Ses Olayları Açıklaması
Soru: Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
Şıkların Açıklaması
Aşağıda verilen ses olayları, dilbilgisi çerçevesinde kelimelerin yapısında gerçekleşen değişikliklerdir. Her birinin tanımını ve örneklerini inceleyelim:
A) Ünlü Düşmesi
Ünlü düşmesi, iki heceli bir kelimeye “-cik, -cık” gibi yapım ekleri getirildiğinde, genellikle ilk hecedeki ünlünün düşmesi durumudur.
Örnek:
- “Burun” kelimesine küçültme eki getirdiğimizde “burn-” kökü oluşur ve “buruncuk” yerine “burncuk” olur.
B) Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi)
Ünsüz benzeşmesi, sert ünsüzle biten bir kelimenin “b, c, d, g” gibi yumuşak ünsüzlerle başlayan bir ek veya kelimeyle birleşmesi sonucunda bu yumuşak ünsüzlerin sertleşmesidir.
Örnek:
- “Kitap” kelimesi “ç” ünsüzüyle başlayan bir ek aldığında, “kitapçı” olurken p ünsüzü sertleşir.
C) Ünsüz Yumuşaması
Ünsüz yumuşaması, sonu sert ünsüzle biten bir kelimenin ünlüyle başlayan bir ek aldığında, sonundaki sert ünsüzün yumuşak bir ünsüze dönüşmesidir.
Örnek:
- “Ağaç” kelimesi “-ı” ekini aldığında “ağacı” olur.
D) Ünsüz Düşmesi
Ünsüz düşmesi, genellikle Türkçe’deki pekiştirme veya eki getirildiğinde kelimenin sonundaki zayıf olan ünsüzün düşmesi durumudur.
Örnek:
- “Küçük” kelimesi iken “küçücük” olduğunda ikinci “k” ünsüzü düşer.
E) Ünsüz Türemesi
Ünsüz türemesi, genellikle yabancı kökenli bazı kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde kelimenin içine ekstra bir ünsüz eklenmesi durumudur.
Örnek:
- “His” kelimesine “-et” eki geldiğinde, kelime “hisset” olur.
Parçanın Analizi
35 numaralı soru Türkçe dil bilgisi kategorisinde ses olaylarını anlamayı test eder. Parçayı analiz ederek hangi ses olayının mevcut olmadığını belirlememiz gerekir:
Parça: “Roman ya da gazete çağın ruh hâlini çeşitli şekillerde anlatırsa ufacık bir çömlek ya da mağara resmi, yok olmuş bir insan topluluğu hakkında bilgiler verir.”
Ses Olaylarına Göre Analiz
-
“Ufak” kelimesi “çik” küçültme ekiyle birleştiğinde “ufacık” olur. Burada “ü” ünlüsü düşmüş, Ünlü Düşmesi olayı gerçekleşmiştir.
-
“… ma” ile başlayan bir ek veya kelime olmadığı için bu parçada Ünsüz Benzeşmesi mevcut değildir.
-
“Gazete” kelimesi, herhangi bir yumuşama örneği içermediği için bu örnekte gözlenmez ancak başka bir kelimede geçebilirdi. Ancak parça üzerinde yoktur bir kontrol edelim.
-
“Ufak” kelimesine “cık” eki geldiğinde araya bir sesli harf girdiğinden yumuşama olmadığı halde düştüğünde başka kelime de yer almamıştır.
-
“Ya da çömlek” kelimesinde bir ünsüz düşmesi mevcut değildir çünkü her iki kelime de bu bakımdan stabil özellik göstermektedir aynı şey “çömlek” benzeri ifade için geçerlidir.
-
“Çömlek” kelimesinin kullanımında her hangi bir türeme gözlenmemektedir bu tür eklemeler, kelimenin köklü yapısında her hangi bir sapmaya neden olmamıştır.
Sonuç
Yukarıdaki paragrafa göre, B) Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi) olayının parçanın herhangi bir yerinde gerçekleşmediğini söyleyebiliriz. Bu durumda doğru cevap B şıkkıdır.
@[User]