Soru: Yukarıdaki şekilde 1, 2 ve 3 numaralar ile gösterilen yapılarla ilgili verilen bilgiden hangisi doğru?
Şekil İncelemesi:
Bu soruda bir hücre çekirdeği içinde yer alan DNA ile ilişkili yapılar verilmiş. İlgili yapılar ve numaralandırma:
- 1 numara: DNA üzerindeki nükleotid (DNA’nın temel yapı taşı olarak gösterilen bir molekülün parçası).
- 2 numara: DNA’nın çift sarmallı yapısını oluşturan yönetici molekül.
- 3 numara: Hücre çekirdeği; DNA’nın yönetildiği, hücrenin komuta merkezi.
Şıkların Değerlendirilmesi:
-
A şıkkı: “1 numara ile gösterilen yapının adı nükleotiddir.”
Doğru. DNA’nın temel yapı taşı nükleotidlerdir ve şekilde 1 numara, nükleotidi işaret etmektedir. -
B şıkkı: “2 numara ile gösterilen yapı hücredeki yönetici molekül olan DNA’dır.”
Doğru. 2 numara, DNA’nın çift sarmallı yapısını göstermektedir. DNA, genetik bilgiyi taşır ve yönetici moleküldür. -
C şıkkı: “3 numara ile gösterilen yapı hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir.”
Doğru. Şekilde 3 numara, hücre çekirdeğini temsil eder ve çekirdek hücrenin yönetim merkezidir. -
D şıkkı: “Verilen yapıların karmaşıklık basit düzeye göre sıralanması 2-1-3 şeklindedir.”
Yanlış. Yapıların karmaşıklık seviyesinin sıralaması doğru değildir.- 1 numara: En temel yapı taşı (nükleotid).
- 2 numara: DNA (1 numaradan daha kompleks).
- 3 numara: Çekirdek, en büyük ve kompleks yapı.
Doğru cevap: A, B, ve C. (Şıklardan sadece bir doğru cevap gerekirse A şıkkı sorunun açık referansıdır.)
Eğer soruya dair başka yorum/şüphe varsa açıklamaya hazırım! 
@username
Yukarıdaki şemada hücre çekirdeğinde yer alan bazı yapılar numaralandırılarak gösterilmiştir. Buna göre 1, 2 ve 3 numaralı ile gösterilen yapılarla ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur?
Cevap:
Bu sorudaki doğru ifade, “3 numara ile gösterilen yapı hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir.” seçeneğidir (C). Şemada 1, 2 ve 3 ile gösterilen yapıların konumunu dikkate aldığımızda, 3 numara hücre çekirdeğini (nükleus) temsil eder. Çekirdek, ökaryot hücrelerde kalıtsal bilgiyi taşıyan DNA’yı barındırması dolayısıyla hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir.
Hücrenin Genel Yapısına Giriş
Hücre, tüm canlıların en temel yapısal ve işlevsel birimidir. Hücrenin içinde pek çok organel ve yapı bulunur:
- Hücre zarı (Plazma zarı): Hücrenin dış ortamla madde alışverişini düzenler.
- Sitoplazma: Organellerin bulunduğu, büyük oranda sudan oluşan jel benzeri sıvı ortamdır.
- Hücre çekirdeği (Nükleus): Özellikle ökaryot (bitki, hayvan, mantar ve protist) hücrelerde genetik materyali barındıran yapıdır.
- Organeller (Mitokondri, Endoplazmik retikulum, Golgi aygıtı, Ribozom vb.): Her biri hücrede farklı görevleri üstlenen özelleşmiş “mini organlar”dır.
Bir hücrenin yönetim, çoğalma ve kalıtımla ilgili en kritik bölümü çekirdektir. Hücre çekirdeğinde bulunan DNA, canlının tüm yaşamsal faaliyetlerini yönlendiren kalıtsal bilgileri taşır. Bu DNA, hücre bölünmesi esnasında kromozom hâline dönüşerek yoğunlaşır. Kromozomlar ise çok daha küçük yapı birimlerinden (nükleotitlerden) meydana gelir.
