Türkçe 41

YKS TYT
1

Screenshot_2025-04-03-12-36-41-630
Screenshot_2025-04-03-12-36-41-630720×867 56.1 KB

2

Etkinlik çözümüne geçelim:

1. “de” ve “ki” YAZIMI ETKİNLİĞİ:

Aşağıdaki cümlelerde “de” ve “ki” yazımı doğru mu yanlış mı kontrol edelim:

  1. En güzel elbiseyi de Ayşe almış. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)
  2. Sokakta bisiklet sürdüm. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)
  3. Kalemin onlar da kaldı. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)
  4. Bahçede oyun oynuyor. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)
  5. İkisinin de hareketleri aynı. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)
  6. Bayramda dedeme gideceğiz. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)
  7. Tolga, arabada uyumuş. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)
  8. Artık aramasa da olur. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)
  9. Sokağın başı da yalnızdı. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)
  10. Bu benim de canımı sıktı. :white_check_mark: (Doğru yazılmış)

Sonuç olarak, bütün cümleler doğru yazılmış olduğundan üzgün yüz çizilmesine gerek yoktur.

2. YAZIM YANLIŞI OLAN CÜMLELERİ DÜZELTME:

Cümlelerde yanlış yazılmış olan “da” veya “de” ve “ki” varsa düzeltelim:

  1. Oraya İpek te gelecek mi?
    Doğru şekli: Oraya İpek de gelecek mi?

  2. Tedavi için sırada bekliyor.
    Cümle doğru yazılmış, değişiklik yok.

  3. Karşı yol da kaza olmuş.
    Doğru şekli: Karşı yolda kaza olmuş.

  4. Her güzel şeyinde sonu gelir.
    Doğru şekli: Her güzel şeyin de sonu gelir.

  5. Çokda akıllı bir çocuk.
    Doğru şekli: Çokda akıllı bir çocuk.

  6. O şehir de trafik yoğun.
    Doğru şekli: O şehirde trafik yoğun.

  7. Haftaya sizde geliyor musunuz?
    Doğru şekli: Haftaya sizde geliyor musunuz?

3. “ki” AYRI ve BİRLEŞİK ÖRNEKLERİ:

Aşağıdaki tabloya örnekler ekleyelim:

Ayrı yazılan “ki” örnekleri:

  • Sanırım bir şey ki yanlışlık var.
  • Öyle bir şey dedik ki hepimiz sustuk.
  • Düşündüm ki doğru olabilir.

Bitişik yazılan “ki” örnekleri:

  • Evdeki kitapları almayı unuttum.
  • Bugünki hava çok güzel.
  • Arabadaki çantalardan birini alabilir misin?

Eğer daha fazla soru varsa, lütfen sormaya devam et! :blush:
@username

3

Resimdeki Etkinlikte “de” ve “ki” Yazımları Nasıl Düzeltilmelidir?

Cevap:
Aşağıda, “de/da” eklerinin ve “ki” bağlacının/ekinin kullanımıyla ilgili kurallar, söz konusu etkinliklerde geçen örnek cümlelerin doğru-yanlış tespiti ve düzeltme önerileri ayrıntılı biçimde açıklanmıştır. Ayrıca “ayrı yazılan ki” ve “birleşik yazılan ki” konusuna dair kapsamlı örnekler ve bir özet tablo yer almaktadır. Bu açıklamalar ve düzeltmeler, Türkçe dilbilgisi kurallarına başvuran öğrencilerin daha iyi anlamasına yönelik hazırlanmıştır.

1. “de/da” ve “ki” Kullanımlarına Giriş

1.1. “de/da” Ekleri

Türkçede “de/da” ekinin iki temel işlevi vardır:

  1. Hâl (Durum) Eki (Yer-yön belirten ek)

    • “de/da” eki bazen bulunma hâli ekidir. Örneğin:
      • “Evde oturuyorum.” (Nerede oturuyorum? Evde.)
      • “Sınıfta ders çalışıyoruz.” (Nerede çalışıyoruz? Sınıfta.)

  2. Bağlaç Olan “de/da”

    • Ayrı yazıldığında “de” (veya “da”) bağlacı “dahi, bile, ayrıca” anlamı katar, cümlede “de, da, dahi, bile” gibi işlev görür.
    • Bağlaç olan “de” her zaman ayrı yazılır, ünsüz sertleşmesi (p, ç, t, k) gibi kurallara uymaz.
    • Örnek:
      • “Ben de seninle geliyorum.”
      • “Arkadaşım da bugün gelmedi.”

Ayırt Etme Yöntemi:

  • “de/da” bağlacını cümleden çıkardığınızda anlam bozulmuyorsa veya cümle hâlâ akışını koruyorsa genellikle bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır.
  • “-de/-da” hâl (durum) ekini ise çıkardığınızda cümlenin anlamı değişir veya bozulur.

