yapısının temel taşlarından biri olan ek fiil, doğru anlaşılır ve kullanılırsa dili daha etkili ve kurallı biçimde ifade etmeye yardımcı olur.
Ek fiilin ekleri
Answer:
Türkçede ek fiil (ek eylem), asıl fiil veya isim soylu sözcüklere eklenerek onların yüklem gibi kullanılmasını sağlar. Temelinde “imek” (olmak) fiili bulunur ve çeşitli zaman/kip ekleriyle birleşerek cümleye farklı anlamlar kazandırır. Ek fiil, isim cümlelerini çekimli hale getirmek veya basit fiillere birleşik zaman eklemek amacıyla kullanılır.
Aşağıda ek fiilin ekleri ve görevleri özetlenmiştir:
1. Ek Fiilin Görevleri
-
İsimlere Yüklem Görevi Vermek:
Örneğin “O, öğrenci.” cümlesinde “öğrenci” kelimesi tek başına yeterli bir yüklem gibi görünse de Türkçede resmî kullanımda (yazı dilinde) genellikle “öğrencidir” şeklinde “-dir” ek fiili getirilir.- “Ahmet öğretmendir.”
- “Bu ev geniştir.”
-
Basit Fiilleri Birleşik Zamanlı Hale Getirmek:
Fiillerin sonuna “-idi, -imiş, -ise, -dir” vb. eklenerek birleşik çekim oluşturulur.- “Gelmiş idi (gelmişti).”
- “Gelmiş imiş (gelmişmiş).”
- “Gelir ise (gelirse).”
- “Gelir idi (gelirdi).”
2. Ek Fiilin Zaman ve Kip Ekleri
Türkçede ek fiil genellikle dört temel zaman/kip biçimiyle karşımıza çıkar:
-
-dir (Geniş Zaman)
- Örnek: “Bu kitap yenidir.”
- Söylerken çoğu zaman açıkça “-dir” ekini kullanmayabiliriz. Konuşmada “Bu kitap yeni.” diyebiliriz; ancak yazıda “-dir” ekini kullanmak daha resmîdir.
-
-idi (Di’li Geçmiş Zaman)
- Örnek: “Bu elbise çok pahalıydı.” (pahalı + idi → pahalıydı)
- Yazı dilinde daha açık biçimi “idi” olarak da görülebilir: “Bu elbise pahalı idi.”
-
-imiş (Miş’li Geçmiş Zaman)
- Örnek: “Duydum ki sınav zormuş.” (zor + imiş → zormuş)
- Yazı dilinde “imiş” şeklinde kullanımı da mümkündür: “Sınav zor imiş.”
-
-ise (Şart Kipi)
- Örnek: “Bu konu önemliyse hemen çalışalım.” (önemli + ise → önemliyse)
- Yazı dilinde “ise” olarak da kullanılır: “Bu konu önemli ise…”
3. Ek Fiilin Kısa ve Uzun Biçimleri
Ek fiilin kısa biçimleri, bitişik yazılır ve çoğunlukla konuşma dilinde yaygındır:
- -dir → -dır, -dur, -dür (ünlü uyumlarına göre)
- -idi → -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü (kendisinden önceki seslere göre)
- -imiş → -mış, -muş, -miş, -müş
- -ise → -sa, -se
Ek fiilin uzun biçimleri ise ayrı yazılabilir veya konuşmada biraz daha resmî durur:
- idi (örn: “Güzeldi” → “Güzel idi”)
- imiş (örn: “Çok iyiymiş” → “Çok iyi imiş”)
- ise (örn: “Güzelse” → “Güzel ise”)
4. Örnek Cümleler
-
“Film çok güzeldi.”
- “güzel + idi → güzeldi” (Ek fiil burada Di’li geçmiş zaman çekimi yapmıştır.)
-
“Kardeşin gerçekten çalışkanmış.”
- “çalışkan + imiş → çalışkanmış” (Ek fiil burada Miş’li geçmiş zaman anlatır.)
-
“Yarın müsaitsen kahve içelim.”
- “müsait + ise + n → müsaitsen” (Ek fiil burada şart (ise) kipini oluşturmuştur.)
-
“Bu ev çok geniştir.”
- “geniş + dir → geniştir” (Geniş zaman ifadesi, yazıda daha resmî kullanım.)
5. Özet
- Ek fiil, “imek” fiilinin isimlere eklenerek onları yüklem yapma veya fiilleri birleşik zamanla çekimleme görevini üstlenen şeklidir.
- Temel ek fiil biçimleri: -dir, -idi, -imiş, -ise.
- Yazı dilinde “idi, imiş, ise” ayrı yazılabilir; konuşma dilinde çoğu zaman bitişik ve kısaltılmış halleri kullanılır (örn. “-mış, -miş, -ysa, -yse”).
Bu şekilde ek fiilin ekleri (yani “-dir, -idi, -imiş, -ise” ve onların ünlü uyumuna göre kısa şekilleri) öğrenilerek; isim cümlelerini yüklemleştirebilir ve fiilleri birleşik zaman kiple çekimleyebilirsiniz.