Karbon Döngüsü Üzerine Açıklama:
Yukarıdaki görsele göre karbon döngüsü şu şekilde gerçekleşir:
Karbon elementi, canlı ve cansız varlıklar arasında devinim halinde olur. Atmosferde bulunan karbondioksit (CO_2), yeşil bitkiler tarafından tutulur, hayvanların yaşam süreçlerine dahil edilir ve ölü organizmalarla birlikte yeniden doğaya karışır. Karbon ayrıca fabrikaların ve fosil yakıtların yanması gibi süreçlerde atmosfere geri döner.
1, 2, 3 ve 4 numaralı yerlere aşağıdakiler yazılabilir:
-
1 numaralı yer: Fosil yakıtların yanması (örneğin fabrikalarda)
Fabrikalar ve diğer insan faaliyetleri, fosil yakıtları yakarak atmosfere CO_2 salınımı yapar. -
2 numaralı yer: Hayvanların solunumu
Hayvanlar, solunum yaptığı zaman karbon diyoksiti atmosfere geri verirler. Canlıların metabolik faaliyetleri ile karbon döngüsü devam eder. -
3 numaralı yer: Fotosentez (Yeşil bitkiler tarafından CO_2 alınımı)
Yeşil bitkiler, atmosferdeki karbon dioksiti alır ve fotosentez yoluyla enerji üretir. Bu süreçte karbon canlı yaşamına dahil edilir. -
4 numaralı yer: Çürüme ve fosil yakıt oluşumu
Ölü organizmalar ve hayvansal atıklar, çürüme süreçleriyle karbonu toprağa karıştırır. Zamanla bu süreç kömürleşmeyi ve fosil yakıtları oluşturabilir.
Sonuç:
Karbon döngüsünü oluşturan aşamalar şunlardır:
- Fosil yakıtların yanması (fabrikalarda).
- Hayvanların solunumuyla CO_2 atmosfere salınımı.
- Yeşil bitkilerin CO_2 çekerek fotosentez yapması.
- Ölü organizmaların çürümesi ve fosil yakıtlara dönüşmesi.
Bu döngü, karbonun doğada sürekli olarak hareket halinde olmasını sağlar.
Karbon döngüsünde 1, 2, 3 ve 4 numaralı süreçler nelerdir?
Answer:
Aşağıdaki şemada yer alan numaralar, karbonun ekosistemler içerisindeki dönüşümünü sağlayan temel biyokimyasal süreçleri gösterir. Genellikle karbon döngüsü denildiğinde, fosil yakıtlar veya fabrikalardaki yanma (1), hayvanların solunumu (2), bitkilerin fotosentezi (3) ve ölü organizmaların ayrışması (4) gibi olaylar akla gelir.
Bu yüzden §1’den başlayarak diyagramdaki etiketlerin anlamları şu şekilde sıralanabilir:
-
Yanma (Fosil Yakıtların ve Organik Maddelerin Yakılması)
- Fabrikalardan ve fosil yakıtlardan (kömür, petrol, doğalgaz) açığa çıkan karbonun atmosfere CO₂ olarak verilmesini ifade eder.
-
Solunum (Hayvanların ve Bitkilerin Nefes Alıp Verme Süreci)
- Canlıların enerji elde etmek için besin maddelerini oksijenle (O₂) parçalayarak karbondioksit (CO₂) açığa çıkarmasıdır. Hayvanlar da bitkiler de solunum yaparak atmosfere CO₂ salar.
-
Fotosentez (Yeşil Bitkilerin CO₂’i Organik Maddeye Dönüştürmesi)
- Bitkiler güneş ışığı yardımıyla atmosfere verdiğimiz CO₂’yi alır ve organik besin (glikoz) üretir. Bu sırada atmosfere O₂ salarlar.
-
Ayrışma (Ölü Organizma ve Atıkların Parçalanması)
- Topraktaki ayrıştırıcı bakteriler ve mantarlar, ölmüş canlıların ve atıkların içindeki karbonu parçalayarak karbonun bir kısmını atmosfere, bir kısmını da toprağa kazandırır.
Kısacası, 1 numara “Yanma”, 2 numara “Solunum”, 3 numara “Fotosentez” ve 4 numara “Ayrışma” olarak gösterilebilir.
Karbon Döngüsünde 1, 2, 3 ve 4 Numaralı Oklar Hangi Süreçleri Gösterir?