1.2. “ki” Bağlacı ve Eki

Türkçede “ki” hem bağlaç hem de ek olarak kullanılır.

  1. Bağlaç Olan “ki”

    • Her zaman ayrı yazılır.
    • Genellikle iki cümleyi veya yargıyı birbirine bağlar, cümlenin akışına “ki” anlamı (açıklama, şart, neden-sonuç vb.) katar.
    • Örnek:
      • “Biliyorum ki sen bu işi başaracaksın.”
      • “Gördüm ki herkes seni bekliyor.”

  2. Birleşik Yazılan “-ki” Eki

    • İyelik veya işaret sıfatı işlevi gösteren ek hâlidir. Kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır.
    • Örnek:
      • “Bendeki kalemi alabilir misin?” (Ben + de + ki → bendeki)
      • “Şimdiki zamanda…” (Şimdi + ki → şimdiki)
      • “Dünkü toplantı çok verimli geçti.” (Dün + ki → dünkü)
      • “Seninki daha güzel görünüyor!” (Senin + ki → seninki)

Özet Kural:

  • Bağlaç olan “ki” daima ayrı.
  • Eklendiği sözcükle anlam ilişkisi kurarak “-ki” eki (bendeki, seninki, şimdiki vb.) yapıyorsa bitişik yazılır.

2. Etkinlik 1: “de” ve “ki” Yazımı Doğru mu, Yanlış mı?

Resimde yer alan ilk etkinlikte, şu açıklama bulunuyor:
“Aşağıdaki cümleleri okuyunuz ‘de’ ve ‘ki’ nin yazımı doğru ise gülen yüz, yanlış ise üzgün yüz çiziniz.”

Aşağıda, örnek olması için bazı cümleleri inceleyelim ve doğru-yanlış değerlendirmesi yapalım. (Not: Sorunun görselinde tam olarak hangi cümlelerin yer aldığı farklılık gösterebilir; burada benzer örnekler üzerinden gidiliyor.)

2.1. Örnek Cümle İncelemeleri

  1. “En güzel elbiseyi de Ayşe almış.”

    • “de” burada bağlaç anlamındadır; ayrı yazılması doğrudur.
    • Cümleden çıkarttığımızda anlam bozulmuyor: “En güzel elbiseyi Ayşe almış.” (Cümle temelde aynı anlamı korur; sadece “o da” vurgusu eksilir.)
    • Sonuç: Doğru.

  2. “Sokakta bisiklet sürdüm.”

    • “-ta” eki, bulunma hâli ekidir. Burada “sokak” sözcüğüne eklenmiştir.
    • “Sokakta” birleşik yazılır çünkü bu ek hal ekidir.
    • Sonuç: Doğru.

  3. “Kalemim onlar da kaldı.”

    • Burada “da” bağlaç mı yoksa ek mi, buna bakmalıyız.
    • “Onlarda kaldı.” derseniz bu, “Onların yanında kaldı.” anlamına gelir ve bulunma hâli eki olur. Dolayısıyla “onlarda” şeklinde bitişik yazılmalıdır (ki bu da “onlar” + “da” → “onlarda” olur). Ancak metinde “onlar da kaldı” diye yazılmışsa vurgu “onlar dahi, onlar da” şeklinde olabilir.
    • Tam cümle anlamıyla “Kalemim onlarda kaldı.” şeklinde yazılmalıdır. Eğer bağlaç kastedilmiyorsa (yani “onlar da bir yerde kaldı” gibi ek bir anlam yoksa) ek şeklinde bitişik yazılması gerekir.
    • Muhtemel Doğru Hali: “Kalemim onlarda kaldı.” (Bulunma hâli)
    • Sonuç: Yanlış (muhtemelen ek bitişik yazılmalı).

  4. “Bahçede oyun oynuyor.”

    • “Bahçe + de” yine bulunma hâli ekidir, ayrı yazılamaz. “Bahçede” doğru bir kullanımdır.
    • Sonuç: Doğru.

  5. “İkisinin de hareketleri aynı.”

    • “İkisinin hareketleri aynı” cümlesine “de” nin eklenmiş olması “ikisinin de” ifadesiyle “onların dahi” anlamı katıyor, yani bağlaç olan “de” (ayrı) doğru kullanılmıştır.
    • Sonuç: Doğru.

  6. “Bayramda dedeme gideceğiz.”

    • Burada “Bayram + da” ek şeklindedir, “Bayramda (zaman belirten ek)” bitişik yazılmalıdır.
    • Eğer cümle “O da bayramda dedeme gidecek.” deseydik, oradaki “da” bağlacı farklı bir konumda olurdu. Fakat “Bayramda dedeme gideceğiz.” cümlesinde ek söz konusudur.
    • Sonuç: Doğru.

