Soru 1 / 5
Sağlık Bakanlığı verilerine göre en fazla görülen meslek hastalığı türü aşağıdakilerden hangisidir?
• Kas-iskelet yaralanmalarına bağlı hastalıklar
• Kalp-damar sistemi hastalıkları
• Mesleki solunum sistemi hastalıkları
• Üreme bozuklukları
• Cilt hastalıkları
Cevap:
Kas-iskelet yaralanmalarına bağlı hastalıklar (özellikle kas-iskelet sistemi kaynaklı rahatsızlıklar), Sağlık Bakanlığı verilerine göre en sık görülen meslek hastalığı türü olarak tanımlanmaktadır.
İçindekiler
- Meslek Hastalıklarının Tanımı ve Önemi
- Kas-İskelet Yaralanmalarına Bağlı Hastalıklar
- Genel Bakış
- Risk Faktörleri
- Örnek Hastalık Türleri
- Korunma Yöntemleri
- Kalp-Damar Sistemi Hastalıkları
- Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları
- Üreme Bozuklukları
- Cilt Hastalıkları
- Türkiye’de Meslek Hastalıklarının Dağılımı ve İstatistikler
- Meslek Hastalıklarını Önleme ve İşyeri Düzenlemeleri
- Detaylı Karşılaştırma Tablosu
- Meslek Hastalıklarına Dair Örnek Vaka İncelemeleri
- Sonuç ve Özet
1. Meslek Hastalıklarının Tanımı ve Önemi
Meslek hastalıkları, bir çalışanın çalışma koşulları gereği tekrarlayan ya da sürekli maruz kaldığı fiziksel, kimyasal, biyolojik ya da psikososyal etkenler sonucunda ortaya çıkan ve işin niteliğiyle doğrudan ilişkili olan hastalıklardır. Özellikle sanayileşmenin ve endüstriyel üretim süreçlerinin hız kazanmasıyla birlikte çalışma hayatının getirdiği risklerin artması, meslek hastalıklarını her geçen gün daha da önemli bir halk sağlığı sorunu hâline getirmektedir.
Neden Önemli?
- Çalışanların sağlığını ve yaşam kalitesini doğrudan etkiler.
- İş gücü verimliliğinin düşmesine sebep olur.
- Uzun vadede sağlık harcamalarının artmasına ve iş gücü kaybına yol açar.
- Toplumsal ekonomik yük oluşturur.
Meslek hastalıklarının teşhis ve tedavisinde geç kalınması, geri dönüşü olmayan hasarlara yol açabilir. Bu nedenle erken teşhis, koruyucu hekimlik uygulamaları ve mevzuata uygun işyeri düzenlemeleri büyük önem taşımaktadır.
2. Kas-İskelet Yaralanmalarına Bağlı Hastalıklar
Genel anlamda “kas-iskelet” veya “kas-iskelet sistemi” tabiri, insan vücudundaki kaslar, iskelet yapısı (kemikler, omurga, eklemler) ve bağ dokularını kapsamaktadır. İş ortamında tekrarlı hareketler, ağır kaldırma, yanlış duruş veya ergonomik olmayan çalışma koşulları gibi faktörler, kas-iskelet yaralanmalarına ve uzun vadede kronik hastalıklara neden olabilmektedir.
2.1. Genel Bakış
- Tanım: Tekrarlayan fiziksel güç kullanma, zorlayıcı vücut pozisyonları, titreşim, mekanik basınç ve yetersiz dinlenme gibi sebeplerle kas, tendon, bağ ve omurga yapılarında meydana gelen zedelenmeler ve hastalıklar.
- Önem: Bu rahatsızlıklar iş gücü kaybının en önemli sebeplerinden biridir. Çalışanlar arasında istatistiksel olarak en sık rastlanan sağlık sorunlarını oluşturur.
- Sağlık Bakanlığı Verileri: Türkiye’de yapılan ulusal ve uluslararası araştırmalarda, birçok sektörde kas-iskelet sistemi hastalıkları birinci sırada yer almakta; bu durum, Sağlık Bakanlığı’nın da en fazla görülen meslek hastalığı türü olarak vurgulanmaktadır.
2.2. Risk Faktörleri
- Tekrarlayan Hareketler: Montaj hattı işçileri, tekstil sektörü çalışanları gibi sürekli aynı hareketleri yapan bireylerde sık görülür.
- Ağır Yük Kaldırma: İnşaat sektörü, depolama lojistiği, kargo çalışanları vb. alanlarda sıkça ortaya çıkar.
