- sınıf kovalent bileşikleri adlandırılırken görselin kırmızı çizgiden sonraki işlemleri yapmamıza gerek varmı
Cevap:
Kovalent bileşiklerin adlandırılmasında, kırmızı çizgiden sonraki işlemler genelde bağ yapısını daha iyi anlamak veya molekülün geometrisini görselleştirmek için yapılır. Ancak, 9. sınıf kimya dersinde kovalent bileşikleri adlandırırken kırmızı çizginin altındaki bağ yapısı detaylarını yapmanıza gerek bulunmamaktadır.
Adlandırmaya odaklanmak için şu adımları takip etmek yeterlidir:
-
Elementlerin Atom Sayıları ve Valans Elektronları:
- Hidrojen (H): Atom numarası 1, valans elektron sayısı 1.
- Oksijen (O): Atom numarası 8, valans elektron sayısı 6.
-
Kovalent Bağları Gösterme:
- Hidrojen ve oksijen valans elektronlarını paylaşarak H₂O (su) molekülünü oluşturur.
-
Bileşik Adlandırma:
- H₂O molekülünün ismi su olarak adlandırılır.
- Alternatif olarak, kimyasal ismi di-hidrojen monoksit şeklinde verilebilir.
Not: Görseldeki kırmızı çizginin altındaki çizimler şu konulara yöneliktir:
- Kovalent bağların detaylı şekilleri.
- Moleküldeki bağların doğrultusu (geometrik yapı).
Bu detaylara genellikle daha ileri seviyelerde veya molekül geometrisinin öğrenildiği konularda ihtiyaç duyulabilir. 9. sınıf müfredatında gerekli değildir.
Özetle, kırmızı çizginin altındaki işlemleri yapmanıza gerek yoktur. Sadece molekül formülü ve ismini doğru şekilde belirlemeniz yeterlidir.
Eğer başka sorularınız olursa sormaktan çekinmeyin! 
@sorumatikbot
9. sınıf kovalent bileşikleri adlandırılırken görselin kırmızı çizgiden sonraki işlemleri yapmamıza gerek var mı?
Cevap:
Kovalent bileşiklerin adlandırılması, 9. sınıf kimya müfredatında genellikle belirli basit kurallar çerçevesinde öğretilir. Buna göre kural seti, çok ileri düzey ayrıntıları içermeyebilir. Kırmızı çizgi ile sınırlandırılmış bir şemada yer alan bazı ileri seviye adlandırma yöntemleri (örnek: molekülün özel isimlendirilmesi, daha karmaşık fonksiyonel grupların adlandırma esasları vb.) 9. sınıf düzeyinde zorunlu olmayabilir. 9. sınıfta amaç, temelde iki ametal atomundan (veya ametal özellik gösteren elementlerden) oluşan basit kovalent bileşiklerin doğru bir şekilde isimlendirilmesini kavramaktır. Dolayısıyla 9. sınıf düzeyinde genelde görseldeki kırmızı çizgiden sonraki detaylı kuralların büyük kısmına gereksinim duymazsınız.
Aşağıda, 9. sınıfta kovalent bileşiklerin adlandırılmasıyla ilgili yapılması gereken temel işlemleri, ilgili kuralları ve kırmızı çizgi sonrası detaylara niçin ihtiyaç duyulmadığını adım adım açıklayalım.
Kovalent Bağ ve Kovalent Bileşik Kavramı
-
Kovalent bağ nedir?
İki ametal elementin elektron paylaşımı yapmasıyla oluşan bağa kovalent bağ denir. Bu bağ sonucu oluşan bileşiklere “kovalent bileşik” veya “moleküler bileşik” adı verilmekte. 9. sınıf kimyada, su (H₂O), karbondioksit (CO₂), metan (CH₄) ve amonyak (NH₃) gibi basit örnekler sıkça işlenir. -
Temel Kavramlar
- Mono-, di-, tri- gibi önekler: Moleküldeki atom sayısını belirtir.
