Soruda Kullanılan Düşünceyi Geliştirme Yolları ve Analizi
Soru İncelemesi
Metinde bir Şaman öğretisi anlatılıyor:
“Doğada hiçbir şey kendisi için yaşamaz…” ifadeleri ile bir doğa felsefesi aktarılmıştır. Şaman anlayışına göre doğadaki her varlığın, başka varlıkların yaşamını desteklemek üzere bir işlevi vardır. Örneğin:
- Ağaçlar kendi meyvesini yemez.
- Nehirler kendi suyunu içmez.
- Çiçekler kendisi için kokmaz.
- Toprak kendisi için doğurmaz.
- Rüzgâr kendisi için esmez.
Sonuç olarak insanın da diğer her şey gibi başkalarına fayda sağladığı vurgulanırken, bireyselleşme ve bütünleşme arasındaki bağlantıyı ifade eden “Ben, biz olduğumuz zaman ben olurum. Ben, ben olduğum için sen, sensin.” gibi bir düşünce aktarılmıştır.
Sorunun Ana Konusu
Soru şunu soruyor: Bu metinde aşağıdaki düşünceyi geliştirme yollarından hangileri kullanılmıştır?
Seçenekler:
A) Örneklendirme - Karşılaştırma
B) Benzetme - Tanımlama
C) Karşılaştırma - Tanımlama
D) Benzetme - Örneklendirme
Metinde Kullanılan Düşünceyi Geliştirme Yolları
Metni dikkatlice analiz ettiğimizde, aşağıdaki teknikleri görebiliriz:
-
Örneklendirme:
Metinde verilen örnekler, doğadaki her varlığın başka varlıklara hizmet ettiğini açıklıyor. Örnekler:- Ağaçlar kendi meyvesini yemez.
- Nehirler kendi suyunu içmez.
- Çiçekler kendisi için kokmaz vb.
Bunlar açıkça örneklendirme tekniği ile düşünceyi geliştirme yöntemidir.
-
Benzetme:
Şaman anlayışında insanın bireyselliği ve topluma katkısı birbiriyle bağlantılandırılarak “Ben, biz olduğumuz zaman ben olurum” şeklinde bir benzetme yapılmıştır. İnsanın birey olarak varoluşu, başka bireylerle bütünleşmesinde ifade edilmiştir.
Doğru Cevap
Metinde kullanılan düşünceyi geliştirme yolları:
D) Benzetme – Örneklendirme.
Ek Açıklamalar
- Tanımlama ve karşılaştırma teknikleri metinde dominant olarak kullanılmamış. Tanımlama bir kavramın olduğu gibi açıklanmasını gerektirir, ancak burada açıklanan bir kavram yerine karakteristik örnekler ve benzetmeler yapılmıştır.
- Karşılaştırma iki şeyin benzerlik ve farklarına odaklanır; metinde bu yöntemin izleri bulunmuyor.
Bu metinde aşağıdaki düşünceyi geliştirme yollarından hangileri kullanılmıştır?
Cevap:
Metinde doğadaki varlıklar (ağaçlar, nehirler, rüzgâr, bulutlar vb.) hakkında somut örnekler verilerek insanın doğadan ayrılan bireysel yönüne vurgu yapılmıştır. Aynı zamanda doğadaki varlıkların insana göre daha özverili ve dengeli olduğu belirtilerek doğadaki yaşamla insanın yaşam biçimi arasında karşılaştırma yapılmaktadır. Bu nedenle metinde “Örneklendirme” ve “Karşılaştırma” düşünceyi geliştirme yolları kullanılmıştır.
Doğru cevap: A) Örneklendirme – Karşılaştırma.
Bu metinde hangi düşünceyi geliştirme yolları kullanılmıştır?
Cevap:
Bu alıntıda örneklendirme ve karşılaştırma yöntemlerine başvurulduğu görülmektedir. Yani doğru seçenek büyük olasılıkla A) Örneklerndirme – Karşılaştırma şeklindedir.
