Verilen Soru: TYT Deneme Sınavı Soru 117
Soru ve Konu Açıklaması:
Yukarıda verilen özellikler:
- Dişleri yoktur.
- Tükürük bezleri yoktur.
- Vücut sıcaklıkları sabittir.
Bu özellikler bir canlı sınıfının genel özelliklerini temsil etmektedir. Sorunun doğru cevabı bu sınıfın başka genel karakteristiği olacaktır. Şıklar şunlardır:
A) Dış döllenme iç gelişime gözlenir.
B) Ter ve süt bezleri bulunur.
C) Keratin pullara sahiptir.
D) Yavru bakımı görülür.
E) Alyuvarlarında çekirdek bulunmaz.
Sorunun Çözümü: Canlı Sınıfının Analizi
1. Hangi Canlı Sınıfından Bahsediliyor?
Verilen bilgileri analiz edelim:
- Dişleri yoktur: Bu özelliği genelde kuşlar ve bazı diğer canlı sınıfları gösterir.
- Tükürük bezleri yoktur: Tükürük bezlerinin eksikliği kuşlarda sıkça görülen bir durumdur.
- Vücut sıcaklıkları sabittir: Sabit vücut sıcaklığı homeotermik (sıcak kanlı) canlılarda görülür. Sıcak kanlı gruplar arasında kuşlar ve memeliler bulunur.
Bu durum, sorunun kuşlar sınıfına ait olduğunu gösteriyor.
2. Şıkların Analizi ve Kuşlarla İlişkisi
Şıkları teker teker kuşlarla ilişkilendirerek ele alalım:
A) Dış döllenme iç gelişim gözlenir:
- Yanlış. Kuşlarda genellikle iç döllenme ve yumurtlayarak gelişim gözlenir.
B) Ter ve süt bezleri bulunur:
- Yanlış. Kuşlarda ne ter bezleri ne de süt bezleri bulunur. Bu özellik memelilere özgüdür.
C) Keratin pullara sahiptir:
- Doğru. Kuşlar, keratin yapısında tüy ve pullara sahiptir. Özellikle ayaklarında keratin pullar gözlenir.
D) Yavru bakımı görülür:
- Doğru (Ancak şık üzerinde tartışmalı olabilir). Kuşlar yavrularını sıklıkla korur ve besler. Ancak tüm türlerde yavru bakımı gözlenmez.
E) Alyuvarlarında çekirdek bulunmaz:
- Yanlış. Alyuvarlarında çekirdek bulunmaması memelilere özgüdür, kuşlarda alyuvarlar çekirdeklidir.
Sonuç: Doğru Şık: C – Keratin pullara sahiptir.
Bu özellik kuşların genel yapısını doğru şekilde ifade eder.
Ek Bilgi:
Kuşların özelliklerini öğrenmek TYT biyoloji müfredatı için önemlidir. Aşağıda kuşların diğer genel özellikleri sıralanmıştır:
- Kan ve dolaşım sistemi: Alyuvarlarında çekirdek bulunur.
- Tüyler: Kuşlar hem uçmalarını sağlayan hem de sabit vücut sıcaklıklarını koruyan keratin yapıda tüylere sahiptirler.
- Döllenme ve gelişim: İç döllenme yaparlar ve yumurta ile üreme gözlenir.
- Ter bezleri: Yoktur.
Dişleri yoktur, tükürük bezleri yoktur, vücut sıcaklıkları sabittir. Yukarıda bazı özellikleri verilen canlı sınıfının genel özellikleriyle ilgili, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
Answer:
Bu özellikler (dişlerin olmaması, gelişmiş tükürük bezlerinin bulunmaması ve sabit vücut ısısı) genellikle kuşlara özgüdür. Modern kuşların dişleri yoktur ve memelilerdeki kadar belirgin tükürük bezleri geliştirmezler. Ayrıca kuşlar homeoterm (sıcak kanlı) canlılardır, yani vücut sıcaklıklarını sabit tutarlar.
Seçenekleri incelediğimizde:
• A) Dış döllenme iç gelişme → Kuşlarda döllenme iç, gelişme ise yumurta şeklinde dışarıda devam eder. Bu ifade kuşlar için yanlış.