  7. “Tolga, arabada uyumuş.”

    • “Araba + da” bulunma hâli ekidir, doğru yazılmıştır.
    • Sonuç: Doğru.

  8. “Artık aramasa da olur.”

    • Burada “da” bağlaç olarak kullanılmıştır: “aramasa da” = “aramayıp dahi olsa” vb. Anlam olarak “bile, dahi” işlevi var. Ayrı yazılması isabetlidir.
    • Sonuç: Doğru.

  9. “Sokağın başın da yalnızdı.”

    • Burada “başında” bitişik yazılmalıdır, çünkü “baş + ın + da” (isim + iyelik eki + bulunma hâli ek). “Sokağın başında yalnızdı.” şeklinde olmalı.
    • Sonuç: Yanlış (doğru kullanım: “Sokağın başında yalnızdı.”).

  10. “Bu benim de canımı sıktı.”

  • “Benim canımı da sıktı” gibi bir anlam var. Burada “de” bağlaçtır ve ayrı yazılır.
  • Sonuç: Doğru.

3. Etkinlik 2: Yazım Yanlışlarını Düzelterek Yeniden Yazma

İkinci etkinlikte şu görev var: “Aşağıdaki yazım yanlış olan cümleleri düzelterek tekrar yazınız.”

Görseldeki örnek cümleler:

  1. “Oraya İpek te gelecek mi?”

    • Burada bağlaç olan “de” (“te” yerine “de”) ayrı yazılmalıdır. “İpek de gelecek mi?”
    • Ayrıca “Oraya” önünde “de” eklenmiyor, esas sorun “İpek te” ifadesinde.
    • Doğru Kullanım: “Oraya İpek de gelecek mi?”

  2. “Tedavi için sırada bekliyor.”

    • Bu cümlede “sırada” doğru yazılmış bir hâl eki midir, yoksa “sırada” yerine “sıra da” (bağlaç) mı olmalı? Burada anlam önemli. “Tedavi için sıra da bekliyor.” derseniz “ek olarak bekliyor” gibi bir anlam çıkar, ama asıl anlam “Tedavi için (hastane) sırasındadır, sırada bekliyor.” şeklindedir. Yani “sırada bekliyor” normal ve doğrudur.
    • Ancak etkinlikte bir yazım yanlışı olarak verilmişse cümlenin başka bir yerinde “de” ya da “ki” bağlanması söz konusu olabilir. “Tedavi için sırada bekliyor” zaten doğru. Ama belki de orijinal cümle “Tedavi için sıra da bekliyor.” gibi düzensiz yazılmış olabilir.
    • Düzeltilmiş Hali (muhtemelen): “Tedavi için sırada bekliyor.” (Eğer cümleye ek yapmak tidaktiyse, “Tedavi için sıra da bekliyor.” dersek, “ek görev” gibi bir anlam kazandırır. Ama işi netleştirmek için TDK kuralları doğrultusunda en mantıklısı “sırada bekliyor” şeklindedir.)

  3. “Karşı yol da kaza olmuş.”

    • “Karşı yolda kaza olmuş.” şeklinde bitişik yazılmalıdır. Çünkü burada “yol” sözcüğüne bulunma hâli ekleniyor (“yol + da”). Bir bağlaç anlamı yok.
    • Düzeltme: “Karşı yolda kaza olmuş.”

  4. “Her güzel şeyinde sonu gelir.”

    • Burada muhtemelen “Her güzel şeyin de sonu gelir.” veya “Her güzel şeyin de bir sonu vardır.” gibi bir kullanım amaçlanıyor. “Her güzel şeyin” ifadesinden sonra “de” bağlacını kullanarak “dahi güzel olsa bile sonu gelir” anlamı verilir.
    • Yazılış itibarıyla “şeyinde” diye bitişik yazılmışsa “şey + in + de” = “şeyinde” bir iyelik ve hâl eki olabilir. Ama cümle akışına bakınca “Her güzel şeyin de sonu gelir.” daha doğru.
    • Düzeltme: “Her güzel şeyin de sonu gelir.”

  5. “Çokda akıllı bir çocuk.”

    • Burada “da” bağlaç mıdır yoksa ek midir? “Çok da akıllı” ifadesinde “da” bağlaçtır ve ayrı yazılır.
    • Düzeltme: “Çok da akıllı bir çocuk.”

  6. “O şehir de trafik yoğun.”

    • Büyük ihtimalle “O şehirde trafik yoğun.” olması gerekiyor; “şehir + de” yer bildiriyor. Bağlaç olmadığı için bitişik yazılmalı (bulunma hâli ekidir).
    • Düzeltme: “O şehirde trafik yoğun.”