Aşağıdaki başlıklar ve açıklamalar, metni adım adım inceleyerek bu sonuca nasıl ulaştığımızı anlatmaktadır.
İçindekiler
- Soruya Genel Bakış
- Düşünceyi Geliştirme Yolları Nedir?
- Örneklerndirme ve Karşılaştırma Tanımları
- Benzetme ve Tanımlama Tanımları
- Metnin Ayrıntılı İncelenmesi
- Tablo: Düşünceyi Geliştirme Yöntemlerinin Karşılaştırılması
- Neden “Örneklerndirme + Karşılaştırma”?
- Yanlış Seçeneklerin Kısa Değerlendirmesi
- Adım Adım Analiz
- Özet Tablo ve Derinlemesine Yorum
- Sık Karıştırılan Noktalar
- Kısa Bir Örnek Analiz Örneği
- Sonuç ve Genel Değerlendirme
- 2000 Kelimeyi Aşan Detaylı İnceleme Metni
- Kısa Özet
1. Soruya Genel Bakış
Soru, sekizinci sınıf düzeyindeki bir Türkçe dersi “Gelişim Değerlendirme” testinden alınmış görünmektedir. Metinde bir Şaman öğretisi anlatılmakta; bu öğretiye göre “Doğada hiçbir şey kendisi için yaşamaz” denilerek ağaçların, çiçeklerin, rüzgârın ve bulutların örnek verilmesi söz konusudur. Daha sonra, eski çağlarda bu bütünlüğün genel bir anlayış olduğu, ama zamanla insanın değişerek daha bireysel bir varlık hâline geldiği belirtilmektedir.
Sorunun temel hedefi:
• Bu parçadaki düşünce geliştirme yollarını tespit etmek.
• Verilen seçenekler (A) Örneklerndirme – Karşılaştırma, (B) Benzetme – Tanımlama, (C) Karşılaştırma – Tanımlama ve (D) Benzetme – Örneklerndirme arasından doğru seçeneği bulmak.
2. Düşünceyi Geliştirme Yolları Nedir?
Bir metini ya da anlatımı güçlü kılmak için kullanılan yöntemlere “düşünceyi geliştirme yolları” adı verilir. Yazar veya konuşmacı, fikirlerini açıklarken bu yollar sayesinde metnini/anlatısını daha anlaşılır ve inandırıcı hâle getirir. En yaygın yöntemler şunlardır:
- Örneklerndirme
- Karşılaştırma
- Tanımlama
- Benzetme
- Tanık Gösterme
- Sayısal Verilerden Yararlanma
- Alıntılama
Soruda karşımıza çıkan yöntemler ise Örneklerndirme, Karşılaştırma, Benzetme ve Tanımlama. Aşağıdaki bölümlerde kısaca bu kavramları tanımlayacağız.
3. Örneklerndirme ve Karşılaştırma Tanımları
Örneklerndirme
Örnek vererek düşüncenin somutlaştırılması ve anlatılmak istenenin pekiştirilmesi demektir. Yazar, anlattığı konuya ilişkin gerçek veya kurgusal örnekler sunar. Bu sayede okuyucunun veya dinleyicinin zihninde konu daha net, somut ve anlaşılır hâle gelir.
- Örnek: “İyi bir doktor olmak için sadece tıp bilgisi yeterli değildir. Örneğin, hastalarla empati kurabilmek de çok önemlidir.”
Karşılaştırma
İki veya daha fazla varlık, kavram ya da durumun benzer ve/veya farklı yönlerini ortaya koyarak düşünceyi geliştirmektir. Karşılaştırma, hem benzerlikleri hem de farklılıkları öne çıkarabilir.
- Örnek: “Eskiden çocuklar sokak oyunlarıyla büyürdü; oysa şimdiki çocuklar daha çok ev içinde tablet ve bilgisayarlarla vakit geçiriyor.”
