Şiir kaç dörtlük ve kaç dizeden oluşmuştur?
Answer:
Bu şiirin yapısına baktığımızda her kıta (yani “dörtlük”) 4 dizeden (satırdan) oluşacak şekilde düzenlenmiştir. Metinde toplam 3 dörtlük bulunur. Her dörtlükteki dizelerin sayısı 4 olduğu için şiirin toplam 12 dizesi vardır. Aşağıda bu sayımın nasıl yapıldığı ve dörtlük kavramının Türk şiirindeki yeriyle ilgili daha kapsamlı bilgiler bulabilirsiniz.
Dörtlük ve Dize Nedir?
Dize (Satır):
Şiirin en küçük yapısal birimidir. Şiirin her satırına “dize” ya da “mısra” adı verilir. Özellikle hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde, dizeler çoğu zaman belli bir ritim ve hece sayısına göre düzenlenir. Ancak serbest ölçülü şiirlerde de her satır bir dize olarak kabul edilir.
Dörtlük (Kıta):
Genellikle 4 dizeden meydana gelen nazım birimidir. Türk şiirinde çok yaygındır. Dörtlüğün içinde anlam bütünlüğü ya da kafiye düzeni bulunur. Bazı şiirler tek bir dörtlükten de oluşabilir; karşılaştığınız örnekteyse birden fazla dörtlük var.
Şiirin Yapısı Nasıl İncelenir?
Bir şiirde kaç dörtlük olduğunu anlamak için öncelikle şiirin satırlara (dizelere) ayrılmış haline bakılır. Aşağıdaki adımları izleyerek şiirin dörtlük ve dize sayısını bulabilirsiniz:
-
Her Bir Satırı (Dizeyi) Numaralandırın:
Şiiri satır satır okuyun ve her satırın başına bir numara koyun. -
Dörtlükleri Belirleyin:
Türk şiirinde dörtlük, 4 dizeden oluşur. Dolayısıyla 1. dizeden 4. dizeye kadar olan kısım bir dörtlük oluşturur. 5. dizeden 8. dizeye kadar olan kısım ise ikinci dörtlüktür; bu mantıkla devam eder. -
Toplam Dize ve Dörtlük Toplayın:
Sayım sonunda kaç tane 4’lük grup olduğunu (yani kıta) ve toplamda kaç dize kullanıldığını görebilirsiniz.
Örnek Şiirin İncelenmesi
Sorudaki şiiri örnek alarak sayım yapalım:
- Gökyüzünde yuvarlacık,
- Nedir ki bu sarı ışık?
- Topa benzer ama değil,
- Hele yazın sıcacık.
(Yukarıdaki 1-4 numaralı dizeler, 1. dörtlüğü oluşturur.)
- Gündüzleri görünür,
- Geceleri saklanır.
- Sanır mısın kaybolur?
- Başka tarafı aydınlatır.
(Bu 5-8 numaralı dizeler, 2. dörtlüktür.)
- Benzemez hiçbir şeye,
- Gökyüzünde bir tane.
- Biliyor musun sen de?
- Güneş bir top şeklinde.
(Bu 9-12 numaralı dizeler de 3. dörtlüğü oluşturur.)
Yukarıdaki dizeler incelendiğinde:
- Toplam 3 dörtlük (1-4, 5-8, 9-12)
- Her dörtlük 4 dize içerir.
- Şiirin toplam 12 dizesi bulunur.
Dörtlük Sayısının Önemi
Bir şiiri incelerken dörtlük sayısı, şiirin şeklini (nazım biçimi) anlamak açısından önemlidir. Farklı şiir türlerinde:
- Tek Dörtlük Şiir: Bazı şiirler sadece tek bir dörtlükten oluşabilir ve genellikle kısa şiirlerdir.
- Üç veya Dört Dörtlük Şiir: Öğrencilerin okullarda sıklıkla karşılaştığı, popüler şiir şekillerindendir.
- Daha Fazla Dörtlük: Uzun anlatılara ve daha ayrıntılı temalara yer veren şiirlerde 5, 6 hatta 10’un üzerinde dörtlük olabilir.
Burada görülen örnek, öğretici ve çocuklara yönelik bir şiir olduğundan genellikle 3 veya 4 dörtlükle sınırlı kalır. Hem kolay okunmasından hem de görselliğe uygun bir yapı sunmasından dolayı, çocuk şiiri formatı için 3-4 dörtlük idealdir.
Sık Yapılan Hatalar
- Dize ile Dörtlüğü Karıştırmak: Bazı öğrenciler 4 dizeyi direkt olarak 4 satır yerine tüm şiiri 4 satırda görüp tek dörtlük sanabilir. Doğrusu, şiiri satır sayısına göre böldükten sonra dörtlük gruplarını tespit etmektir.
- Mısra (Dize) Kavramını Unutmak: Mısra, bir şiirin tek satırıdır. Bazı kaynaklarda “mısra” bazı kaynaklarda “dize” ifadesi kullanılır. Bu şiirde kullanılan “satır” ve “mısra” birbirine denktir.
- Nakarat (Tekrarlayan Dize) Varsa Dörtlük Karmaşası: Türkü veya manilerde her dörtlüğün sonunda tekrar eden dizeler olabilir. Burada ise tekrarlar yoktur; her dörtlük özgün dizelerden oluşur.
Şiirin Formunu Görselleştiren Tablo
Aşağıdaki tabloda, şiirin her dizesi ve dörtlük sıralaması gösterilmektedir:
| Dörtlük No | Dizeler | Dize Sayısı |
|---|---|---|
| 1. Dörtlük | 1. Gökyüzünde yuvarlacık 2. Nedir ki bu sarı ışık? 3. Topa benzer ama değil, 4. Hele yazın sıcacık. |
4 |
| 2. Dörtlük | 5. Gündüzleri görünür, 6. Geceleri saklanır. 7. Sanır mısın kaybolur? 8. Başka tarafı aydınlatır. |
4 |
| 3. Dörtlük | 9. Benzemez hiçbir şeye, 10. Gökyüzünde bir tane. 11. Biliyor musun sen de? 12. Güneş bir top şeklinde. |
4 |
Bu tabloya göre her dörtlükte 4 dize, toplamda 3 dörtlük ve 12 dize mevcuttur.
Özet
- Şiirin dize (mısra) sayısı: 12
- Şiirdeki dörtlük sayısı: 3
- Dörtlüklerin her biri: 4 dize içermektedir.
Bu sayılar, şiiri anlamaya ve öğrenmeye yardımcı olacak temel bilgilerdir. Özellikle ilkokul ve ortaokul müfredatlarında öğrencilerin “dize (mısra), dörtlük, kafiye, redif” gibi kavramları sistematik biçimde öğrenmesi amaçlanır. Şiir incelemesi yaparken bu kavramlara hâkim olmak, şiirin dilini ve verdikleri mesajları daha iyi kavramayı sağlar.