Sorunun Çözümü
Soruda verilen görsel, hücre çekirdeğinde yer alan bazı yapıları göstermektedir. Yapılar, hücresel organizasyon düzeyine göre düzenlenmiştir. Şimdi sırayla numaralandırılmış yapıları ve verilen şıkları analiz edelim:
1 Numaralı Yapı:
- Görsele göre, bu yapı nükleotidin moleküler bir temsilidir.
- Nükleotidler, DNA’nın temel yapı birimleridir.
- Bu nedenle, A şıkkında belirtilen “1 numara ile gösterilen yapının adı nükleotiddir.” doğru bir ifadedir.
2 Numaralı Yapı:
- Burada yer alan yapı, çift sarmallı DNA molekülüdür.
- DNA, hücrenin genetik bilgisini taşıyan ve yönetici molekül olan yapıdır.
- Bu nedenle, B şıkkındaki “2 numara ile gösterilen yapı hücredeki yönetici molekül olan DNA’dır.” ifadesi de doğru bir ifadedir.
3 Numaralı Yapı:
- Görselde 3 numarayla işaretlenmiş yapı kromozomu temsil etmektedir.
- Kromozom, DNA ve proteinlerin sıkı bir şekilde organize olduğu bölgedir ve genetik materyalin yönetim ve kontrolünde merkezi bir öneme sahiptir.
- Bu nedenle, C şıkkındaki “3 numara ile gösterilen yapı hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir.” ifadesi doğru bir ifadedir.
Verilen Yapıların Sıralaması (D Şıkkı):
- Yapılar, karmaşıktan basite doğru 3 (kromozom) → 2 (DNA) → 1 (nükleotid) şeklinde sıralanmaktadır.
- D şıkkındaki “Verilen yapıların karmaşıktan basite doğru sıralanması 2-1-3 şeklindedir.” ifadesi yanlıştır, çünkü doğru sıralama 3-2-1 şeklindedir.
Doğru Cevap:
Soruda verilen bilgiler ve görsel incelemeleri dikkate alındığında doğru cevap:
A) 1 numara ile gösterilen yapının adı nükleotiddir.
Eğer başka bir sorunuz varsa sormaktan çekinmeyin! 
@username
Yukarıdaki şemada hücre çekirdeğinde yer alan bazı yapılar numaralandırılarak gösterilmiştir. Buna göre 1, 2 ve 3 numaraları ile gösterilen yapılarla ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur?
Answer:
Yapıları Tanıma
- 1 numara: Şemada “X” şeklinde görülmesi muhtemel olup, kondense olmuş kromozom şeklini temsil eder.
- 2 numara: Sarmal yapıda gösterilmiş olup, DNA (deoksiribonükleik asit) molekülünü ifade eder.
- 3 numara: En geniş yapı olup, hücrenin yönetim ve kontrol merkezi olan çekirdeği temsil eder.
Bu üç yapıyı en sade hâlinden en karmaşık hâline doğru düşündüğümüzde:
- En küçük ve temel yönetici molekül DNA (2 numara)
- DNA’nın özel proteinlerle sarılarak oluşturduğu daha büyük yapı Kromozom (1 numara)
- Tüm kromozom ve genetik materyali barındıran çekirdek (3 numara)
Dolayısıyla basitten karmaşığa doğru sıralama “2 → 1 → 3” şeklindedir. Sorunun şıkları incelendiğinde, bu sıralamayı sunan seçenek D doğru cevaptır.
Ek Bilgi
- Nükleotit: DNA veya RNA’nın en küçük yapı birimi (şıkta “1 numara = nükleotit” denmesi hatalıdır).
- DNA: Hücrenin kalıtsal bilgilerini taşıyan asıl yönetici molekül.
- Kromozom: DNA’nın hücre bölünmesi sırasında yoğunlaşarak oluşturduğu ipliksi yapı.