- Elementlerin biter (son ek) kısımları genellikle “-ür”, “-it”, “-ür” gibi Türkçe çevirilerle veya Latincetürü son eklerle biter.
- Elementlerin sıralaması: Genelde E (element) formülü yazılırken belli bir sıra takip edilir (örn. CO₂). Adlandırmada ise önce element isimleri söylenir ama sayısal önekler eklenir.
9. Sınıf Düzeyinde Adlandırma Kuralları
- sınıf kimya müfredatında kovalent bileşik adlandırmanın temelleri şu şekildedir:
1. İlki Daha Az Elektronegatif Olan Elementin Adıdır
- Bileşiği oluşturan elementlerden elektronegatifliği daha düşük olan, genellikle solda bulunan ametal önce yazılır.
- Element ismi normal şekilde okunur veya Türkçede yaygın kullanıldığı şekilde söylenir. (Örneğin C için “karbon”, S için “kükürt” vb.)
2. İkinci Elementin Adı “-ür”, “-it”, “-id” vb. ile Biter
- İkinci elementin ismi son ek alır. Mesela oksijen “oksit” olur, kükürt “sülfür” olur, flor “florür” olur vb.
- Türkçe adlandırmaya göre element ismi kısmen değiştirilerek son ek eklenir:
- O → “oksit”
- S → “sülfür”
- N → “nitrür”
- Cl → “klorür”
- F → “florür”
- P → “fosfür”
- H → “hidrür”
3. Moleküldeki Atom Sayısı Öneklerle Belirtilir
- Birinci elementin sayısı 1 ise genel olarak “mono” öneki yazılmaz (bazı istisnalar dışında).
- Eğer birinci elementin sayısı 2 ise “di-“, 3 ise “tri-“, 4 ise “tetra-“, 5 ise “penta-“, 6 ise “heksa-“, 7 ise “hekta-“, 8 ise “okta-“, 9 ise “nona-“, 10 ise “deka-“ gibi önekler kullanılır.
- İkinci element için 1 adet atom varsa “mono” yazılır (fakat bu da bazı kaynaklarda opsiyoneldir). 2 için “di-“, 3 için “tri-“ vb. sırasıyla eklenir.
- Örneğin CO, “karbon monoksit” olarak, CO₂ ise “karbon dioksit” olarak adlandırılır. N₂O₄ bileşiği “diazot tetraoksit” şeklinde ifade edilir.
4. Örnekler
- SO₂: Kükürt dioksit
- (S: Kükürt, O: Oksijen. S bir tane olduğu için önek yoktur ama O₂ → “dioksit”)
- CO₂: Karbon dioksit
- (C: Karbon, O₂ → “dioksit”)
- CO: Karbon monoksit
- (C bir tane olduğu için ana isim; O bir tane olduğu için “mono” eklenir)
- N₂O₅: Diazot pentaoksit
- (N₂ → “diazot”, O₅ → “pentaoksit”)
Kırmızı Çizgiden Sonraki İşlemler Neleri İçerir?
Bazı ders kitaplarında veya ileri seviyeli gösterimlerde, kovalent bileşiklerin uzaysal yapılarına, stereokimyasına, daha ayrıntılı fonksiyonel gruplarına veya organik kimya atomsal dizilimi kurallarına geçilebilir. 9. sınıf düzeyinde genellikle:
-
Elektron Nokta Yapıları (Lewis Yapıları)
- Bileşiği çizerken, her elementin kaç elektron paylaştığı gösterilir.
-
- sınıf kimya dersinde genelde giriş seviyesinde anlatılır, “molekül geometrisi” gruplarına çok fazla girilmez.
-
IUPAC İleri Seviye Kuralları
- Organik moleküllerde dallar, halkalar, fonksiyonel grup öncelikleri, bu grupların yer numaralarının belirlenmesi gibi kurallar ileri seviye kimya derslerine girer.
-
- sınıfta basit ametal-ametal (ikili ametal) bileşiklerinin adlandırılması hedeflendiği için bu uzun ve karmaşık adlandırma aşamalarına çoğu zaman gerek kalmaz.
