Gözetme borcunun tanımı aşağıdakilerden hangisidir?
İşverenin çalışanı koruma borcudur.
İşverenin işçilere olan ücret borcudur.
İşçilerin işverenlere çalışma borcudur.
İşçilerin birbirini koruma görevi.
İşçilerin kendilerini koruma görevi.
Gözetme Borcunun Tanımı Nedir?
Doğru Cevap:
Gözetme borcu: İşverenin çalışanı koruma borcudur.
Açıklama:
Gözetme borcu, iş hukuku içerisinde işverenlerin çalışanlarına karşı sahip olduğu hukuki bir yükümlülüktür. Bu borç, işverenin işçilerin sağlık ve güvenliklerini koruma altına alması, onların iyi ve güvenli koşullarda çalışmasını sağlaması anlamına gelir. İşveren, işyerinde gerekli önlemleri almalı, çalışanların iş güvenliği ve sağlığını tehlikeye atacak durumları önleyici tedbirler uygulamalıdır.
Gözetme borcu şunları içerir:
- Çalışanların Güvenliği: İş kazalarına veya meslek hastalıklarına karşı önleyici tedbirlerin alınması.
- Sağlıklı Çalışma Ortamı: İş yerindeki risklerin en aza indirilmesi ve uygun çalışma koşullarının sağlanması.
- Eğitim ve Bilgilendirme: İşçilere iş sağlığı ve güvenliği konusunda eğitim verilmesi.
Bu yükümlülük, “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” ve diğer ilgili mevzuatlar ile garanti altına alınmıştır.
Eğer başka bir konuda yardım edebilirsem, bana sormaktan çekinme! 
@username
Gözetme borcunun tanımı aşağıdakilerden hangisidir?
Answer:
Gözetme borcu, işverenin çalışanı koruma borcudur. Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesi uyarınca işveren, işçinin iş sağlığı ve güvenliğini gözetmek amacıyla işyerinde gerekli önlemleri almak ve bu önlemlerin devamlılığını sağlamakla yükümlüdür. Bu kapsamda işveren, çalışanını tehlikelerden korumak için çalışma koşullarını güvenli hale getirmeli, uygun ekipman sağlamalı ve tüm bu tedbirlerin düzgün işleyip işlemediğini düzenli olarak izlemesi gerekir.
Gözetme Borcunun Temel Unsurları
- İşçinin Sağlığının Korunması: İşveren, işçinin beden ve ruh sağlığını korumaya yönelik güvenlik önlemlerini almalıdır.
- İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Önlenmesi: İşveren, tüm risk ve tehlikeleri analiz ederek iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini planlamalıdır.
- Güvenlik Tedbirlerinin Sürekliliği: Alınan önlemlerin zaman içinde etkili şekilde sürdürülmesini izlemek ve yeni ortaya çıkan risklere göre güncellemek, gözetme borcunun bir parçasıdır.
İşçi ve işveren arasındaki bu ilişkinin temelinde, işçinin iş görme borcuna karşılık, işverenin işçiyi gözetme borcu yer almaktadır. Dolayısıyla verilen seçenekler içinden doğru yanıt, “İşverenin çalışanı koruma borcudur.”
@username
hsr said Gözetme borcunun tanımı aşağıdakilerden hangisidir?
Cevap:
Sorudaki şıklara bakıldığında gözetme borcunun tanımı, “İşverenin çalışanı koruma borcudur.” ifadesiyle (1. şık) açıklanmaktadır. Türk İş Hukuku uygulamasında gözetme borcu (veya koruma borcu), işverenin işçiye karşı iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak da dâhil olmak üzere, bütün çalışma koşullarında özen göstermesi gerektiğini ifade eder. Bu borç, yasal dayanağını başta 4857 sayılı İş Kanunu olmak üzere çeşitli yönetmelikler ve yargı kararlarında bulur. Gözetme borcu, literatürde “işçinin kişiliğinin, sağlığının ve değerlerinin korunması” olarak da tanımlanır. Dolayısıyla, işveren; çalışanını tehlikelerden korumak, güvenli bir çalışma ortamı sunmak ve gerekli tedbirleri almak zorundadır.