- Yanlış Duruş ve Ergonomi Eksikliği: Masa başı işlerde sürekli oturarak çalışma, düzgün ayarlanmamış ofis mobilyaları veya hatalı bilgisayar kullanımı kas-iskelet sorunlarını tetikler.
- Uzun Süreli Ayakta Kalma: Perakende sektörü, garsonluk gibi mesleklerde varis oluşumu ve bel-boyun ağrıları görülebilir.
- Titreşimli Alet Kullanımı: Yol yapım makineleri, madenlerdeki sondaj aletleri vb. cihazların uzun süre kullanımı el-kol titreşimi yoluyla tendon ve sinir hasarlarına neden olabilir.
2.3. Örnek Hastalık Türleri
- Bel Fıtığı (Lumbal Disk Hernisi): Ağır yük kaldırma veya yanlış duruş nedeniyle omurlar arasındaki disklerin yer değiştirmesi sonucunda oluşur.
- Boyun Fıtığı (Servikal Disk Hernisi): Özellikle masa başında bilgisayarla çalışırken uygun ergonomi sağlanmaması, boynun sürekli yanlış pozisyonda tutulması ile ilişkilidir.
- Tendonit, Tenosinovit: Tekrarlı hareketler nedeniyle tendonların iltihaplanması veya kılıfının zarar görmesidir (örneğin el bileği tendonitleri).
- Karpal Tünel Sendromu: El bilek kanalındaki sinirin sıkışması ile karakterize bir hastalıktır. Sürekli klavye, mouse kullanımı yahut titreşimli aletlerle çalışma sonucu gelişebilir.
- Kas Zedelenmeleri: Özellikle fiziksel iş yapanlarda kronik kas ağrıları, incinmeler ve yırtılmalar görülebilir.
2.4. Korunma Yöntemleri
- Ergonomik Düzenlemeler: Çalışma masası, koltuk, monitör yüksekliği, bilek destekleri gibi konuların standartlara uygun hale getirilmesi.
- Düzenli Egzersiz ve Dinlenme: Bel ve boyun egzersizleri, omurga güçlendirici hareketler ve çalışma molaları verilmesi.
- Kaldırma Teknikleri Eğitimi: Ağır yük kaldırırken belin değil, bacak kaslarının kullanılması ve uygun duruşun öğretilmesi.
- Titreşim Azaltıcı Ekipmanlar: Titreşimli alet kullananlar için titreşimi emen koruyucu eldiven veya ekipman kullanımı.
- Kısa Süreli Molalar: Sürekli tekrarlayan hareketler yapılıyorsa düzenli aralıklarla mola vererek kas-iskelet sisteminin dinlendirilmesi.
Kas-iskelet sistemine dair hastalıkların en çok görülen meslek hastalığı kategorisi olmasının temel nedeni, neredeyse her meslekte bir şekilde fiziksel hareketin var olmasıdır. Modern çalışma hayatının zorlukları, stresli ortam ve uzun çalışma saatleri de bu tür hastalıkların yaygınlığına katkıda bulunmaktadır.
3. Kalp-Damar Sistemi Hastalıkları
Kalp ve damarlarla ilgili meslek hastalıkları nispeten daha az görülmekle birlikte, ağır ve stresli çalışma koşullarının, kronik uykusuzluğun ve ergonomik olmayan saat düzenlemelerinin kalp-damar sistemini olumsuz etkilediği bilinmektedir.
- Mesleki risk faktörleri: Yüksek düzeyde iş stresi, vardiyalı çalışma, gürültülü ortamlarda uzun süreli çalışmak (yüksek tansiyon riski), fiziksel aktivite yetersizliği, sigara ve diğer zararlı alışkanlıkların artışı.
- Örnek hastalıklar: Hipertansiyon, koroner arter hastalığı, kalp krizi risklerinin yükselmesi.
Kalp-damar hastalıkları çoğu zaman genetik, yaşam tarzı ve çevresel faktörlerin toplam etkisiyle oluşur. Ancak belirli meslek gruplarında (örneğin vardiyalı işçiler, sağlık personeli, pilotlar) riskin arttığına dair çalışmalar mevcuttur.
4. Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları
Sanayi sektörünün ve ağır iş koşullarının yaygın olduğu alanlarda, çalışanların solunum sistemini tehdit eden toz, duman, gaz ve kimyasal maruziyeti oldukça yüksektir.
