“Cümlelerin hangisinde isim-fiil yoktur?” Soru İncelemesi
Answer:
Giriş
Türkçede fiilimsiler, fiil kök veya gövdelerine belirli ekler getirilerek oluşturulan ve cümle içinde genellikle isim, sıfat ya da zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. İsim-fiil (ya da mastar) ise fiil kök/gövdelerine “-ma, -me, -mak, -mek, -ış, -iş, -uş, -üş” eklerinden birinin getirilmesiyle oluşur. İsim-fiiller cümlede isim gibi davranır. Örneğin:
- “Okumak güzeldir.” cümlesinde “okumak” bir isim-fiildir.
- “Yapma tozu buraya dökme!” cümlesinde “yapma” sözcüğü bağlama göre farklı görevlerde olabilir. Emir anlamı taşıyorsa fiildir; ama “yapma işi” şeklinde nasıl bir eylemden bahsediliyorsa isim-fiil olarak da değerlendirilebilir.
Bu soru, aşağıdaki dört cümleden hangisinde isim-fiil olmadığını bulmamızı istiyor:
- Kadıköy’de arkadaşlarımla buluşup kahve içtim.
- Sevdiği tüm kitapları yeniden okumaya karar verdi.
- Öykülerinde Anadolu insanının işleyişi hiçbir yazara benzemiyor.
- Yapma, dediğim her şeyi gözümle soka soka yapması hoş değil.
Adım Adım Çözüm
1. Cümledeki Fiilimsileri Belirleme
Her bir cümlede, isim-fiil eklerini (-ma, -me, -mak, -mek, -ış, -iş, -uş, -üş) arayacağız. Ayrıca bu ekleri alan sözcüklerin cümlede nasıl işlevlendiklerini kontrol edeceğiz. İsim-fiil olması için bu eklerin isim görevindeki kullanımına bakmak gerekir.
2. Birinci Cümle:
“Kadıköy’de arkadaşlarımla buluşup kahve içtim.”
- “Buluşup” sözcüğündeki “-up” (veya -ıp, -üp, -ip) eki, zarf-fiil (bağ-fiil) ekidir. Bu, yan eylemi temel eyleme bağlar ve isim-fiil eklerinden biri değildir.
- “İçtim” ise çekimli bir fiildir. Herhangi bir isim-fiil eki almış fiil yoktur.
Bu cümlede isim-fiil bulunmaz.
3. İkinci Cümle:
“Sevdiği tüm kitapları yeniden okumaya karar verdi.”
- Burada “okumaya” sözcüğünün kökü “oku-” fiilidir; ardından “-ma” eki gelmiştir (okuma) ve son olarak isim hali üzerine bir de yönelme hali “-ya” eklenmiştir.
- “Okuma” bu cümlede bir mastar, yani isim-fiil konumundadır.
- Dolayısıyla, ikinci cümlede isim-fiil vardır.
4. Üçüncü Cümle:
“Öykülerinde Anadolu insanının işleyişi hiçbir yazara benzemiyor.”
- Fiil kökü “işle-” olup, “-yiş” (aslında “-iş” ekinin bir varyantıdır) eki gelmiştir. Türkçedeki “işleyiş” sözcüğü, eylemin nasıl gerçekleştiğini ifade eden bir isimdir.
- “İşleyiş” sözcüğü burada isim-fiil eki (–iş) alarak isimleşmiş bir fiildir.
- Dolayısıyla, üçüncü cümlede de isim-fiil vardır.
5. Dördüncü Cümle:
“Yapma, dediğim her şeyi gözümle soka soka yapması hoş değil.”
Bu cümle biraz karmaşık görünebilir; şu kısımlara bakalım:
- “Yapma” ifadesi bağlamına göre ya “(Sen) yapma!” gibi emir kipiyle kullanılan fiildir ya da “yapma (işi)” anlamına gelen bir isim-fiil olarak okunabilir. Burada, yazılış biçimi ve noktalama nedeniyle “Yapma!” biçiminde bir emir ifadesi gibi durmaktadır.
- “Yapması” sözcüğünün kökü “yap-” fiilidir, ardından “-ma” eki (isim-fiil eki) ve üçüncü tekil kişi iyelik eki “-sı” gelmiştir: “yap-ma-sı”. Bu kullanım eylemin adını ifade eden bir mastardır. Cümle içindeki işlevine bakıldığında, “(Onun) yapması hoş değil.” şeklinde bir isim görevinde karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla “yapması” isim-fiildir.
Bu nedenle dördüncü cümlede de isim-fiil (yapması) yer almaktadır.
Hangisinde İsim-Fiil Yok?
Yukarıdaki incelemeden anlaşılacağı üzere, birinci cümlede isim-fiil ekiyle türemiş bir kelime bulunmamaktadır. Diğer üç cümlede (II, III ve IV) isim-fiil örnekleri açıkça mevcuttur.
Dolayısıyla, sorunun cevabı:
- I. Cümlede isim-fiil yoktur.
Örneklerle İsim-Fiil Ekleri
Türkçedeki isim-fiil ekleri kısaca aşağıdaki gibidir:
- -mak / -mek: “koşmak, yüzmek”
- -ma / -me: “okuma, görme”
- -ış / -iş / -uş / -üş: “gidiş, geliş, duruş, dönüş”
Bu ekleri alan fiil, cümle içinde isim gibi kullanılabilir.
Özet Tablo
| Cümle No | Cümle | İsim-Fiil Var mı? | Açıklama |
|---|---|---|---|
| I | Kadıköy’de arkadaşlarımla buluşup kahve içtim. | Yok | “Buluşup” zarf-fiil ekidir. “İçtim” çekimli fiil. |
| II | Sevdiği tüm kitapları yeniden okumaya karar verdi. | Var (okumaya) | “Okuma” (-ma eki) + yönelme “-ya” = isim-fiil. |
| III | Öykülerinde Anadolu insanının işleyişi hiçbir yazara benzemiyor. | Var (işleyişi) | “İşleyiş” kök “işle-” + isim-fiil eki “-iş”. |
| IV | Yapma, dediğim her şeyi gözümle soka soka yapması hoş değil. | Var (yapması) | “Yap-ma-sı” = fiil + isim-fiil eki + iyelik; emirde kullanılan “yapma” ise farklı işlevdedir. |
Görüldüğü üzere sadece I. cümlede isim-fiil yoktur.
Kısa Bir Değerlendirme ve Sonuç
- İsim-fiil ekleri, fiili isimleştirir ve cümle içinde nesne, özne yahut farklı bir öge olarak kullanılabilir.
- “Okuma, isteme, koşmak, bakış” gibi sözcükler isim olarak işlev görebilir ve cümlede isim görevinde bulunurlar.
- Diğer fiilimsi türleri olan sıfat-fiil (ortaç) ve zarf-fiil (ulaç/bağ-fiil) ise fiilden sıfat veya zarf işlevi kazanır.
- Sınav sorunuzda, cümlenin içindeki kelimelerin eklerini ve anlamını yorumlayarak hangi fiilimsinin olduğunu veya olmadığını tespit etmeniz gerekir.
Bu bağlamda, sorunun doğru cevabı “I. cümlede isim-fiil yoktur” şeklinde olup, testin şıklarında genellikle A seçeneğine karşılık gelir.