KİTAP
Her toplum bir kitaba dayanır: Ramayana Neşideler Neşidesi veya Kur’an. Senin kitabın hangisi?" Dostoyevski, “Avrupa’yı kendimizden çok daha iyi tanıyoruz”, diyor. Biz ne kendimizi tanıyoruz, ne Avrupa’yı. Tarihimiz mührü sökülmemiş bir hazine. Sosyologlarımız bir Kızılderili köyünü keşfe gider gibi, alan çalışma- larına koyuluyorlar. Avrupa’yı, Avrupa’nın istediği kadar tanıyoruz. Ne var ki ihtiyar Batı da hafızasını kaybetmişe benziyor. UNESCO, kitap yılında, kitap için yazılmış en güzel eserl hatırlayamadı: Susam ve Zambaklar. Susam ve Zambaklar Ruskinin (Iraskin) en çok sevilen, en çok okunan kitabı. Şöyle diyor Ruskin: “Kendi- mize dost seçeceğiz. En iyilerini seçmek istiyoruz, ama nerede bulacağız o dostları? Kaq kişiyi tanıyoruz? Her istediğimizle tanışabilir miyiz? Talihimiz yar olursa, uzaktan görebiliriz büyük bir şairi, sesini duyabilirsek ne devlet… Bir bakanın odasında on dakika kalmak, bir kraliçenin bakışlarını bir saniye üzerimize çekmek, ümit edeceğimiz bahtiyarlıkların en büyüğü. Ama hep buna benzer mesut tesadüfler peşindeyizdir. Yıllarımızı, duygularımızı, kabiliyetlerimizi harcarız bu uğurda. Sayısız zilletlere katlamaz. Bize her an kollarını açan bir dostlar topluluğundan habersiz yaşarız. İçlerinde hükümdarlar da vardır, devlet adamları da. Günlerce şikâyet etmeden iltifatlarımızı beklerler. Ağız açmalarına izin vermeyiz. Filhakika seçiş hürriyetimizin hudutsuz olduğu tek dünya: kitaplar dünyası.” Ruskin kitapları ikiye ayırır: Geçici olanlar, kalıcı olanlar! Geçiciler faydalı veya tatlı birer konuşma: Seyahatna- meler, hatıralar. Bunlar kitaptan çok bir nevi mektup, bir nevi gazete. Kalıcı kitap, sohbet değil, yazıdır. Birkaç sayfaya sığdırılmak istenen bütün bir hayat. Ebediyete yollanan mesaj. Kimsenin söylemediği ve söyleyeme- yeceği gerçek. Yazar, o birkaç sayfayı kaleme almak için gelmiştir dünyaya. Mümkün olsa taşa kazır fikirlerini. Kütüphane, bütün çağların, bütün ülkelerin ölümsüzleri ile dolu. Bu ulular bezmine kabul edilmenin tek şartı, liyakat. Mabede bayağılar giremez. Diriler naziktir, ölümsüzler titiz. Gerçekten severseniz konuşurlar sizinle. Bir kitabı okurken “ne güzel kitap” deriz, "yazar da tıpkı benim gibi düşünmüş. Yanlış, şöyle dememiz gerekirdi: “bunu daha önce hiç düşünmemiştim ama, galiba doğru.” Yahut, "belki şimdi anlayamıyorum, birkaç gün sonra anlarım. Önce teslimiyet, anlamak cehdi. Sonra hüküm. Yazarın gerçekten değeri varsa, düşüncesini, bir hamlede kavrayamazsınız. Söylemek istediklerini bütünü ile söyleyemez yazar, söylemek de istemez. Gizler, istiarelere başvurur. Güzel sabahları kucaklayan sis gibi güzel eserleri saran bu sis de tabii. Düşünceye cazip ve parlak bir biçim vermek küçültür düşünceyi. Büyük yazar içinden gelen sesi olduğu gibi haykırandır. Kelimeleri kullanırken avamın hoşuna gidip gitmeyeceğini düşünmez. Derin bir düşünceyi anlamak, o düşünceyi kavradığımız anda derin bir düşünceye sahip olmaktır. Kendi içine, kendi kalbine inmektir. Nesneleri bulutlar arkasından görürüz. Düşünmek bu sisleri yırtarak aydınlığa varmaktır. Yazar düşüncesini yardım olsun diye sunmaz. Bir mükâfattır bu. Lâyık mısınız, değil misiniz? Anlamak ister. Tabiat da öyle değil mi? Altin