Aşağıda gözetme borcunun Türk İş Hukuku içindeki detaylı açıklamasını, kapsamını ve diğer şıkların neden yanlış olduğunu bulabilirsiniz. Ayrıca, derinlemesine bir bakış sunmak için işe ilişkin kanun hükümleri, doktrin görüşleri ve uygulamada yaşanan sorunlara dair kapsamlı bilgiler de yer almaktadır. Bu sayede sorunun cevabı olan “işverenin çalışanı koruma borcudur” ifadesinin neden doğru olduğunu açıkça anlayacağız.
1. Gözetme Borcunun Genel Tanımı ve Hukuki Dayanağı
Gözetme borcu, işverenin işçiyi gözetmesi, koruması ve sağlıklı, güvenli bir ortamda çalışmasını temin etmesi anlamına gelir. Bu borç, “işverenin koruma borcu” olarak da anılır. Türk İş Hukuku’nda bu borç, işverenin hem hukuki hem de vicdani yükümlülüklerini içerir:
- Eşit Davranma: İşveren, işçiler arasında ayrım gözetmeksizin herkes için sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamalıdır.
- İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirleri: İşveren, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin mevzuatta öngörülen önlemleri almak ve işçilerinin bu kuralları uygulamasını sağlamakla yükümlüdür.
- İşçinin Kişiliğinin Korunması: İşveren, işçinin kişisel verilerini, fiziksel ve psikolojik bütünlüğünü korumakla da sorumludur.
1.1. 4857 Sayılı İş Kanunu’nda Gözetme Borcu
4857 sayılı İş Kanunu’nun iş sağlığı ve güvenliği hükümleri ile bu kanuna bağlı yönetmeliklerde, işverenin işçinin yaşamını ve sağlığını korumak için almakla yükümlü olduğu tedbirlere değinilir. Özellikle Türk İş Hukuku’nda, Yargıtay kararları da işverenin gözetme borcunu net biçimde vurgular. Yargı kararlarında, iş kazası veya meslek hastalığı halinde, işverenin sorumluluğu tespit edilirken en önemli kriterlerden biri işverenin gözetme borcunu yerine getirip getirmediğidir.
1.2. Borçlar Hukuku’nda Gözetme Borcu
Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK) da iş sözleşmelerini düzenleyen hükümler mevcuttur. TBK madde 417’de işverenin, işçinin sağlığını ve güvenliğini korumak için gereken önlemleri almakla ve işçiyi gözetmekle yükümlü olduğu açıkça ifade edilmiştir. Bu maddeye göre işveren:
- İşçinin iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı korunması için iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini eksiksiz uygulamalıdır.
- İşçinin kişisel haklarını korumalı, saygılı bir tutum içinde olmalıdır.
Bu doğrultuda, gözetme borcu “İşverenin çalışanı koruma borcu” başlığı altında değerlendirilmektedir.
2. Gözetme Borcunun Kapsamı
Gözetme borcu, çok geniş bir çerçeveyi içerir. Yalnızca maddi tehlikelere veya fiziksel zararlara karşı değil; psikolojik stres, taciz, iş yerindeki mobbing (psikolojik taciz) gibi her türlü olumsuz duruma karşı da işçiyi korumak anlamına gelir. Burada dikkat edilmesi gereken temel noktalar şunlardır:
- İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü: İşveren, çalışanlarına düzenli eğitim vermeli, gerekli ekipmanları sağlamalı ve risk değerlendirmeleriyle tehlikeleri en aza indirmelidir.
- Çalışma Koşulları: İşveren, çalışanı fazla mesaiye zorlamamak, dinlenme hakkını güvence altına almak vb. konularda da gözetme borcunu yerine getirmelidir.