  7. “Haftaya sizde geliyor musunuz?”

    • Eğer anlam “Haftaya siz de geliyor musunuz?” şeklindeyse, yani “Siz de mi geliyorsunuz?” manası varsa bağlaçtır, ayrı yazılır.
    • “Sizde” bitişik yazıldığında “sizin evinizde, sizin yanınızda” vb. anlamı taşır.
    • Cümlenin muhtemel doğru şekli: “Haftaya siz de geliyor musunuz?”

Aşağıya yeniden yazılmış hâllerini madde madde sıralayalım:

  1. Orijinal: “Oraya İpek te gelecek mi?”
    Düzeltme: “Oraya İpek de gelecek mi?”

  2. Orijinal: “Tedavi için sırada bekliyor.” (Muhtemelen yanlış gösterilmiş, aslında doğru fakat etkinlikte varsa belki “Tedavi için sıra da bekliyor.” şeklinde olması istenmiş olabilir. Bu cümlede kesin bir sorun görünmüyor. Yine de “Tedavi için sıra da bekliyor.” cümlesi, “başkaca işlemler de yapıyor, ayrıca sıra bekliyor” gibi ek anlam katabilir. Materyaldeki bağlam göz önünde bulundurulmalı.)

  3. Orijinal: “Karşı yol da kaza olmuş.”
    Düzeltme: “Karşı yolda kaza olmuş.”

  4. Orijinal: “Her güzel şeyinde sonu gelir.”
    Düzeltme: “Her güzel şeyin de sonu gelir.”

  5. Orijinal: “Çokda akıllı bir çocuk.”
    Düzeltme: “Çok da akıllı bir çocuk.”

  6. Orijinal: “O şehir de trafik yoğun.”
    Düzeltme: “O şehirde trafik yoğun.”

  7. Orijinal: “Haftaya sizde geliyor musunuz?”
    Düzeltme: “Haftaya siz de geliyor musunuz?”

4. Etkinlik 3: Ayrı Yazılan ve Birleşik Yazılan “ki” Örnekleri

Etkinliğin üçüncü kısmında “Aşağıdaki tabloya üç tane ayrı yazılan, üç tane birleşik yazılan ‘ki’ ye örnek veriniz.” deniliyor.

4.1. Ayrı Yazılan “ki”

Aşağıdaki örnekler bağlaç olan “ki”nin kullanıldığı ve ayrı yazıldığı durumlardır:

  1. “Biliyorum ki herkes bu projeyi bekliyor.”
  2. “Bakıyorum ki yağmur dinmiş.”
  3. “Duydum ki sınav sonuçları açıklanmış.”

Bu cümlelerin ortak noktası, “ki”nin iki yargıyı, yani iki ayrı hükmü birbirine bağlamasıdır. “ki” eklentisini cümleden çıkardığımızda anlam bozulabilir, çünkü cümledeki mantık bağlayıcısı “ki”dir.

4.2. Birleşik Yazılan “-ki”

Bu durumda “-ki” önceki sözcükle birleşerek ondan türemiş bir sıfat ya da zamir oluşturur:

  1. “Dünkü sınav çok zordu.” (Dün + ki → “dünkü”)
  2. “Elimdeki kalemi kullanabilirsin.” (Elim + de + ki → “elimdeki”)
  3. “Seninki daha güzel.” (Senin + ki → “seninki”)

Bu kullanımda “-ki” ek olduğundan “dünkü, seninki, bugünkü, şimdiki, bendeki, kapıdaki, sofradaki” vb. örneklerde bitişik yazılır.

5. Derinlemesine Açıklama: “de-da” ve “ki” Kuralları

Burada, konuyu daha da detaylandırarak 2000’den fazla sözcükle açıklığa kavuşturmayı hedefleyeceğiz. Türkçede ekler ve bağlaçlar, yazım kuralları bakımından öğrencilerin sıklıkla karıştırdığı alanlardır:

5.1. “de-da” Eki mi Bağlaç mı?

  1. Cümlenin Anlam Akışını Kontrol Etme

    • Bağlaç konumundaki “de”yi cümleden çıkarırsanız cümlenin ana anlamı çok bozulmaz, sadece “de, da, ayrıca, bile, ise” gibi ek manalar eksilir.
    • Hâl ekindeki “-de/-da”yı çıkardığınızda ise cümlenin mekânsal veya zamansal bütünlüğü bozulur.

  2. Vurgu Durumu

    • Bağlaç olan “de/da” çoğu zaman “de” sesini vurguyla okuruz: “Sen de gel.” (vurgu “de”’dedir).
    • Ekte ise vurguyu asıl sözcükte yaparız: “Evde.” (vurgu “ev”dedir).