neden toprağın derinliklerinde? Okurken araştırmaya çıkacağınız maden: yazarın düşüncesi veya niyeti. Araçlarınız: zekâ ve bilgi. Kayayı kıracak, madeni eriteceksiniz. Önce kelimeyi fethe- deceksiniz, sonra heceleri, harfleri. Bir aydın yabancı dil bilmese de olur, çok kitap okumasına da ihtiyaç yok. Yeter ki ana dilini gerçekten bilsin. Kelimeleri şecereleriyle tanısın. Asıl olanları âdilerinden ayırsın. Karanlık kelimeler vardır, arılar gibi vızıldayan kelimeler. Taşıdıkları hiçbir düşünce yoktur, kimse tarafından anlaşılmazlar. Ama yine de herkesin ağzındadır- lar. Onlar için yaşanır, onlar için ölünür: Hayalimizin rengine bürünürler. Göremeyiz onları, pusudadırlar. Ve bir atılışta parçalar bizi. Dilimizin her kelimesi başka bir dilden gelmiştir. Nice, ülkeler dolaşmıştır bize gelinceye kadar. Ciddi olarak okumak isteyen Yunan alfabesini öğrenmeli (Ruskin İngilizlere söylüyor bunu). Her dilden lügatlar bulunmalı kütüphanenizde. Okuduğunuz metinde hiçbir karanlık kelime kalmamalı. Büyükler, bayağıları meclislerine kabul etmez. Bayağı, hissetmeyendir. Sevmeyen, sezmeyen, anlamayandır. Akıl doğruyu gösterir; iyi ile kötüyü ayıran: gönül. Büyük ölülerin dostluğuna, iyi ile kötüyü birbirinden ayırmak için de koşmalıyız. Gerçek bilgi, disiplinli ve denenmiş bir bilgidir. Gerçek heyecan imtihandan geçmiş bir heyecan. İlk coşkunluklar boştur, aldatıcıdır. Kapıldınız mı uzaklara sürükler sizi. Duygunun asaleti, kuvvet ve isabetindedir. Açılması yasak bir kapıyı zorlayan çocuğun, efendi- sinin eşyalarını karıştıran uşağın tecessüsü, terbiyesiz bir tecessus. insanlığın bilgi susuzluğunu gidermeye. çalışan tecessus, asil. Bizi bir dedikodunun teferruatına zincirleyen alâka, serseri bir alâka; can çekişen bir toplumun acılarına ortak eden alâka, insanca. İngiliz hodgâmdır, heyecansızdır. Bir millet değil, bir yığın. Yığını kolayca kandırabilirsiniz, duyguları hiçbir temele dayanmaz. Yığın düşünmez, mâruz kalır. Nezleye yakalanır gibi tutulur bir fikre. Ateşi yükselince ars- lanlaşır, nöbet geçince her mukaddesi unutuverir. Büyük bir milletin duyguları ölçülü, düzenli, devamlıdır. Okumaktan hangi hakla sözediyoruz? Okuma terbiyesinden önce, çok daha mühim, çok daha âcil disiplinlere muhtacız. Böyle bir ruh haleti içindeki insanlar nasıl, neyi okuyabilirler? Büyük bir yazarın tek satırını anlamaları imkânsız. Kendini yığın hâline getiren bir millet payidar olamaz. Tek kaygısı para olan bir yığın yaşayamaz. Düşünceyi küçümsüyoruz. Kitaba harcadığımız parayı, atlar için harcadığımızla kıyaslarsak, yerin dibine girmemiz gerek- mez mi? Kitap sevene, kitap delisi diyoruz. Kimseye at delisi dediğimiz yok. Kitap yüzünden sefalete düşen görülmemiş. At uğrunda iflas eden edene(…) En güzel kitap bir kalkan balığı fiyatına. Alan nerede? Umumi kütüphaneler resmî ziyafetler kadar pahalıya mal olsa idi hükümetimizin daha çok iltifatına mazhar olurdu Şüphesiz. Kitaplar bileziklerin onda biri kadar etse beyefendilerimizle hanımefendilerimiz arada bir okumak hevesine kapılırdı belki. Birçokları kitabı ucuz olduğu için almaz. Düşünmez ki kitabın tek değeri okunmasın- dadır. Bir değil birçok defalar okunmasında, çizilmesinde, tanınmasında. Felaketimizin kaynağı kültür