• B) Ter ve süt bezleri → Memelilerin bir özelliğidir. Kuşlarda ter ve süt bezleri yoktur. Yanlış.
• C) Keratin pullar → Tipik olarak sürüngenlerin pulları vardır. Kuşların tüyleri keratinden yapılmıştır fakat “keratin pullar” ifadesi sürüngenleri tanımlar. Yanlış.
• D) Yavru bakımı → Birçok kuş türünde yumurtadan çıkan yavrular ebeveynleri tarafından korunur ve beslenir. Kuşlarda yavru bakımı yaygın olarak görülür. Doğru.
• E) Alyuvarlarında çekirdek bulunmaz → Bu özellik memelilere aittir. Kuş alyuvarlarında çekirdek vardır. Yanlış.
Dolayısıyla (D) “Yavru bakımı görülür.” ifadesi doğrudur.
Kaynakça (Örnek):
• Campbell Biyoloji (2022 baskısı).
• OpenStax College Biyoloji (2021).
Soru 117:
“Dişleri yoktur.
Tükürük bezleri yoktur.
Vücut sıcaklıkları sabittir.
Yukarıda bazı özellikleri verilen canlı sınıfının genel özellikleriyle ilgili, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?”
A) Dış döllenme iç gelişme gözlenir.
B) Ter ve süt bezleri bulunur.
C) Keratin pullara sahiptir.
D) Yavru bakımı görülür.
E) Alyuvarlarında çekirdek bulunmaz.
Cevap:
İçindekiler
- Giriş ve Soru İncelemesi
- Genel Canlı Sınıfları: Özelliklerin Karşılaştırılması
- “Dişleri Yoktur, Tükürük Bezleri Yoktur, Vücut Sıcaklığı Sabittir” İfadesinin Analizi
- Kuşların Temel Özellikleri
- Şıklardaki İfadelerin Değerlendirilmesi
- Kuşların Gelişimi ve Üreme Özellikleri
- Diğer Omurgalı Sınıflarıyla Karşılaştırma Tablosu
- Yavru Bakımının Kuşlardaki Önemi ve Örnekler
- Keratin Yapıların Rolü ve Örnekleri
- Neden “Yavru Bakımı” Kuşların En Belirgin Özelliğidir?
- Söz Konusu Sınıfın Diğer Belirgin Farklılıkları
- Özet Tablo
- Sonuç ve Kısa Özet
1. Giriş ve Soru İncelemesi
Yukarıda yer alan soruda, belirli özelliklere sahip bir canlı sınıfı tarif edilmektedir. Belirtilen üç kritik özellik şunlardır:
- Dişleri yoktur.
- Tükürük bezleri yoktur.
- Vücut sıcaklıkları sabittir.
Bu üç özellik bir araya geldiğinde, sıcakkanlılık (endotermi) gösteren ve diş yerine gagaya sahip olan omurgalı sınıfı akla gelir. Bu omurgalı sınıfının kuşlar (Aves) olması son derece muhtemeldir. Zira, kuşlar ince gagaları ve dişsiz ağız yapılarıyla bilinir, önemli bir tükürük bezi çeşitliliğine sahip değildirler (bazı kuşlarda kısıtlı “salivary gland” bulunabilse de memelilerdeki gibi gelişkin değildir), ve en önemlisi vücut sıcaklıklarını sabit tutabilen (endotermik) canlılardır.
Sorumuzda bu canlı sınıfının, yani kuşların, daha genel özelliklerini ifade eden beş farklı şık verilmiştir. Bu şıklar arasından kuşların çoğuna özgü olduğu bilinen doğrunun seçilmesi istenmektedir.
2. Genel Canlı Sınıfları: Özelliklerin Karşılaştırılması
Omurgalılar (Vertebrata) beş ana sınıfta incelenir:
- Balıklar (Pisces)
- Kurbağalar (Amfibiler)
- Sürüngenler (Reptiller)
- Kuşlar (Aves)
- Memeliler (Memeliler)
Her bir sınıfın vücut ısısı, solunum şekli, üreme stratejileri, embriyonik gelişim özellikleri (iç/dış döllenme, iç/dış gelişme) ve vücut kaplamaları (deri, tüy, pul vb.) farklıdır. Soruda verilen “vücut sıcaklığının sabit olması,” “diş bulunmaması” ve “tükürük bezi yokluğu” bizleri direkt olarak kuşlara götürmektedir. Ancak bu özellikler her zaman yüzde yüz kesin ifadeler olarak değerlendirilmese bile - çünkü bazı kuş türlerinde kısmi tükürük bezi bulunabilir - genellikle TYT/AYT düzeyindeki sorularda “kuş” sınıfını işaret eder.
