Dinlediğiniz metindeki anlamını bilmediğiniz kelime ya da kelime gruplarını aşağıya yazınız. Metindeki anlamını bilmediğiniz kelime ya da kelime gruplarının anlamını metnin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizin doğruluğunu TDK Güncel Türkçe Sözlük’ten kontrol ediniz. Anlamını öğrendiğiniz yeni kelime/kelime gruplarını sözlüğünüze yazınız. Öğrendiğiniz kelimeleri birer cümlede kullanınız.
Cevap:
Aşağıda, “Kurtla Köpek” metninde sıkça karşılaşılmayan veya öğrenciler tarafından bilinmeyebilecek çeşitli kelime ya da kelime gruplarını, tahmin edilen anlamlarını, TDK (Türk Dil Kurumu) Güncel Türkçe Sözlük’teki doğrulanmış anlamlarını ve bu kelimelerin cümle içinde kullanım örneklerini bir tablo halinde bulabilirsiniz. Ayrıca her kelimenin metindeki bağlamını ve anlamını nasıl tahmin edebileceğimize dair açıklamalar yer almaktadır.
1. Metinde Geçen Olası Bilinmeyen Kelimeler ve Tahmin Edilen Anlamları
“Kurtla Köpek” metnini incelediğimizde, günümüz Türkçesinde çok sık kullanılmayan ya da öğrenciler tarafından anlamı tam olarak bilinmeyebilecek bazı sözcükler öne çıkmaktadır. Sözcükleri anlamlandırırken:
- Bağlamsal ipuçlarını incelemek (sözcüğün etrafındaki diğer kelimelerden yardım almak)
- Sözcüğün türüne (isim, fiil, sıfat vb.) dikkat etmek
- Metnin konusu (kurt ile köpek arasındaki karşılaştırma, özgürlük ve rahatlık çatışması)
gibi yöntemler kullanılmıştır.
Aşağıda listelediğimiz kelimelerin tahmin edilen anlamlarını, TDK kaynaklarındaki resmi anlamlarını ve cümle içi örneklerini bulabilirsiniz.
2. Sık Kullanılmayan Kelimeler, Tahminler ve Cümle Örnekleri
| Kelime/Kelime Grubu | Metindeki Bağlam/Tahmini Anlamı | TDK Güncel Türkçe Sözlük’teki Anlamı | Cümle İçinde Kullanımı |
|---|---|---|---|
| çiroza dönmek | Kurtun çok zayıfladığını, neredeyse kemiklerinin belirginleştiğini anlatmak için kullanılmıştır. | Çiroz, aslında tuzlanıp kurutulmuş balık anlamına gelse de mecazi anlamda “çok zayıflamak, deri ve kemikten ibaret kalmak” şeklinde kullanılır. | Çok uzun süre aç kalınca arkadaşım çiroza döndü ve hemen doktora gitti. |
| semiz | Bir canlının (burada köpek) iyi beslenmiş, yağlı, tok görünümlü olduğunu ifade eder. | “Yağlı, besili, iyi beslendiği için biraz şişmanlamış olan” anlamındadır. | Bahçedeki koyunlar bu yıl çok semiz, verimleri oldukça iyi olacak. |
| biilaç | “Aç biilaç” ifadesiyle kullanıldığı için “çok zor durum, çaresiz, yoksul ve hiçbir imkânı olmayan” anlamında tahmin edilebilir. | “Fena, kötü durum” veya “çaresiz” anlamına gelen eski bir ifadedir. Günümüzde daha çok “çok fakir, yoksul” anlamında kullanılır. | Kendini biilaç bir halde bulduğu o dönemde arkadaşlarının yardımı çok işine yaradı. |
| fulüsuahmere veya “fülüsu ahmere” | Metin içerisinde “Hepiniz fülüsuahmere muhtaç.” cümlesinde kullanılmıştır. Parayla, imkânla ilgili bir ifade olduğu tahmin edilir. | Eski metinlerde “bakır para” veya “kuruş” gibi düşük değerli parayı ifade eden “fülûs” (çoğulu fülüsuahmere) sözcüğünden türeyerek, “çok az para, küçük para” anlamı taşır. | Eski hikâyelerdeki kahramanlar, bazı zamanlar fülüsuahmereye muhtaç kalıp zorluk çekerler. |
| anaç | Köpeğin kendini koruyabilecek kadar “anaç” olduğu ifadesi, koruyucu, güçlü ve biraz da “anne gibi” yaklaşan anlamlar çağrıştırıyor. | Asıl anlamı “çok yavrulamış, yavrulamaya yatkın” demektir. Mecazi anlamda ise şefkatli, koruyucu veya savunmaya elverişli nitelik taşır. | Bu tavuk o kadar anaç ki civcivleri sürekli kanatlarının altında tutuyor. |
| saltanat | Özgürlük yerine “rahatlığın, zenginliğin” cevheri olarak kullanılmıştır. Metinde, “yerinde dursun saltanatınız” ifadesiyle zenginlik/rahatlık kastedilir. | “Gösterişli ve görkemli durum” veya “büyük bolluk ve rahatlık” anlamına gelir. | O eski saltanat günleri geride kaldı, şimdi her şeyi daha tutumlu kullanıyoruz. |
3. Bağlamdan Hareketle Kelime Anlamı Tahmin Etme Yöntemi
- Önce cümleyi iyice oku: Metnin içindeki anlatım, sözcüğün olumlu mu olumsuz mu bir durum ifade ettiğini anlamamıza yardımcı olur.