4. Benzetme ve Tanımlama Tanımları
Benzetme
Bir kavramı, nesneyi veya durumu, başka bir kavram ya da nesneye benzerlik yönünden yaklaştırarak anlatmadır. ‘Gibi’, ‘sanki’, ‘-cesine’ vb. edat ve eklerle yapılır.
- Örnek: “Bu çiçek, tıpkı bir güneş gibi etrafına ışık saçıyor.”
Tanımlama
Bir kavramın, nesnenin ya da durumun özgün nitelikleriyle açıklanmasıdır. Tanım cümlelerinde genellikle “-dir, -dır, nedir” gibi ifade şekilleri görülür; “O nedir, nedir değil?” sorularına doğrudan açıklama getirir.
- Örnek: “Demokrasi, halkın kendi kendini yönetmesi esasına dayanan bir yönetim biçimidir.”
5. Metnin Ayrıntılı İncelenmesi
5.1. Metnin İçeriği
Metinden kısa bir özet:
“Doğada hiçbir şey kendisi için yaşamaz. Ağaçlar kendi meyvelerini yemez, nehirler kendi suyunu içmez, çiçekler kendileri için kokmaz, toprak kendisi için doğurmaz, rüzgâr kendisi için esmez, bulutlar kendi yağmurlarından ıslanmaz…”
Ardından gelen cümlelerde “Eski çağlarda bu bütünlüğü anlatan bir anlayışın var olduğu, ancak insanın zamanla değişerek bireysel yaşama yöneldiği, oysa doğadaki diğer varlıkların (ağaç, nehir vb.) birbirine hizmet ettiği” vurgulanır.
Bu parçada:
- Ağaçların meyvelerini kendilerinin yemediği
- Nehirlerin kendi sularını içmediği
- Çiçeklerin kendi kokularını kendileri için değil, başkaları için yaydığı
- Bulutların kendi yağmurlarıyla ıslanmadığı
gibi ifadeler, konuyu somutlaştırmak için kullanılan örneklerdir. Bunlar aynı zamanda, doğadaki canlıların (ve cansız şekilsel unsurların) “başkası için var olduğu” fikrini açıklar.
5.2. Örneklerndirme Unsurları
Yukarıdaki ağaç, nehir, çiçek vb. örnekler, yazarın (veya bu Şaman öğretisinin) tezini desteklemek amacıyla eklenmiştir. Örnekler sayesinde “hiçbir şeyin kendisi için yaşamadığı” düşüncesi somutlaştırılmış olur.
5.3. Karşılaştırma Unsurları
Ardından eski çağlarla şimdiki zaman arasındaki bir karşıtlık ya da fark belirtilir:
- “Eski çağlarda bu anlayış vardı, şimdi ise insanlar daha bireysel.”
Bu da bir tür karşılaştırmadır. Ayrıca, “Doğadaki varlıkların hâlâ bir bütün olarak yaşadığı, fakat insanın giderek bireyselleştiği” görüşü, doğa ile insan arasında bir kıyaslama olduğu anlamına gelir.
5.4. Benzetme ve Tanımlama Nerede Yer Alabilir?
- Benzetme: Cümlelerde “gibi, sanki, -cesine” tarzında bir benzetme eklentisi görülmemektedir. “Rüzgâr sanki kendi için esmiyor” gibi bir ifade de yok. Dolayısıyla açık bir benzetme örneğine rastlamıyoruz.
- Tanımlama: “Tanım cümlesi” diyebileceğimiz net bir “Şaman öğretisi, şudur…” vb. tanımsal ifade yoktur. Metinde bir öğretiden söz edilmekle birlikte, bunun “ne olduğunu” tanım cümlesiyle açıklayan bir ibare yoktur.
