şeriat ne demek
Şeriat ne demek?
Cevap:
Şeriat, İslam dinindeki temel inanç, ibadet, ahlâk ve hukuk kurallarını kapsayan bir kavramdır. Arapça kökenli bir kelimedir ve özünde “yol, izlenecek doğru yol” gibi anlamlara gelir. İslam topluluklarında şeriat, inananların Allah’ın buyruklarını yaşamlarında gerçekleştirmelerini ve düzenli bir toplumsal yapı oluşturmayı hedefler. Tarih boyunca farklı coğrafyalarda, farklı ekollerde ve farklı tarihsel süreçlerde şeriat, değişik yorum ve uygulamalara konu olmuştur.
Aşağıda şeriat kavramının genel hatlarını, İslam hukukundaki yerini ve tarihsel açıdan nasıl değerlendirildiğini ele alacağız.
İçindekiler
- Şeriat Kavramının Tanımı
- Temel Terimler
- Tarihsel Gelişim
- Kaynaklar ve Ekol Farklılıkları
- Şeriat ve İslam Hukuku
- Başlıca Konu Alanları
- Modern Dünyada Şeriat Algısı
- Özet Tablo
- Sonuç ve Özet
1. Şeriat Kavramının Tanımı
- Sözlük Anlamı: Arapça “ş-r-ʿ” kökünden gelen “şeriat” kelimesi “suya giden yol” veya “yol, yöntem” gibi anlamlar taşır.
- Dini Anlamı: İslam’da şeriat; Kur’ân-ı Kerîm, Sünnet (Hz. Muhammed’in söz, fiil ve onayları), icma (âlimlerin fikir birliği) ve kıyas (benzetme yolu ile hüküm çıkarma) gibi kaynaklardan hareketle oluşturulan inanç, ibadet ve hukuki düzenin bütünüdür.
2. Temel Terimler
- Fıkıh: İslam hukukunun teorik çerçevesi ve uygulamalarını kapsayan ilim dalı.
- Usulü’l-Fıkıh: Şeriatın nasıl anlaşılacağı ve hangi metodolojilerle hüküm çıkarılacağına dair bilim dalı.
- İcma: İslam âlimlerinin belirli bir dönemde bir konuda ortak fikir birliği.
- Kıyas: Ayet veya hadislerde açık hükme rastlanmayan durumlarda, benzerlik ilkesi ile hüküm çıkarma yöntemi.
- Hadd (Had Ceza): Şeriatta, Kur’an veya hadisle belirlenmiş cezalara verilen ad.
- Tazir: Hakkında kesin bir ceza hükmü olmayıp, hâkimin takdirine göre uygulanan ceza türü.
3. Tarihsel Gelişim
Şeriatın teorik temelleri, Hz. Muhammed’in yaşadığı döneme (7. yüzyıl) dayanır. İslam devletlerinin kurulmasıyla (Örneğin dört halife dönemi, Emeviler, Abbasiler vb.) şeriat kuralları hem toplumsal hem de siyasal yaşamı düzenlemede belirgin bir rol oynamıştır.
- Erken Dönem (7.-9. Yüzyıl): Kur’ân ve Sünnet esas alınarak temeller atılıyor, çeşitli sahabelerin ve sonraki âlimlerin içtihatlarıyla ilk fıkıh ekolleri oluşuyor.
- Klasik Dönem (9.-15. Yüzyıl): Fıkıh mektepleri (Hanefi, Şafii, Maliki, Hanbeli vb.) kurumsallaşıyor, şer’i hukukun yanı sıra örfi hukuk da (yöneticilerin koyduğu kurallar) ayrı bir yapı kazanıyor.
- Modern Dönem (19. Yüzyıl ve sonrası): Batı hukuk sistemleriyle etkileşim artıyor, bazı İslam ülkelerinde şeri hükümlerin bazı kısımları medeni hukukla, ceza hukuku sistemleriyle harmanlanıyor veya reformlara tabi tutuluyor.
4. Kaynaklar ve Ekol Farklılıkları
İslam hukukunda farklı fıkıh ekolleri mevcuttur ve bu ekoller, ana kaynaklardan hüküm çıkarma metodolojilerinde ufak tefek farklılıklar gösterir. Bunların temelini ise Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Muhammed’in Sünnet’i oluşturur.
Başlıca Ekol ve Yaklaşımlar
- Hanefi Mezhebi
- Maliki Mezhebi
- Şafii Mezhebi
- Hanbeli Mezhebi
Her ekol, şeri konulardaki hükümlere dair farklı içtihat yöntemleri kullanır; bu da şeriat uygulamalarında bölgesel veya kültürel bazı farklılıklara yol açar.