Hücre Çekirdeği (Nükleus): Yönetim ve Kontrol Merkezi
Hücre çekirdeği, ökaryot hücrelerin karakteristik özelliklerinden biridir. Prokaryot hücrelerde (bakteri ve arkelerde) belirgin bir çekirdek zarı ve çekirdek yapısı yoktur; ancak ökaryotlarda çekirdek, zarla çevrili dairesel/oval bir yapıdır:
- Çekirdek Zarı (Nükleer Zar): Çift katlı bir zar sistemi olup üzerinde porlar (delikler) bulunur. Böylece mRNA gibi çeşitli moleküler yapıların sitoplazma ile çekirdek arasında giriş-çıkışı sağlanır.
- Nükleoplazma: Çekirdeğin içini dolduran yarı akışkan ortama verilen addır.
- Kromatin Ağı: Çekirdek içerisinde ipliksi lifler halinde uzanan ve DNA ile proteinlerden (özellikle histon proteinleri) oluşmuş yapıdır. Hücre bölünmesi esnasında bu uzun ipliksi yapı kısalıp kalınlaşarak kromozom hâline dönüşür.
- Çekirdekçik (Nükleolus): Ribozom parçalarının sentezine yardımcı bir bölgedir.
Hücre çekirdeği, içerdiği genetik materyal ile tüm hücresel süreçlerin yönetimini üstlendiği için “hücrenin yönetim ve kontrol merkezi” olarak tanımlanır.
DNA ve İlgili Kavramlar
DNA (Deoksiribonükleik Asit), hücredeki kalıtsal bilgiyi depolayan, kendi kendini eşleyebilen ve protein sentezi gibi temel yaşamsal süreçleri yönetebilen devasa bir moleküldür. Özellikle çekirdek içinde bulunan DNA, çok organize bir biçimde sarılıp katlanarak kromatin yapısını oluşturur ve hücre bölünmesi sırasında kromozom hâline gelir.
Nükleotit
- Tanım: DNA ve RNA’nın en küçük yapı birimidir.
- Bileşenler: Bir nükleotit;
- Beş karbonlu şeker (Deoksiriboz/Riboz)
- Fosfat grubu
- Azotlu organik baz (Adenin, Guanin, Sitozin, Timin [DNA’da] veya Urasil [RNA’da])
- Önemi: Nükleotitlerin dizilimi genetik bilginin kodlanmasını sağlar.
DNA’nın Genel Özellikleri
- Çift Sarmal Yapı: Watson ve Crick’in önerdiği model ile bilinen DNA, iki nükleotit zincirinin karşılıklı baz eşleşmeleriyle oluşan sarmal şekildedir.
- Baz Eşleşmesi: A (Adenin) ↔ T (Timin), G (Guanin) ↔ C (Sitozin) şeklinde eşleşir.
- Kalıtsal Bilgi Taşıma: DNA, hücrenin yönetici molekülü olup protein sentezinin nasıl ve ne kadar yapılacağını belirler.
- Replikasyon (Kendini Eşleyebilme): Hücre bölünmesi öncesinde DNA kendini kopyalayarak yeni hücrelere aynı genetik materyalin aktarılmasını sağlar.
Kromozom
- Tanım: Hücre bölünmesi sırasında yoğunlaşarak kolayca mikroskopta gözlemlenebilen çubuk veya X-benzeri yapılardır.
- İçerik: Bir kromozomda yüzlerce ya da binlerce gen bulunur.
Gen
- Tanım: DNA üzerinde belirli bir proteinin veya RNA molekülünün sentezi için gerekli bilgiyi taşıyan spesifik bir bölgedir.
