Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna nokta (.) konulmaz?
Cevap ve açıklama:
Soruda, sonuna nokta yerine farklı bir noktalama işareti koyulması gereken cümleyi bulmamız isteniyor. Cevap seçeneklerini inceleyelim:
Seçenekler:
-
A) Kartopu oynamayı çok özledim (.)
- Bu cümle duygusal bir ifade taşıyan bir anlatım cümlesidir. Sonunda noktama işareti (.) kullanılır, çünkü bu tip cümleler anlatım sonuna gelir ve güçlü bir ifade barındırır.
-
B) Otobüs nerede kaldı ( )
- Bu cümle bir soru cümlesidir. Dolayısıyla sonunda soru işareti (?) kullanılması gerekir. Sonuna nokta konulması uygun değildir. Cevap B şıkkıdır.
-
C) Ayşe’nin babası okula geldi (.)
- Bu bir bildirim cümlesidir ve sonunda nokta (.) kullanılması doğrudur.
Doğru Cevap:
B) Otobüs nerede kaldı (?)
@username
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna nokta ( . ) konulmaz?
Answer:
Bu soruda, nokta yerine soru işareti veya ünlem işareti gibi başka bir noktalama işareti getirilecek cümleyi bulmanız gerekiyor. Seçenekleri inceleyelim:
-
A) Kartopu oynamayı çok özledim ( )
Bu cümle dilek veya arzuyu ifade eden bir yüklemli cümledir. Herhangi bir soru veya ünlem anlamı taşımadığı için sonuna nokta ( . ) konulur. -
B) Otobüs nerede kaldı ( )
Bu cümle, “nerede kaldı?” şeklinde bir soruyu ifade eder. Soru cümlelerinde nokta yerine soru işareti ( ? ) kullanılır. Dolayısıyla sonuna nokta konulmaz. -
C) Ayşe’nin babası okula geldi ( )
Bu cümle de bir olguyu bildirir; herhangi bir soru ya da ünlem ifadesi barındırmadığı için sonuna nokta ( . ) getirilir.
Bu açıklamalara göre doğru cevap, B şıkkıdır çünkü “Otobüs nerede kaldı?” bir soru cümlesidir ve nokta yerine soru işareti konulmalıdır.
@User
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna nokta ( . ) konulmaz?
Cevap:
Bu soruda yer alan üç cümleyi incelediğimizde, B) “Otobüs nerede kaldı (…)” ifadesinin bir soru cümlesi olduğunu görüyoruz. Soru cümlelerinin sonunda nokta ( . ) yerine soru işareti ( ? ) kullanılması gerekir. Dolayısıyla bu üç cümle arasından sonuna nokta konulmayacak, yani nokta yerine soru işareti getirilecek cümle B şıkkıdır.
İçindekiler
- Noktalama İşaretleri ve Temel Amaçları
- Soru Cümlesi Nedir?
- Nokta ( . ) İşaretinin Kullanımı
- Soru İşareti ( ? ) İşaretinin Kullanımı
- Diğer Sık Kullanılan Noktalama İşaretleri
- Örneklerle Nokta ve Soru İşareti Arasındaki Farklar
- Sınavlarda ve Günlük Hayatta Nelere Dikkat Edilmeli?
- Ek Bilgiler: Ünlem, Virgül ve Diğer Noktalama İşaretleri
- Özet Tablo
- Kaynaklar ve Ek Okumalar
- Sonuç ve Kısa Özet
1. Noktalama İşaretleri ve Temel Amaçları
Noktalama işaretleri, yazılı iletişimi daha anlaşılır ve akıcı hâle getirmek için kullanılan dilbilgisi araçlarıdır. Aşağıdaki maddeler, noktalama işaretlerinin temel amaçlarını özetler:
- Anlamı Belirginleştirmek: Yazılı metinde cümlelerin ya da kelime gruplarının birbirinden ne şekilde ayrılacağını gösterir.
- Vurgu Yapmak: Önemli kelimelerin veya cümle kısımlarının vurgulanmasını sağlar.
- Ara Verme Sağlamak: Konuşmada kullandığımız duraklar gibi, metin içinde okuyucuya nefes alma ve ara verme imkânı tanır.
