9 sınıf düzeyinde ünlü yumuşaması ile ilgili 2 örnek soru ve açıklaması yazınız uzun sorular olsun
Ünlü Yumuşaması ile İlgili 2 Uzun Soru ve Açıklaması
Soru 1: Türkçede “ünlü yumuşaması” kuralı bazı kelimelerin sonundaki sert ünsüzlerin, ek aldıklarında yumuşaması durumunu ifade eder. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yerlere uygun kelimeleri, ünlü yumuşaması kuralına dikkat ederek yazınız. Daha sonra bu dönüşümün neden gerekli olduğunu açıklayınız.
“Cümledeki boşlukları doldurun: ‘Kara____ evinin yanı başında duran ağaç, sonbaharın ı içinde sararmış yapraklarını salıyordu.’ Burada 'kara’ ve 'sonbahar__’ kelimelerindeki ünsüz değişimini açıklayın.”
Cevap: İlk boşluğu doldurmak için kullanılacak kelime "kapı"dır. “Kara” kelimesi ‘kapı’ kelimesinin köküdür ve ‘kap’ şeklinde bittiği için, ek alırken kök sonundaki ‘p’ harfi ünlü yumuşaması kurallarına göre 'b’ye dönüşür. Yani, kelime ‘karaba’ olur. İkinci boşluk için “hüzün” kelimesi kullanılmalıdır. “Sonbahar” sonrası gelen ek ile ‘hüzün’ kelimesinin kökündeki sert ünsüz ‘k’ yumuşayarak ‘ğ’ olur ve kelime ‘hüzünlüğü’ şeklini alır. Bu durum, Türkçedeki ünlü yumuşaması kuralına bağlı olarak dilde akıcılığı ve kolay telaffuzu sağlamak içindir. Dilbilgisi kuralları, kelimenin anlamını değiştirmeden ses yapısını yumuşatarak adaptasyonu kolaylaştırır.
Soru 2: Aşağıdaki parçada yer alan kelimelerden her biri ünlü yumuşamasına yönelik bir değişim geçirmiş olabilir. Parçayı okuyun ve ünlü yumuşaması olan kelimeleri tespit edip, bu değişikliğin nasıl gerçekleştiğini madde madde açıklayın:
“Yeni açılan cafede, yanındaki guruptan ‘ku___ kaybetmek’ kelimesini duydum ve bu kelimenin nasıl değişim geçirdiğini düşündüm. Ünlü yumuşaması kuralı gereği fark ettim ki, ‘kitab___ almak’ cümlesinde de benzer bir dönüşüm var.”
Cevap: Parçada belirtilen kelimelerde ünlü yumuşaması örneklerini şu şekilde açıklayabiliriz:
-
İlk boşluktaki kelime “kuup” olacak ve kökü ‘kurt’ kelimesinden gelir. Kelimenin sonundaki sert ünsüz ‘t’, ünlü yumuşamasına uğrayarak ‘d’ harfine dönüşmüştür çünkü kelimenin sonuna ek geldiğinde ünlü yumuşaması gerçekleşir: ‘kurtu’.
-
İkinci boşlukta ‘kitap’ ifadesi yer alır. Burada, kelimenin sonundaki sert ünsüz ‘p’, 'ğ’ye dönüşme yumuşamasına tabidir. Ek alması durumunda, kök kelimenin anlamı korunarak yumuşama sağlanır; bu, dilin doğal akışını kolaylaştırmak içindir, yani ‘kitabı’.
Ünlü yumuşaması, özellikle Türkçede ünsüz uyumunu ve dile ait ahenk kurallarını sağlamak için yaygın bir dil olgusudur. Ünlü uyumlu bir kelime meydana geldiğinde, kelimenin kökünde yer alan son harf yumuşayarak dildeki telaffuzu rahatlatır ve konuşma dilinin akıcılığını artırır. Bu değişiklikler, doğal bir şekilde dilin evrimi ve uygulanışı sırasında öğrenilmesi gereken temel kurallardır, @Tuana_Gul_Akdag.