6. Tablo: Düşünceyi Geliştirme Yöntemlerinin Karşılaştırılması
| Yöntem | Tanımı | Metinde Varlığı |
|---|---|---|
| Örneklerndirme | Somut örnekler vererek düşünceyi destekleme | Ağaç, nehir, çiçek, rüzgâr, bulut vb. somut örnekler |
| Karşılaştırma | İki veya daha fazla unsurun benzerlik veya farklılıklarını ortaya koyarak anlatımı güçlendirme | Eski çağlarda var olan anlayışla günümüz insanının bireycilleşmesi Doğa içindeki varlıkların davranışları vs. insan davranışları |
| Benzetme | Genellikle “gibi, sanki” vb. ifadelerle yapılan, iki unsur arasında benzerlik kurma | Metinde açık benzetme ifadesi yok |
| Tanımlama | Kavram veya durumun “-dır, nedir” gibi kalıplarla öz niteliklerini bildirerek açıklama | Metinde açık bir tanımlama cümlesi yok; “Şaman öğretisi nedir?” sorusuna doğrudan tanım yok |
7. Neden “Örneklerndirme + Karşılaştırma”?
- Metin boyunca doğadaki her varlık üzerinden somut örnek açıklaması yapılır: Ağaç, nehir, çiçek, bulut vb.
- Arka planda insanların eski çağlarda doğayla uyumlu yaşadığı, şimdiyse daha bireysel olduğu söylenir. Doğa ile insan arasında veya eski çağ ile yeni çağ arasında yapılan karşıtlık vurgusu bariz bir karşılaştırmadır.
- Benzetme ifadesi (“-gibi, -sanki, -misali”) yoktur. Tanımlama (“Nedir bu? Şudur…”) yoktur.
Dolayısıyla, metin “Örneklerndirme” ve “Karşılaştırma” yöntemlerini öne çıkarır.
8. Yanlış Seçeneklerin Kısa Değerlendirmesi
- (B) Benzetme – Tanımlama: Metinde benzetme unsuru veya “gibi”li mukayese olmadığından, bu doğru olmaz. Tanım cümleleri de net şekilde yok.
- (C) Karşılaştırma – Tanımlama: Karşılaştırma var ama tanım cümleleri mevcut değil. “Tanım” ile ilgili tipik bir yapı bulunmuyor.
- (D) Benzetme – Örneklerndirme: Evet, örnekler var ama “Benzetme” net olarak saptanamadığı için bu da yanlış.
9. Adım Adım Analiz
9.1. Metinde Geçen Örnekler
- Ağaçların meyvelerini kendilerinin yememesi
- Nehirlerin kendi suyunu içmemesi
- Çiçeklerin kendileri için kokmaması
- Rüzgârın kendi için esmemesi
- Bulutların kendi yağmuruyla ıslanmaması
Bunlar, “örneklerndirme”nin tipik göstergeleridir.
9.2. Metindeki Karşılaştırma İspatları
- Geçmiş zaman (eski çağlar) vs. günümüz (modern insan)
- Doğa varlıklarının birbirleri için yaşadığı vs. insanın kendisi için yaşaması
Bu iki durum karşılaştırılarak metinde belirgin bir çatışma oluşturulmuştur: “Doğa bütünlüğü koruyor, ama insan bireyselleşmiş.”
9.3. Benzetme İhtimali
Bir benzetme olması için “bir kavramın diğerine benzetilmesi” (ör. “Rüzgâr, sanki bir ozan gibi şarkı söylüyor.”) türü cümlelere veya “gibi, sanki” ifadesine ihtiyaç vardır. Bu parçada böyle bir vurgu veya ek kullanılmamış.
9.4. Tanımlama İhtimali
Metinde “Şaman öğretisi, şudur: …” diye tanımlama göremiyoruz. Veya “Şaman öğretisi, doğada… diye bilinir.” tarzında -dır’lı bir tanım yok. Metin daha çok örneklerle açıklama yapıyor. Tanımlama, net bir “nedir?” sorusuna cevap olacak şekilde yok.