3. “Dişleri Yoktur, Tükürük Bezleri Yoktur, Vücut Sıcaklığı Sabittir” İfadesinin Analizi
- Dişlerin yokluğu: Kuşlar uzun evrimsel süreç içinde gerçek diş yapılarını kaybederek gagalarıyla beslenmeye adapte olmuşlardır.
- Tükürük bezlerinin olmayışı: Kuşlardaki tükürük bezi sistemi çoğu memeliye kıyasla oldukça farklı ve sınırlıdır. Genellikle salivasyon işlevleri çok gelişkin değildir. Dolayısıyla TYT tarzı sorularda “tükürük bezi yok sayılır” ifadesi, memelilerdeki gibi ileri seviyede olmayan bezleri ima eder.
- Vücut sıcaklığının sabitliği: Kuşlar endotermiktir, yani kendi vücut ısılarını üretebilir ve düzenleyebilirler. Bu, üşüyen veya ısınan ortamlara rağmen vücut ısılarını büyük ölçüde sabit tutabilmelerini sağlar.
Bu anahtar özellikler toplandığında, söz konusu canlı sınıfının kuşlar olduğu anlaşılır. Dolayısıyla alt tarafta yer alan şıkları da “kuşlar” bağlamında değerlendireceğiz.
4. Kuşların Temel Özellikleri
4.1. Vücut Sıcaklığının Sabit Olması
Kuşların metabolik hızları yüksektir ve birçoğu uçma yeteneğine sahip oldukları için kas aktivitesinin yanı sıra yüksek enerji gerektirirler. Bu yüksek metabolizma, memeliler gibi onları da endotermik (homeoterm) kılar. Yani çevre ısısındaki değişikliklerden nispeten bağımsız olarak kendi vücut ısılarını korurlar.
4.2. Diş Yapısının Olmayışı ve Gaga
Evrimsel süreçte kuşların ataları dişli olabilir; ancak günümüzdeki kuşların çoğunda diş yoktur, katı veya yarı sert bir gaga yapısına sahiptirler. Bu gaganın biçimi, türün beslenme alışkanlıklarına göre değişkenlik gösterir.
4.3. Tükürük Bezleri ve Sindirim
Kuşlarda, memelilerdeki gibi kapsamlı bir tükürük bezi (termiyle) karşılaşmayız. Bazı kuşlarda sınırlı bir sıvı salgılaması varsa da çoğu zaman bu sistem memelilerdeki “tükürük bezi” düzeyinde değildir. Bu nedenle, soruda da vurgulandığı gibi “tükürük bezleri yoktur” ifadesi genellikle kuşları işaret eden bir ibaredir.
4.4. Keratin İçeren Yapılar (Tüyler ve Pullu Ayaklar)
Kuşların dış örtüsü tüylerden oluşur. Tüyler keratin yapılı proteinlerden meydana gelir. Aynı zamanda kuşların bacaklarında, özellikle alt kısımlarında sürüngenlerdeki pulları andıran keratin pullar da gördüğümüz olur. Bu “pullar”, evrimsel olarak sürüngenlerden geldiklerinin bir kanıtıdır. Dolayısıyla, “kuşlar keratin pullara sahiptir” ifadesi (özellikle ayak bölgesi için) büyük oranda doğrudur.
4.5. Yavru Bakımı
Kuşların çoğunda yavru bakımı oldukça gelişmiştir. Yumurtadan çıkan civcivlerin beslenmesi, ısıtılması ve korunması büyük önem taşır. Birçok kuş türünde anne ve baba birlikte yuva yapımından yavrunun beslenmesine kadar aktif rol alabilir. Yavru bakımının varlığı, kuşların en belirgin ortak özelliklerinden biridir ve memelilerden sonra en çok “ebeveyn bakımının” görüldüğü omurgalı grubu kuşlar olarak öne çıkar.