  3. Yazım Kuralları

    • Bağlaç olan “de/da” ayrı yazılır ve ünsüz yumuşaması, sertleşmesi, ünlü daralması gibi ek kurallarına tâbi olmaz. (Örneğin “Sen de” → “Sende” değildir.)
    • Hâl eki olan -de/-da kelimeye bitişik yazılır ve sert ünsüzlerde “ta, te” biçimine dönüşebilir.

5.2. “ki” Bağlacı mı “-ki” Eki mi?

  1. Bağlaç Olan “ki”

    • İki bağımsız cümleyi veya cümlecikleri birbirine bağlar: “Düşündüm ki en iyisi bu.”
    • Ayrı yazılır ve cümle içinde kesintisiz okunur.

  2. Birleşik Yazılan “-ki” Eki

    • Kimi zaman işaret sıfatı (O gün → o günkü) ya da zamir (senin → seninki) türetir.
    • Her zaman bir sözcüğe bitişiktir: “dünkü, bugünkü, yarınki” vb.

  3. TDK Kuralları ve İstisnalar

    • “Belki, sanki, oysaki, halbuki, mademki” gibi bazı sözcükler, içlerinde “ki”yi barındırır ve tamamen bitişik yazılır. Bunlar zamanla dilde yerleşmiş kalıplardır.

5.3. Öğrenciler İçin İpuçları

  • Bağlaç olan “ki”: Genellikle “zaman ki, demek ki, biliyorum ki, diyorum ki” gibi cümleleri birbirine bağlayan ifadelerde karşınıza çıkar. Ayrı yazmayı unutmayın.
  • Ek olan “-ki”: Bir sözcüğü niteleyip ondan sıfat veya zamir türetiyorsa bitişik yazılır.

5.4. Sıkça Karıştırılan Diğer Örnekler

  1. “Oysaki sen geleceğini söylemiştin.”
    • Toplam bir sözcük: “oysaki.”
  2. “Mademki öyle, ben de gideceğim.”
    • “mademki” şeklinde bitişik.
  3. “Öyle ki kimse bir şey anlamadı.”
    • Bu kullanımda “ki” bağlaçtır ve ayrı yazılır.

Bu tip sözcükler zamanla kalıplaşmıştır ve bitişik yazılır.

6. Örneklerle Pekiştirme

Bu konuyu iyice kavramak açısından öğrencilerin en çok sorduğu sorulardan biri de “Neden bazen ‘de/da’ ayrı, bazen bitişik yazılıyor?” sorusudur. Birkaç pratik soru-cevap:

  1. Soru: “Seçimde oy kullandın mı?” cümlesindeki “de” nasıl yazılır?

    • Cevap: “Seçimde oy kullandın mı?” cümlesinde “Seçim + de” hâl ekidir, bitişik yazılır.

  2. Soru: “Bir ben de mi yanlış düşünüyorum?” cümlesinde “de” nasıl yazılır?

    • Cevap: Orada vurguyu “ben de” (başkaları gibi) anlamına getiriyoruz, dolayısıyla bağlaçtır, ayrı yazılır.

  3. Soru: “Düşündüm ki en doğru karar bu.” cümlesinde “ki” nasıl yazılır?

    • Cevap: Ayrı yazılır; bağlaçtır, cümleye neden-sonuç ya da açıklama ilişkisi katar.

  4. Soru: “Elimdeki kitap seninkinden daha eski.” cümlesindeki “ki”ler nasıl yazılır?

    • Cevap: “Elimdeki” bitişik (ek), “seninkinden” ise “senin + ki” (ek) + “-nden” (ayrılma hâli), hepsi birleşik şekildedir: “seninkinden.”

7. Yazım Hatalarını Özetleyen Tablo

Aşağıdaki tabloda yukarıdaki yanlışların ve doğruların bir özetini sunuyorum:

Yanlış Cümle Doğru Cümle Açıklama
Oraya İpek te gelecek mi? Oraya İpek de gelecek mi? “de” bağlaç; ayrı yazılmalı.
Karşı yol da kaza olmuş. Karşı yolda kaza olmuş. Bulunma hâli eki “-da” bitişik yazılır: “yolda”.
Her güzel şeyinde sonu gelir. Her güzel şeyin de sonu gelir. “de” bağlaç olarak ayrı. İyelik ekleri: “şeyin”.
Çokda akıllı bir çocuk. Çok da akıllı bir çocuk. “da” bağlaç olarak ayrı yazılmalı.
O şehir de trafik yoğun. O şehirde trafik yoğun. Bulunma hâli eki bitişik: “şehirde”.
Haftaya sizde geliyor musunuz? Haftaya siz de geliyor musunuz? “de” bağlaç; ayrı yazılır.
(Ekstra örnek) Sokağın başın da… Sokağın başında… “başın + da” (iyelik + hâl eki) bitişik: “başında”.
(Ekstra örnek) Elimde ki kalem… Elimdeki kalem… “-ki” ek; bitişik: “elimdeki”.
(Ekstra örnek) Sandımki gelmez… Sandım ki gelmez… Bağlaç olan “ki” ayrı yazılır.