9.5. Son Kararın Verilmesi
Yukarıdaki noktalar birleştirildiğinde, A) Örneklerndirme – Karşılaştırma ikilisinin kullanıldığı sonucu nettir.
10. Özet Tablo ve Derinlemesine Yorum
| Ana Bulgular | Değerlendirme |
|---|---|
| Örneklerndirme | “Ağaçlar meyvelerini yemez”, “Nehirler kendi sularını içmez” vb. somut örneklerle düşünce destekleniyor. |
| Karşılaştırma | Doğadaki canlıların birbirine yardım etmesiyle insanların “bireyselleşmesi” veya eski çağ – yeni çağ kıyası var. |
| Benzetme | “Gibi, sanki, -cesine” vb. benzetme unsuruna rastlanmıyor. |
| Tanımlama | Metinde “Bu, şudur…” şeklinde tanımlayıcı ifadeler yok. |
| Sonuç | Metinde kullanılan düşünceyi geliştirme yöntemleri: Örneklerndirme + Karşılaştırma. |
11. Sık Karıştırılan Noktalar
Bazı öğrenciler, “doğa ile insanın karşılaştırılması” yerine “doğanın kendisiyle ilgili bilgi veriliyor, bu tanımlama olabilir mi?” diyerek yanılgıya düşebilir. Tanımlama, açıkça bir kavramın “nedir?” sorusuna cevap vermektir. Bu metin daha çok “nelerin nasıl olduğuna” dair örneklerle kanaat oluşturuyor ve “geçmişle günümüz” arasında bir fark belirtiyor. Bu nedenle tanımlama ile karıştırılmaması gerekir.
Aynı şekilde benzetme (metafor) ile “örneklerndirme” de bazen birbirine karıştırılabilir. Oysa metin, doğrudan “Rüzgâr bir ozan gibidir.” vb. benzetme cümleleri kurmuyor; somut örnekleri sıralıyor.
12. Kısa Bir Örnek Analiz Örneği
- Örnek Analiz Cümlesi: “Aynı şekilde, doğada hiçbir canlı kendi çıkarı için yaşamazken, insan daha çok bireysel çıkarları için çabalar.”
- Bu cümlede “doğada hiçbir canlı kendi çıkarı için yaşamazken” kısmı, doğayı örneklere dayanarak anlatır (ağaç, nehir vb.);
- “İnsan daha çok bireysel çıkarları için çabalar” kısmıyla da doğa ve insan arasında karşılaştırma yapılır.
13. Sonuç ve Genel Değerlendirme
Tüm inceleme ve çıkarımlar sonucunda doğru yanıtın A) Örneklerndirme – Karşılaştırma olduğu anlaşılır. Metin, somut örnekler üzerinden düşünceyi açıklamış ve doğadaki varlıklar ile insan davranışı arasına bir kıyaslama yerleştirmiştir. Ne benzetme ne de tanımlama, metnin esas akışında belirgin bir rol oynamamaktadır.
14. 2000 Kelimeyi Aşan Detaylı İnceleme Metni
Aşağıdaki kısım, bu soruya dair daha da derin bir bakış ortaya koymak isteyenler için ayrıntılı bir inceleme sunar. Bu bölümde, düşünceyi geliştirme yolları, Türkçe eğitiminde hangi aşamalarda nasıl öğretildiği gibi konulara da geniş yer verilmektedir.
Bir metni yorumlarken ya da “düşünceyi geliştirme yolları” gibi kavramları saptamaya çalışırken öncelikle metnin ana iletisini, amacını, yazarın veya anlatıcının bakış açısını kavramak son derece önemlidir. Burada karşımızda bir “Şaman öğretisi” sunulmaktadır. Metnin başında, doğada hiçbir şeyin kendisi için yaşamadığı; ağaçların kendi meyvelerini yemediği, nehirlerin kendi suyunu içmediği gibi çarpıcı örneklerle bir ana fikir verilmiştir. Ardından eski çağlarda bu anlayışın hâkim olduğu, ancak zamanla insanların bu birlik duygusundan uzaklaşıp bireyselliğe yöneldiği vurgulanmıştır.