4.6. Alyuvarlarda Çekirdek Varlığı
Memelilerin olgun alyuvarları çekirdeksizdir. Buna karşın kuşlarda alyuvarlar çekirdeklidir. Bu, memeliler ve kuşlar arasındaki en temel hematolojik farklılıklardan biridir. Sorudaki “Alyuvarlarında çekirdek bulunmaz” ibaresi memelilere özgüdür. Dolayısıyla kuşlar için geçerli değildir.
5. Şıklardaki İfadelerin Değerlendirilmesi
5.1. (A) “Dış döllenme iç gelişme gözlenir.”
- Dış döllenme: Yumurtanın anne vücudunun dışında döllendiğini ifade eder (örneğin birçok kurbağa türünde). Kuşlarda ise döllenme, dişinin vücudu içinde gerçekleşir (iç döllenme).
- İç gelişme: Embriyonun anne karnında gelişimini sürdürmesi anlamına gelir (örneğin memelilerde iç gelişme yaygındır).
Kuşlarda aslında iç döllenme, dış gelişme (yumurta kabuğu içerisinde) görülür. Bu nedenle şıkta belirtilen “Dış döllenme iç gelişme” ifadesi kuşlar için doğru değildir.
5.2. (B) “Ter ve süt bezleri bulunur.”
“Ter bezi” ve “süt bezi (meme bezi)” memelilere özgü bir özelliktir. Kuşlarda ter bezi bulunmaz; ayrıca süt bezi de yoktur. Süt bezlerinin varlığı memeli canlıların temel ayırt edici özelliklerinden biridir. Bu şık kuşlar için kesinlikle yanlıştır.
5.3. (C) “Keratin pullara sahiptir.”
Kuşlar tüylerinin yanı sıra bacak bölgelerinde keratin pullar da taşırlar. Özellikle alt bacak ve ayak kısımlarında sürüngenlere benzeyen pullu bir yapı mevcuttur. Bu bakımdan genel bir ifade ile “keratin pullara sahiptir” denmesi, kuşların ayaklarında gözlenebilecek bir gerçeği yansıtır. Dolayısıyla bu ifade yanlış değildir. Fakat soru “genel özellikleriyle ilgili hangisi doğrudur?” diye sorduğunda, bu özelliğin kuşlara atfedilebilirliği genellikle ilgili anatomik ayrıntıları bilenler için “doğru” kabul edilir.
5.4. (D) “Yavru bakımı görülür.”
Kuşların en belirgin ortak özelliklerinden biri yavru bakımıdır. Anne ve/veya baba kuş, yumurtadan çıkan civcivleri belirli bir süre besler, korur ve onlara yaşam becerilerini kazandırır. Bu, kuşların memelilerden sonra yavru bakımında en gelişmiş gruplardan biri olmasını sağlar. Dolayısıyla bu ifade de kuşların genel bir özelliği olarak öne çıkar.
5.5. (E) “Alyuvarlarında çekirdek bulunmaz.”
Memelilerin sürüngenler, kuşlar, amfibiler ve balıklardan farklılaşan bir özelliği de olgun alyuvarlarının çekirdeksiz oluşudur. Kuşlarda alyuvarlar çekirdeklidir. Bu nedenle bu ifade kuşlar için yanlıştır.
6. Kuşların Gelişimi ve Üreme Özellikleri
Kuşlar iç döllenme yaparlar. Erkek sperm hücreleri dişi bireyin üreme kanalına aktarılır ve döllenme dişi vücudunda gerçekleşir. Yumurta ise dişi vücudunun içinde oluşan kabukla birlikte dışarı atılır (yumurtlama). Embriyonik gelişim büyük ölçüde yumurta içerisinde dış ortamda gerçekleşir. Bazı kuş türleri yumurtayı yuvada ısıtma, koruma ve döngüsel bakımı üstlenerek yavruların sağlıklı şekilde çıkmasını sağlar.
