Cümlenin Ögeleri ve Sorular
Cümlenin ögelerini anlamak ve analiz etmek, dilbilgisi konusunda temel bir yetenektir ve Türkçe dilbilgisinde önemli bir yer tutar. Cümlede özne, yüklem, nesne, dolaylı tümleç ve zarf tümleci gibi öğeler bulunmaktadır. Bu temel unsurlar, cümle içerisindeki anlamı ve yapıyı belirleyen anahtar ögelerdir.
1. Soru Çözümleme
9. Numara:
Cümleleri doğru şekilde analiz etmek için verilen ifadelere bakalım:
-
I. Cümle: “Mavi delikler, deniz seviyesinin günümüzden daha düşük olduğu bu devirlerde oluşmuş obruklardır.”
- Yüklem: Obruğun ne olduğunu açıklayan “oluşmuş obruklardır.”
- Özne: “Mavi delikler”
-
II. Cümle: “İnsanlar dışında başka canlılar, belirli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılar inşa ediyor.”
- Yüklem: “inşa ediyor.”
- Özne: “başka canlılar”
-
III. Cümle: “İnsanlar, ağaç ve taş gibi doğal malzemeler kullanarak barınaklar yapıyordu.”
- Yüklem: “yapıyordu.”
- Özne: “İnsanlar”
-
IV. Cümle: “Zorlayıcı çevre koşullarından ve tehlikeli canlılardan korunmak için güvenli bir yuvaya ihtiyaç duyar.”
- Yüklem: “ihtiyaç duyar.”
- Özne: Gizli özne, “onlar”.
Yanlış Olanı Belirleme:
- Alternatif A: I. cümlede temel ögelerden oluşmuştur.
- Alternatif B: II. cümlede belirtisiz nesne kullanılmıştır.
- Alternatif C: III. cümlede şart tamlayıcısı, cümle durumu anlamı katmıştır. (Yanlış!)
- Alternatif D: IV. cümlede fiilimsi grubu, yer tamlayıcısı görevinde kullanılmıştır.
Yanlış olan C seçeneğidir. Çünkü III. Cümlede şart kipi yoktur ve öyle bir yapı da gözükmemektedir.
2. Soru Çözümleme
11. Numara:
Soruda, yüklemin sözcük grubundan oluştuğu cümleyi arıyoruz:
-
A) “Ocak ayı, birçok gökyüzü olayına ev sahipliği yapıyor.”
- Yüklem: “ev sahipliği yapıyor.”
-
B) “Uçağı havada tutan dört ana kuvvet vardır.”
- Yüklem: “vardır.”
-
C) “Günümüzde artan çevre kirliliğini önlemek için ahşap yapıların kullanımı artıyor.”
- Yüklem: “artıyor.”
-
D) “Deniz yosunları fotosentez yaparak vücutlarında karbonhidrat içeren besinleri depolar.”
- Yüklem: “depolar.”
Cevap A seçeneğidir. Burada “ev sahipliği yapıyor” bir ad ya da sıfat değil, deyimleşmiş bir fiil olduğu için sözcük grubu şeklinde kullanılmıştır.
3. Soru Çözümleme
12. Numara:
Numaralanmış cümlelerde yüklem yanlışlıkları aranıyor:
-
I. Cümle: “Dünyada her yıl yaklaşık 300 milyon ton plastik üretiliyor.”
- Yüklem: “üretiliyor.”
-
II. Cümle: “Pet şişelerin, kablo kaplamalarının, oyuncakların vs. üretiminde yararlanılan plastikleri hayatımızın birçok alanında çeşitli amaçlar için kullanıyoruz.”
- Yüklem: “kullanıyoruz.”
-
III. Cümle: “Ancak ham maddesi çoğunlukla petrol olan plastikler doğada kendiliğinden parçalanarak yok olmuyor.”
- Yüklem: “olmuyor.”
-
IV. Cümle: “Üstelik plastiklerin üretimi sırasında doğaya zararlı maddeler salınıyor.”
- Yüklem: “salınıyor.”
Yanlış gösterilmiş olan II seçeneğinde “kullanıyoruz” yüklemi doğru olarak belirtilmiş olduğu için, burada bir hata yoktur. Doğru yüklemler verilmiştir.
Bu soruların analizi, cümle içerisindeki ögelerin doğru tespit edilmesi ve bunların dilbilgisel görevlerinin anlaşılması, öğrencilerin anlam yapılarını kavramasında önemli bir rol oynar. Öğrencilerin, cümle yapılarını anlamalarına yardımcı olmak için verilen ipuçları ile çözüm süreçleri dikkatlice takip edilmelidir. Eğer daha fazla pratik yapmak isterseniz, sık sık cümle analizleri yaparak bu konudaki becerinizi geliştirebilirsiniz.