Kimyasal döküntünün yaşandığı çevresel kaza anında ilk olarak hangisi uygulanır?
Answer:
Bu tür kimyasal döküntü kazalarında genellikle ilk adım, kişisel koruyucu ekipmanların (KKE) doğru şekilde seçilmesi ve kullanılmasıdır. Bunun temel nedeni, çevreyi ve insan sağlığını korumak için olaya müdahale etmeden önce çalışan veya ilgili kişilerin güvenliğini sağlamaktır. Eğer doğru koruyucu ekipman kullanılmazsa, döküntünün tehlikelerine maruz kalma riski artar ve bu da istenmeyen yaralanmalara, zehirlenmelere veya çevresel yayılmalara yol açabilir.
Aşağıda bu süreçle ilgili daha ayrıntılı bir açıklama, adım adım yapılması gerekenler ve dikkat edilmesi gereken noktalar yer almaktadır. Aynı zamanda kimyasal döküntü yönetiminde bilmeniz gereken genel ilkeler de açıklanmaktadır.
Kimyasal Döküntü Yönetiminde Önemli Adımlar
-
Tehlikenin Tanımlanması (Risk Değerlendirmesi Yapma)
- Olay yerine yaklaşmadan önce, dökülen kimyasalın ne olduğunu anlamaya çalışmak gerekir. Kimyasalın türü (örneğin asidik, bazik, yanıcı, zehirli vb.) belirlendiğinde; ne tür tehlikelerin söz konusu olduğu da ortaya çıkacaktır.
- Tehlikenin tanımlanması sırasında, varsa kimyasalın güvenlik bilgi formundan (SDS – Safety Data Sheet) yararlanılır. SDS üzerinden, hangi koruyucu ekipmanların gerekli olacağı, hangi söndürme maddelerinin kullanılacağı gibi bilgiler edinilebilir.
-
Kişisel Koruyucu Ekipmanların (KKE) Seçilmesi ve Giyilmesi
- Kimyasal döküntüyle ilgili kaza durumlarında ilk uygulanan ve en kritik adım, uygun KKE’lerin seçilerek hemen giyilmesidir.
- Örnek: Eldiven, koruyucu gözlük veya yüz siperi, kimyasal geçirmez önlük, gaz maskesi ya da solunum aparatları gibi ekipmanlar seçilir.
- Ekipman seçimi ve kullanımı, kimyasalın türüne ve tehlike seviyesine göre farklılık gösterir. Yanıcı ya da toksik buhar çıkaran kimyasallarda tam yüz maskesi, ağır asitlerde aside dayanıklı önlük gibi özel ürünler kullanılmalıdır.
-
Sızıntının Durdurulması
- Uygun koruyucu ekipman giyildikten sonra yapılması gereken bir sonraki aşama, döküntünün/sızıntının mümkünse kaynağında durdurulmasıdır.
- Kapakların kapatılması, vanaların kapatılması, akışın kesilmesi gibi hızlı önlemler ile hem çevresel etkiyi en aza indirgemek hem de yayılmayı durdurmak amaçlanır.
-
Tehlike Alanının Güvenliğinin Sağlanması
- Olay yerinde bulunabilecek diğer kişiler veya ekipler uyarılmalı, mümkünse alandan uzaklaştırılmalı ve uygun bir şekilde güvenli bölge oluşturulmalıdır.
- Kaza yeri çevresi, kişiler için risk oluşturmaması adına uyarı levhaları ya da fiziki bariyerlerle çevrilmelidir.
-
Temizlik Eylem Planının Uygulanması
- Sızıntı durdurulduktan sonra, kimyasal maddenin türüne göre uygun temizlik yöntemleri uygulanır. Örneğin, nötrleştirici maddeler, emici malzemeler (kedi kumu, emici ped vb.) kullanılabilir.
- Toplanan atıklar, tehlikeli atık yönetmeliğine uygun şekilde etiketlenerek ve muhafaza edilerek bertaraf edilir.
- Bu aşamada çevresel yayılma ve ikincil kirlenme risklerini önlemek için özel çaba gösterilmelidir.
