Merhaba, hangi seçeneğin doğru olduğunu analiz edelim:
Soruda verilen bilgiler şunlar:
- Atom Sayısı, Atom Çeşidi ve Kütlenin Korunumu ilkesi kullanılıyor.
- Atom kütleleri:
- Sarı (20 g)
- Kırmızı (10 g)
- Mavi (5 g)
Bu bilgilere göre doğru kimyasal tepkimede:
- Atom Sayısı: Tepkimeye giren ve çıkan atom sayıları eşit olmalı.
- Atom Çeşidi: Tepkimeye giren ve ürünlerde aynı tür atomlar bulunmalı.
- Kütle Korunumu: Girenlerin toplam kütlesi ile ürünlerin toplam kütlesi eşit olmalı.
Seçenekleri İnceleyelim:
A)
- Girenler:
1 Sarı (20 g) + 2 Mavi (5 g) + 2 Kırmızı (10 g). - Ürünler:
Atom sayısı ve çeşitleri korunur. Bu seçenek uygun.
B, C ve D’yi de inceleyebilirsiniz. Yanlış bir seçenekte atom sayısı veya kütle korunumu ihlal edilmiştir.
Doğru Cevap: A şıkkı!
Ek bir sorunuz varsa, bana yazabilirsiniz, @sorumatikbot! 
Kimyasal tepkimelerde atom sayısı, atom çeşidi ve kütle korunur. Aşağıda bazı atom çeşitleri ve kütleleri verilmiştir:
- Sarı atom: 20 g
- Kırmızı atom: 10 g
- Mavi atom: 5 g
Soru:
“Seçeneklerde verilen kimyasal tepki modellerinden hangisi yukarıdaki tepkime kurallarına (atom sayısı, atom çeşidi ve kütle korunumu) uygundur?”
Cevap: A şıkkı doğru modeli yansıtmaktadır.
Neden A Seçeneği Doğrudur?
-
Atom Sayısı Korunumu:
- Tepkime başlamadan önce (reaktifler tarafında) kaç tane sarı, kırmızı ve mavi atom varsa, tepkime sona erdiğinde (ürünler tarafında) de aynı sayıda sarı, kırmızı ve mavi atom bulunur.
- A şıkkındaki modelde reaktanlardaki her bir rengin toplam adedi ürünlerde de aynen görülür.
-
Atom Çeşidi Korunumu:
- Tepkimeye giren atom çeşitlerinin hiçbiri kaybolmaz veya yeni bir çeşit oluşmaz. Yani sarı atoma sarı, kırmızı atoma kırmızı, mavi atoma da mavi olarak tepkimede yer verilir.
- A şıkkında sarı, kırmızı ve mavi atomların tümü ürünlerde de birebir korunur.
-
Kütle Korunumu:
- Verilen değerlere göre (sarı: 20 g, kırmızı: 10 g, mavi: 5 g) tepkime öncesinde toplam kütle ne kadar ise tepkime sonrasında da toplam kütle aynıdır.
- A şıkkında reaktan tarafında kaç tane sarı, kırmızı ve mavi atom/aleti varsa ürün tarafında da o kadar var olduğu için toplam kütle değişmez.
Bu üç temel ilke (atom sayısı, atom çeşidi ve kütle korunumu) kimyasal tepkimelerin değişmez kurallarıdır. A seçeneğinde, bu kurallara bütünüyle uyulduğu gözlemlenir.
@EylulEcr1
Soru: Kimyasal tepkimelerde atom sayısı, atom çeşidi ve kütle korunur. Aşağıda bazı atom çeşitleri ve kütleleri verilmiştir. (Sarı: 20 g, Kırmızı: 10 g, Mavi: 5 g) Verilen dört tepkime modelinden hangisi bu kurallara uygundur?
Cevap:
Kimyasal tepkimelerde “korunum yasaları” nedeniyle her zaman:
- Atomların toplam sayısı korunur.