- Taciz ve Mobbing Önleme: İşveren, çalışma ortamındaki psikolojik ve sosyal riskleri de kontrol etmekle yükümlüdür.
- Ekipman Sağlama: İşveren, kişisel koruyucu donanım (KKD), iş elbisesi, güvenlik ayakkabısı, baret gibi koruyucu ekipmanları temin etmek durumundadır.
- Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi: Gözetme borcunun bir uzantısı olarak, işverenin çalışma ile ilgili riskler hususunda çalışanlarını ayrıntılı bilgilendirmesi, düzenli aralıklarla eğitim vermesi gerekir.
3. Diğer Şıkların Değerlendirilmesi
Soruda yer alan diğer şıklar ise şu şekildedir ve neden doğru cevabın “işverenin çalışanı koruma borcu” olduğunu anlamak için bu şıkları da ele almak gerekir:
-
(2) İşverenin işçilere olan ücret borcudur.
- İşverenin işçilere karşı ücret ödeme borcu, İş Kanunu’nda ve Borçlar Kanunu’nda düzenlenen farklı bir borçtur. Bu borç, “işverenin çalışanı koruması” ile ilgili değil, “işverenin işçiye karşı ücret ödeme yükümlülüğü” ile ilgilidir. Dolayısıyla “ücret” ile “gözetme borcu” farklı kavramlardır.
-
(3) İşçilerin işverenlere çalışma borcudur.
- İşçilerin işverenlere karşı çalışma borcu, iş sözleşmesinin karşı edimidir. İşçilerin çalışma borcu, gözetme borcunun tam tersi bir ilişkidir. Burada esas olan işçilerin işverene iş görme yükümlülüğüdür, ancak gözetme borcu, işverenin işçiyi koruma yükümlülüğünü ifade eder. İkisi farklı yönlü borçlardır.
-
(4) İşçilerin birbirini koruma görevi.
- İşçilerin birbirini koruma görevi yasal olarak tanımlanmış bir “borç” olarak doğrudan ifade edilmez; elbette işçiler arasında dayanışma, meslektaş önlemleri gibi kavramlar söz konusu olabilir. Ancak hukuktaki “gözetme borcu” terimi, özel olarak işverene yüklenmiş kanuni bir sorumluluktur.
-
(5) İşçilerin kendilerini koruma görevi.
- İşçilerin kendilerini tehlikelerden kaçınma veya koruma yükümlülüğü elbette vardır; iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine uymak, talimatları yerine getirmek gibi sorumlulukları mevcuttur. Ancak bu, gözetme borcu kavramıyla tam olarak örtüşmemektedir. Mevzuat “işçilerin iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyma zorunluluğu”ndan bahseder, fakat bunun adı “gözetme borcu” değil, “işçinin özen borcu” veya “işçinin talimatlara uyma borcu” şeklinde tanımlanabilir.
Bu değerlendirme sonucunda, gözetme borcunun tam karşılığı işverenin çalışanları koruma yükümlülüğü olduğundan (1) numaralı şık doğru cevaptır.
4. Gözetme Borcunun İşveren ve İşçi Arasındaki İlişkide Yeri
Gözetme borcu, işçi-işveren ilişkisinde temel prensiplerden biridir. Bu prensip gereğince işverenin üzerinde şu yükümlülükler vardır:
- Çalışanların ruh ve beden sağlığını korumak.
- Çalışanlar arasında ayrımcılığı önlemek.
- Çalışma ortamının düzenli ve güvenli olmasını sağlamak.
- Risk değerlendirmesi yapmak ve alınan önlemleri izlenceye (aksiyon planı) dökmek.
- Gerekli olduğu durumlarda işçiyi dinlenmeye sevk etmek, sağlık kontrollerini yaptırmak.
Aynı şekilde, işçinin kendisine düşen ise işverenin koyduğu iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uymak, kendisine verilen koruyucu ekipmanları layıkıyla kullanmak ve iş kazası tehlikesi yaratacak davranışlardan kaçınmaktır. Ancak bu, gözetme borcunun işçiye ait olduğu anlamına gelmez; işçinin sorumlulukları başka bir kapsamda değerlendirilir.
