ünsüz benzeşmesi
Ünsüz Benzeşmesi
Cevap:
Ünsüz benzeşmesi, Türkçede ses olaylarından biridir ve genellikle kelimelerin ek alması sırasında gerçekleşir. Ünsüz benzeşmesi olarak da bilinen bu ses olayı, daha çok sert ünsüzlerle biten kelimelerde görülür. Sert ünsüzlerle biten kelimelerde ek alındığında, uyum sağlamak amacıyla ekin ilk ünsüzü de sertleşir.
Ünsüz Benzeşmesi (Sessiz Harf Uyumu) Nedir?
Ünsüz benzeşmesi, dilimizde “f, s, t, k, ç, ş, h, p” (sert ünsüzlerle) biten kelimelerde, sessiz harflerin sertleştiği bir durumdur. Bu kelimelere ek geldiğinde, ekin başındaki ünsüz de kelimenin son ünsüzüne uyum sağlayarak sertleşir. Yani “c, d, g” gibi yumuşak ünsüzler “ç, t, k” gibi sert ünsüzlere dönüşür.
Eklerle Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri:
-
Kitap (p) + cı → Kitapçı (sertleşme)
- Normalde “-cı” eki yumuşak bir ünsüz olan “c” ile başlar. Ancak, kitap kelimesi “p” ile bittiği için benzeşme olur ve “cı” eki “çı” olarak değişir: [kitapçı]
-
Küçük (k) + cık → Küçükçük (sertleşme)
- Küçük kelimesindeki “k” ünsüzüne, “-cık” eki eklenir. Ancak “-cık” ekindeki “c” ünsüzü “k” ünsüzüne uyum sağlayarak “ç” olur: [küçükçük]
-
Ayakkabı (b) + ı → Ayakkabıya (sertleşme yok)
- Burada “benzeşme” yoktur çünkü “ı” ünlü harftir ve ayakkabı kelimesindeki “b” ünsüzü sert bir ünsüz değildir.
-
Ceket (t) + i → Ceketi (sertleşme yok)
- Burada da benzeşme yoktur çünkü sert ünsüz t zaten sert bir ünsüzdür. Eklendiğinde değişiklik olmaz.
-
Kağıt (t) + dan → Kağıttan (sertleşme)
- Kağıt kelimesindeki “t” ünsüzüne “-dan” eki eklenirken “d” ünsüzü benzeşme nedeniyle “t” ye dönüşür: [kağıttan]
Özet:
Türkçede ünsüz benzeşmesi, sert ünsüzlerle biten sözcüklerin ek aldığında ekin ilk ünsüzünün sertleşmesidir. Bu, dilin akıcı ve uyumlu bir şekilde kullanılmasını sağlar. Yani, ek almak zorunda kalan sert ünsüzlü kelimeler, ekin ilk harfini sertleştirerek bu uyumu gerçekleştirirler.