Şaman Öğretisi Bağlamı
Şamanizm, genellikle doğayı kutsal sayan, doğadaki tüm varlıkların birbiriyle etkileşim içinde olduğu ve “bütünlüğün” esas kabul edildiği inançlara sahiptir. Örneğin “ağaç, sadece ağaç değildir; kendisinden kuşlar, böcekler ve diğer canlılar yararlanır” anlayışı söz konusudur. Bu da Şaman öğretisinin özünde yer alan “doğadaki her şey birbirine bağlıdır ve her şeye saygı duyulmalıdır” fikrine dayanır.
Metin bu anlayışı, kısa ama net örneklerle açıklıyor: Ağaç, meyveyi verir ama kendisi yemez; nehir, suyunu canlılara sunar ama kendisi içmez. Burada her bir varlık, diğer varlığın yararına çalışır. Dolayısıyla “doğru” bir Şaman öğreti metninde, doğada karşılıksız fedakârlık ve bütünlük duygusu vardır.
Örneklerndirmede Amaç
En yalın hâliyle örneklerndirme, bir savı veya düşünceyi, gerçek hayattan (veya bazen kurgusal) örneklerle somutlaştırmaktır. Metinde, “doğada hiçbir şey kendisi için yaşamaz” tezi öne sürülüyor. Bu tezi kabul ettirebilmek veya somut hâle getirmek için, “ağaç, nehir, çiçek, rüzgâr, bulut” gibi doğa unsurlarına ilişkin özel ve somut örnekler sıralanmıştır. Eğer metin sadece “doğada hiçbir varlık bencil değildir” deseydi soyut kalabilirdi. Ancak “Ağaçlar meyvesini kendisi yemez” dendiği anda, okuyucuya somut bir örnek verilmiş olur.
Tam da bu noktada, düşünceyi geliştirme yollarından “örneklerndirme” devreye girer. Soruda da bunun ipucu “Örneklerndirme” seçeneğinde saklıdır: Yukarıdaki doğa unsurları tek tek dile getirildiğinden metin “Örneklerndirme” içermektedir.
Karşılaştırmanın İşlevi
Metnin devamında, geçmişte bu bütünlüğün insan hayatında da var olduğu, ama şimdilerde çok fazla bireysel yaşam şeklinin ortaya çıktığı belirtilmiştir. Doğa ile insanın, eski çağlar ile modern çağların, “birbirine hizmet etme” ile “sadece kendin için yaşama” tutumlarının karşı karşıya getirilmesi, metne karşılaştırma olgusunu yerleştirir.
Karşılaştırma, okura “Hangi yönlerden benziyorlar veya farklılar?” sorusunu sormaları için bir zemin hazırlar. Metnin öğüdü veya ana fikri şu yöndedir: Doğadaki canlılar birbirine hizmet ettiği için dengeli ve özgür yaşam sürerken, insan kendi bencilliği yüzünden hem doğayla hem de kendiyle temasını yitirmiştir. Bu, tipik bir “farklılık” odaklı karşılaştırmadır. Yazar/eser, iki durumu (doğa - insan) karşıtlıklar üzerinden sunar. “Doğa bunu yapıyor, insan bunu yapmıyor.”
Benzetme ve Tanımlamanın Varlık-Yokluğu
- “Benzetme” için aranan dilsel işaretler: “Gibi, sanki, adeta, tıpkı” vb. Bu metinde özellikle “Doğada hiçbir şey kendisi için yaşamaz; aynen insanlar gibi…” ya da “Rüzgâr bir ozan gibidir” şeklinde ifadeler yoktur. Dolayısıyla benzetme tekniği kullanılmadığı anlaşılır.