5. Şeriat ve İslam Hukuku
Kimi zaman “şeriat” kavramı sadece ceza hukuku ile ilişkilendirilir. Ancak gerçekte şeriat; evlilik, ticaret, miras, ibadet, toplumsal ilişkiler ve ahlâk gibi pek çok konuyu kapsar. Bu sebeple “İslam hukuku” olarak da geniş bir alana tekabül eder.
- İbadet: Namaz, oruç, hac, zekât vb.
- Muamelat (İşlemler): Evlilik, boşanma, miras, alışveriş, borçlar vb.
- Uqubat (Cezalar): Suç ve ceza hukuku, had cezaları ve tazir cezaları gibi.
6. Başlıca Konu Alanları
Aşağıda şeriatın kapsadığı başlıca konuları özetliyoruz:
- İnanç İlkeleri (Akaid): Allah’a, peygamberlere, kutsal kitaplara, meleklere, ahiret gününe ve kadere iman esasları.
- İbadetler: Namaz, oruç, zekât, hac gibi amelî ibadetlerin usul ve şartları.
- Ahlâk Kuralları: Doğruluk, dürüstlük, kul hakkı, yardımlaşma, toplumsal sorumluluk.
- Sosyal ve Medeni Hukuk: Aile hukuku, miras, evlilik ve boşanma, çocuk hakları, velayet gibi konular.
- Ekonomik Düzenlemeler: Alım-satım, ticaret, faiz, zekât, sadaka, borçlanma, şirket ortaklıkları ve diğer finansal işlemler.
- Ceza Hukuku: Bazı suçlar ve bunlara yönelik cezalandırma prensipleri.
7. Modern Dünyada Şeriat Algısı
- Çeşitlilik: Modern dönemde şeriatın uygulanış biçimi, farklı ülkelerin hukuk sistemleri, gelenekleri ve siyasi yapıları nedeniyle çeşitlilik gösterir.
- Reform ve Tartışmalar: Birçok İslam ülkesinde, özellikle ceza hukuku alanında, şeri kurallar ile modern hukuk kuralları arasında uyum arayışları öne çıkar.
- Kültürel Farklıklar: Orta Doğu ülkeleri, Güney Asya ve Uzak Doğu’daki Müslüman topluluklar arasında, tarihten ve yerel geleneklerden kaynaklanan uygulama ve yorum farklılıkları bulunur.
8. Özet Tablo
| Konu Başlığı | İçerik | Örnek |
|---|---|---|
| Kavramın Tanımı | Şeriat, İslam dininin inanç, ibadet, ahlâk ve hukuk kuralları bütünü. | “Yol, yöntem” anlamına gelen Arapça kökenli kelime |
| Ana Kaynaklar | Kur’ân, Sünnet (Hadis), İcma, Kıyas | Hz. Muhammed’in söz ve fiilleri |
| Farklı Ekol ve Mezhepler | Hanefi, Şafii, Maliki, Hanbeli | Yöntemsel farklılıklar |
| Kapsadığı Alanlar | İbadet, ahlâk, muamelat, ceza hukuku vb. | Namaz, oruç, miras, ticaret, ceza |
| Tarihsel Gelişim | Erken İslam döneminden modern döneme | Emevi, Abbasi, Osmanlı, çağdaş uygulamalar |
| Modern Dünyada Uygulama | Değişen hukuk ve sosyal normlarla etkileşim | Bazı ülkelerde kısmi, bazılarında tam uygulama |
9. Sonuç ve Özet
Şeriat, İslam’ın temel kaynaklarından hareketle oluşturulan inanç, ibadet, ahlâk ve hukuk kurallarının genel çerçevesini ifade eder. Tarihsel açıdan farklı mezheplerin ve hukuk ekollerinin gelişimiyle, şeriat kuralları birtakım bölgesel ve kültürel özellikler kazanmıştır. Modern dönemde bazı İslam ülkeleri şeriat kurallarını kısmen uygularken, diğerleri çeşitli reformlarla çağdaş hukuk sistemleriyle uyum yakalamaya çalışır. Dolayısıyla şeriat, sadece ceza hukuku değil; aile hukuku, toplumsal düzenlemeler, ticaret ve ibadetler gibi birçok alanı kapsayan geniş bir kavramdır.
Özetle söylemek gerekirse, şeriat İslam bağlamında “ilahi buyruklar doğrultusunda düzenlenmiş toplumsal ve hukuki yapı” anlamına gelir ve tarih boyunca toplumların kültürü, siyasi yapısı ve ilerleyen zamanın ihtiyaçlarıyla farklı biçimlerde yorumlana gelmiştir.
Kaynaklar:
- Diyanet İslam Ansiklopedisi.
- Coulson, N. J. (1978). “A History of Islamic Law.” Edinburgh University Press.
- Schacht, J. (1982). “An Introduction to Islamic Law.” Clarendon Press.