- Yanlış Anlaşılmayı Önlemek: Cümle içindeki anlam kaymalarını veya belirsizlikleri azaltarak, yazarın düşüncesinin doğru biçimde aktarıldığından emin olur.
Noktalama işaretleri olmayan bir metin, okuyucuya büyük zorluklar yaşatır. Bu yüzden noktalama işaretlerinden özellikle nokta, soru işareti ve ünlem işareti, cümlelerin sonlandırılması veya duyguların ifade edilmesinde çok kritik rol oynar.
2. Soru Cümlesi Nedir?
Bir cümlenin “soru cümlesi” olarak tanımlanması, cümlede cevap arayan bir yapının varlığına işaret eder. Aşağıda soru cümlelerinin önemli noktalarını ve ortak özelliklerini inceleyebiliriz:
- Ana Amaç: Soru cümleleri, konuşan veya yazan kişinin bilgi edinmeyi hedeflediği, karşı taraftan (okuyucudan veya muhataptan) yanıt beklendiği durumu ifade eder.
- Soru Eki veya Soru Sözcüğü: Türkçede soru cümleleri çoğu kez “-mı, -mi, -mu, -mü” ekleriyle veya “nerede, ne zaman, nasıl, kim, neden, niçin” gibi soru sözcükleriyle kurulur.
- Son Noktalama İşareti: Soru cümlelerinin sonunda “?” (soru işareti) bulunur. Yazarken sonuna nokta konulması dilbilgisel olarak hatalıdır. Özellikle sınavlarda bu konu çok sık denetlenir.
- Vurgu Durumu: Konuşma dilinde soru cümlesinin vurgu düzeni ve intonasyonu değişir. Yazı dilinde ise bunu soru işaretiyle temsil ederiz.
- Örnek:
- “Bu kitabı okudun mu?”
- “Ders ne zaman başlıyor?”
- “Neden bu kadar geç kaldın?”
Bu örneklerden de anlaşılacağı gibi, eğer bir cümle “Bilgi edinme, soru sorma” amacını taşıyorsa veya -mı, -mi ekleri ile “nerede, nasıl, niçin” gibi sözcükleri içeriyorsa, soru işareti ile sonlandırılması gerekir.
3. Nokta ( . ) İşaretinin Kullanımı
Nokta, noktalama işaretleri arasında en temel ve en çok kullanılan işarettir. Nokta, cümlenin bitimini göstermek için kullanılır. Aşağıda noktanın kullanım alanlarını detaylandırıyoruz:
-
Cümle Sonunda:
- Tamamlanmış bir yargı bildiriyorsa ve soru veya ünlem ifadesi taşımıyorsa nokta ile biter.
- Örnek: “Hava bugün çok güzeldi.”
-
Kısaltmalar:
- Bazı kısaltmalarda nokta kullanılır. Örnek: “Dr.”, “Prof.”, “Av.”, “T.C.” vb.
-
Sayıların Yazımı ve Sıra Bildirme:
- Tarih veya sıra sayısı yazımında nokta kullanılır. Örnek: “15. yüzyıl”, “21.05.2023”
- Sıra bildirmek için: “1. Adam”, “2. Kadın” vb.
-
Dört ve Daha Fazla Basamaklı Sayılar:
- Türk Dil Kurumu (TDK) güncel yazım kılavuzuna göre, sayıları basamaklara ayırarak yazmak için genelde nokta yerine boşluk veya kesme işareti kullanılabilir. Ancak İngilizce kullanımda yer yer nokta veya virgül görülür. Türkçe dilbilgisi açısından nokta, ondalık sayıların ayrılmasında değil, cümle bitişinde belirleyicidir.
-
Metin İçinde Başlıklandırma:
- Maddeler halinde sıralama yapılırken often (2.1. 2.2. vb.) ya da (1., 2., 3.) şeklinde kullanılır.
Kısaca, noktanın en önemli görevi, “bitmiş ve tam anlamıyla bir yargı bildiren” cümlelerin sonuna konulmasıdır. Soru ya da ünlem cümlelerinde nokta yerine başka işaretler tercih edilir.
4. Soru İşareti ( ? ) İşaretinin Kullanımı
Bu işaretin temel işlevi, cümle içinde bir soru veya belirsizlik olduğunu göstermektir. Soru işaretini doğru yerde kullanmak, metnin anlaşılabilirliği açısından çok önemlidir.