5. Gözetme Borcunun İhlali Halindeki Sonuçlar
İşverenin gözetme borcunu ihlal etmesi halinde çeşitli hukuki sonuçlar ortaya çıkar:
- Tazminat Sorumluluğu: İş kazası veya meslek hastalığı meydana geldiğinde, eğer bu durum işverenin alması gereken önlemleri almamasından kaynaklanıyorsa, işveren maddi ve manevi tazminat ödemek durumunda kalabilir.
- İdari Yaptırımlar: İş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uymayan işverenlere idari para cezaları uygulanır.
- Cezai Sorumluluk: Ağır ihmal veya kasıt söz konusu olduğunda, işveren kusuru oranında cezai sorumlulukla da karşılaşabilir.
- İş Akdinin Feshi: Bazı durumlarda, işçi için hayati veya ciddi tehlike yaratan ortamlarda işveren ısrarla önlem almazsa, işçinin haklı nedenle fesih hakkı doğar.
6. Gözetme Borcunun Tarihsel Gelişimi ve Güncel Yaklaşımlar
İşverenin gözetme borcu, sanayi devriminden sonraki dönemde çalışanların çalışma koşullarının iyileştirilmesi amacıyla ortaya çıkmıştır. Tarihsel süreçte işverenler daha çok ekonomik kâr odaklı hareket ettiği için, işçilerin hakları uzun süre ihmal edilmiş, sağlıksız koşullarda çalışmaya zorlanmışlardır. Ancak uluslararası sözleşmeler, sendikal hareketler ve devlet politikalarıyla birlikte gözetme (koruma) borcunun hukuki çerçevesi çizilmiştir. Özellikle ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) sözleşmeleri ve AB müktesebatı, işverenin yükümlülüklerini ayrıntılı biçimde ortaya koymuştur.
Günümüzde dijitalleşme, uzaktan çalışma veya hibrit modeller de gözetme borcunun kapsamını genişletmiştir. İşverenin uzaktan çalışan personelin de sağlığını ve güvenliğini koruması, ergonomik çalışma ortamı sağlaması gibi yeni dinamikler gündeme gelmiştir.
7. Gözetme Borcu Kapsamında Risk Değerlendirme ve İstatistiksel Yaklaşım
İşveren her şeyden önce bir risk yönetim süreci işletmelidir. Bu risk yönetimi, matematiksel istatistik yöntemlerini de içerir. Basit bir örnekle ifade etmek gerekirse, işveren iş kazası olasılığını ve bu kazaların doğurabileceği zarar büyüklüğünü (hasar kat sayısını) hesaplayabilir.
Örneğin, risk seviyesi R şu şekilde tanımlanabilir:
R = O \times S
Burada:
- O: Belirli bir iş kazası veya meslek hastalığının gerçekleşme olasılığı (örneğin 0 ile 1 arasında bir sayı),
- S: Bu kazanın gerçekleşmesi durumunda meydana gelebilecek zararın şiddeti (örneğin 0’dan 5’e kadar bir puanlama).
Gözetme borcu gereği, işveren bu riskin “kabul edilebilir” seviyelerin altında kalmasını sağlamak zorundadır. Aksi takdirde hem yasal yükümlülüklerini yerine getirmemiş olur hem de çalışanların sağlığını tehlikeye atar.
8. İşverenin Gözetme Borcunu Yerine Getirmek İçin Başvurduğu Araçlar
- Güvenlik Ekipmanları ve Donanım: Baret, eldiven, gözlük, emniyet kemeri vb.
- İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanları: İş yerinde tam zamanlı veya kısmi süreli uzman istihdamı.
- İşyeri Hekimi ve Sağlık Gözetimi: Çalışanların periyodik sağlık kontrolleri, iş yeri hekimi tarafından takip edilmesi.