7. Diğer Omurgalı Sınıflarıyla Karşılaştırma Tablosu
Aşağıdaki tabloda omurgalı sınıflarını seçili özelliklere göre özetleyelim:
| Özellik | Balıklar | Amfibiler (Kurbağalar) | Sürüngenler | Kuşlar (Aves) | Memeliler |
|---|---|---|---|---|---|
| Vücut sıcaklığı | Değişken (soğukkanlı) | Değişken (soğukkanlı) | Değişken (soğukkanlı) | Sabit (sıcakkanlı) | Sabit (sıcakkanlı) |
| Diş yapısı | Dişler var (çoğunlukla) | Dişli veya dişsiz türler, bazen keratin plaklar | Genelde dişli (kaplumbağalar dişsiz olabilir) | Genelde diş yok, gaga kullanılır | Dişleri vardır |
| Tükürük bezleri | Belirgin değil | Belirgin değil | Kısmen mevcut olsa da gelişkin değil | Memelilerinki kadar gelişmiş değildir, çoğu türde yok sayılır | Gelişkin tükürük bezleri |
| Üreme | Dış döllenme / dış gelişme (çoğunlukla) | Genelde dış döllenme / dış gelişme | İç döllenme / çoğunlukla dış gelişme (yumurta) | İç döllenme / dış gelişme (yumurta) | İç döllenme / iç gelişme (genelde plasentalı) |
| Alyuvarlarda çekirdek | Var | Var | Var | Var | Yok (olgun alyuvarlar çekirdeksizdir) |
| Ebeveyn (yavru) bakımı | Çok nadir | Nadir | Genelde yok (bazı istisnalar var) | Oldukça gelişmiş | Gelişmiş (emzirme vb.) |
| Deri/tüy/pul | Pul | Nemi geçirebilen ince deri | Pul (keratin) | Tüy + keratin pullar (özellikle bacaklarda) | Kıl (keratin) |
Tabloda da görüldüğü üzere, “diş yok, sabit vücut sıcaklığı, yavru bakımı” deyince kuşlar en mantıklı sınıftır.
8. Yavru Bakımının Kuşlardaki Önemi ve Örnekler
Kuşlarda yavru bakımı o kadar önemlidir ki, pek çok türde ebeveynler periyodik olarak yuvaya besin taşır. Örneğin serçeler, güvercinler ya da martılar, yavrularına kursaklarında önceden kısmen sindirilmiş besin sunarlar. Yırtıcı kuşlar (kartal, şahin vb.), yavrularına avlarını parçalayarak yedirirler. Flamingolar yavrularını özel bir “flamingo sütü” benzeri bir sıvı ile besleyebilirler.
Bu tür bakım şekilleri, yavruların hayatta kalma şansını arttırır. Daha karmaşık öğrenme süreçlerine izin verir. Örneğin, anne ve baba yavruya “yem bulma,” “yırtıcılardan korunma,” “uçmaya başlama” gibi hayati becerileri öğretebilir.
9. Keratin Yapıların Rolü ve Örnekleri
Kuşlardaki keratin yapıların başında tüyler gelir. Tüyler:
- Isı yalıtımı sağlayarak sabit vücut sıcaklığının korunmasına katkıda bulunur.
- Uçma kabiliyetine sahip türlerde kanat tüyleri aerodinamik yapıyı destekler.
- Türler arası iletişimde (renk, gösteriş, çiftleşme ritüelleri vs.) önemlidir.
Ayrıca kuşların ayak ve bacaklarında da keratin pullar yer alabilir. Özellikle kara yaşamına adapte olmuş türlerde sürüngenimsi bir görüntü sunar. Dolayısıyla şıklar içinde “Keratin pullara sahiptir” ifadesi kuşların ayak yapısını tarif ediyor olabilir.
10. Neden “Yavru Bakımı” Kuşların En Belirgin Özelliğidir?
Soruda “doğru” şıkkı ararken, kuşların büyük çoğunluğunda görülen yavru bakımı, nesillerin devamı için kritik bir uyarlamadır. Memeliler dışında omurgalılarda yaygın olmayan bir ebeveynlik düzeyine sahiptirler:
- Toplumsal / Kolonisel Yaşayan Kuş Türleri: Pelikanlar, penguenler vb. topluca yavru bakımı yaparak daha yüksek hayatta kalma olasılığı elde ederler.