- Çekirdek (Nükleus): Ökaryot hücrelerin yönetim birimi, kromozomların bulunduğu yer.
Kaynaklar:
- Campbell Biyoloji (Son Baskı)
- MEB 9. Sınıf Biyoloji Ders Kitabı
Yukarıdaki şemada hücre çekirdeğinde yer alan bazı yapılar numaralandırılarak gösterilmiştir. Buna göre 1, 2 ve 3 numaralı yapılarla ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
Cevap:
B) 2 numara ile gösterilen yapı hücredeki yönetici molekül olan DNA’dır.
Aşağıda bu sonuca nasıl ulaştığımıza dair kapsamlı bir açıklama, ilgili biyolojik kavramların ayrıntıları ve konuya dair ek bilgiler bulabilirsiniz. Ayrıca yanıtın sonunda kısa bir özet ve bir tablo da göreceksiniz. Amacımız, hücre, DNA, kromozom gibi temel kavramları derinlemesine incelemek ve soruda verilen görseldeki numaralandırma mantığını açıklamaktır.
İçindekiler
- Hücre Çekirdeği ve Temel Kavramlar
- Hücre Çekirdeğinde Yer Alan Yapılar
- Sorudaki Şeklin Analizi
- Şıklara Göre Değerlendirme
- Ek Bilgiler: Kromozom - DNA - Gen - Nükleotit İlişkisi
- Detaylı Değerlendirme Tablosu
- Sonuç ve Özet
Hücre Çekirdeği ve Temel Kavramlar
Hücre Nedir?
Hücre, canlıların en küçük yapı birimidir. Tüm yaşam formları (virüsler hariç, çünkü virüsler hücre yapısına sahip değildir) tek ya da çok hücreli organizmalardan oluşur. Hücre, canlılığın temel özelliklerini gösterir: beslenme, solunum, metabolizma, üreme vb.
Prokaryot ve Ökaryot Hücreler
Canlılar hücresel yapıları bakımından iki temel gruba ayrılır:
- Prokaryot Hücreler: Çekirdek ve zarlı organelleri olmayan hücre tipidir (örnek: bakteri, arkeler).
- Ökaryot Hücreler: Çekirdeğe ve zarlı organellere sahip gelişmiş hücre tipidir (örnek: bitki, hayvan, mantar hücreleri).
Bu soruda bahsedilen “hücre çekirdeği” kavramı ökaryot hücrelere ait bir özelliktir.
Hücre Çekirdeği (Nükleus)
Ökaryot hücrelerin karakteristik özelliği olan çekirdek, hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir. İçerisinde kalıtsal materyal (DNA) bulunur. Bu DNA, belirli dönemlerde yoğunlaşarak kromozom denilen yapıları oluşturur.
Hücre Çekirdeğinde Yer Alan Yapılar
Kromozom
- Kromozomlar, DNA’nın histon proteinleri etrafına sıkıca sarılarak belirli dönemde (özellikle hücre bölünmesi esnasında) oluşturduğu yoğun yapılardır.
- Her canlı türünde kromozom sayıları karakteristiktir. Örneğin insanda somatik (vücut) hücrelerinde 46 kromozom vardır.
DNA (Deoksiribonükleik Asit)
- Hücre çekirdeğinde yer alan genetik yönetici moleküldür.
- Çift sarmal (double helix) yapıdadır.
- Canlıların tüm kalıtsal bilgisini taşır. Protein sentezini kontrol eder ve buna bağlı olarak hücrenin yaşamsal faaliyetlerini yönetir.
Gen ve Nükleotit Kavramları
- Gen, DNA üzerinde belirli bir protein ya da RNA molekülünü kodlayan spesifik bir dizilimdir.
- Nükleotit, DNA’nın (ve RNA’nın) yapı birimidir. Bir nükleotit; bir fosfat grubu, bir şeker (deoksiriboz veya riboz) ve bir azotlu organik baz (adenin, timin/urasil, guanin veya sitozin) içerir.