- Eğitim Programları: İşçilerin düzenli aralıklarla iş sağlığı ve güvenliği eğitimi alması. Özellikle yangın eğitimi, tahliye eğitimi, ilkyardım eğitimi gibi.
- Denetim ve İzleme: Düzenli iş yeri turları, makine-ekipman kontrolleri, periyodik muayeneler.
Tüm bu unsurlar, “işverenin çalışanı koruma borcu”nun ete kemiğe bürünmesinde kritik rol oynar. Şirketin yönetim kadrosu, insan kaynakları departmanı, iş sağlığı ve güvenliği birimi ve çalışanlar arasında sürekli bir iletişim ve koordinasyon olması beklenir.
9. Uluslararası Mevzuatta Gözetme Borcu
Gözetme borcu yalnızca Türk mevzuatında değil, uluslararası literatürde de “duty of care” olarak bilinmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) standartları ile Avrupa Birliği yönergeleri bu konuda belirleyici çerçeveler çizmektedir:
- ILO Sözleşmeleri: Özellikle ILO’nun 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşmesi, 161 sayılı İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi ile 187 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Destekleyici Çerçeve Sözleşmesi, işverenin çalışanları koruma yükümlülüğünü ayrıntılandırır.
- AB Mevzuatı: AB İş Sağlığı ve Güvenliği Direktifleri, özellikle 89/391/EEC sayılı çerçeve direktif, işverenin risk analizi yapma, çalışanları bilgilendirme, koruyucu tedbirler alma gibi yükümlülüklerini düzenler.
Türkiye’nin de taraf olduğu bazı uluslararası anlaşmalar, ulusal mevzuatımız üzerinde etki yaparak gözetme borcunun çerçevesini daha da kesinleştirmiştir.
10. Gözetme Borcunun İş Hukukundaki Yeri ve Önemi
Gözetme borcu, iş hukuku uyuşmazlıklarında pek çok davanın temel konusunu oluşturur. Özellikle:
- İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Davaları: İşçinin uğradığı her türlü kazada veya hastalıkta, mahkeme öncelikle işverenin gözetme borcunu yerine getirip getirmediğini inceler.
- İş Sözleşmesinin Feshi: İşveren bu borcu ihlal ederse, işçinin haklı nedenle fesih hakkı doğabileceği gibi, işçi bu sebeple işsiz kalırsa, işveren tarafından tazminat ödenmesi gerekebilir.
- Psikolojik Taciz (Mobbing) Davaları: İş yerinde psikolojik baskı veya ayrımcılığa maruz kalan işçi, işverenin gözetme borcunu ihlal ettiği iddiasıyla dava açabilir.
- Ayrımcılık ve Eşit Davranma İlkesi: İşverenin eşit davranma yükümlülüğü bu borcun bir parçası olarak görülür.
11. Gözetme Borcunun Eğitim ve Kültür Boyutu
Gözetme borcu, yalnızca mevzuatlarla kâğıt üzerinde tanımlanmış bir yükümlülük değildir. İşverenin ve yönetim kadrosunun, kurum kültürü içerisinde bir güvenlik ve sağlık anlayışı aşılaması gerekir. Kurumlar, “sıfır kaza” hedefi ile süreçlerini düzenlediğinde, aslında gözetme borcunun tam olarak karşılandığı bir işleyişe yaklaşmış olurlar. Bu kültürün sağlam bir şekilde oluşması için:
- Düzenli eğitimler, seminerler ve atölye çalışmaları,
- Çalışanlardan gelen geri bildirimlerin dikkate alınması,
- Proaktif risk analizi ve sürekli iyileştirme çalışmaları (PDCA döngüsü: Planla, Uygula, Kontrol Et, Önlem Al),
- Kurumsal sosyal sorumluluk politikaları gibi unsurların benimsenmesi gerekir.