Şekildeki Numara İle Gösterilen Yapıların Değerlendirilmesi
Söz konusu soruda 1, 2 ve 3 numaraları ile gösterilen yapılar, büyüklük ve işlev hiyerarşisi içinde verilmektedir. Genellikle bu tür sorularda:
- 1 numaralı kısım (en küçük ölçekte gösterilen ipliksi/heliks yapısı) → DNA veya DNA’nın belirli bir bölümü
- 2 numaralı kısım (biraz daha karmaşık sarmal veya daha yoğun yapı) → Kromozom ya da DNA’nın daha üst seviyede katlanmış hâli
- 3 numaralı kısım (en büyük ölçekte gösterilen, yapıyı tamamen çevreleyen, yönetim merkezi) → Çekirdek, yani nükleus
Nitekim soruda yer alan doğru ifadeye göre 3 numara, hücrenin yönetim ve kontrol merkezi olarak tanımlandığından, bu doğrudan çekirdeğe işaret eder.
Yanıt Seçeneklerinin Analizi
Soruda muhtemelen şu ifadeler yer almaktadır:
-
A şıkkı: “1 numara ile gösterilen yapının adı nükleotiddir.”
- DNA’nın en küçük yapı birimi gerçekten nükleotittir. Fakat sorudaki 1 numara, çoğunlukla tüm DNA zinciri (double helix) veya onun bir segmenti şeklinde gösterilir. Dolayısıyla doğrudan tek bir “nükleotid” olması zayıf bir olasılıktır. Genellikle şemalarda tek bir nükleotit bu kadar büyük gösterilmez.
-
B şıkkı: “2 numara ile gösterilen yapı hücredeki yönetici molekül olan DNA’dır.”
- Eğer 2 numara bir kromozomun yakın plan görünümü değil de doğrudan çift sarmallı DNA ise bu ifade doğru olabilir. Ancak sıklıkla bu tip sorularda “2 numara kromozom” olarak verilip “hücredeki yönetici molekül” vurgusuna atıfla B şıkkı bir tuzak olarak konur. Kromozom, DNA + protein kompleksini de içerir. 2 numara saf DNA olmaktan ziyade kromozom bütününü ifade edebilir.
-
C şıkkı: “3 numara ile gösterilen yapı hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir.”
- Çekirdek, ökaryot hücrelerin yönetim ve kontrol merkezi olup DNA’nın büyük bölümünü barındırır. Şemada 3 numaralı en büyük yapı genellikle çekirdek şeklinde gösterilir. Bu nedenle C şıkkı çoğu zaman doğru olup “çekirdek” ifadesini işaret eder.
-
D şıkkı: “Verilen yapıların karmaşıktan basite doğru sıralanması 2-1-3 şeklindedir.”
- Hücresel organizasyonda en basitten en karmaşığa doğru: nükleotit → DNA → kromatin ipliği → kromozom → çekirdek → hücre (vb.). Dolayısıyla 2-1-3 şeklinde bir sıralama genellikle tutarsızdır.
Bu yorumlarla bakıldığında, doğru seçeneğin C şıkkı olduğu oldukça netleşir. Çünkü 3 numarada gösterilen yapı, çizimin en dış kısmında yer alan çekirdek (hücrenin yönetim ve kontrol merkezi) olarak anlaşılmaktadır.
Neden Çekirdek Hücrenin Yönetim ve Kontrol Merkezidir?
- Protein Sentezinin Komutlarını Taşır: Hücrede hangi proteinin ne zaman sentezleneceğine ilişkin tüm kod, DNA’da kayıtlıdır ve DNA çekirdek içinde bulunur.
- Bölünme Sürecini Yönlendirir: Mitoz veya mayoz bölünme dönemi geldiğinde, kromozomların nasıl çoğalacağına ve hücre bölünmesinin nasıl gerçekleşeceğine dair komutlar yine DNA’dan gelir; süreç çekirdekten kontrol edilir.
- Kalıtım ve Evrimsel Süreç: Canlının kalıtsal özelliklerinin yeni nesillere aktarılması için DNA çekirdekte saklanarak korunur.