- En Yaygın Örnekler:
- Silikozis: Maden ocaklarında ve kumlama işlerinde kristal silika tozuna maruz kalan işçilerde sık görülür.
- Asbestozis: İnşaat, gemi sökümü veya asbest içeren ortamlarda çalışanlarda ortaya çıkan, akciğer dokusunda skar ve fibrozis ile karakterize bir hastalıktır.
- KOAH ve Astım: Kimyasal buharlar, tozlar, organik partiküller akciğer fonksiyonlarını etkileyerek mesleki astım ve Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) riskini artırır.
Solunum Sistemi Hastalıklarının Özelliği
Bu hastalıklar uzun bir gizli dönemle başlayabilir, belirtiler ilk etapta hafif seyrettiğinden çoğu zaman fark edilmez veya basit nezle, grip gibi algılanır. Ancak ilerleyen evrede kalıcı akciğer hasarına dönüştüğünde çok daha ciddi bir klinik tablo ortaya çıkar.
5. Üreme Bozuklukları
Belirli kimyasallara (örneğin pestisitler, ağır metaller, solventler) ya da radyasyona uzun süreli maruz kalma, hem erkeklerde hem de kadınlarda üreme sorunlarına neden olabilmektedir.
- Kadınlarda: Düşük riskinin artması, erken doğum, doğumsal anomali riskinin yükselmesi gibi durumlar görülebilir.
- Erkeklerde: Sperm kalitesinde ve sayısında azalma, üreme fonksiyonunda bozukluklar ortaya çıkabilir.
Bu konudaki veriler diğer meslek hastalığı türlerine göre daha sınırlı olsa da özellikle tarım sektöründe pestisit maruziyeti olan işçilerde ve kimya endüstrisindeki çalışanlarda üreme bozukluklarına rastlanma oranının arttığı bildirilmektedir.
6. Cilt Hastalıkları
Cildin kimyasal, fiziksel veya biyolojik ajanlara maruz kalması sonucunda ortaya çıkan mesleki cilt hastalıkları da yaygın olarak görülebilmektedir.
- Alerjik Kontakt Dermatit: Lastik, lateks, nikel, krom gibi maddelere temas sonucu gelişen alerjik cilt tepkileri.
- Tahriş Edici (Irritan) Dermatit: Kimyasal çözücüler, deterjanlar veya aşındırıcı maddelerle sürekli temas sonucu oluşan cilt tahrişleri.
- Mesleki Egzama: Kozmetik sektörü, temizlik işçileri, metal sanayi, kuaförler vb. mesleklerde daha sık görülür.
Önlemler: Koruyucu eldiven, uygun iş kıyafeti, cilt koruyucu kremler kullanma, maruziyet süresini kısaltma gibi yöntemler ile bu tür hastalıklar büyük oranda engellenebilir.
7. Türkiye’de Meslek Hastalıklarının Dağılımı ve İstatistikler
Türkiye’de resmî kurumların (özellikle T.C. Sağlık Bakanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumu) verileri değerlendirildiğinde, kayıt altına alınan meslek hastalıklarının dağılımında en sık rastlanan kategorinin kas-iskelet sistemi hastalıkları olduğu sıklıkla teyit edilmektedir.
- SGK İstatistikleri: Yıllık kaza ve meslek hastalığı istatistikleri raporlarına göre kas-iskelet sistemi hastalıkları, kayıtlı vakaların önemli bir bölümünü oluşturur.
- Uluslararası Kaynaklar: Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) da bu yönde benzer sonuçlar yayınlamaktadır.
- Alana Özel Dağılım: İmalat sektörü, madencilik, inşaat ve tarım gibi alanlarda özellikle kas-iskelet sistemi ve solunum sistemi hastalıkları öne çıkar. Ofis ortamlarında ise daha çok boyun, bel ve el-bilek problemleri (kas-iskelet) raporlanır.
Not: Resmî rakamlar çoğu zaman tahminî gerçek değerin altında kalabilmektedir. Çünkü birçok vaka kayıtdışı kalmakta veya farklı teşhislerle tedaviye alınmaktadır. Yine de mevcut kayıtlar bile kas-iskelet sistemi hastalıklarının birinciliğini belirgin şekilde ortaya koymaktadır.
8. Meslek Hastalıklarını Önleme ve İşyeri Düzenlemeleri
Bir meslek hastalığı gelişmesini önlemenin en etkili yolu, tehlikeli maruziyetleri en aza indiren ya da ortadan kaldıran iyi planlanmış bir işyeri ortamıdır.