-
Tehlikenin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi
- Olay sonrası kimyasalın çevrede, insanda veya iş ekipmanlarında oluşturduğu hasar ya da risk yeniden değerlendirilir.
- Gerekirse ilgili kurumlara bilgi verilir ve ek önlemler alınır.
-
Olay Müdahalesinin Tamamlanması ve Raporlama
- Tüm temizlik ve kontrol çalışmaları bittikten sonra olay raporu hazırlanır.
- Kazanın tekrar yaşanmaması için düzeltici ve önleyici faaliyetler belirlenir, ekipmanların bakımı veya değiştirilmesi yapılır, personelin eğitimi gözden geçirilir.
Neden Önce Kişisel Koruyucu Ekipman?
- Çalışan Güvenliği:
- Maruziyet riskini azaltmak için kimyasalla temas halinde olan tüm görevlilerin kendilerini korumaları şarttır.
- Zehirlenme ve Yaralanma Riskini Azaltma:
- Cilde ya da göze temas eden, solunan veya yutulan kimyasallar ciddi sağlık problemlerine neden olabilir. Doğru ekipman, bu riskleri büyük ölçüde ortadan kaldırır.
- İkinci Derece Kazaları Önleme:
- Kişi kendini korumazsa, etrafa panik yaratabilir ya da ek tehlikeler doğurabilir. Doğru koruma, profesyonel ve soğukkanlı müdahaleyi kolaylaştırır.
Okullarda ve İş Yerlerinde Çevresel Acil Durum Planları
-
Birçok kurum ve kuruluş, kurum içi standart acil durum planları oluşturur. Bu planlar:
- Hangi kimyasalların kullanıldığını, saklandığını veya üretildiğini,
- Tehlikeli atıkların depolama alanlarını,
- Personelin eğitimi ve tatbikatların periyodunu,
- Acil durumda aranacak kişi ve kurumların listesini içerir.
-
Kimyasal Döngü Yönetimi: Atıkların uygun koşullarda bertaraf edilmesi ve çevreye zarar vermeyecek yöntemler, hem yönetmelik hem de kurumsal sorumluluk gereğidir.
Örnek Uygulama Adımları Tablosu
| Adım | Yapılacak İşlem |
|---|---|
| 1. Tehlikenin Tanımlanması | Kimyasalın özelliklerini, risk seviyesini öğren ve gerekiyorsa SDS belgelerine göz at. |
| 2. KKE Seçilmesi ve Giyilmesi | Eldiven, gözlük, maske, koruyucu elbise gibi uygun koruma ekipmanlarını doğru şekilde kuşan. |
| 3. Sızıntının Durdurulması | Vanayı kapat, kimyasal kabı dik konuma getir ya da kaçak yapan ekipmanın fişini çekmek gibi hamleler yap. |
| 4. Güvenli Alan Oluşturma | Diğer çalışanları uyar, bariyerler ve uyarı levhaları ile olay yerini çevrele. |
| 5. Temizlik Eylem Planı | Nötrleştirme, emici malzeme kullanma, uygun toplama kabına koyma ve bertaraf etme adımları. |
| 6. Tehlike Değerlendirmesi | Çevresel ve insani etkileri belirle, hasarı raporla ve etkilenen alanları analiz et. |
| 7. Olay Raporlama ve Takip | Rapor hazırla, kayıtlara geçir, eğitim ihtiyaçlarını belirle ve gelecekteki kazaları önlemek için önlemler al. |
Bu bilgiler ışığında, kimyasal döküntünün yaşandığı bir çevresel kaza anında ilk olarak kişisel koruyucu ekipmanların seçilmesi ve giyilmesi çok kritik bir basamaktır. Çünkü olay yerine girerek sızıntıyı durdurmadan veya temizlik yapmaya başlamadan önce, döküntüden kaynaklanabilecek tehditler (toksik buhar, ciltle korozif temas vb.) ortadan kaldırılmadığında, müdahale eden kişi ya da kişilerin sağlığı büyük tehlikeye girer. Bu nedenle sorudaki cevap seçeneklerine bakılacak olursa, “Kişisel koruyucu ekipmanların seçilmesi” ifadesi ilk adım olarak uygulanması gereken yaklaşımı temsil eder.