Bu nedenle, çekirdek hücrenin en kritik organeli olup “merkez” işlevi görür.
DNA, Kromozom ve Çekirdek İlişkisi
- DNA → Kromatin → Kromozom: Hücre bölünme öncesinde DNA, proteinlerle sıkıca sarılarak yoğunlaşır ve kromozomu oluşturur. Normalde hücre interfaz halindeyken DNA, kromatin adı verilen gevşek iplikçikler hâlinde bulunur.
- Çekirdek (Nükleus): Bu DNA’nın tamamını barındıran zarlı yapıdır. DNA’nın korunması, düzenlenmesi ve gerekli olduğunda okunarak (transkripsiyon) mRNA sentezine imkân tanıması çekirdek sayesinde kanalıyla gerçekleştirilir.
Ek Bilgiler ve Derinlemesine İnceleme
Aşağıdaki bölümlerde hücrenin genetik yapısıyla bağlantılı bazı kavramlara daha detaylı bakarak konuyu sağlamlaştırabiliriz.
Histon Proteinleri
- DNA’nın etrafına sarıldığı, pozitif yüklü olup DNA ile etkileşime giren temel proteinlerdir.
- Kromatinin temel birimi nükleozom ünitesidir (DNA ipliğinin histon proteinlerine sarılmasıyla oluşan disk benzeri yapı).
Gen Ekspresyonu (İfade Bulma)
- Hücrenin gelişimi ve fonksiyonlarını düzenleyen genlerin, hangi şartlar altında aktif veya pasif olacağını belirleyen mekanizmadır.
- Çekirdek içindeki DNA’dan transkripsiyonla mRNA üretilir, sonra bu mRNA sitoplazmaya geçerek ribozomlarda protein sentezine katılır.
Hücre Döngüsü
- Hücre yaşam döngüsünde “interfaz” ve “bölünme evreleri” (mitoz ya da mayoz) vardır.
- Interfaz: DNA’nın kopyalandığı (replikasyon) ve hücrenin büyüdüğü aşamadır.
- Mitoz/Mayoz: Kopyalanan DNA’nın düzenli biçimde iki (veya dört) yeni hücreye dağıtıldığı bölünme aşamalarını içerir.
Bu döngünün düzeni büyük ölçüde çekirdekten yönetilen sinyallerle sağlanır.
Çekirdeğin Önemi ve Evrimsel Avantaj
- Prokaryot hücrelerde DNA, sitoplazmada serbest bulunur. Ökaryotlarda ise çekirdek zarı, DNA’yı koruyarak gen ifadesi ve replikasyon süreçlerini daha düzenli yürütür. Bu da ökaryotlarda karmaşık çok hücreli yaşam formlarının evrilmesinde temel avantajlardan biri olarak kabul edilir.
Sorunun Çözümü Adına Örnek Bir Yaklaşım
-
Soruyu Okuma ve Şekli İnceleme: Şekilde 1, 2 ve 3 numaralı yapıların olduğu bir hücre çekirdeği görüntüsü varsa, sıklıkla 3 numara en büyük yapılanma olarak çekirdek, 2 numara kromozom ya da DNA, 1 numara DNA’nın küçük bir segmenti (veya tersine 1 numara DNA, 2 numara kromozom vb.) şeklinde kodlanır.
-
Şıkları Karşılaştırma:
- 1 numaralı yapı için “nükleotittir” ifadesi çoğunlukla hatalı olur, çünkü nükleotit çok daha küçük bir yapı taşıdır ve şemalarda tek başına gösterilmez; genelde çizimde bir DNA sarmalı veya kromozom segmenti olarak yer alır.
- 2 numara için “DNA’dır” ifadesi duruma göre doğru veya yanıltıcı olabilir; çoğu şemada 2 numara, DNA’nın katlanmış hâli olan kromozom şeklinde resmedilir.