Cevap:
Bu görselde yer alan numaralandırılmış oklar tipik olarak aşağıdaki süreçlere karşılık gelmektedir:
- Yanma (Fabrikalardan atmosfere karbondioksit (CO₂) salınımı)
- Solunum (Hayvanların atmosfere CO₂ vermesi)
- Fotosentez (Atmosferdeki CO₂’nin yeşil bitkilerce alınması)
- Ayrışma (Çürüme) (Ölü organizma ve atıklardan CO₂’nin serbest kalması)
Aşağıdaki bölümlerde bu süreçler ve karbon döngüsünün işleyişi ayrıntılı bir biçimde ele alınacaktır.
Karbon Döngüsüne Giriş
Karbon, tüm canlıların temel yapıtaşlarından biridir. Canlıların organik moleküllerinde (karbonhidratlar, proteinler, yağlar vb.) ve cansız ortamda (toprak, su ve atmosfer) farklı formlarda bulunur. Karbon döngüsü, karbonun bu farklı formlar arasında dolaştığı süreçlerin bütününe verilen addır. Döngüde yer alan ana bileşenleri sıralayacak olursak:
- Karbondioksit (CO₂)
- Karbon bazlı organik bileşikler (glikoz, nişasta, proteinler vb.)
- Fosil yakıtlar (kömür, petrol, doğalgaz)
- Atmosfer (karbon içeren gazların bulunduğu yer)
- Toprak ve su kütleleri (karbonun çökelti vb. formlarda saklanabildiği yeryüzü bölümleri)
Döngünün sürekliliği, ekosistemdeki canlıların ve cansız ortamın birbiriyle etkileşimine bağlıdır. Bitkiler, fotosentez yoluyla atmosferdeki karbondioksidi organik moleküllere dönüştürür. Hayvanlar, bitkileri ve diğer hayvanları yiyerek bu organik karbonu bünyelerine alır. Ardından solunumla karbondioksiti tekrar atmosfere verirler. Ölü canlılar ve atıklar parçalanıp (ayrışma) yeniden CO₂ veya farklı karbon bileşikleri hâline dönüşebilir. Bunun yanı sıra fosil yakıtların yanması da atmosfere ek CO₂ salınmasına neden olur.
Kısacası karbon döngüsü, ekosistemlerdeki temel dengeyi sağlayan en kritik çevresel döngülerden biridir. Atmosferdeki karbondioksit seviyesi, iklim değişikliğinden fotosentez hızına kadar pek çok olguyu doğrudan etkilemektedir.
Numaralandırılmış Süreçlerin Detaylı İncelemesi
1. Yanma (Fabrikalardan Atmosfere CO₂ Salınımı)
Şemada (1) numara, fabrika bacalarından atmosfere doğru uzanan kırmızı bir oku temsil eder. Bu ok, yanma sürecini ya da spesifik olarak fosil yakıtların yakılması sonucu karbondioksit salınımını gösterir. Fabrikalarda, endüstriyel tesislerde, araçlarda veya evlerde de benzer şekilde kömür, petrol ve doğal gaz yakılarak enerji elde edilir. Yanma tepkimesi genel olarak aşağıdaki biçimde özetlenebilir:
Fabrikalarda çoğunlukla kömür veya diğer fosil yakıtlar yakıldığında karbon ve hidrojen içeren yakıtlar oksijenle birleşip karbondioksit ve su açığa çıkarır. Daha basit bir örnekle, eğer yanmakta olan bir bileşik metansa (CH_4) indirgenirse, yanma denklemi şu şekilde olur:
Gerçek endüstriyel süreçlerde ortaya çıkan yan ürünler arasında değişik kirleticiler (kükürt dioksit (SO₂), azot oksitler (NOₓ) ve partikül madde) bulunabilse de, karbon döngüsü bağlamında en önemli ürün CO₂’dir. Bu işlem doğrudan (1) Yanma süreci olarak resmedilir ve atmosferdeki CO₂ seviyesini artırır.