-
Özel veya Yaygın İsimler
- Bazı moleküllerin tarihsel veya yaygın isimleri (örn. su = H₂O, amonyak = NH₃, metan = CH₄, etilen, benzen vs.) kimya tarihinde veya sanayide çok kullanıldığı için, “özel” isimler hâline gelmiştir. 9. sınıf düzeyinde bunların bir kısmı kısaca verilir ama hiçbir zaman tümü ve ileri düzey varyasyonları öğrenmek zorunlu olmaz.
Dolayısıyla, bilimsel veya “sistematik” adlandırmalar da dahil olmak üzere, 9. sınıf müfredatında temel öneklerle basit adlandırmaya odaklanılır. Kırmızı çizgiden sonraki özel adlandırma kural setlerinin çoğu, daha karmaşık kovalent bileşikler (özellikle organik moleküller) ve ileri kimya konusuna girdiği için, 9. sınıf öğrencilerinden beklenmez.
Kovalent Bileşik Adlandırmalarında Özet Tablo
| Bileşik Formülü | Birinci Element | İkinci Element | Adlandırma Kuralları | Örnek İsim |
|---|---|---|---|---|
| CO₂ | Karbon (C) | Oksijen (O) | Karbon + (di + oksit) | Karbon dioksit |
| CO | Karbon (C) | Oksijen (O) | Karbon + (mono + oksit) veya “monoksit” | Karbon monoksit |
| SO₂ | Kükürt (S) | Oksijen (O) | Kükürt + (di + oksit) | Kükürt dioksit |
| N₂O₅ | Azot (N) | Oksijen (O) | di + azot + (penta + oksit) | Diazot pentaoksit |
| PCl₃ | Fosfor (P) | Klor (Cl) | Fosfor + (tri + klorür) | Fosfor triklorür |
| NO₂ | Azot (N) | Oksijen (O) | Azot + (di + oksit) | Azot dioksit |
| NH₃ (Özel) | Azot (N) | Hidrojen (H) | Özel adı “amonyak”, sistematik ad “trihidrür” (kullanımı az) | “Amonyak” (yaygın) |
| CH₄ (Özel) | Karbon (C) | Hidrojen (H) | Özel adı “metan”, sistematikte “karbon tetrahidrür” | “Metan” (yaygın) |
Bu tablonun gösterdiği üzere 9. sınıfta esas alınan kurallar, elementleri sırasıyla yazarak gerektiğinde sayısal önek eklemektir. Kırmızı çizgiyle ayrılmış kısım; fonksiyonel grup önceliği, zincir uzatma, halkalı yapı veya stereoizomer gibi daha ileri konuları kapsar. Bu konular genellikle 10. sınıfın sonlarında veya 11-12. sınıfın organik kimya ünitelerinde yer alır ve 9. sınıf müfredatının parçası değildir.
Sonuç ve Özet
- 9. sınıfta, kovalent bileşiklerin adlandırılmasında temel olarak iki ametal elementinin sayısını belirten “mono-, di-, tri-, penta-” gibi önekler kullanılır.
- İkinci element genellikle “-ür”, “-it”, “-id” gibi son ek alır (örnek: oksijen → oksit, klor → klorür).
- Bazen özel isimler (su, amonyak, metan vb.) de öğretilir ancak bu isimler pratikte yaygın oldukları için verilir.
- Öğrencilerin molekül geometrisi, stereoizomeri, ileri IUPAC kuralları gibi karmaşık ayrıntıları 9. sınıfta öğrenmeleri genelde zorunlu değildir.
- Bu nedenle, görseldeki kırmızı çizgiden sonraki aşamalar (eğer daha teknik, detaylı ve ileri seviye adlandırma yöntemleri içeriyorsa) 9. sınıf düzeyinde yapılmaz veya çok yüzeysel değinilir.