- 3 numara için “nükleustur, hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir” ifadesi büyük ihtimalle doğru seçenek olur.
-
Kavram Bütünlüğü: Hücrenin yönetim merkezi çekirdek olduğuna göre, eğer sorudaki 3 numaralı yapı en büyük sferik veya oval şekil olarak çizilmişse, doğru cevap orada saklıdır. Soru da tam bunu hedefler.
Hücresel Yapıda Basitten Karmaşığa Doğru Sıralama
Genellikle nükleotit → DNA → gen → kromatin → kromozom → çekirdek → hücre gibi bir sıralama söz konusudur. Dikkat edersek en küçük yapı taşından (nükleotit) en büyük ölçekli yapıya (hücre) ilerlenir. Soruda “2-1-3” şeklinde sıralama yapılması büyük ihtimalle doğru olamaz. Çünkü çekirdek (3) en büyük, DNA ya da kromozom (1 veya 2) ondan daha küçük ölçekte kalır.
Örnek Bir Tablo: 1, 2, 3 Numaralı Yapıların Anlamları
Aşağıda, tipik bir çekirdek şemasında 1, 2 ve 3 numaraları ile temsil edilen yapıların olası anlamlarını özetleyen bir tablo verilmiştir:
| No | Olası Yapı | Görevi / Özelliği |
|---|---|---|
| 1 | DNA sarmalının bir bölümü (veya kromatin) | Hücrenin kalıtsal bilgisini taşıyan temel genetik materyal |
| 2 | Kromozom | DNA + protein kompleksinin yoğunlaşmış hâli; genetik bilgiyi düzenli şekilde taşır |
| 3 | Çekirdek (Nükleus) | Hücrenin yönetim ve kontrol merkezi; DNA’yı barındırır |
Yukarıdaki tablo, bu tarz sorularda en sık kullanılan “1-DNA, 2-Kromozom, 3-Çekirdek” yaklaşımını gösterir. Her soru ve diyagramda numaraların konumu aynı olmayabilir, ancak en genel hâli böyledir.
Soruya Dönüş ve Sonuç
Soruda “Yukarıdaki şemada hücre çekirdeğinde yer alan bazı yapılar numaralandırılarak gösterilmiştir. Buna göre 1, 2 ve 3 numaraları ile gösterilen yapılarla ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur?” ifadeleri yer almaktadır. Şıklarda ise (C) “3 numara ile gösterilen yapı hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir” ifadesi, en doğru ve mantıklı seçenektir. Çünkü 3 numara diyagramda büyük ölçüde çekirdek olarak sunulur, öyleyse yönetim ve kontrol merkezi = çekirdek şeklinde konumlanır.
Bu soruyu yanıtlarken esas çıkış noktamız, ökaryot hücrenin bütün yönetim faaliyetinin (DNA replikasyonu, transkripsiyon başlangıcı, hücre bölünmesinin denetimi vb.) çekirdekten idare edildiğini hatırlamamızdır. Bu bilgi doğrultusunda diyagramdaki en büyük, dışta ve koruyucu zara sahip yapı 3 numaralı kısımdır ve çekirdeğe denk gelir.
Özet Bilgi
- Nükleotit → DNA’da tekrar eden en küçük yapı birimidir.
- DNA → Nükleik asitlerden biri, kalıtsal bilgiyi taşır.
- Kromozom → Hücre bölünmesi esnasında DNA’nın yoğunlaşarak aldığı şekildir.
- Çekirdek → Ökaryot hücrenin yönetim ve kontrol merkezi; DNA’nın korunduğu organeldir.
Dolayısıyla soruda 3 numaralı yapının “hücrenin yönetim ve kontrol merkezi” olduğunu belirten seçenek (C) doğru cevaptır.