yokluğu. Bizi helak eden ne ahlâksızlık, ne bencillik, ne kafamızın ağır işlemesi. Bir öğrenci kayıtsızlığı içindeyiz. Hoca tanımadığımız için yardım görmemize imkân yok. Hayatı anlamadan geçip gidiyoruz. Olgunlaşmak kalbin daha hassas, kanın daha sıcak, zekânın daha işlek, ruhun daha huzurlu olması demek. İçlerinde böyle bir canlılık, böyle bir hayat coşkunluğu duyanlar dünyanın biricik hâkimleridir. Bütün diğer hükümdarlıklar bu saltanatın maddîleşmesi, fakirleşmesidir: Bir nevi tiyatro krallığı. Gerçek hükümdarlar ebediyen hükümrandırlar. Hazineleri yağma edildikçe zenginleşirler. Meclisten tahıl için kanunlar geçirdiniz. Şimdi başka bir tahıl sözkonusu. Daha nefis, daha besleyici bir ekmek sağlayacak, bir tahıl: susam. Bu susam, kapıları açan büyü. Harami mağaralarının kapılarını değil, hükümdar hazinelerinin kapılarını: kitap. Burada denemede verilmek istenen iletinin oluşturabileceği olumsuz yönler
Bu metinde, kitapların bireyler ve toplumlar üzerindeki etkileri inceleniyor. Kitaplar, geçmişten günümüze bilgi ve kültür aktarımının en önemli araçlarından biri olarak kabul ediliyor. Burada verilen bazı önemli temalar şunlardır:
Kitapların Toplum Üzerindeki Etkisi
Her toplumun bir kitaba veya yazılı metne dayandığı vurgulanıyor. Kitaplar, kültürel ve ideolojik yapıların temelinde yer alıyor ve bu temel metinler herkes için farklı anlamlar taşıyor.
Bilginin Derinliği ve Erişilebilirliği
Bilginin erişilebilir olması, toplumların gelişimini doğrudan etkiliyor. Metin, Avrupa’nın kendi tarihinden daha fazla bilgi sahibi olduğumuz tezini ortaya koyuyor. Ancak bu bilgi, yüzeysel kalabiliyor ve gerçek anlamda derin bir anlayış geliştiremiyoruz.
Gerçek Kitapların Doğası
Ruskin’in bakış açısına göre, kitaplar iki kategoriye ayrılabilir: geçici ve kalıcı olanlar. Kalıcı kitaplar, ebedi mesajlar taşıyan ve insanlığın en derin gerçeklerini anlatan eserlerdir.
Okuma ve Anlama Süreci
Kitap okuma süreci, sadece bilgi edinmekle sınırlı kalmamalı; aynı zamanda düşünme ve anlamada bir yolculuk olmalıdır. Yazarın iletmek istedikleri, okuyucunun zeka ve bilgisi ile yeniden keşfedilir.
Dilin Önemi
Metin, dilin, bilginin aktarımı kadar önemli olduğunu vurguluyor. Kelimelerin kökenini anlamak, kültürel empati ve entelektüel derinlik kazandırıyor.
Felaketlerin Kaynağı Olarak Kültür Yokluğu
Metin, kültür ve okuma alışkanlıklarının eksikliğinin toplumsal felaketlerin kaynağı olabileceğini öne sürüyor. Bunun üzerinde durulması gereken hayati bir konu olduğu belirtiliyor.
Kitaplara Gereken Değerin Verilmemesi
Kitapların ciddiye alınması ve uygun şekilde değer verilmesi gerektiği vurgulanıyor. Kitaplar, sadece satın alınacak bir nesne değil, defalarca okunabilecek, üzerinde düşünülebilecek birer hazine olarak görülmeli.
Düşünceyi Küçümseme Sorunu
Düşüncenin küçümsenmesi ve maddi değerlerin ön planda tutulması eleştiriliyor. Entelektüel gelişim, toplumsal gelişmişlik için elzem kabul ediliyor.
Bu metinde, kitapların ve okumanın sadece bireysel değil, toplumsal bir değer taşıdığı, kültür ve düşünce dünyasının zenginleşmesi için önemli olduğu dile getiriliyor. Kitap okumak, sadece bilgi aktarmakla kalmaz; aynı zamanda bireylerin ve toplumların düşünce ufkunu genişletir.