- “Tanımlama” ise “Bu nedir?” sorusuna cevap veren ve net bir tanımsal cümle kuran yöntemdir. Metin daha çok “öğreti”den söz eder ama bu öğretiyi “öğreti şudur” diyerek tanımlamaz. Yalnızca, öğretiye dair bir sonuca (“Ben, biz olduğumuz zaman ben olurum…”) işaret edilir. Bu, bir tanım cümlesi değil, özlü bir söz (aforizma) veya felsefi düşüncedir.
Sorunun Amaçladığı Yeterlilik
Sekizinci sınıf düzeyinde bir Türkçe dersinde genellikle “düşünceyi geliştirme yolları” konusu işlenir. Bu konunun kazanımı, öğrencilerin bir metni okuduğunda hangi yöntemin ağır bastığını veya hangi yöntemlerin birlikte kullanıldığını fark etmesidir. Soruda da “Bu metinde aşağıdaki düşünceyi geliştirme yöntemlerinden hangileri kullanılmıştır?” şeklinde bir soru oluşturmak, öğrencinin “Örneklerndirme” ve “Karşılaştırma” tekniklerini ayırt etmesini bekler.
Diğer Seçeneklerin Elenmesinin Pedagojik Arka Planı
-
Öğrenciler, “Benzetme” ya da “Tanımlama” ögelerini kolayca karıştırabilir. Ancak benzetme için spesifik edatlar aranır. Tanımlama için “X şudur, budur” kalıbına bakılır. Metindeki cümlelerde bunlar olmadığı için seçilmez.
-
Metni yüzeysel okuyanlar, “Doğada hiçbir şey kendisi için yaşamaz” ifadesini “tanımlama” sanabilir. Ancak bu bir tanımlama değildir, genel bir yargıdır. Tanım cümlesi, “Şaman öğretisi, doğadaki tüm varlıkların birbiriyle etkileşim halinde olduğunu savunan kadim bir inanç sistemidir” gibi bir cümle olsa tanımlama sayılabilirdi.
Doğa-İnsan İlişkisi ve Metnin Eğitsel Değeri
Bu tip sorular, yalnızca düşünceyi geliştirme yollarını değil, aynı zamanda öğrencilerin ekolojik farkındalığını ve insanın doğadaki konumunu sorgulamasını da amaçlayabilir. Metin, doğanın ortaklaşa yaşama felsefesini anlatırken, insanın bireyselliğini eleştirel bir gözle sunar. Bu noktada sorunun eğitsel değeri, öğrencilerin hem dilsel hem de toplumsal bir bakış açısı kazanmalarıdır.
Sınav Sistemi ve Uygulama Tüyoları
Öğrenciler, bu konuyla ilgili sınavlarda, benzer metinlerde şu adımları izlemelidir:
- Metni dikkatle okumak.
- “Neyi açıklıyor, hangi örnekleri veriyor, bu örneklerle neyi vurguluyor?” sorusunu sormak.
- “Arada iki durum ya da varlık karşılaştırılıyor mu?” diye bakmak.
- “Benzetme ifadesi var mı?” diye aramak. (gibi, sanki vb.)
- “Bir cümle tanım yapıyor mu?” diye bakmak. (X nedir sorusuna cevap veren cümle)
Bu tür bir kontrol listesiyle hızlıca doğru cevaba ulaşmak mümkündür.
Münazara ve Başka Metinlerle İlişkisi
Daha derin bir perspektifle bakılırsa, bu soru formatı, münazara ve kompozisyon yazımında da önemlidir. Herhangi bir iddia, kurgulanan yazıda örneklerle beslenir, karşıt görüşlerle veya başka bir olgu ile karşılaştırılabilir. Benzetme ve tanımlama ise genellikle anlatımı zenginleştirmek, soyut kavramları açıklamak, mecazi anlamlar katmak için kullanılır.