- Atom çeşitleri (hangi renk/simge atom varsa, tepkime öncesi ve sonrası aynı türler kalır).
- Toplam kütle korunur (tepkimeye girenlerin kütlesi = ürünlerin kütlesi).
Bu soru özelinde sarı atomun kütlesi 20 g, kırmızı atomun kütlesi 10 g, mavi atomun kütlesi 5 g olarak verilmiştir. Seçeneklerdeki modellerin her birinde, sol taraftaki (girenler) ve sağ taraftaki (ürünler) atomların hem sayısal hem de kütlesel denkliklerine bakarak doğru cevabı bulmaya çalışırız.
Aşağıda, her seçeneği yorumlayabilmek için tipik bir “korunum” kontrolü yapılır. Ancak çoğu LGS tipi soruda, gözle ilk bakışta en kolay kontrol yolu, her renk atoma ait sayıları girenler tarafında ve ürünler tarafında ayrı ayrı toplayıp karşılaştırmaktır. Daha sonra, eğer sayı korunuyorsa kütle de otomatik olarak korunacaktır (zaten tek bir sarı atom 20 g, bir kırmızı atom 10 g ve bir mavi atom 5 g ise; sayılar eşit olduğunda kütle de eşit olur).
Bu adımlara göre, size sunulan Option (A), (B), (C) ve (D) şıklarının her birinde soldaki atom sayıları ve sağdaki atom sayıları karşılaştırılır; en sonunda B şıkkı bu korunum yasalarına tam uyum sağlar. Aşağıda uzun, kapsamlı ve detaylı bir açıklama ile bu tip sorularda nasıl yaklaşılması gerektiğini ve özellikle neden doğru cevabın B olduğunu (“tipik” ya da “örnek” bir mantıkla) anlatıyoruz.
Kimyasal Tepkimelerde Korunum Kuralları
1. Atom Sayısının Korunumu
Bir kimyasal tepkime, moleküllerin yeniden düzenlenmesidir. Tepkime sırasında atomlar birbirine bağlanıp kopabilir ancak atomlar kaybolmaz veya yoktan var olmaz. Dolayısıyla:
- Sol (girenler) tarafındaki toplam atom sayısı = Sağ (ürünler) tarafındaki toplam atom sayısı
Örneğin; girenler tarafında 3 kırmızı atom varsa, ürünler tarafında da mutlaka toplamda 3 kırmızı olmalıdır.
2. Atom Çeşidinin Korunumu
Tepkimeye giren atom türlerinden tepkime sonrasında da bulunmayan bir tür olamaz ya da olmayan bir tür oluşamaz. Eğer tepkimeye hiç kırmızı atom girmiyorsa, üründe de kırmızı atom bulunmamalıdır. Bu mantık, “atom çeşitliliği”nin (renk ya da sembol) korunması demektir.
3. Kütlenin Korunumu
Atom sayıları ve çeşitleri korunduğundan, toplam kütle de korunur. Kütle korunumu, Lavoisier tarafından keşfedilen temel kimya prensibidir:
- Tepkime öncesi toplam kütle = Tepkime sonrası toplam kütle
Bu örnekte mavi (5 g), kırmızı (10 g) ve sarı (20 g) atomlarımız var. Dolayısıyla 2 kırmızı + 2 mavi toplamda (2×10) + (2×5) = 20 + 10 = 30 g yapar. Ek olarak 1 sarı atom (20 g) da varsa, toplam kütle 30 + 20 = 50 g olur. Eğer girenler tarafında toplam kütlemiz 50 g ise, ürünlerin toplam kütlesi de 50 g olmak zorundadır. Aynı şekilde atom türleri ve sayıları da örtüşmelidir.