12. Gözetme Borcunun Ekonomik Etkileri
Pek çok işletme, iş sağlığı ve güvenliği maliyetlerini bir “ek yük” olarak görmekteydi. Ancak günümüzde iş kazalarının ve meslek hastalıklarının işletmeye getirdiği maliyetler (tazminatlar, üretim kaybı, itibar zedelenmesi vb.) göz önüne alındığında, etkili bir gözetme borcu yönetiminin aslında uzun vadede maliyetleri azalttığı kabul edilmektedir. Şu faktörler ekonomik olarak önemlidir:
- Üretim ve Verimlilikte Artış: Sağlıklı ve güvenli çalışan, daha yüksek motivasyonla çalışır.
- Reputasyon (İtibar): Şirketler kurumsal itibarını korur; yatırımcılar, ortaklar ve müşteriler nezdinde daha saygın bir konuma yükselir.
- Hukuki Risk Azalması: Davalar, cezalar ve tazminat bedelleri minimize edilir.
13. Sık Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri
- Eksik Eğitim: Çalışanlar, makine ve ekipmanları nasıl güvenli çalıştıracağını bilmeyebilir.
- Çözüm: Rutin eğitim programları, iş güvenliği uzmanlarının aktif katılımı.
- Kişisel Koruyucu Donanımın (KKD) Yanlış veya Eksik Kullanımı: İşçiler, koruyucu donanımı önemsemeyebilir veya tam olarak nasıl kullanılacağını bilmiyor olabilir.
- Çözüm: KKD’lerin kullanım sorumluluğunu işçilere net anlatma, denetim mekanizması kurma.
- İşverenin Maddi Kaygıları Nedeniyle Tedbirlerin Alınmaması: Kaliteli malzeme alma veya uzman istihdam etme konusunda işverenin isteksizliği.
- Çözüm: Orta-uzun vadede sağlanan kazançların anlatılması, yasal yaptırımların net ortaya konması.
- Aydınlatma, Havalandırma, Ergonomi Gibi Faktörlerin Göz Ardı Edilmesi: İşyerinin fiziksel koşulları yetersizdir.
- Çözüm: Mühendislik ve mimari çözümler, periyodik ölçüm ve analiz çalışmaları.
14. Gözetme Borcu Kapsamında Yapılan Denetimler ve Belgeler
İşverenin gözetme borcunu yerine getirip getirmediğini değerlendirmek için iş teftişleri ve dış denetimler oldukça önemlidir. Bunlar arasında:
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müfettişleri tarafından yapılan rutin veya şikâyet üzerine denetimler,
- İş yerinde tutulan risk değerlendirme raporları,
- İş sağlığı ve güvenliği kurulu karar defterleri,
- Eğitim katılım sertifikaları,
- Makine-ekipman bakım raporları ve periyodik kontrol belgeleri sayılabilir.
Denetim ve belgelerin düzenli şekilde tutulması, gözetme borcunun gereği gibi yerine getirildiğinin en açık göstergelerindendir.
15. Gözetme Borcu ve İş Kazaları Arasındaki İlişki
İş kazalarının meydana gelmesi, çoğu zaman gözetme borcunun eksik veya yanlış uygulanmasından kaynaklanır. Tipik bir iş kazası örneği değerlendirildiğinde, şu unsurlar araştırılır:
- Makine Koruyucuları Var mıydı? İşveren gerekli koruyucu donanımları yerleştirmiş miydi?
- İşçi Eğitimli miydi? İşçi iş sağlığı ve güvenliği kurallarını biliyor muydu?
- Düzenli Bakım Yapılmış mıydı? Ekipmanlar, makineler, tesisatlar zamanında kontrolden geçmiş miydi?
- Kullanılan Malzeme Standartlara Uygun mu? Düşük kalite malzeme sebebiyle kaza riski artmış mıydı? The
- Denetim Mekanizması Var mıydı? İşveren veya iş güvenliği uzmanı, kurallara uyumu izliyor muydu?
Bu soruların biri veya birkaçı olumsuzsa, işverenin gözetme borcunu tam olarak yerine getirmediği yönünde sonuçlar ortaya çıabilir.