Sorudaki Şeklin Analizi
Soru metninde ifade edildiği üzere, hücre çekirdeği içinde yer alan yapılardan 1, 2 ve 3 numaraları ile gösterilmiş yapılar bulunmaktadır. Özellikle biyoloji derslerinde sıkça işlenen bir görsel türünde, şu tip bir sıralama söz konusu olabilir:
- Kromozom gösterimi (metafaz safhasında yoğunlaşmış, X benzeri görüntü).
- Kromozomdan belli bir bölge zoom yapılarak gösterilen DNA çift sarmalı.
- DNA üstünde daha lokal bir parça, örneğin bir gen veya başka bir alt yapı (örneğin gen ifadesinin gerçekleştiği bölge).
Görselle tam olarak hangi yapının işaret edildiğini görebilmek her zaman önemlidir. Ancak okul müfredatında sık rastlanan açıklamalara göre:
- (1) numara sıklıkla “kromozom” şeklinde çizilen X benzeri dizilimdir.
- (2) numara ise “DNA çift sarmalı” olabilir. Yani kromozomu oluşturan ana zincir.
- (3) numara da genellikle bu DNA üzerinde işaretlenmiş bir “gen bölgesi” veya daha üst bir yapı olabilir. Fakat kimi zaman (3) numara çekirdek gibi düşünülebilir. Ancak soruda “hücredeki yönetici molekül DNA” ifadesi “2 numara için” veriliyorsa, 3 numaraya için “hücrenin yönetim ve kontrol merkezi” yani nükleus (çekirdek) de denilebilir. Burada sorunun seçenekleri ipucu vermektedir.
Soru seçeneklerine baktığımızda ise, B ve C şıklarının sırasıyla DNA’yı ve hücre çekirdeğini tanımlamaya çalıştığını görüyoruz. Ancak görselde genellikle büyük çaplı yapıdan (kromozom) küçük çaplı (DNA çift sarmalı) ve belki de en küçük birim (nükleotit veya gen) sıralaması olduğu için 3 numara “çekirdek” olması muhtemelen yanlıştır; çünkü çekirdek, kromozomdan daha büyük bir yapıdır. Dolayısıyla 3 numara, genetik materyalin daha küçük bir kısmını, yani “gen”i veya benzeri bir segmenti gösterebilir.
1 Numara: Kromozom (Muhtemel Yapı)
Şekilde sıklıkla üst kısımda yer alan X veya Y şeklinde çizilmiş structure (1) numara ile gösterildiği için, bu yapının kromozom olması çok yaygındır.
2 Numara: DNA Molekülü (Çift Sarmal)
Kromozomdan daha fazla yakınlaştırma ile gösterilen çift sarmal yapı, görsellerde genellikle (2) numara ile temsil edilir. Hücrenin yönetici molekülü olarak tanımlanan ve kalıtsal bilgiyi taşıyan DNA’dır.
3 Numara: Gen Veya Bu Şekilde Gösterilmiş Başka Bir Alt Birim?
Yine yaklaştırma yapıldığında, DNA üzerinde spesifik bir bölge (gen) veya nükleotit dizilimi aktarılıyor olabilir.
Alternatif olarak kimileri (3) numaraya “çekirdek” diyerek, “En büyük” => “Orta boy” => “En küçük” gibi bir vurguyla 3 numarayı kocaman bir yapı haline de gösterebilir. Ancak bu sorunun şıklarından anlıyoruz ki 3 numaraya “hücre çekirdeği” diyen bir şık var (C şıkkı). Oysa görsel incelendiğinde 3 genellikle daha küçük parça gibi duruyor. Bu yüzden C şıkkının muhtemelen yanlış olduğu sonucuna varıyoruz.
Şıklara Göre Değerlendirme
A) “1 numara ile gösterilen yapının adı nükleotittir.”