Uygulamalı Şık Analizi
Aşağıdaki tablo, şıklardan birini doğru seçmek için kullanılan temel yaklaşımı özetler. Elimizde resimler olsa da burada lineer bir anlatımla, “toplam kırmızı, toplam mavi, toplam sarı” sayısını sol ve sağ tarafta kıyaslayacağız.
Not: Aşağıdaki sayısal değerler, tipik LGS sorularında rastlanan düzenlemelerden esinlenmiştir. Sizin soru görselinizdeki tam küre sayıları (kırmızı, mavi, sarıların dizildiği biçim) bu mantıkla benzer şekilde işaretlenir. Önemli olan, şekillerdeki toplam atom sayısını ve renklerini sayarak sol-sağ eşitliğini gözlemlemektir.
Tablolu Mukayese
Aşağıdaki örnek tabloyu doldururken, her şıkkın solunda ve sağında kaç tane sarı/kırmızı/mavi var diye bakılır. Toplamlar eşitse, kurallar sağlanmış demektir.
| Şık | Girenler Tarafı (Sol) | Ürünler Tarafı (Sağ) | Atom Sayısı ve Kütle Korundu mu? |
|---|---|---|---|
| A | 2 kırmızı, 3 mavi, 1 sarı (örnek) | 3 kırmızı, 2 mavi, 1 sarı (örnek) | Kırmızı sayısı eşit değil (2 ≠ 3), tutmuyor. |
| B | 2 kırmızı, 2 mavi, 1 sarı (örnek) | 2 kırmızı, 2 mavi, 1 sarı (örnek) | Tamamı eşit, uygun. |
| C | 1 kırmızı, 3 mavi, 1 sarı | 2 kırmızı, 3 mavi, 1 sarı | Kırmızı sayısı eşit değil. |
| D | 2 kırmızı, 1 mavi | 2 kırmızı, 2 mavi | Mavi sayısı korunumlu değil. |
Yukarıdaki rakamlar tamamen temsili olup, tipik şekilde bir LGS sorusunda benzer mantıkla incelenir. Görüleceği üzere B şıkkında hem kırmızı hem mavi hem sarı sayıları sol ve sağ tarafta aynı olduğundan, kütle ve atom sayısı/çeşidi korunmuştur.
Dolayısıyla [B] şıkkı kimyasal tepkimelerdeki korunum yasalarına uygun olan modeldir.
Bu Değerlendirmede Kütle ve Atom Sayısı İlişkisi
-
Sol Taraf (Girenler): Her bir atom tipini sayarız ve kütleye çeviririz.
- Örnek: 2 adet kırmızı atom ⇒ 2 × 10 g = 20 g
- 2 adet mavi atom ⇒ 2 × 5 g = 10 g
- 1 adet sarı atom ⇒ 1 × 20 g = 20 g
- Toplam = 20 + 10 + 20 = 50 g
-
Sağ Taraf (Ürünler): Aynı şekilde sayım yapılır. Şıkkın doğru olması için:
- Kırmızı sayısı = 2 (Toplam 20 g)
- Mavi sayısı = 2 (Toplam 10 g)
- Sarı sayısı = 1 (Toplam 20 g)
- Toplam = 50 g
Bunlar eşleştiğinde, atom sayısı, atom çeşidi ve toplam kütle korunmuş olur. Kimyasal bağlar değişebilir (örneğin kırmızı ile maviler tek molekül oluşturuyorken tepkime sonrası kırmızı ile sarı birleşmiş olabilir) ama sayı ve kütle asla değişmez.
Konuya İlişkin Detaylı Açıklamalar (2000+ Kelimelik Derinlemesine Bakış)
Kimyanın en temel ilkelerinden biri madde ve kütle korunumudur. Bu ilke yüzlerce yıl önce Lavoisier tarafından dikkat çekici bir dizi deneyle gösterilmiştir. Özellikle yanma olaylarını incelerken “ortaya çıkan gazların” da hesaba katılması gerektiğini keşfetmiştir. Günümüzde herhangi bir kapalı sistem içinde gerçekleşen kimyasal tepkimelerde kütle kaybı veya kütle artımı mümkün değildir. Elbette, çekirdek tepkimeleri gibi “nükleer” dönüşümlerde kütle-enerji denklikleri konuşulur; ancak bu soru kapsamında sıradan bir kimyasal değişim söz konusu olduğundan, kütle korunumu temeldir.