-
Soru Cümlelerinin Sonuna Gelir:
- “Neden geç kaldın?”
- “Bu kadar ödevi ne zaman yapacağız?”
-
Dolaylı Soru Cümleleri:
- Bazen dolaylı anlatımla soru ifadesi taşıyabiliriz. Dolaylı anlatımda soru ekleri kullanılıyorsa yine soru işareti konur.
- Örnek: “Okula gelip gelmediğini merak ediyorum.” Burada doğrudan “ sorun” görecek bir ek yok, fakat “merak ediyorum” ifadesi bir soru ifadesi taşıyorsa cümleyi uzatmak gerekebilir. Lâkin Türkçede çoğu dolaylı soru cümlesi noktayla bitebilir. Örneğin: “Okula gelip gelmediğini merak ediyorum.” cümlesinin sonunda genelde nokta kullanılır; çünkü bu bir “doğrudan” soru cümlesi değildir.
-
Bilinmeyen Tarih, Bilinmeyen Kişi veya Değer İfadesi:
- Metin içinde bazen kesin olarak bilinmeyen tarih veya veri için de soru işareti kullanılabilir.
- Örnek: “Mevlâna’nın doğum yılı 1207 (?) olarak bazı kaynaklarda geçiyor.” Bu durumda, kesinliğin olmadığı bilgiyi yansıtmak için parantez içinde soru işareti konulabilir.
-
Belirsizlik Durumları:
- “O gün hava nasıl oldu (?) kimse bilmiyor.” gibi bir ifade, her ne kadar çok yaygın bir kullanım olmasa da belirsizliğe vurgu yapmak için tercih edilebilir.
5. Diğer Sık Kullanılan Noktalama İşaretleri
Nokta ve soru işareti dışında cümlelerin akışını veya duygusal tonunu yönlendiren önemli noktalama işaretleri de vardır. Soruda yer almasa da, konu bütünlüğü açısından değinmek faydalı olacaktır.
-
Ünlem İşareti ( ! ):
- Sevinç, heyecan, korku, üzüntü, şaşkınlık, tepki gibi duyguları belirtmek için kullanılır.
- “Ah, parmağım kesildi!” cümlesinde görüldüğü gibi.
-
Virgül ( , ):
- Birbiri ardına sıralanan eş görevli kelimeleri ya da ara sözleri ayırmak için kullanılır.
- “Market, fırın, kasap ve eczane kapalıydı.”
-
Noktalı Virgül ( ; ):
- Cümle içinde virgüllerle ayrılmış ögeleri, daha üst düzeyde ayırmak için kullanılır.
- “Toplantıya Ali, Bölüm Müdürü; Ayşe, İnsan Kaynakları Uzmanı; Mehmet, Genel Sekreter katıldı.”
-
Üç Nokta ( … ):
- Tamamlanmamış, eksik bırakılmış veya devam edilebilecek yargıları belirtmek için kullanılır.
- “Dün gece neler oldu bir bilsen…”
-
İki Nokta ( : ):
- Açıklama yapılacağı zaman veya örnekler sıralanacağı zaman kullanılır.
- “Aşağıdakilere dikkat etmeliyiz: Çalışma disiplini, zaman yönetimi, planlama.”
Bunların dışında tırnak işareti, parantez, kısa çizgi gibi birçok noktalama işareti, yazı dilindeki anlam bütünlüğünü ve akıcılığı sağlamaya yardımcı olur.
6. Örneklerle Nokta ve Soru İşareti Arasındaki Farklar
Nokta ve soru işareti, sıklıkla karıştırılan veya ihmaller sonucu hatalı kullanılan iki önemli noktalama işaretidir. Aşağıdaki örnek cümleler, farkı kolayca kavramamızı sağlayacaktır:
-
Nokta ile Biten Örnek:
- “Bugün sinemaya gittim.”
- Anlam: Tam bir ifade, net bilgi.
-
Soru İşareti ile Biten Örnek:
- “Bugün sinemaya gidecek miyiz?”
- Anlam: Henüz kesin değil; bilgi alma ihtiyacı.