- Nükleotit, DNA’nın en küçük birimi (monomer) düzeyindeki yapıdır.
- Soruda (1) numara, şekil itibarıyla büyük olasılıkla kocaman bir kromozom veya daha büyük bir bölüm gösteriyor. Nükleotit, kromozomdan çok daha küçük bir yapı olduğundan ve “X” biçimli yapıyı tek bir “nükleotit” olarak adlandırmak tamamen hatalı olur.
- Dolayısıyla A şıkkı yanlıştır.
B) “2 numara ile gösterilen yapı hücredeki yönetici molekül olan DNA’dır.”
- DNA, hücredeki genetik bilgiyi taşıyan ve protein sentezini düzenleyen temel yönetici moleküldür.
- Sıklıkla böyle sorularda en yaygın doğru ifade budur: Orta büyüklükte çizilmiş, çift sarmal şeklinde gösterilen (2) numara DNA’yı temsil eder.
- B şıkkı, “2 numara hücredeki yönetici molekül olan DNA’dır” ifadesi, en mantıklı ve doğruluğu yüksek olan açıklamadır.
C) “3 numara ile gösterilen yapı hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir.”
- Hücrenin yönetim ve kontrol merkezi çekirdek (nükleus) olarak adlandırılır.
- Ancak soruda 3 numaralı yapı genellikle daha küçük (örneğin gen) veya DNA üstünde segment olarak gösteriliyor. Eğer 3 numaraya büyük ölçekte bir yapı (çekirdek) işaret edilseydi, 1 numara kromozom ya da 2 numaranın DNA olması görselde ters kalabilir.
- Özellikle hücre çekirdeği, genellikle soruda “hücredeki yönetim ve kontrol merkezi” diye adlandırılır ama görseldeki şekilde (3) mü yoksa aslında (1) veya (2) mi parça parça gösterilmiş, bununla ilgili en yaygın biyoloji kitaplarında bu tür şemasal anlatımlarda 3 numara gen/segment olarak geçiyor olabilir. Dolayısıyla “3 numara hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir” ifadesi pek uygun düşmez.
- Bu nedenle C şıkkı da muhtemelen yanlıştır.
D) “Verilen yapıların karmaşıktan basite doğru sıralanması 2-1-3 şeklindedir.”
- Kromozom, DNA, gen vb. yapılarda boyut ve karmaşıklık sıralaması genellikle şu şekildedir:
- En büyük yapı: Kromozom
- Onu oluşturan DNA (yani kromozomdan daha küçük)
- DNA üzerinde bulunan gen
- Gen üzerinde ise nükleotit dizilimi
- Dolayısıyla en büyükten en küçüğe kromozom (1) → DNA (2) → gen (veya nükleotit) (3) gibi bir sıralama beklenir.
- D şıkkında “2-1-3” sıralaması verilmiştir. Bu, 2 numaranın en büyük, 1 numaranın daha küçük, 3 numaranın en küçük olduğu şeklinde bir anlam taşır ki genellikle kromozom (1) DNA’dan (2) daha büyük bir yapı olduğu için, bu sıralama tutmaz.
- Bu nedenle D şıkkı da hatalıdır.
Yukarıdaki analiz sonucunda en doğru şıkkın B olduğu görülmektedir.
Ek Bilgiler: Kromozom - DNA - Gen - Nükleotit İlişkisi
Bu dört kavram, soru içinde ve genel biyoloji müfredatında sıklıkla birbirine karıştırılabilir. Aralarında boyut ve kapsama alanı açısından şu ilişki vardır:
Kromozom Seviyesi
- Kromozom, hücre bölünmesi sırasında iyice kısalıp kalınlaşmış DNA’nın proteinlerle (özellikle histon proteinleriyle) sarılarak oluşturduğu yapılardır.
DNA Sarmalı
- Kromozomun yapısında bulunan asıl kalıtsal molekül DNA’dır.