Uygulama Örneği
Diyelim ki bir öğrenci, “Bu metinde niçin benzetme yok?” sorusuna cevap arıyor. Öğrenci şöyle düşünebilir:
- Metinde “ağaç” ve “insan” arasında “ağaç, insan gibidir” veya “insan, ağaç gibi doğaya bağlıdır” gibi bir ifade var mı? Yok. Dolayısıyla benzetme yok.
Aynı şekilde bir öğrenci, “Ya bu tanım cümlesi değil mi?” diye merak edebilir. Tanım cümlesi şöyle olurdu: “Şaman öğretisi, doğadaki varlıkların tamamen bütünlük içinde yaşadığını savunan bir inanç sistemidir.” Bu metinde ise doğrudan “Şaman öğretisi zaten böyle bir öğretidir” diye ilişkilendirilmiyor. Metin içinde sadece öğretiye dair söylemler var, ama resmi bir tanım yok.
Sınav Formatları ve Soru Tipleri
Bu soru türü, genelde “çoktan seçmeli” formatında öğrencilere sunulur. Genellikle 8. sınıftan itibaren lise düzeyinde de benzer sorularla karşılaşılır. Sınavlarda “düşünceyi geliştirme yollarını belirleme” genellikle 1-2 soru şeklinde yer alabilir.
Akademik Görüş
Türkçe eğitimi alanında yayınlanan akademik makaleler, öğrencilerin “düşünceyi geliştirme yolları” üzerinde sıklıkla hatalar yaptığını gösterir. Bunun en önemli sebeplerinden biri ise kavramların tam olarak özümlenmemiş olmasıdır. Örneğin “karşılaştırma” yerine “benzetme”yi işaretleme ya da “tanımlama” ile “örneklerndirme” arasındaki farkı karıştırma sık görülür. Bu soru da tipik bir –ve çok önemli– örnek olarak karşımıza çıkar.
Metne Genel Felsefi Katkı
Şaman öğretisi, doğaya daha bütüncül yaklaşan kadim bir anlayışı temsil eder. Yazar bu anlayışı, metin içerisinde birtakım somut ayrıntılarla (örneklerle) açıklar. Böylece metnin inandırıcılığı artar. Ardından insani durumu, bu doğa anlayışıyla karşılaştırır. Eserde: “İnsan, doğadaki diğer varlıklara göre daha özgür ve dengeli bir yaşamdan uzaklaştı,” diyerek aslında günümüz toplumuna bir eleştiri getirilir.
Son Vurgu
Sorunun üstüne basa basa öğrettiği şey: “İyi bir paragraf yazarı nasıl savını güçlendirir?” Yazar, savını önce ortaya koyar, sonra da bir dizi örnek vererek (örneklerndirme) kanıtlar. Ardından, farklılık veya benzerlik göstererek (karşılaştırma) okurun düşünce ufkunu genişletir. Bu iki yöntem, çoğu zaman kompozisyonlarda sıklıkla birlikte kullanılır ve birbirini destekler.
Tüm bu açıklamalar çerçevesinde, öğrencilerin veya bu soruyla karşılaşan kişilerin görmesi gereken asıl nokta, “Benzetme” veya “Tanımlama” unsurlarının eksik olduğu, ancak “Örneklerndirme” ve “Karşılaştırma”nın baskın olarak yer aldığıdır.
15. Kısa Özet
• Metinde “örneklerndirme” çok belirgin şekilde kullanılır.
• Ayrıca doğadaki bütünlük ve insanın bireyselliği karşılaştırılarak “karşıtlık” üzerinden bir düşünce geliştirilir.
• Benzetme ve tanımlama için gereken dilsel yapıların bulunmaması nedeniyle bu yöntemler yer almaz.
• Bu yüzden doğru seçenek Örneklerndirme – Karşılaştırma (A) seçeneğidir.
@anonymous13