-
Yasal Mevzuat ve Denetim:
- 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
- İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri
- Sektörel bazda yönetmelikler (maden yönetmeliği, kimyasal yönetmeliği, gürültü yönetmeliği vb.)
-
Risk Analizleri ve Periyodik Kontroller:
- Çalışma ortamı risk değerlendirmesi yapılması
- Kişisel koruyucu donanımların (KKD) kullanımı
- Periyodik sağlık kontrolleri (ör. akciğer grafisi, solunum fonksiyon testleri, tetkikler)
-
Eğitim ve Farkındalık:
- Çalışanlara, meslek hastalıklarını tanıma ve önleme yöntemleri ile ilgili düzenli eğitim verilmesi
- Tekrarlayan hareket, yanlış duruş ve ergonomi konularında bilgilendirme
- Kimyasal kullanımı, depolanması ve atık yönetimi gibi teknik eğitimler
-
Ergonomik Düzenlemeler:
- Çalışma masaları, koltuklar ve bilgisayar ekipmanlarının doğru yerleştirildiği ergonomik ofis planlaması
- Takım halinde ağır yük kaldırma, otomasyon sistemlerinin devreye sokulması vb. yöntemler
-
Kişisel Koruyucu Ekipman (KKE) Kullanımı:
- Toz maskeleri, solunum koruyucular, kulak tıkaçları, gözlük vb. çalışmaların gerektirdiği ekipmanlar
- Titreşim emici eldivenler, bel destek kemerleri
-
İşyeri Hekimliği ve Uzmanlık Hizmetleri:
- Önleyici sağlık hizmetleri kapsamında düzenli muayeneler
- Çalışanların şikâyetlerini erken dönemde tespit edebilme, hastalığın ilerlemesini önleme
Bu önlemler, kas-iskelet sistemi hastalıkları başta olmak üzere tüm meslek hastalıklarının sıklığını ve ciddiyetini büyük ölçüde azaltmaktadır. Yine de uygulanması gereken tedbirler, sektörel koşullara ve spesifik risklere göre değişkenlik gösterebilir.
9. Detaylı Karşılaştırma Tablosu
Aşağıdaki tabloda, yukarıda söz edilen beş ana meslek hastalığı kategorisi çeşitli yönleriyle karşılaştırılmıştır:
| Hastalık Türü |
Başlıca Etkenler |
En Yaygın Görüldüğü Sektörler |
Belirtiler |
| Kas-İskelet Yaralanmaları |
Tekrarlayan hareketler, ağır yükler, ergonomi eksikliği, titreşim |
İmalat, inşaat, depo-lojistik, ofis işleri |
Bel-boyun ağrıları, fıtıklar, kas ağrıları, tendonit, karpal tünel |
| Kalp-Damar Sistemi Hastalıkları |
Yüksek stres, obezite, yanlış beslenme, sigara, genetik yatkınlık |
Vardiyalı çalışma yapılan tüm sektörler, stres düzeyi yüksek işler |
Hipertansiyon, göğüs ağrısı, nefes darlığı, kalp krizi riski |
| Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları |
Toz, duman, kimyasal buharlar, asbest, silika |
Madencilik, inşaat, tarım, kimya, tekstil |
Kronik öksürük, nefes darlığı, hırıltılı solunum, akciğer hasarı |
| Üreme Bozuklukları |
Pestisitler, ağır metaller, radyasyon, kimyasallar |
Tarım, kimya, nükleer endüstri, boya imalatı vb. |
Kısırlık, düşük riski artışı, doğum anomalileri, hormon bozuklukları |
| Cilt Hastalıkları |
Kimyasal çözücüler, nikel, krom, lateks, tahriş ediciler |
Kuaförler, temizlik işçileri, metal sanayi, sağlık çalışanları |
Kaşıntı, kızarıklık, egzama, cilt lezyonları |
Bu tablo, hangi sektörlerde hangi risk faktörlerinin öne çıktığını ve hangi belirtilerin izlenmesi gerektiğini özetlemektedir.
10. Meslek Hastalıklarına Dair Örnek Vaka İncelemeleri
-
Vaka: İnşaat Sektöründe Bel Fıtığı
- Çalışma Koşulları: İnşaat işçisi her gün yaklaşık 20-30 kg çimento torbalarını taşımak zorunda. Eğitim verilmemiş, ergonomi dikkate alınmamış.
- Belirtiler: Sürekli bel ağrısı, bacaklarda uyuşma ve kuvvet kaybı.
