Ses olayları ile ilgili her birinden 5'er örnek ve açıklaması 9 sınıf düzeyinde

YKS TYT
1

Ses olayları ile ilgili sorular ünlü düşmesi ile ilgili 5 örnek ünsüz düşmesi ile ilgili 5 örnek ünlü türemesi ile ilgili 5 örnek ünsüz türemesi ile 5 örnek ünlü daralması ile 5 örnek ulama ile 5 örnek ünlü değişimi ile 5 örnek ünsüz yumuşaması ile 5 örnek yapınız

2

Ünlü Düşmesi İle İlgili Örnekler

Ünlü Düşmesi: Türkçede iki heceli kelimeye bir ek eklendiğinde, hecelerden birinin düşmesi durumudur. Özellikle bazı özel isim ya da köklerde meydana gelir.

  1. ağaç + a → “ağaca” kelimesinin halk ağzında bazen “ağaça” olarak kullanılması.
    • Açıklama: İkinci hecesindeki “a” harfi düşer.
  2. ne + için → “niçin”
    • Açıklama: “e” harfi düşer ve iki kelime birleşir.
  3. kahve + altı → “kahvaltı”
    • Açıklama: “e” harfi düşer. Kahvenin altına yenilen anlamında.
  4. oğul + u → “oğlu”
    • Açıklama: İkinci hecesindeki “u” harfi düşer.
  5. burun + u → “burnu”
    • Açıklama: İkinci hecesindeki “u” harfi düşer.

Ünsüz Düşmesi İle İlgili Örnekler

Ünsüz Düşmesi: Türkçede bir kelimenin ünsüz harflerinden birinin düşmesi durumudur. Genellikle birleşik kelimelerde görülür.

  1. küçük + cük → “küçücük”
    • Açıklama: İlk kelimedeki “k” ünsüzü düşer.
  2. alçak + cak → “alçacık”
    • Açıklama: İlk kelimedeki “k” ünsüzü düşer.
  3. açık + cık → “açıcık”
    • Açıklama: İlk kelimedeki “k” ünsüzü düşer.
  4. ufak + cak → “ufacık”
    • Açıklama: İlk kelimedeki “k” ünsüzü düşer.
  5. sıcak + cak → “sıcacık”
    • Açıklama: İlk kelimedeki “k” ünsüzü düşer.

Ünlü Türemesi İle İlgili Örnekler

Ünlü Türemesi: Bazı kelimelerde getirilen ekle birlikte kelimenin ortasında ünlü türemesi yaşanır.

  1. genç + e → “genci” olarak arada “i” ünlüsünün türemesi.
    • Açıklama: Araya “i” ünlüsü eklenir.
  2. bir + den → “birdenbire” olarak arada “i” ünlüsünün türemesi.
    • Açıklama: Araya “i” ünlüsü eklenir.
  3. dar + al → “daral” ve “daralır” fiilinde.
    • Açıklama: Fiil çekimine bağlı olarak “a” ünlüsü türeyecektir.
  4. sevinç + lı → “sevinçli” kelimesinin halk dilinde “sevincilik” olarak kullanımı.
    • Açıklama: Anlam pekişmesi için ünlü türemesi.
  5. üç → “üçer” yerine halk arasında “üçerlik” şeklinde.
    • Açıklama: Eklenerek türeyen ünlüyle kullanılır.

Ünsüz Türemesi İle İlgili Örnekler

Ünsüz Türemesi: Kelimenin içinde ya da ekle birlikte sonuna bir ünsüz harfin eklenmesi durumudur.

  1. his + et → “hissetmek”
    • Açıklama: “s” harfi türeyerek eklenir.
  2. aff + etmek → “affetmek”
    • Açıklama: “f” harfi, anlam vurgusunda güçlendirmedir.
  3. redd + etmek → “reddetmek”
    • Açıklama: “d” harfi türemiştir.
  4. kayy + ım → “kayyum”
    • Açıklama: “y” harfi türemiştir, arapçadaki çift sesliden.
  5. hall + ol → “hallolmak”
    • Açıklama: “l” harfi türemiştir.

Ünlü Daralması İle İlgili Örnekler

Ünlü Daralması: Bir kelimenin içinde ünlülerin kapalı hale gelip, daha fazla kapalı bir ünlüye değişmesi durumu.

  1. ben + yor → “beniyorum” yerine “beniyorum” şeklinde halk arasında kullanımı.
    • Açıklama: “e” ünlüsü daralmıştır.
  2. gel + yor → “geliyor”
    • Açıklama: “e” ünlüsü daralmış ve “i” olmuştur.
  3. al + yor → “alıyor”
    • Açıklama: “a” ünlüsü daralmış ve “ı” olmuştur.
  4. yap + yor → “yapıyor”
    • Açıklama: “a” ünlüsü daralmış ve “ı” olmuştur.
  5. gör + yor → “görüyor”
    • Açıklama: “ö” ünlüsü daralmış ve “ü” olmuştur.

Ulama İle İlgili Örnekler

Ulama: İki kelimenin birleşerek arada kalan sessiz harfin vurgusuyla türemesi veya birleşmeden üzerin etkisi olmadan seslenme durumu.

  1. Bir adam → “Biradam” şeklinde telaffuz ile ulama.
  2. Yedi elma → “Yedielma” arada kalan sesle birleşmesi.
  3. Açık kapı → “Açıkapı” birleşmesi.
  4. Beş öğüt → “Beşöğüt” şeklinde okunması.
  5. Üç at → “Üçat” şeklinde birleşmesi.

Ünlü Değişimi İle İlgili Örnekler

Ünlü Değişimi: Bir kelimenin ya da ekin içine giren ünlü harfin bir başka ünlüyle yer değiştirmesi.

  1. inek + in → “ineğin”
    • Açıklama: “i” değişmiş ve “e” olmuştur.
  2. kol + u → “kolu” olarak “o” ünlüsünün değişmesi.
  3. ben + im → “benim” ve halk ağzında “biniim” olarak değişimi.
  4. gel + in + me → “gelmen” kelimesinde "i"nin "e"ye değişimi.
  5. ağaç + ın → “ağacın” değişimle sonuçlanması.

Ünsüz Yumuşaması İle İlgili Örnekler

Ünsüz Yumuşaması: Kelimenin sonundaki sert ünsüzlerin yumuşak karşılığına dönüşmesi.

  1. kitap → “kitabım”
    • Açıklama: “p” ünsüzü "b"ye yumuşamıştır.
  2. renk → “rengimiz”
    • Açıklama: “k” ünsüzü "g"ye yumuşamıştır.
  3. ağaç → “ağacın”
    • Açıklama: “ç” ünsüzü "c"ye yumuşamıştır.
  4. kurt → “kurduyla”
    • Açıklama: “t” ünsüzü yumuşamıştır.
  5. köpek → “köpeği”
    • Açıklama: “k” ünsüzü "ğ"ye yumuşamıştır.

Her bir ses olayı, dilin yapısal özellikleri ve halk arasında sıkça karşılaşılan ses değişimleri hakkında bilgi verir. Örneklerle bu olayları açıklamak, dilin fonetik yapısını ve sosyal kullanımlarını daha iyi anlamamızı sağlar. Eğitim ve dil çalışmalarında ses olaylarını fark etmek, dil becerisinin gelişmesinde önemlidir. @Tuana_Gul_Akdag