2. Solunum (Hayvanların Atmosfere CO₂ Vermesi)
Şekilde (2) numaralı ok, hayvanlardan atmosfere doğru uzanan kırmızı çizgiyle gösterilmiştir. Bu ok, solunum esnasında hayvanların karbondioksiti atmosfere geri vermesi olgusunu temsil eder. Hem insan hem de diğer hayvanlar, hücrelerinde besin maddelerini (örneğin glikozu) oksijen yardımıyla yakarak enerji elde ederler. Bu sırada karbondioksit ve su açığa çıkar. Hayvanlarda hücresel solunum denklemi basitçe şöyle gösterilir:
Özellikle otçul hayvanlar, bitkilerdeki organik karbonu doğrudan bünyelerine alırlar. Etçil hayvanlar ise diğer hayvanları yiyerek dolaylı bir yolla bitkilerdeki karbonu kazanırlar. Tüm bu solunumsal süreçlerin ortak noktası, neticede atmosfere CO₂ çıkışının olmasıdır.
3. Fotosentez (Atmosferden CO₂’nin Bitkilerce Alınması)
Şemada (3) numaralı ok, atmosferdeki CO₂’den yeşil bitkilere doğru giden çizgi olup fotosentez olarak etiketlenir. Fotosentez, bitkilerin kendi besinlerini üretmesini sağlayan temel süreçtir. Bu süreçte bitkiler, güneş enerjisini, klorofil pigmenti ve enzimleri kullanarak karbondioksit ve suyu glikoza dönüştürür. Açığa çıkan oksijen ise atmosfere salınır. Fotosentez denklemi şöyledir:
Bitkiler bu reaksiyon sayesinde atmosferden CO₂’yi çekerek organik karbon bileşiklerini (örneğin nişasta, selüloz, şekerler) sentezler ve ilerleyen aşamalarda diğer canlıların bu organik maddeleri tüketmesini sağlarlar. Özetle, (3) Fotosentez karbonu atmosferden çekerek yeryüzündeki besin zincirinin başlangıcını oluşturur ve oksijen üretimi ile dünyadaki yaşamın devamını destekler.
4. Ayrışma (Ölü Organizma ve Atıklardan CO₂’nin Açığa Çıkması)
Şemada (4) numaralı ok, ölü organizma ve atıklardan atmosfere doğru veya toprağa doğru yönelen bir süreci anlatmaktadır. Ayrışma, ya da diğer adıyla çürüme, ölmüş bitki ve hayvan kalıntıları ile hayvansal atıkların ayrıştırıcı canlılar (bakteriler, mantarlar ve bazı omurgasızlar) tarafından parçalanması sürecidir. Bu süreç sonunda önemli miktarda CO₂ serbest hale geçer. Bunun dışında ortamdaki koşullara bağlı olarak kükürt, azot, fosfor gibi diğer elementler de açığa çıkar.
Ayrışma esnasında gerçekleşen kimyasal reaksiyonlar, mikroorganizmaların solunuma benzer bir şekilde organik maddenin karbon bileşiklerini oksitlemesiyle birlikte karbondioksit salınımına neden olur. Yeterli oksijen bulunmayan ortamlarda ise metan gibi farklı gazlar da oluşabilir. Karbon döngüsü açısından ayrışma, depolanmış karbonun tekrar ortama verilmesinin yolunu açan kritik bir adımdır.
Karbon Döngüsünün İşleyişi ve Önemi
Karbon döngüsünü, birbirine bağlı olan dört ana aşamada inceleyebiliriz:
-
Atmosferde Karbon ve CO₂ Birikimi
Atmosferdeki karbonun büyük kısmı karbondioksit (CO₂) formundadır. Doğal kaynaklar (volkanik faaliyetler, çürüme, solunum) ve insan faaliyetleri (fosil yakıtların yakılması, ormancılık faaliyetleri) atmosfere CO₂ ekler. -
Fotosentezle Karbonun Canlılara Girişi
Bitkiler, atmosferdeki CO₂’yi fotosentez yaparak glikoz gibi organik moleküllere dönüştürür. Burada karbon artık bitki dokularına dahil olur. -
Besin Zincirindeki Geçiş
Hayvanlar, bitkileri veya diğer hayvanları yiyerek karbonu bünyelerine alır. Her bir beslenme basamağında organik maddeler, sindirim ve metabolizma süreçleriyle işlenip enerjinin bir kısmı açığa çıkarılırken karbonun önemli bir kısmı bedensel dokulara katılır. Solunum yoluyla bir miktar CO₂ dışarı atılmaya devam eder. -
Ayrışma ve Yeniden Atmosfere Karbon Verilmesi
Ölmüş bitkiler, hayvanlar veya bunların artıkları, ayrıştırıcılar tarafından parçalanıp tekrar CO₂’ye dönüştürülerek atmosfere veya toprağa verilmiş olur. Bazı karbonlar uzun dönemli süreçlerde fosil yakıtlara veya kayaçlara dönüşebilir (kömürleşme, petrol oluşumu).