-
Aynı İçeriğin Farklı Noktalama İşaretleriyle Kullanımı:
- “Yarın pikniğe katılıyorum.” (Nokta ile biten cümle → Bildirim cümlesi)
- “Yarın pikniğe katılıyor musun?” (Soru işareti → Soru cümlesi)
-
Sorunun Veya Bilgi Alma İfadesinin Gizlenmesi:
- “Pikniğe katılacak olan var mı acaba?” (Soru ifadesi ağza dolaylı ve “acaba” kelimesiyle yumuşatılmış olsa bile soru işareti gerekir.)
Yukarıdaki örneklerden anlaşılacağı gibi, soru cümlesi yapısı hangi ek veya sözcükle oluşturulmuş olursa olsun, cümle sonunda soru işareti görmek zorundayız.
7. Sınavlarda ve Günlük Hayatta Nelere Dikkat Edilmeli?
Okul derslerinde, özellikle Türkçe veya Dil ve Anlatım gibi sınavlarda, noktalama işaretleri büyük önem taşır. Yazının doğru okunup anlaşılması ve sınavlarda puan kaybı yaşamamak için şunlara dikkat edilmelidir:
-
Cümle Türü Analizi:
- Cümle bildirim (haber) cümlesi mi, soru cümlesi mi, yoksa ünlem mi bunu iyi kavramak şarttır.
-
Soru Sözcüklerine Veya Eklerine Dikkat:
- “-mi, -mı, -mu, -mü” ekleri veya “Ne, Nerede, Nasıl, Neden, Niçin, Hangi, Kim” gibi sözcükler cümlenin soru olduğunu ifade eder.
-
Dolaylı Anlatıma Dikkat:
- Her “-mi, -mı” eki, doğrudan soru cümlesi olmayabilir. Örneğin, “Onun gelmediğini söyledim” bir soru ifade etse de, sonuçta dolaylı anlatım olduğu için nokta ile bitirilebilir. Cümlenin soru işareti gerektirip gerektirmediğini bağlam belirler.
-
Soru Anlamı Taşıyan Ünlemli Yapılar:
- Bazı cümleler hem soru hem de ünlem vurgusu taşıyabilir. İki işaretin bir arada kullanılması (?! veya !?) bir “yüksek duygu” ve “soru” birleşimini gösterir. Bununla ilgili de sınavlarda değerlendirilebilir.
-
Günlük Yazışmalar ve Dijital İletişim:
- Mesajlaşma uygulamalarında noktalama işaretlerinin sıklıkla ihmal edilmesi, anlam karmaşasına neden olabilir. Resmî yazışmalar ve akademik metinlerde noktalama hatalarından kaçınmak gerekir.
8. Ek Bilgiler: Ünlem, Virgül ve Diğer Noktalama İşaretleri
Soruda her ne kadar ağırlıklı olarak nokta ve soru işareti ele alınsa da, yazım kuralları ve noktalama işaretleri bir bütündür. Bir cümle, virgül, noktalı virgül, tire veya parantez gibi işaretlerin doğru kullanımına da ihtiyaç duyar. Bu işaretlerin yeri ve fonksiyonu şu şekildedir:
-
Virgül ( , )
- Sıralama: Eş değer kelimeleri, nesneleri veya kavramları sıralarken aralarına virgül konur.
- Ara Söz: Ana cümleyi kesintiye uğratan ek bilgileri ayırmak için kullanılır.
-
Noktalı Virgül ( ; )
- Virgül ile ayrılmış ögelerin bulunduğu daha karmaşık cümlelerde, cümle içinde üst ayrım yapılması gerektiğinde tercih edilir.
-
İki Nokta ( : )
- Bir açıklama yapılacağı zaman yahut örnekler verileceği zaman, “örnek: …” gibi bir kullanımın öncesinde getirilir.
-
Ünlem İşareti ( ! )
- Duygusal tepki, seslenme veya öfke, heyecan, coşku gibi durumları vurgulamak için kullanılır.
- Sınavlarda, noktanın yanlış yere koyulması gibi, ünlemin yerine nokta konulması veya gereksiz yere ünlem konulması da hata olarak değerlendirilebilir.
-
Kesme İşareti ( ’ )
- Özel isimlere gelen ekleri ayırmak için kullanılır: “Ankara’ya”, “Mehmet’in” vb.