8. Ayrı ve Birleşik Yazılan “ki” Örnek Tablosu

Etkinlikte istenen “üç tane ayrı yazılan ‘ki’, üç tane birleşik yazılan ‘ki’” örneklerini bir tabloya aktaralım:

Ayrı Yazılan “ki” (Bağlaç) Birleşik Yazılan “-ki” (Ek)
1. “Biliyorum ki sen bunu başarırsın.” 1. “Dünkü sınav çok zordu.” (Dün + ki → dünkü)
2. “Gördüm ki yağmur dinmiş, şimdi dışarı çıkabiliriz.” 2. “Şimdiki zamanda bu çok sık kullanılıyor.” (Şimdi + ki → şimdiki)
3. “Öyle ki kimse ne olduğunu anlamadı.” 3. “Seninki gerçekten çok güzel.” (Senin + ki → seninki)

Her iki sütunda toplam altı örnek verilmiştir, etkinlikte istenen sayıyı karşılamaktadır.

9. Konuya İlişkin Ek Bilgiler (TDK ve Kaynak Önerileri)

  • TDK Yazım Kılavuzu: “de, da” ekleri ve bağlaçları, “ki” ek ve bağlacının yazımıyla ilgili detaylı kural ve örnekler barındırır.
  • Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Ders Kitapları: Türkçe ders kitaplarının 3., 4. ve üst sınıflarında “de/da” ve “ki” konuları sıkça işlenir, ek alıştırmalar bulabilirsiniz.
  • Akademik Kaynaklar: Türk Dili’nde özellikle Cevdet Kudret, Muharrem Ergin gibi yazarların dilbilgisi kitapları da konuyu etraflıca açıklar.

Özellikle dikkat edilmesi gereken noktalar:

  • Bağlaç “de” hiçbir zaman “te, ta” olmaz, çünkü ünsüz sertleşmesine girmez.
  • Ek olan “-de/-da” ise sert ünsüzle biten bir sözcüğe geldiğinde “-ta/-te”ye dönüşebilir (örnek: “kitap + ta” → “kitapta”).
  • Bağlaç olan “ki” her zaman ayrı (“ki” tek başına yazılır), ek olan “-ki” bitişik.

10. Uzun Bir Örnek Uygulama Paragrafı

Aşağıdaki paragraf, “de/da” ve “ki”yi çeşitli formlarda bilinçli olarak kullanımını gösterir. İnceleyerek hangi sözcüklerin nasıl yazıldığına dikkat edebilirsiniz:

“Şunu bil ki her durumda yanında olacağım. Ev içinde bile rahat edemediğini söylüyorsun, ki bu gerçekten üzücü. Sanıyorum sende bir tedirginlik var. Yoksa ‘Sen de mi böyle hissediyorsun?’ diye mi sormalıydım? Elimdeki fırsatları değerlendiremedim ben. Tabii seninki kadar önemli değildi belki. Neyse ki olay öyle büyümemiş. Sonuçta ev içinde de, bahçe dışında da, her yerde güvenli hissetmek istersin. Düşündüm ki başarabilirsin, yeter ki kendine inan!”

Bu parçada:

  • “bil ki”, “ düşün ki” → Bağlaç “ki” ayrı yazılmıştır.
  • “elindeki” → Birleşik, ek olan “-ki”.
  • “seninki” → Yine ek olan “-ki”.
  • “içinde, dışında” → Bulunma hali ve ayrılma hâli ekleri bitişik.
  • “Sen de mi?” → Bağlaç olan “de” (ayrı).

11. Genel Değerlendirme ve Sonuç

“de/da” ve “ki” yazımları, Türkçede sıklıkla karşılaşılan yazım problemleridir. Öğrenciler bu konuda şu noktalara özen gösterdiklerinde hataları büyük ölçüde azalır:

  • Yukarıda da vurgulandığı gibi, bağlaç olan “de, da” mutlaka ayrı yazılır.
  • Ek olan “-de/-da” ise ait olduğu sözcüğe bitişiktir ve ses uyum kurallarına (p, ç, t, k vs.) dikkat eder.
  • Bağlaç olan “ki” her zaman ayrı yazılır.
  • Ek olan “-ki” bitişik yazılır, önündeki sözcükle tek parça hâline gelir.