16. Gözetme Borcunun Uygulanması İçin Örnek Prosedürler
Aidiyet ve güvenlik kültürünü pekiştirmek adına, bazı işletmeler aşağıdaki prosedürleri devreye sokar:
- İş Başlangıcı Oryantasyon Programı: Yeni çalışanlara ilk girişte iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmesi.
- Düzenli İç Denetimler: Ayda bir veya iki haftada bir departman sorumluları tarafından yapılan güvenlik kontrolleri.
- Raporlama Sistemi: Çalışanlar, gördükleri tehlikeleri veya ramak kala (kaza yaşanmadan son anda atlatılan tehlike) durumlarını yönetime rapor etme imkanına sahip olmalıdır.
- Ödüllendirme Mekanizmaları: Güvenli davranışta bulunan çalışanların ya da tehlike raporlama oranı yüksek olan departmanların ödüllendirilmesi.
17. Gözetme Borcunun Farklı Sektörlerdeki Görünümleri
Gözetme borcu, sektör fark etmeksizin her işveren için geçerli olsa da, belirli sektörlerde risk profili ve alınacak önlemler çeşitlilik gösterir:
- İnşaat Sektörü: Yüksekte çalışma, iskele güvenliği, malzemelerin düşmesi, ağır makine kullanımı vb.
- Maden Sektörü: Gaz ölçümü, yer altı tahkimatı, patlayıcı ortam gibi çok daha yüksek riskler içerir.
- Sağlık Sektörü: Biyolojik riskler, radyasyon riskleri, uzun mesai, psikolojik yorgunluk.
- Çağrı Merkezleri ve Ofisler: Ergonomik riskler, ekran göz yorgunluğu, omurga rahatsızlıkları, psikolojik stres.
Her sektör, kendi iş koluna özgü yasalar, yönetmelikler ve teknik standartlarla gözetme borcunu somutlaştırmaya çalışır.
18. Gözetme Borcu ve Çalışma Süreleri
Gözetme borcu, işçilere makul çalışma saatleri sunmayı ve yasal sınırları aşmayacak şekilde mesaiyi düzenlemeyi de içerir. Çünkü aşırı çalışma ve yetersiz dinlenme, iş kazası riskini artırır. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre:
- Normal haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir (aksine düzenlenebiliyorsa da belli şartları vardır).
- İşveren, fazla çalışmaları ancak belirli koşullarla yaptırabilir ve işçiden yazılı onay alması gerekir.
- Dinlenme süreleri (ara dinlenmesi, hafta tatili, yıllık izin) işçi sağlığı için zorunludur.
Gözetme borcu, “Uzun süre çalıştırayım ama tüm diğer tedbirleri alayım” şeklinde bir yaklaşımı mazur göstermez. Yorgunluk da bir risk faktörüdür.
19. Gözetme Borcunu Tam Olarak Yerine Getirmenin İşletmeye Katkıları
Bir işverenin gözetme borcunu eksiksiz yerine getirmesi, yalnızca hukuki riskleri azaltmaz, aynı zamanda:
- Çalışan Memnuniyetini Artırır: Güvenlik duygusu ve değerli hissetme, devamsızlık oranlarını düşürür.
- Çalışan Bağlılığını Kuvvetlendirir: İşçi, iş yerinde kendini güvende hissettiğinde aidiyet duygusu güçlenir.
- İnovasyonu Teşvik Eder: Çalışanlar, iş yerinde kendilerini rahat hissettiklerinde yaratıcılık potansiyellerini daha iyi kullanırlar.
20. Gözetme Borcuna Dair Örnek Bir Vaka
Hayali bir örnek vaka inceleyelim:
- Şirket: ABC İnşaat A.Ş.
- Olay: İnşaat sahasında yüksekten düşme.
- Detay: Çalışan, üçüncü kattaki iskelede çalışırken gerekli emniyet kemerini takmamış ve iskele korkulukları da standartlara uygun kurulmamış.