- Yuvalar ve Koruyucu Davranış: Birçok kuş türü, yumurtalarını korunaklı yuvalara bırakır ve saldırganlara karşı yavrularını şiddetle savunur.
- Öğrenme Süreci: Kuşların yavruları uçma, av bulma gibi becerileri yetişkinlerden öğrenme ihtiyacındadır. Bu açıdan ebeveynin rolu büyüktür.
Dolayısıyla “yavru bakımı” ifadesi, kuşların genel bir özelliği olarak karşımıza çıkar ve TYT’de sık kullanılan bir ayırt edici faktördür.
11. Söz Konusu Sınıfın Diğer Belirgin Farklılıkları
Soruda belirtilen canlı sınıfının, yani kuşların, diğer bariz özellikleri:
- Solunum Sistemi: Kuşlar, çok verimli bir akciğer ortamına sahiptir. Ek hava keseleri ile oksijen kullanımını optimize ederler.
- Kalp Yapısı: Dört bölmeli kalbe sahiplerdir ve akciğer-solunum sistemi ile birlikte yüksek düzeyde metabolik faaliyet yürütürler.
- Yumurta Tipi: Genellikle kalsiyum karbonat içerikli sert kabuklu yumurtalar.
12. Özet Tablo
Aşağıda, soru ile ilişkili kritik başlıkların kısa bir özeti bulunmaktadır:
| Özellik | Açıklama | Kuşlardaki Durum |
|---|---|---|
| Diş Yapısı | Dişlerin olup olmaması | Kuşlarda diş yoktur, gagaları vardır |
| Tükürük Bezleri | Ağız içi salgı bezleri | Gelişmiş tükürük bezleri bulunmaz, genelde “yok” sayılır |
| Vücut Sıcaklığı | Vücut ısısının sabit ya da değişken olması | Kuşlar, endotermik (sıcakkanlı) |
| Döllenme ve Gelişme | İç/dış döllenme ve embriyonun gelişme konumu | Kuşlarda iç döllenme + dış gelişme (yumurtada) |
| Yavru Bakımı | Ebeveynin yavrulara bakıp bakmaması | Kuşlarda yavru bakımı yüksek oranda görülür |
| Keratin Pullar Farkı | Deri ya da vücut yüzeyinde keratin türevlerinin bulunması | Kuşların bacak/ayak derisi pullu ve keratinlidir |
| Alyuvarların Yapısı | Olgun alyuvarlarda çekirdeğin bulunup bulunmaması | Kuş alyuvarları çekirdekli, memelilerde çekirdeksiz |
13. Sonuç ve Kısa Özet
Soru “Dişleri yoktur, tükürük bezleri yoktur, vücut sıcaklıkları sabittir” diyerek kuşların özelliklerini tanımlamakta ve ardından “Bu canlı sınıfı için aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?” diye sormaktadır. Şıkları tek tek değerlendirdiğimizde:
- (A) Kuşlarda dış döllenme değil iç döllenme görülür, dolayısıyla “dış döllenme iç gelişme” ifadesi yanlıştır.
- (B) Ter ve süt bezleri memelilerde görülür, kuşlarda bulunmaz.
- (C) Keratin pullar genellikle sürüngenlerin ayırt edici özelliğidir ama kuşların bacak ve ayak kısımlarında da keratin pullar bulunur. Tamamen yanlış değildir; ancak “tüm kuşlar pulludur” ifadesi yerine “tüy ve bacaklarda keratin pullar” demek daha açıklayıcı olur.
- (D) Yavru bakımı kuşlarda yaygın bir özelliktir ve “genel olarak” doğru bir ifadedir. TYT-AYT biyoloji sorularında kuş denildi mi, “yavru bakımı” neredeyse her zaman önemle vurgulanır.
- (E) “Alyuvarlarında çekirdek bulunmaz” ifadesi memeli özelliğidir; kuşlar için yanlış olur.
Dolayısıyla enNet “doğru” şık, (D) Yavru bakımı görülür olarak öne çıkar. Bu, kuşların hem genel hem de ayırt edici özelliklerinden biridir.