- Sonuç: Radyolojik incelemede bel fıtığı (L4-L5 disk hernisi) tespit edildi. 2 ay iş görememezlik raporu ve sonrasında fizyoterapi süreci.
- Önlem: Eğitim, mekanik taşıma sistemlerinin kullanılması, uygun kaldırma tekniklerinin öğretilmesi.
-
Vaka: Maden İşçisinde Silikozis
- Çalışma Koşulları: Yeraltı madeninde koruyucu maskeler yetersiz, tozla mücadelede havalandırma eksikliği.
- Belirtiler: Nefes darlığı, öksürük, yorgunluk ve göğüs ağrısı.
- Tanı: Radyolojik tetkiklerde akciğer dokusunda fibrotik lezyonlar. Doktor tarafından “silikozis” olarak değerlendirildi.
- Önlem: Toz kontrol sistemleri, uygun filtreli maskeler, düzenli aralıklarla akciğer fonksiyon testlerinin yapılması.
-
Vaka: Kuaförlerde Cilt Egzaması
- Çalışma Koşulları: Kimyasal boyalar, saç açıcılar, temizlik kimyasallarıyla yoğun temas.
- Belirtiler: Ellerinde kızarıklık, çatlaklar, sızı ve kaşıntı.
- Sonuç: Dermatolog teşhisiyle “kontakt dermatit” belirlendi. İşyerinde eldiven kullanımına önem verilmesi önerildi.
- Önlem: Koruyucu eldiven, cilt bariyer kremleri, kimyasallarla direkt teması azaltan iş akışı planlaması.
-
Vaka: Tarım İşçisinde Pestisit Maruziyeti
- Çalışma Koşulları: Tarım ilaçlarıyla doğrudan temas, koruyucu ekipman yetersiz.
- Belirtiler: Baş ağrısı, baş dönmesi, ciltte döküntüler ve ilerleyen etapta hormonal dengesizlik şikâyetleri.
- Teşhis: Kanda belirli pestisitlerin yüksek seviyede saptanması, üreme bozuklukları ve cilt rahatsızlıkları tespit edilmesi.
- Önlem: KKD kullanımı, ilaçlama sonrası banyo, pestisit depolama ve kullanım eğitimleri.
Her bir vaka, meslek hastalıklarının önceden öngörülebilir ve önemli ölçüde önlenebilir olduğuna işaret etmektedir. Üstelik bu hastalıkların oluşma süreci yavaş ve sinsi ilerleyebildiğinden düzenli kontroller ve bilinçlendirme faaliyetleri büyük önem arz eder.
11. Sonuç ve Özet
Türkiye’de ve dünya genelinde yapılan araştırmalar, kas-iskelet yaralanmalarına bağlı hastalıkların en sık rastlanan meslek hastalığı türü olduğunu göstermektedir. Bunun nedeni, çalışma hayatında yaygın olarak tekrar eden fiziksel hareketlerin, ağır kaldırmanın, ergonomi eksikliklerinin ve uzun çalışma saatlerinin yol açtığı aşırı yüklenmelerdir.
Öte yandan, solunum sistemi hastalıkları (özellikle maden, inşaat gibi yüksek tozlu sektörlerde), cilt hastalıkları (kimyasal ve tahriş edici maddelere temasın yoğun olduğu işlerde) ve daha düşük sıklıkta kalp-damar rahatsızlıkları ile üreme bozuklukları da diğer önemli meslek hastalığı kategorileridir.
Bu hastalıkların büyük çoğunluğu önleyici yaklaşım sayesinde azalabilir. Yasal mevzuatın uygulanması, risk analizi ve değerlendirmesi yapılması, eğitim verilmesi, teknolojik ve ergonomik iyileştirmeler ile kişisel koruyucu donanımların kullanımının teşvik edilmesi meslek hastalıklarının yaygınlığını önemli ölçüde düşürmektedir.
Gerek Sağlık Bakanlığı gerekse başta SGK olmak üzere ilgili kurumların verileri, hem kayıtlı hem de kamuoyuna yansıyan bilgilere dayanarak kas-iskelet sistemi hastalıklarının en yaygın görülen meslek hastalıkları grubuna girdiğini doğrulamaktadır. Bu sebeple, işletmelerin ve çalışanların özellikle ergonomi, doğru yük kaldırma teknikleri, body mechanics (beden kullanımı) eğitimi ve düzenli egzersiz gibi önlemlere ağırlık vermesi hayati önem taşımaktadır.
@Serkan_kayaoglu