- Hücre bölünmesi haricinde daha gevşek ve ipliksi bir yapı (kromatin) halinde bulunur. Bölünme sırasında yoğunlaşarak kromozom görünümüne geçer.
Gen Kavramı
- Gen, DNA üzerinde belirli bir protein (ya da RNA) kodlayan spesifik bir bölgedir.
- Bir kromozomda binlerce gen bulunabilir.
Nükleotit Yapısı
- Nükleotit, DNA’nın (ve RNA’nın) monomeridir.
- Bir nükleotitte bulunan kısımlar:
- Fosfat grubu (PO₄³⁻)
- 5 karbonlu şeker (DNA için deoksiriboz, RNA için riboz)
- Azotlu organik baz (Adenin (A), Guanin (G), Sitozin (C), Timin (T) – RNA’da Urasil (U) bulunur)
Örneğin bir nükleotidi kimyasal formülle göstermek istersek genel olarak şu şekilde yazabiliriz:
DNA çift sarmalında ise A her zaman T ile, G her zaman C ile eşleşir.
Detaylı Değerlendirme Tablosu
| Numara (Şekilde) | Muhtemel Yapı | Temel Özellik | Sıklıkla Karıştırılan |
|---|---|---|---|
| 1 | Kromozom | Hücre bölünmesi sırasında yoğunlaşmış DNA + Histon protein kompleksini oluşturur. | Nükleotit, Gen (kıyasla çok büyük) |
| 2 | DNA (Çift Sarmal) | Hücrenin yönetici molekülü, kalıtsal bilgiyi taşır, protein sentezini kontrol eder. | RNA (farklı bir yapıdır) |
| 3 | Daha küçük bir bölüm (Gen) veya farklı bir segment | DNA üzerinde belli bir proteini kodlayan, yöneten ya da ifade bölgeleri olabilir. | Çekirdek veya Kromozom |
Bu tabloya göre, soruda 1, 2, 3 numaralarının anlamları ve ilgili tanımlar netleşmektedir.
Sonuç ve Özet
- Soruda 1 numara ile gösterilen yapı büyük ihtimalle kromozomdur. Dolayısıyla “nükleotit” ifadesi (A şıkkı) kesinlikle doğru değildir.
- 2 numara, çift sarmal şekli ile temsil edilen ve “hücrenin yönetici molekülü” olarak da bilinen DNA’yı gösterir. Soru şıkları arasında da B seçeneği bununla örtüşmektedir.
- 3 numara, çekirdek ya da gen gibi gösterilebilir; ancak aldığımız ipuçları ve sorudaki şıkların mevcut hali, (3) numaranın çekirdek olmadığına işaret etmektedir. Çekirdek çok daha büyük bir yapı olduğundan muhtemelen 3 numara DNA üzerinde bir kısım (gen) olmalıdır. C şıkkı (“3 numara hücrenin yönetim merkezi”) bu nedenle yanlıştır.
- D şıkkındaki gibi bir sıralama (2-1-3) da yapıların boyutsal büyüklüklerine göre doğru değildir. Genellikle kromozom (1) > DNA (2) > Gen (3) şeklinde bir sıralama olur.
Dolayısıyla doğru yanıt B seçeneğidir:
“2 numara ile gösterilen yapı hücredeki yönetici molekül olan DNA’dır.”
Özetle: Hücre çekirdeğinde DNA, kromozom hâlinde bulunur ve bu DNA üzerinde genler yer alır. DNA, nükleotitlerin art arda dizilmesi ve çift sarmal yapı oluşturmasıyla meydana gelir. Kromozom ise DNA’nın belirli proteinlerle sarılmış ve yoğunlaşmış özel şeklidir. Soru görselinde 1 numara kromozomu, 2 numara DNA’yı, 3 numara muhtemelen daha küçük bir gen veya benzeri bir bölgeyi temsil eder. En mantıklı şık, 2’nin DNA olduğunu söyleyen B şıkkıdır.