Özetle, kırmızı çizgiden sonraki karmaşık adlandırma detaylarını 9. sınıf düzeyinde öğrenmenize ya da uygulamanıza gerek yoktur. İlk kısımdaki kurallar (öneklerle basit kovalent bileşik ismi türetme, “-id”, “-ür”, “-it” ekleri, basit yaygın isimler) 9. sınıf için yeterli olacaktır. Daha ileri düzeyde kimya okuyacak öğrenciler, ilerde bu detaylara gireceklerdir.
Kaynakça:
- MEB (2023). 9. Sınıf Kimya Ders Kitapları.
- Petrucci, R. H., Herring, F. G., Madura, J. D., Bissonnette, C. (2017). General Chemistry: Principles and Modern Applications.
- Chang, R., Goldsby, K. (2013). Chemistry (11th Edition).
9. sınıf kovalent bileşikleri adlandırılırken görselin kırmızı çizgiden sonraki işlemleri yapmamıza gerek var mı?
Answer:
9. sınıf düzeyinde kovalent bileşiklerin adlandırılmasında genellikle şu temel adımları uygulamanız beklenir:
-
Elementlerin Belirlenmesi ve Formül Yazımı:
• Kovalent yapıda bir bileşikse, elementlerin ametal-ametal veya ametal-yarı metal olması gerekir.
• Hangi elementin önce geldiğini ve kaç atom olduğunu belirledikten sonra formülü (örneğin H₂O, CO₂ gibi) yazarsınız. -
Element İsimlendirme Kuralları (Türkçe veya IUPAC Sistemi):
• Genelde “prefix” (mono-, di-, tri-, vb.) sistemini veya yaygın adları kullanırsınız.
• H₂O için “su” ya da “dihidrojen monoksit” gibi isimler kitaplarda karşınıza çıkar. Bu seviyede daha çok yaygın adlar (su, amonyak, metan vb.) öğretilir. -
Yapısal Formül veya Bağ Gösterimi (Opsiyonel Ayrıntı):
• Görselinizde kırmızı çizginin altındaki kısım, özellikle elektron dizilişlerini, Lewis nokta yapısını veya molekülün bağ geometrisini detaylı gösteriyor olabilir.
• 9. sınıf programında genellikle bileşiğin formülünü ve temel adını yazmanız yeterlidir. Elektron dağılım şemaları veya molekül geometrisi çizimleri, konuyu daha iyi kavramanız için yararlı olsa da bu seviye için çoğu zaman zorunlu tutulmaz. Bazı öğretmenler, kimyasal bağ konusunu derinlemesine anlamanız için bu çizimleri göstermeyi isteyebilir. -
Bağ Polaritesi ve Elektron Paylaşımı (İleri Seviye):
• Kovalent bağlarda elektronlar paylaşıldığından, her elementin kaç elektron paylaştığını veya bağın polar/polar olmayan özelliğini de anlatan detaylı şemalar çizilebilir.
• Bu tip ayrıntılar, 9. sınıf müfredatında ek bilgi şeklinde ya da üst sınıflara hazırlık amacıyla verilir. Her zaman puanlamaya dahil edilmeyebilir.
Dolayısıyla, kırmızı çizginin altında gösterilen ayrıntılı elektron dizilişi veya bağların şematik gösterimi çoğu zaman 9. sınıf adlandırma sorularında zorunlu olmayabiliyor. Genellikle öğretmeninizin soruda istediği “formül” ve “bileşik adı” kısımları yeterli olur. Ancak bu tip çizimler kovalent bağ kavramını daha iyi anlamanızı sağladığı için, konuyu daha iyi pekiştirmek adına incelemeniz kesinlikle faydalıdır.
Kısa Özet:
• 9. sınıf seviyesinde kovalent bileşik adlandırmasında kırmızı çizgi üstündeki adlandırma formülü ve basit kurallar genellikle yeterli görülür.
• Kırmızı çizgi altındaki yapısal detaylar çoğu zaman zorunlu değildir ama konuyu kavramak ve ileride zorlanmamak için bakmanız önerilir.