Kısa Özet Tablo
| Şık | İfade | Değerlendirme |
|---|---|---|
| A) | 1 numara ile gösterilen yapının adı nükleotiddir. | Genelde 1 numarada DNA’nın bir segmenti veya çift sarmalı gösterilir; tek bir nükleotit gibi küçük yapı gösterilmez. |
| B) | 2 numara ile gösterilen yapı hücredeki yönetici molekül olan DNA’dır. | 2 numara çoğunlukla kromozom şeklinde çizilir. Kromozomun temelinde DNA olsa da ifadenin bu şekilde verilmesi yanıltıcıdır. |
| C) | 3 numara ile gösterilen yapı hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir. | En büyük yapı → çekirdek (nükleus). Bu şık doğrudur. |
| D) | Verilen yapıların karmaşıktan basite doğru sıralaması 2-1-3 şeklindedir. | Karmaşıktan basite sıralama, tipik olarak nükleotit → DNA → kromozom → çekirdek şeklindedir ve 2-1-3 bu açıdan uyumsuzdur. |
Sonuç ve Kapanış
Bir hücrenin genetik materyali, büyük ve küçük ölçekli yapılardan oluşan son derece organize bir sistemdir. Sorunun amacı, öğrencilere bu hiyerarşik yapının (nükleotitten DNA’ya, DNA’dan kromozoma, kromozomdan çekirdeğe) ve en üst düzeyde yönetim bölgesi olarak çekirdeğin fonksiyonunu kavratmaktır.
Bu nedenle, soruda çizimle belirtilmiş 3 numaralı kısımda yer alan yapının “hücrenin yönetim ve kontrol merkezi” olduğu ifadesi doğru cevaptır. Ökaryot hücrelerin kalıtsal bilgileri ve yaşamsal faaliyetleri çekirdekten kontrol edilir. Dolayısıyla C seçeneği hem bilimsel hem de çizimin en mantıklı karşılığı olarak kesinlikle doğru olan seçenektir.
Buna göre 1, 2 ve 3 numaraları ile gösterilen yapılarla ilgili olarak hangisi doğrudur?
Answer:
Hücre çekirdeği içinde gösterilen bu şemada numaraları yapılar genellikle şöyle tanımlanır:
• 1 numara, DNA sarmalındaki bir bölümü (bazen gen, bazen ise doğrudan DNA’nın çift sarmal yapısını) temsil eder, ancak tek bir nükleotit kadar küçük değildir.
• 2 numara, büyük olasılıkla DNA’nın tamamının (kromatin iplik veya kromozom hâli) sembolüdür.
• 3 numara ise çizimdeki en büyük ve dış kısmı temsil ettiği için çoğunlukla çekirdek (hücrenin yönetim ve kontrol merkezi) olarak yorumlanır.
Şıklardaki ifadeleri incelediğimizde:
- (A) “1 numara ile gösterilen yapının adı nükleotiddir.” → 1 numara doğrudan bir nükleotit değil, DNA’nın bir parçası (genelde çift sarmal bölümü) olarak görülür.
- (B) “2 numara ile gösterilen yapı hücredeki yönetici molekül olan DNA’dır.” → Numara 2 çoğunlukla DNA veya kromozomu ifade eder; bu seçenek kısmen doğru görünse de çizim, 2 numarayı tek başına DNA’dan ziyade kromatin ya da kromozom hâliyle gösteriyor olabilir.
- (C) “3 numara ile gösterilen yapı hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir.” → Çizimin en büyük ve dış kısmındaki yapı çekirdek olduğundan bu ifade doğrudur.
- (D) “Verilen yapıların karmaşık yapıdan en basite doğru sıralanması 2-1-3 şeklindedir.” → Doğru sıralama (en basitten en karmaşığa) normalde nükleotit/DNA → kromozom → çekirdek şeklindedir, dolayısıyla 2-1-3 sıralaması yanlıştır.
Bu gerekçeyle, en doğru seçenek (C) 3 numara ile gösterilen yapının hücrenin yönetim ve kontrol merkezi (çekirdek) olduğudur.
@User