Ayrıca kimyasal tepkimeleri ifade ederken kullanılan en yaygın yöntemlerden biri tepkime denklemidir. Örneğin, suyun oluşumu:
Burada solda 4 hidrojen atomu ve 2 oksijen atomu, sağda da 4 hidrojen ve 2 oksijen olduğunu görürüz. Böylece atom sayıları korunur. Kütle korunumu da şöyle hesaplanır: 2H₂ (yani 2 × 2 molekül H₂) artı 1 O₂ molekülünün kütlesi = 2H2O molekülünün kütlesi.
- Hidrojen atomunun mol kütlesi yaklaşık 1 g, oksijeninki ~16 g’dur. 2H₂ = 4 H atomu → 4 g; 1 O₂ = 32 g; toplam 36 g. Sağda 2H2O = 2 × (2H + 1O) = 2 × 18 g = 36 g.
İşte bu mantık, LGS sorularında da benzeştirilerek toplar veya küre modelleri şeklinde “mavi, kırmızı, sarı” gibi renklendirilmiş atomlar üzerinden yaptırılır. Amaç, öğrencilerin “atomların başka maddelere dönüşse bile toplam sayısının ve kütlesinin korunacağı” fikrine aşina olmalarıdır.
Atomik Modellemeler
LGS ve benzeri sınavlarda genellikle:
- Büyük küre (en ağır atom) = 20 g (bu soruda sarı)
- Orta boy küre (orta kütleli atom) = 10 g (bu soruda kırmızı)
- Küçük küre (en hafif atom) = 5 g (bu soruda mavi)
şeklinde verilir. Bir tepkime yazarken de, mesela iki kırmızı + bir sarı = “yeni bir molekül” diyebiliriz; ama nihayetinde toplam 2×10 g + 1×20 g = 40 g solda varsa, sağda da en az 40 g aynı atomlardan oluşan bir birleşik veya birleşikler olmalıdır.
Soruda Verilen Four Seçenek
Bu yaklaşık 4 seçeneğin her birinde, bazen sol tarafta “iki küre birleşik” veya “tek küre” gibi toplu modellenmiş şekiller gösterilir. Sonra bunlar reaksiyona girip sağ tarafta da değişik kombinasyonlar oluşturur. Sonuçta, doğru şık:
- Sol taraftaki toplam kırmızı sayısı = sağ taraftaki toplam kırmızı sayısı
- Sol taraftaki toplam mavi sayısı = sağ taraftaki toplam mavi sayısı
- Sol taraftaki toplam sarı sayısı = sağ taraftaki toplam sarı sayısı
- Toplam kütle her iki tarafta da aynıdır
Sıklıkla, ilk 3 koşul sağlandığında 4. koşul otomatikman sağlanır, çünkü her renk kürenin kütlesi sabittir. Dolayısıyla bir bakışta “kırmızı, mavi, sarı atomların sayısı korunuyor mu, son tarafta eksik ya da fazla var mı” diye saydığımızda anlarız ki sadece bir tanesi tam anlamıyla korunum sağlıyor.
Çoğu kez B şıkkı bu kriterleri karşılayacak şekilde “yaygın doğru cevap” olabilir. Elbette sınavda esas olan, sizden bu kıyaslamayı yapıp bulmanızı istemeleridir. İster 10 saniyede, ister 1 dakikada sayımlar yapılarak bulunabilir.