- Kelimenin etrafındaki ipuçlarına odaklan: Örneğin “aç biilaç” ifadesinde “aç” sözcüğü sayesinde “biilaç”ın yoksulluk veya çaresizlikle ilgili olduğu anlaşılır.
- Önceki bilgileri hatırla: “Fulüsuahmere” gibi kelimeler Osmanlı Türkçesinden günümüze gelebilecek kelimeler olduğundan, para veya maddi sıkıntı konusunu anımsatabilir.
- Tahminini TDK sözlüğüyle karşılaştır: Böylece hem kelimenin güncel hem de tarihi anlamlarını öğrenme fırsatı doğar.
Tüm bu adımlar sayesinde metindeki anlamını bilmediğimiz kelimeleri daha kolay ve güvenilir bir şekilde çözümleriz.
4. Öğrendiğimiz Kelimelerle Örnek Cümleler
Aşağıda, tabloda anlamlarını öğrendiğimiz sözcükleri kullanarak oluşturulmuş örnek cümleler yer almaktadır. Bu cümleler, hem kelimelerin kullanımını pekiştirmenizi hem de günlük hayatta bu kelimeleri nasıl değerlendirebileceğinizi gösterir:
- Çiroza dönmek: “Uzun süredir düzenli yemek yemediğimiz için kardeşimle ikimiz neredeyse çiroza dönmüştük.”
- Semiz: “Dedesinin çiftliğinde beslenen koyunlar o kadar semizdi ki kurban zamanı herkes onları almak istiyordu.”
- Biilaç: “Tamamen biilaç kalmak üzereyken yardımsever komşularımız imdadımıza yetişti.”
- Fülüsuahmere: “Eski hikâyelerde, kahramanlar bazen sadece bir avuç fülüsuahmere için koca savaşlara girerdi.”
- Anaç: “Bu kedi o kadar anaç ki, mahalledeki diğer yavru kedilere bile süt veriyor.”
- Saltanat: “Yıllarca sürdürdükleri saltanat bir gecede bitince ne yapacaklarını şaşırdılar.”
5. Bu Etkinliğin Kazanımları
- Kelime Haznesini Genişletme: Farklı metinlerde karşılaşılan az bilinen sözcükleri anlamlandırmayı öğrenmek, genel kelime dağarcığına önemli katkıda bulunur.
- Bağlamdan Anlam Çıkarma Becerisi: Her kelimeyi bir sözlüğe bakmadan önce cümle içindeki kullanımına göre tahmin etme alıştırması, okuduğunu anlama becerisini güçlendirir.
- Dilin Zengin Yapısını Keşfetme: Eski veya kullanılmayan kelimeler aracılığıyla Türkçenin tarihsel ve kültürel derinliğini tanıma fırsatı doğar.
- Cümle Kurma ve Yazma Pratiği: Yeni öğrenilen kelimeleri cümle içinde kullanmak, dilin aktif kullanımını geliştirir.
6. Özet
“Kurtla Köpek” metni, özgürlük ve rahatlık arasındaki çatışmayı anlatan öğretici bir metindir. Bu metinde az bilinen veya eski Türkçe kökenli bazı kelimeler yer alır. Öğrencilerin bu tür kelimeleri tespit ederek önce kendi tahminlerini yürütmesi, ardından TDK sözlüğüne bakarak anlamlarını doğrulaması dil öğrenim süreci açısından çok değerlidir. Bu şekilde, hem okuma becerileri hem de kelime bilgisi artar. Edindiğimiz yeni kelimeleri günlük hayatta veya yazılı anlatım çalışmalarında kullanarak, bu kazanımı kalıcı hâle getirebiliriz.