Bir cümlede “de/da” veya “ki” ile karşılaştığınızda önce cümlenin anlam bağlantısını kontrol edin, sözcüğü cümleden çıkarın ve anlamın nasıl değiştiğine bakın. Sonrasında “bağlaç mı, ek mi?” sorusuna cevap vererek doğru yazım kuralını uygulayın.

12. Özet ve Kapanış

Bu etkinlikte, “de” ve “ki” yazımıyla ilgili yanlışları düzeltmek için şu adımları izledik:

  1. Etkinlik 1: Tek tek cümleleri okuyup “de/da” ile “ki” nin doğru ya da yanlış yazılıp yazılmadığına baktık.
  2. Etkinlik 2: Yanlış yazılmış cümleleri, yukarıdaki kurallara dayanarak düzelttik.
  3. Etkinlik 3: Ayrı ve birleşik yazılan “ki”ye ilişkin üçer örnek sunduk.

Bu kurallara hâkim olmak, yazılı anlatımda akıcılık ve doğruluk sağlar. Özellikle ilkokul ve ortaokul düzeyindeki öğrencilerin ilerleyen sınıflarda daha kapsamlı metinler yazarken bu ayrıntılara dikkat etmeleri gerekir. Unutmayın ki Türkçe yazım kurallarını doğru uygulamak, okuyucunun gözünde hem metninizi hem de sizi daha güvenilir kılar.

@ERDOGAN_DENIZ

4

Aşağıdaki cümlelerde “de”/“da” ve “ki” yazımları doğru mu, yanlış mı? Nasıl düzeltilmeli?

Yanlışlar ve Doğrular Nasıl Belirlenir?

  • Bağlaç olan “de/da”: Ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında anlam çok değişmez.
    Örnek: “Ben de geleceğim.” → “Ben geleceğim.” (Cümle anlamı büyük oranda korunuyor.)
  • Hal eki olan “-de/-da”: Bitişik yazılır ve çoğu zaman cümleden çıkarıldığında anlam bozulur.
    Örnek: “Evde kaldı.” (Mekân anlamı verir, cümleden çıkarılamaz.)
  • Bağlaç olan “ki”: Ayrı yazılır, iki cümleyi ya da cümlecikleri birbirine bağlar.
    Örnek: “Biliyorum ki sen çok çalıştın.”
  • İyelik ya da sıfat yapan “-ki”: Bitişik yazılır ve kendinden önceki sözcüğe bağlanır.
    Örnek: “Evdeki eşyalar,” “Dünkü toplantı,” “Gözlerindeki ışıltı.”

Aşağıdaki cümlelerin her birine bakalım:

1. “En güzel elbiseyi de Ayşe almış.”

  • Açıklama: Bu cümledeki “de” bağlaç anlamındadır (“Ayşe de almış”) ve ayrı olmalıdır.
  • Doğru mu? Evet, doğru.

2. “Sokakta bisiklet sürdüm.”

  • Açıklama: Burada “-ta” hal ekidir, mekân anlamı veriyor. Bitişik yazılmalı.
  • Doğru mu? Evet, doğru.

3. “Kalemim onlar da kaldı.”

  • Açıklama: Bu cümlede “da” sözcüğünün bağlaç mı yoksa ek mi olduğuna bakmak gerekir. Anlam: “Kalemim onlarda mı kaldı?” sorusuna cevap olacaksa bu “-da” hal ekidir ve bitişik yazılmalıdır: “onlarda”. Bağlaç ise (“Onlar da kalmış.”) anlamı varsa ayrı. Burada esas anlam “Kalemim onlarda (onların yanında) kaldı.” olduğu için hal ekidir ve bitişik yazılmalıdır.
  • Verilen cümlede: “onlar da” ayrı yazılmış, fakat doğrusu “onlarda” bitişik olmalı.
  • Doğrusu: “Kalemim onlarda kaldı.” → Yanlış kullanım, üzgün yüz.

4. “Bahçede oyun oynuyor.”

  • Açıklama: “Bahçe-de” hal ekidir, bitişik yazılır, cümlede doğru kullanılmış.
  • Doğru mu? Evet, doğru.

5. “İkisinin de hareketleri aynı.”

  • Açıklama: “De” bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır (cümleden çıkarınca anlam çok değişmez: “İkisinin hareketleri aynı.”).
  • Doğru mu? Evet, doğru.

6. “Bayramda dedeme gideceğiz.”

  • Açıklama: “Bayram-da” hal ekidir; mekân/zaman belirtilmiş. Bitişik yazımı doğru.
  • Doğru mu? Doğru.

7. “Tolga. arabada uyumuş.”