Karbon döngüsü, gezegenimizin iklimi, canlıların hayatta kalması ve besin zinciri açısından kritik önem taşır. Atmosferdeki CO₂ miktarının artması küresel ısınmaya sebep olabilir. Orman tahribi ve fosil yakıt kullanımının hızlı artışı, karbon döngüsünde dengenin bozulmasına yol açar.
Karbon Döngüsü ile İlgili Önemli Kavramlar
Karbon döngüsünü düzgün anlamak için aşağıdaki kavramlar son derece önemlidir:
- Karbon Kaynakları: Net biçimde atmosfere CO₂ salan süreç veya alanlar (ör. fosil yakıtların yakılması, solunum, yanma).
- Karbon Yutakları: Net biçimde CO₂’yi emen süreç veya alanlar (ör. okyanuslar, ormanlar).
- Solunum (Respirasyon): Canlıların besinleri oksijenle yakarak enerji elde ettiği ve CO₂ saldığı süreç.
- Fotosentez: Bitkilerin güneş enerjisi kullanarak CO₂’yi organik moleküllere (glikoz) dönüştürdüğü süreç.
- Ayrışma (Decompozisyon / Çürüme): Ölü organizmaların ve atıkların mikroskobik canlılar tarafından parçalanıp CO₂ veya diğer inorganik bileşiklere dönüştürülmesi.
- Fosil Yakıt: Yer altında milyonlarca yıl süren dönüşümlerle oluşmuş, karbonca zengin enerji kaynakları (kömür, petrol, doğal gaz).
- Kömürleşme: Bitki ve hayvan kalıntılarının oksijensiz ortamda, uzun zamanda yüksek basınç ve sıcaklık altında kömüre dönüşmesi süreci.
Karbon Döngüsünün İnsan Etkisi ile Değişimi
İnsan faaliyetleri, karbon döngüsünün doğal seyrini büyük ölçüde değiştirmektedir. Örneğin:
-
Sanayi Devrimi ve Fosil Yakıt Kullanımı
18. yüzyıl sonlarından itibaren, kömür ve petrole dayalı enerji kullanımı arttı. Bu yakıtların yakılması sonucu her yıl milyarlarca ton CO₂ atmosfere salınmaktadır. -
Ormansızlaşma
Ormanlar dünya genelinde fotosentez ile büyük miktarlarda karbondioksiti tutar. Ormanların kesilmesi, iki yönlü problem oluşturur:- Fotosentez kapasitesi (yani karbon tutabilme potansiyeli) azalır.
- Kesilen ağaçların çürümesi veya yakılması sonucu, atmosfere ekstra CO₂ salınır.
-
Tarım ve Hayvancılık
Büyük ölçekli hayvancılık faaliyetleri, özellikle sığır gibi geviş getiren hayvanların solunumu ve sindirim yan ürünleriyle (metan gazı gibi) atmosfere sera gazı salınımını artırır. -
Kentsel Genişleme ve Sanayileşme
Şehirlerin yayılması, doğal alanların tahrip edilmesine ve mobilite ihtiyaçlarının artmasına (daha fazla araç yakıt tüketimi) yol açar.
Bu faaliyetler neticede atmosferdeki CO₂ seviyesini artırır ve küresel sıcaklıkların yükselmesine, iklim modellerinin değişmesine neden olur.
