tevatür ne demek
Tevatür ne demek?
Cevap:
Tevatür, Türkçede genel olarak “bir haberin veya bilginin ağızdan ağıza dolaşarak yayılması, bu haberin doğruluğu ya da yanlışlığına dair kuvvetli bir kanaat oluşması” anlamına gelir. Arapça kökten gelen ve “devamlı haber alma, peş peşe nakledilme” manalarını içeren bu sözcük, özellikle Osmanlıca ve klasik İslami literatürde “bir bilginin yalan olma ihtimalini ortadan kaldıracak kadar çok kişi tarafından aktarılmış olması” ifadesiyle öne çıkar. Dolayısıyla “tevâtür” düzeyinde olan bir bilgi, şüpheye mahal vermeyecek kadar çok kaynaktan doğrulanarak yayıldığını anlatır.
Aşağıdaki bölümlerde tevatürü hem dilsel hem de sosyo-kültürel yönleriyle derinlemesine ele alacağız.
İçindekiler
- Tevatürün Kökeni ve Tanımı
- Tevatürün Dini ve Edebî Kullanımı
- Gündelik Hayatta Tevatür
- Tevatür ve Dedikodu Arasındaki Fark
- Örnek Cümleler
- Özet Tablo
- Kısa Özet
1. Tevatürün Kökeni ve Tanımı
- Köken: “Tevâtür” kelimesi, Arapça “vatara” (peş peşe gelmek, devamlılık göstermek) fiilinden türemiştir. Türkçeye Osmanlı döneminde girdiği düşünülmektedir.
- Tanım: Bir bilginin veya haberin çok sayıda farklı kaynaktan benzer şekilde gelmesi ve bunun sonucunda o bilginin doğruluğuna yönelik güçlü bir inanç oluşması anlamına gelir.
Bu tanım, çoğunlukla doğrulama ihtiyacı duyduğumuz haberler için kullanılsa da, kimi zaman yanlış bilgilerin de pek çok kişi tarafından yinelenmesinden ötürü “tevatür” olarak anıldığı görülür.
2. Tevatürün Dini ve Edebî Kullanımı
-
İslamî Literatürde Tevatür:
- Hadis ilminde “mütevatir hadis” diye bilinen bir kavram vardır. Bu, bir hadisin son derece fazla sahabe veya ravi tarafından nakledilmesi sonucu yalan olamayacak kadar güçlü bir doğruluk payına sahip olduğunu gösterir.
- İslam düşüncesinde, “Kur’an-ı Kerim’in metnin bütünlüğünü tevatür yoluyla koruduğu” ifade edilir. Yani Kur’an’ın nesilden nesile aktarılması, hatalar çoğalmadan devam etmiştir.
-
Klasik Edebî Metinlerde Tevatür:
- Eski metin veya eserlerde, “tevatüren rivayet olundu ki…” şeklinde başlayan cümlelerle sıkça karşılaşılır. Bu ifade, “çok kişinin söylediği veya aktardığına göre…” anlamına gelir.
- Tarih, menkıbe, efsane veya destanlarda da tevatür kaynağına sahip anlatımlar sıklıkla yer alır ve genel kabul görür.
3. Gündelik Hayatta Tevatür
Günümüzde tevatür kelimesi, çoğunlukla “kulaktan kulağa yayılmış haber” veya “genel söylem” anlamında kullanılabilmektedir. Örneğin:
- Bir şehir efsanesi halinde yayılan söylentiler.
- Sosyal medya aracılığıyla hızla yayılan ve doğruluğu belli olmayan bilgiler.
- Bir işe dair çokça dillendirilen, ancak resmen teyit edilmemiş iddialar.
Bu tür durumlarda, haberin kaynağı belirsiz olsa bile, çok sayıda insan tarafından paylaşıldığı için “tevatür” kelimesiyle ifade edilir.
4. Tevatür ve Dedikodu Arasındaki Fark
- Dedikodu (Gıybet): Genellikle belli bir kişi veya olay hakkında, doğruluğu şüpheli, abartı veya gizli bilgilerin arkadan konuşulmasıdır.
- Tevatür: Daha çok “yaygın haber” niteliği taşır ve çoğu kez kaynağı farklı yerlerden doğrulanan veya en azından çok kişinin aktardığı bilgilerle ilgilidir.
Özetle, tevatür bir haberi çok sayıda kişinin aktarması sayesinde “güvenilir” veya “en azından genel kabul görmüş” bir imaj yaratır. Dedikodu ise daha çok özel bilgilere, kişisel anlatımlara veya asılsız söylentilere dayanır.
5. Örnek Cümleler
- “Bu konunun doğruluğu hakkında tevatür var, birçok kişi aynı şeyi söylüyor.”
- “Eski kitaplarda tevatür halinde aktarılmış rivayetler bulunuyor.”
- “Şehirde tevatür hâline gelen söylentilere göre, o bina aslında çok daha eskiymiş.”
6. Özet Tablo
| Kavram | Tanım | Örnek |
|---|---|---|
| Kelime Kökeni | Arapça “vatara” fiilinden, “peş peşe gelmek, süreklilik” | Osmanlıcadan günümüze “tevatür” |
| Dini Kullanım | İslami literatürde, bir bilginin çok sayıda ravi tarafından nakledilmesi (mütevatir hadis) | Çok sayıda sahabe tarafından aynı hadisin aktarılması |
| Edebî Kullanım | Klasik metinlerde, “çok kişi tarafından aktarılmış” anlamıyla “rivayet olundu” ifadesi | Eski tarih kitaplarında “tevatüren rivayet olundu ki…” cümlesi |
| Gündelik Kullanım | Kulaktan kulağa yayılan, herkes tarafından duyulan veya konuşulan ancak kaynağı tam olarak belli olmayan haber | Sosyal medyadaki söylentiler, şehir efsaneleri |
| Dedikodu ile Farkı | Dedikodu genellikle özel, kişi hakkında asılsız veya gizli bilgilere dayanırken tevatür çok kişinin bildiği haber | Bir kişi hakkındaki söylentiler (dedikodu) vs. Bir olay hakkında gösterilen ortak anlatı (tevatür) |
7. Kısa Özet
- Tevatür kelimesi, “peş peşe gelmek, çeşitlilik içinde aynı haberi aktararak doğrulamak” kökenine sahiptir.
- Dini literatürde, bilhassa İslam kültüründe, “mütevatir hadis” kavramı “doğruluğu şüphe götürmeyecek kadar çok kanalla aktarılan hadis” anlamına gelir.
- Günümüzde ise genellikle yaygın söylenti, birçok kişinin birbirinden habersiz biçimde aktardığı haber veya ortak kanı anlamında kullanılır.
- Dedikodu veya gıybet ile farkı, tevatürün daha genel, pek çok kaynağın benzer şekilde dile getirmesiyle ortaya çıkmasıdır. Ancak yine de tevatür her daim doğru olacak diye bir kural yoktur; doğruluğuna insanları inandıran unsur, farklı kanallarda benzer iddiaların yer almasıdır.
Özetle, tevatür ‘anıtsal’ derecede herkesin dilinde olan, çoğu kere kaynağı pek sorgulanmayan, ama çok kişi tarafından dile getirildiği için yaygın kabule ulaşmış haberdir.