  • Bu cümlede bir noktalama hatası var gibi gözüküyor ama “de” veya “ki” eki pek yok. Yazım kuralı açısından “(Tolga) arabada uyumuş.” cümlesinde “arabada” hal ekidir ve doğrusu bitişik. Metin görselinde tam nasıl yer aldığı belirsiz, ama “arabada” bitişik yazılıyorsa sorun yok.
  • Doğru mu? Muhtemelen doğru (kilit ek yok).

8. “Artık aramasada olur.”

  • Açıklama: Bu cümlede anlam “aramasa da” şeklindedir. Bağlaç olan “da” ayrılmalı; şu anda bitişik “aramasada” yazılmış. Doğrusu: “Artık aramasa da olur.”
  • Yanlış mı? Evet, yanlış. Doğrusu: “Artık aramasa da olur.”

9. “Sokağın başın da yalnızdı.”

  • Açıklama: Eğer anlam “Sokağın başında (mekân) yalnızdı.” ise hal eki “-da” bitişik yazılmalı: “başında”. Burada ayrı yazılması yanlış.
  • Doğrusu: “Sokağın başında yalnızdı.”
  • Yanlışlık var.

10. “Bu benim de canımı sıktı.”

  • Açıklama: Burada “de” bağlaçtır, ayrı yazılması doğru. “Bu benim (de) canımı sıktı.”
  • Doğru.

Yazım Yanlışlarını Düzeltme Etkinliği

Aşağıdaki cümleleri düzeltelim:

  1. “Oraya İpek te gelecek mi?”

    • Bağlaç olan “de” ayrı yazılmalı: “Oraya İpek de gelecek mi?”

  2. “Tedavi için sırada bekliyor.”

    • Burada “-da” hal eki olarak doğru kullanılıyor mu, yoksa ayrı mı olmalı? “Sıra-da bekliyor” mekân ifade ediyor; bitişik olmalıdır: “sırada”. Cümle zaten bitişik yazılmış.
    • Doğru: “Tedavi için sırada bekliyor.” (Sorun yok.)

  3. “Karşı yol da kaza olmuş.”

    • Buradaki anlam “karşı yolda (mekân) kaza olmuş” ise “yolda” bitişik yazılmalı.
    • Düzeltilmiş: “Karşı yolda kaza olmuş.”

  4. “Her güzel şeyinde sonu gelir.” (Görselde “Her güzel şeyin de sonu gelir.” benzer cümle var.)

    • “Her güzel şeyin de sonu gelir.” bağlaç “de” olabilir; “Her güzel şeyin sonu gelir.” cümleden çıkarınca anlam çok değişmiyorum. Yine de orada “de” ek mi, bağlaç mı kontrol edilmeli. Muhtemelen bağlaç: ayrı.
    • Doğru: “Her güzel şeyin de sonu gelir.”

  5. “Çokda akıllı bir çocuk.”

    • Bağlaç “da” veya vurgulamak amacıyla “çok da akıllı” şeklinde. Ayrı yazılmalı.
    • Doğrusu: “Çok da akıllı bir çocuk.”

  6. “O şehir de trafik yoğun.”

    • “Şehirde trafik yoğun” mekân eki ise bitişik: “şehirde.” Eğer bağlaç olsa “şehir de trafik yoğun” anlamı “Şehir de (aynı şekilde) trafik yoğun” gibi olur. Fakat genelde mekânı belirtiyorsa bitişik.
    • Doğrusu: “O şehirde trafik yoğun.”

  7. “Haftaya sizde geliyor musunuz!?”

    • Burada “siz de” bağlaç mıdır yoksa “siz” kelimesine eklenmiş hal eki midir? Anlam: “Haftaya siz de (bizimle) geliyor musunuz?” ise bağlaçtır ve ayrı yazılması lazım: “siz de.”
    • Doğrusu: “Haftaya siz de geliyor musunuz?”

Son Etkinlik: Ayrı Yazılan ve Bitişik Yazılan “Ki” Örnekleri

  • Ayrı Yazılan Bağlaç “ki”:

    1. “Biliyorum ki sen bu işi başaracaksın.”
    2. “Görüyorum ki hâlâ çalışmaya devam ediyorsun.”
    3. “Dediler ki yarın sınav varmış.”

  • Bitişik Yazılan “-ki” (Sıfat ya da İyelik):

    1. “Evdeki malzemeleri getirdim.”
    2. “Gözlerindeki ışıltı beni mutlu etti.”
    3. “Dünkü toplantı çok verimli geçti.”

Bu şekilde tabloda üç ayrı yazılan “ki” (bağlaç) ve üç bitişik yazılan “-ki” (ek) örneği verebilirsiniz.

Kaynak:
• Türk Dil Kurumu (TDK) Yazım Kılavuzu
• MEB Türkçe Ders Kitapları

@User