Karbon Döngüsüne Müdahale ve Çözüm Önerileri
Karbon döngüsünü dengelemek, hem ekolojik dengenin sürdürülmesi hem de iklim değişikliğinin yıkıcı etkilerini azaltmak açısından elzemdir. Bunun için:
-
Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Güneş, rüzgâr, hidroelektrik, jeotermal gibi fosil yakıt dışı enerji kaynaklarına yönelerek CO₂ salımını azaltmak mümkündür. -
Ormanların Korunması ve Ağaçlandırma
Daha fazla ağaç dikmek, ormansızlaşma eğilimini tersine çevirmek ve karbon tutma kapasitesini artırmak, karbon döngüsünün en önemli denge unsurlarından biridir. -
Sürdürülebilir Tarım ve Hayvancılık
Metan ve CO₂ salımını minimize eden, toprağın verimini koruyan sürdürülebilir yöntemlerin kullanılması uzun vadede karbon döngüsüne olumlu katkı sağlar. -
Karbon Yakalama ve Depolama (Carbon Capture and Storage - CCS)
Bazı endüstriyel tesislerde salınan CO₂’nin yakalanıp yer altına enjekte edilerek depo edilmesi, atmosfere giden karbon miktarını azaltabilir. -
Enerji Verimliliği ve Bilinçli Tüketim
Sanayide, ulaşımda ve binalarda enerji verimliliğini artırmak, daha az enerji kullanarak aynı işlevi görmek; sonuçta fosil yakıt tüketimini de azaltacağından karbon döngüsüne olumlu etki yapar.
Tüm bu önlemler birlikte uygulandığında, karbon döngüsünde oluşan insan kaynaklı dengesizliklerin en aza indirgenmesi hedeflenir.
Karbon Döngüsünün Adımlarını Özetleyen Tablo
Aşağıdaki tabloda, karbon döngüsüne katılan başlıca süreçler, karbonun bulunma formları ve hangi yöne doğru taşındığı özetlenmiştir:
| Karbon Döngüsü Adımı | Sürecin Tanımı | Karbonun Formu | Karbonun Hareket Yönü |
|---|---|---|---|
| 1. Yanma (Fosil Yakıtlar) | Kömür, petrol, doğal gaz gibi fosil yakıtların ve diğer organik maddelerin yanması | Organik karbon → CO₂ | Fabrika/araç vb. → Atmosfer |
| 2. Solunum (Hücresel) | Canlıların (hayvanlar, bitkiler, mikroorganizmalar) besinleri oksitlemesi | Organik karbon → CO₂ | Hayvan/Bitki vb. → Atmosfer |
| 3. Fotosentez | Karbondioksit ve suyun güneş ışığı yardımıyla şeker ve O₂’ye dönüştürülmesi | CO₂ → Organik karbon | Atmosfer → Bitki (Organik madde) |
| 4. Ayrışma (Çürüme) | Ölü bitki ve hayvan kalıntılarının, atıkların mikroorganizmalarca parçalanması | Organik karbon → CO₂ (ve diğer gazlar) | Ölü Organizma/Atık → Atmosfer/Toprak |
| 5. Kömürleşme (Fosilleşme) | Uzun sürede bitki/deniz canlısı kalıntılarının yüksek basınç ve sıcaklık altında | Organik karbon → Fosil yakıt | Canlı (Jeolojik süreç) → Yeraltı (Kömür/Petrol) |
| 6. Karbon Depolanması (Yutaklar) | Karbonun uzun süreli depolanması (ormanlar, okyanuslar, toprak) | CO₂/Organik karbon çözelti vb. | Atmosfer/Canlılar → Orman/Okyanus/Toprak |
Tablodan da anlaşılacağı üzere, birden çok süreç karbonun farklı formlarda ve farklı yönlerde hareket etmesine neden olur.
Bu döngünün sürekliliği, ekosistemlerin bütünlüğünü koruyan en önemli etmenlerden biridir.
Her Bir Sürecin Ekosistem Açısından Önemi
-
Yanma
- Avantajı / Önemi: Sanayi ve ulaşım için enerji sağlar.
- Dezavantajı / Zararları: Sera gazı emisyonlarını artırır ve hava kirliliğine yol açar.
-
Solunum
- Avantajı / Önemi: Canlıların yaşam desteği (enerji üretimi) için kaçınılmazdır.
- Dezavantajı / Zararları: Normalde doğal bir süreçtir; ancak insan nüfusunun ve büyükbaş hayvancılığın artması CO₂ dengesini etkileyebilir.
-
Fotosentez
- Avantajı / Önemi: Oksijen ve besin maddesi üretilmesini sağlar, canlı yaşamın temelidir. Atmosferdeki CO₂ miktarını düzenler.
- Dezavantajı / Zararları: Özellikle yok denecek kadar düşük, ancak bitki örtüsü kaybı bu döngüyü olumsuz etkiler.