- İnceleme Bulguları:
- İşveren, çalışanına gerekli emniyet kemerlerini teslim ettiğini iddia etse de, bu durum evrakla/teslim tutanağıyla belgelenmemiş.
- Çalışan bu konuda eğitim almamış veya eğitim verdiğine dair kayıt defterinde imzası bulunmuyor.
- İskele kurulumunu yapan taşeronun yeterlilik belgesi eksik.
Bu vakada incelenen tüm unsurlar, işverenin gözetme borcunu yerine getirmediğini gösterir. Sonuç olarak işveren ağır kusurlu bulunur ve çalışan yaralanmışsa maddi-manevi tazminat davaları işverene yönelir. Dolayısıyla gözetme borcunu düzenli ve sistematik şekilde yerine getirmek, hem insani hem de hukuki açıdan kritik önem taşır.
Gözetme Borcuna İlişkin Karşılaştırmalı Tablo
| Kavram | Tanım | Kim Sorumlu? | Yasal Dayanak |
|---|---|---|---|
| Gözetme Borcu | İşverenin çalışanı koruma ve iş sağlığı güvenliği tedbirlerini alma yükümlülüğü | İşveren | 4857 Sayılı İş Kanunu, TBK, İSG Mevzuatı |
| Ücret Borcu | İşverenin işçiye hak ettiği ücreti zamanında ve eksiksiz ödemesi | İşveren | 4857 Sayılı İş Kanunu, TBK |
| Çalışma Borcu | İşçinin işverene karşı iş görme yükümlülüğü | İşçi | İş Sözleşmesi, 4857 Sayılı İş Kanunu |
| İşçilerin Birbirini Koruma Görevi | İşyerindeki çalışanlar arasında yardımlaşma, ekip ruhu ve dayanışma yaklaşımı (Hukuken tanımlı değil) | İşçiler (dayanışma niteliğinde) | Tüzükler, İş Yeri İç Yönetmelikleri (dolaylı) |
| İşçinin Kendini Koruma Görevi | İşçinin kendi sağlığı ve güvenliği için iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyması, KKD kullanması | İşçi | 4857 Sayılı İş Kanunu, İSG Yönetmelikleri |
Tablodan da görüleceği üzere, “gözetme borcu” kavramı doğrudan işverene yüklenmiş bir borçtur. Diğer kavramlar farklı sorumluluk ilişkilerine işaret etmektedir.
Sonuç ve Özet
Bu kapsamlı açıklamalar çerçevesinde, soruda yer alan “Gözetme borcunun tanımı aşağıdakilerden hangisidir?” sorusunun doğru yanıtı, “İşverenin çalışanı koruma borcudur.” şeklindedir. Çünkü gözetme borcu, İş Hukuku’nun temel ilkelerinden biri olarak, işverenin işçinin sağlığını, güvenliğini ve kişiliğini korumasını, gerekli önlemleri almasını ifade eder. Diğer şıklar ise ya farklı borç türlerini (ücret borcu, çalışma borcu) ya da işçiye ve diğer çalışanlara ait özen yükümlülüklerini tanımlar.
Özetle:
• “Gözetme borcu”, işverenin çalışanını koruma ve ona güvenli bir çalışma ortamı sağlama yükümlülüğüdür.
• Ücret borcu, işverenin işçiye karşı yasal çerçevede ödemesi gereken maaşı ifade eder.
• Çalışma borcu, işçinin iş görme edimini düzenler.
• İşçilerin birbirini koruması ise hukuki olarak tam bir borç niteliğinde değil, daha çok işyeri dayanışması ve kültür perspektifinde değerlendirilir.
• İşçilerin kendini koruma görevi, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyma ve koruyucu donanımı doğru kullanma yükümlülüğünü ifade eder, ancak gözetme borcu kavramı ile aynı değildir.
Dolayısıyla, “İşverenin çalışanı koruma borcudur.” ifadesi gözetme borcunu en doğru şekilde tanımlayan yanıt olmaktadır.