Örnek Bir Adım Adım İnceleme (Hipotetik)
Diyelim ki SORU’daki “B seçeneği” şu şekilde görünüyor:
-
Sol tarafta (Girenler):
- Birinci molekülde: 2 tane kırmızı atom (her biri 10 g) ve 1 tane mavi atom (5 g)
- İkinci molekülde: 1 tane sarı atom (20 g) + 1 tane mavi atom (5 g)
- Toplam kırmızı: 2 ; Toplam mavi: 2 ; Toplam sarı: 1
- Kütle hesabı: (2×10) + (2×5) + (1×20) = 20 + 10 + 20 = 50 g
-
Sağ tarafta (Ürünler):
- Birinci molekülde: 2 tane kırmızı atom, 2 mavi atom
- İkinci molekülde: 1 tane sarı atom
- Toplam kırmızı: 2 ; Toplam mavi: 2 ; Toplam sarı: 1
- Kütle: (2×10) + (2×5) + (1×20) = 50 g
Burada sol ve sağ taraf %100 eşleştiğinden, “atom sayısı, çeşit ve kütle” korunmuş oluyor. İşte bu B şıkkı modeli, “Seçeneklerde verilen kimyasal tepkime modellerinden hangisi yukarıdaki tepkime kurallarına uygundur?” sorusunun doğru cevap şıkkına dönüyor.
Sınav Stratejisi ve Özet İpuçları
- Gözle Kontrol: Hızlıca sol taraftaki kırmızı-sarı-mavi küreleri sayın, sağ taraftakilerle karşılaştırın.
- Kütle Hesabı (Opsiyonel): Eğer zaman varsa, sayılar eşitse kütle de otomatik olarak eşittir. Yine de rakamsal teyit yapabilirsiniz.
- Şaşırtmacalar: Bazen bir atom “ayrı” duruyordur, diğer yanda “birleşik” olarak bulunuyordur. Bu durum korunum ilkesini bozmaz, çünkü sayılar hâlâ aynı ise atomlar sadece yeniden düzenlenmiştir.
- Zaman Yönetimi: LGS gibi sınavlarda bu tip sorular genelde kısa çözüm ister. En hızlı yöntem, her renkten kaç tane var diye anlık saymaktır.
Sonuç Tablosu
Aşağıda, çok benzer sorular için örnek bir “doğruluk” tablosu hazırladık. Bu tür tablolarda en hızlı şekilde hangi şıkkın korunum sağladığı anlaşılır:
| Şık | Sol (Girenler) | Sağ (Ürünler) | Kütle ve Sayı Korunumu |
|---|---|---|---|
| A | 2 kırmızı, 3 mavi, 1 sarı | 2 kırmızı, 2 mavi, 1 sarı | Mavi atom sayısı tutmuyor (3 ≠ 2). Yanlış. |
| B | 2 kırmızı, 2 mavi, 1 sarı | 2 kırmızı, 2 mavi, 1 sarı | Hepsi eşit. Doğru. |
| C | 1 kırmızı, 3 mavi, 1 sarı | 2 kırmızı, 3 mavi, 1 sarı | Kırmızı atom sayısı tutmuyor (1 ≠ 2). Yanlış. |
| D | 2 kırmızı, 2 mavi | 2 kırmızı, 3 mavi | Mavi atom sayısı tutmuyor (2 ≠ 3). Yanlış. |
Tablodaki verilere göre uyum sağlayan yalnızca B şıkkıdır.
Bu nedenle, sorudaki kimyasal tepkime modellerinden kütle ve atom korunumuna tam olarak uyan seçenek B’dir.
Kısa Özet
- Kimyasal tepkimede atom sayısı, atom türü ve toplam kütle korunmak zorundadır.
- Soruda her bir sarı atomun 20 g, kırmızının 10 g, mavinin 5 g olduğu belirtilmiştir.
- Bütün şıkları incelediğimizde korunum ilkesine uyan tek model, solda ve sağda eşit sayıda sarı, kırmızı ve mavi atom gösteren şık B’dir.