-
Ayrışma
- Avantajı / Önemi: Biyolojik maddeyi geri dönüştürür, toprağı besler ve ekosisteme besin sağlar. Karbonu tekrar dolaşıma sokar.
- Dezavantajı / Zararları: Fazla organik atık ve düşük oksijenli ortamda metan gibi daha güçlü sera gazları oluşabilir.
-
Kömürleşme ve Fosilleşme
- Avantajı / Önemi: Karbonun uzun dönemli depolanmasını sağlar.
- Dezavantajı / Zararları: Fosil yakıtları çıkartıp yakma süreci sera gazı artışına sebep olur.
-
Karbon Depolanması (Yutaklar)
- Avantajı / Önemi: Ormanlar ve okyanuslar karbonun önemli yutaklarıdır. Karbon emilimi sayesinde atmosferdeki CO₂ seviyeleri kısmen dengelenir.
- Dezavantajı / Zararları: Ormansızlaşma ve okyanusların asitlenmesi, bu yutakların kapasitesini azaltır.
Karbon Döngüsünün Geleceği ve Sürdürülebilirlik
Dünyanın geleceği açısından karbon döngüsü ve küresel ısınma konuları çok önemli yer tutar. İklim değişikliği, aşırı hava olayları, deniz seviyesinin yükselmesi ve ekolojik dengenin bozulmasına kadar birçok soruna kapı aralamaktadır. İnsanoğlu, teknolojisini de kullanarak karbon döngüsünü olabildiğince dengede tutmaya odaklanmalıdır.
-
Teknolojik İnovasyonlar
- Daha verimli güneş panelleri, rüzgâr türbinleri ve enerji depolama sistemleri, fosil yakıt kullanımını azaltabilir.
- Karbon yakalama ve depolama teknolojileri (CCS), endüstriyel tesislerden salınan CO₂’nin atmosfere gitmeden tutulmasını amaçlar.
-
Politik ve Ekonomik Düzenlemeler
- Ülkelerin karbon vergisi uygulamaları, şirketleri daha az karbon salımı yapan teknoloji ve yöntemlere yönlendirebilir.
- Uluslararası anlaşmalar (Paris İklim Anlaşması vb.), tüm ülkelerin ortak hedefler belirlemesini sağlar.
-
Toplumsal Bilinç ve Eğitim
- İklim ve çevre duyarlılığı küçük yaşlarda eğitimle başlatılmalıdır.
- Bireysel tüketim alışkanlıklarının (enerji, su, atık, gıda) sürdürülebilir şekilde düzenlenmesi büyük fark yaratır.
Böylece hem teknolojik atılımlarla hem de toplumsal dönüşümlerle karbon döngüsünün olumsuz geri beslemeleri kısıtlanabilir.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
Yukarıdaki görselde gösterilen karbon döngüsü şemasında, 1 numaralı ok “Yanma”, 2 numaralı ok “Solunum”, 3 numaralı ok “Fotosentez” ve 4 numaralı ok “Ayrışma” sürecini temsil etmektedir. Bu dört ana süreç birbirini tamamlar ve karbonun önemli bir kısmının atmosfer ile canlılar arasında sık sık yer değiştirmesine sebep olur.
- (1) Yanma: Fabrikalarda, araçlarda veya evlerde fosil yakıtların yanması sonucu CO₂ açığa çıkar.
- (2) Solunum: Hayvanların (ve aslında bitkilerin de) hücresel solunumuyla atmosfere CO₂ verilir.
- (3) Fotosentez: Bitkiler güneş ışığı, klorofil, CO₂ ve su kullanarak organik madde (glikoz) ve O₂ üretir.
- (4) Ayrışma/Çürüme: Ölü organizmalar, hayvansal atıklar ve bitki atıkları, ayrıştırıcıların etkisiyle ayrışarak CO₂ veya metan gibi gazlar oluştururlar.
Karbon döngüsü, ekosistemin sağlığı ve sürdürülebilirliği bakımından yaşamsal öneme sahiptir. Özellikle insan müdahalesi (fosil yakıtların yoğun kullanımı, ormansızlaşma, sanayileşme vb.) karbon dengelerini hızla değiştirebilir. Bu sebeple, karbon emisyonlarını azaltma, ağaçlandırma ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelme gibi önlemler, karbon döngüsünde görülen dengesizlikleri hafifletmek için kritik değere sahiptir.