Bu işaretlerin ortak amacı, cümlenin anlamını ve akışını bozmadan doğru bir şekilde okuyucuya aktarmak, yanlış anlaşılmaları engellemektir.
9. Özet Tablo
Aşağıdaki tabloda cümle tipine göre hangi noktalama işaretinin kullanılacağı özetlenmiştir:
| Cümle Tipi | Örnek Cümle | Kullanılması Gereken İşaret | Gerekçe |
|---|---|---|---|
| Bildirim (Haber) Cümlesi | “Bugün hava çok sıcak” | Nokta ( . ) | Cümlede yargı bildirilir; soru veya ünlem yok. |
| Soru Cümlesi | “Otobüs nerede kaldı” | Soru işareti ( ? ) | Cümlede bir bilgi sorgusu veya merak konusu var. |
| Ünlem (Duygu) Cümlesi | “Ah, parmağım kesildi” | Ünlem işareti ( ! ) | Duygusal ifadeler, acı, korku, coşku, heyecan vb. |
| Emir Cümlesi | “Lütfen kapıyı kapat” | Nokta ( . ) veya Ünlem ( ! ) | Duygu yoğunluğuna göre nokta veya ünlem işareti kullanılır. |
| Dolaylı Soru Cümlesi | “Ne zaman geleceğini bilmiyorum” | Nokta ( . ) | Soru cümlesi gibi görünse de doğrudan soru ifadesi yok. |
| Araştırma veya Bilinmeyen Değer | “Mevlana 1207 (?) tarihinde doğdu” | Parantez içinde soru işareti ( (?) ) | Tarih veya değer belirsizse, bilgiyi netleştirmek adına parantez içinde kullanılır. |
Bu tablo, cümlelerin türüne göre hangi noktalama işaretini kullanmanız gerektiğini basit bir bakışla anlaşılır kılmayı hedefliyor.
10. Kaynaklar ve Ek Okumalar
Aşağıda noktalama işaretleri ve Türkçe dilbilgisi kuralları hakkında daha detaylı bilgi edinebileceğiniz bazı kaynaklar sıralanmıştır:
-
Türk Dil Kurumu (TDK) Resmî Web Sayfası
- Noktalama işaretleri ve yazım kılavuzu için önemli ve güvenilir bir kaynaktır.
- https://www.tdk.gov.tr
-
MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) Ders Kitapları
- Türkçe ders kitaplarında hem konu anlatımı hem de uygulamalı örnekler yer alır.
-
Üniversitelerin Yazım Kılavuzları
- Pek çok üniversite, yayınlarında ve tez yazımlarında kullanılan akademik kılavuzlar yayımlar.
-
Dilbilgisi Kitapları ve Online Platformlar
- Ferit Devellioğlu, “Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat” (noktalama işaretleri üzerine kısa fakat öz açıklamalar içerir).
- İnternetteki Türkçe forumları, bloglar ve eğitim siteleri.
11. Sonuç ve Kısa Özet
Bu soruda bize verilen üç cümleden hangisinin “soru cümlesi” olduğunu belirlemek ve bu nedenle sonuna nokta (.) değil soru işareti (?) konulacağını çıkarmak gerekiyordu. Verilen cümleler şu şekildeydi:
- “Kartopu oynamayı çok özledim (…)” → Bir duyguyu veya isteği ifade eder; nokta ile bitmesi uygundur.
- “Otobüs nerede kaldı (…)” → Soru anlamı taşıdığı için soru işareti ( ? ) ile bitmesi gerekir.
- “Ayşe’nin babası okula geldi (…)” → Bir bildirim (haber) cümlesi olduğu için noktayla ( . ) bitmelidir.
Dolayısıyla soruda “Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna nokta (.) konulmaz?” denildiğinde doğru yanıt, “Otobüs nerede kaldı ( ? )” cümlesidir. Bu cümle bir soru olduğu için sonuna nokta değil, soru işareti koymalıyız.
Noktalama işaretlerini doğru kullanmak, hayatın her alanında — akademik metinlerde, iş yazışmalarında ve günlük iletişimde — çok önemlidir. Yazdıklarımızın doğru anlaşılması, ciddi bir metnin hatasız görünmesi ve hatta resmî yazışmalarda inandırıcılığın sağlanması, büyük ölçüde noktalama işaretlerini doğru kullanımımıza bağlıdır.