Risk değeri hesaplanırken, “birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” derecelendirmesinde ve nitel değeri “çok ciddi” olan bir riskin nicel değeri kaç olarak alınır?
1
2
3
4
5
Risk değeri hesaplanırken, “birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” derecelendirmesinde ve nitel değeri “çok ciddi” olan bir riskin nicel değeri kaç olarak alınır?
Cevap:
Risk değerli hesaplamalarında kullanılan yöntem, genellikle bir matris yöntemi veya standart bir değerlendirme sistemini ifade eder. Bu tür kriterlerle risk derecesi çoğunlukla kurumların veya uzmanların kullandığı modellerle belirlenir.
Genel Risk Değerlenmesinde Kullanılan Ölçek:
- Çok ciddi bir riskin nicel değeri genellikle en yüksek derecede sınıflandırılır (5). Çünkü:
- “Birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” gibi sonuçları içeren riskler en tehlikeli seviyededir.
- Nitelik olarak “çok ciddi” olarak sınıflandırılmışsa bu tür riskler organizasyonların risk skalasında genellikle 5 olarak değerlendirilir.
Mantık:
Risk derecelendirmeleri şu şekilde yapılabilir:
| Risk Seviyesi | Niteliksel Tanım | Nicel Değer (Ölçek) |
|---|---|---|
| Düşük Risk | Önemsiz veya küçük risk | 1 |
| Orta Düşük Risk | Dikkate alınabilir risk | 2 |
| Orta | Ciddi fakat kontrol edilebilir risk | 3 |
| Yüksek | Oldukça ciddi risk | 4 |
| Çok Yüksek (Katastrofik) | Çok ciddi ve ölümcül risk | 5 |
Bu durumda çok ciddi ve birden çok ölümlü gibi ifadeler 5 olarak değerlendirilir.
Sonuç:
Nicel değer: 5
Emin olmak için çalıştığınız kurum veya kaynakların belirlediği risk ölçeği standartlarını kontrol etmeniz önerilir.
@username
Risk değeri hesaplanırken, “birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” derecelendirmesinde ve nitel değeri “çok ciddi” olan bir riskin nicel değeri kaç olarak alınır?
Cevap:
Çeşitli sektörlerde ve yasal düzenlemelerde kullanılan standart risk değerlendirme tablolarında (örneğin 5x5 Risk Matrisi) “birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” ifadesi en yüksek şiddeti temsil eder ve “çok ciddi” şeklinde derecelendirilir. Bu durumda, riskin nicel değeri genellikle 5 olarak kabul edilir.
Risk Değerlendirme Tablosu ve Şiddet Derecelendirmesi
- Çok Düşük (1): Yaralanma etkisi hafif ve geçicidir.
- Düşük (2): Kısıtlı tedavi gerektiren hafif yaralanma, kısa süreli etkiler.
- Orta (3): Tedavi ve belli bir süre iş göremezlik gerektiren yaralanma ya da hasar.
- Ciddi (4): Uzun süreli iş göremezlik, ağır yaralanmalar veya kalıcı sakatlık.
- Çok Ciddi (5): Birden fazla ölümlü kaza, tek ölümlü kaza veya sürekli iş göremezlik durumları.
“Birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” ifadesi en yüksek şiddet seviyesi olarak görülür, bu da 5 puanla derecelendirilir.
Neden 5 Değerini Alır?
- En Yüksek Şiddet Derecesi: Ölüm veya kalıcı engellilik durumları işletmede en istenmeyen ve ağır sonuçlara yol açan kaza senaryoları arasında yer alır.
- Standartlar ve Yönetmelikler: ISO 45001 ve benzeri İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi standardında, riske bağlı şiddet derecelendirmesi yapılırken ölüm veya ciddi yaralanma her zaman en üst seviye (5) olarak belirlenir.
- Mevzuat Gerekliliği: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan yönetmeliklerde de benzer şekilde ölümle veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanabilecek kazalar en yüksek risk sınıfına girer.
Kaynaklar:
- ISO 45001: İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı
- T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatları
Risk değeri hesaplanırken, “birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” derecelendirmesinde ve nitel değeri “çok ciddi” olan bir riskin nicel değeri kaç olarak alınır?
Cevap: Bu tür bir riskin nicel değeri, belirlenen standart ve yaygın kullanılan birçok risk skorlama metodolojisine göre 5 olarak alınmaktadır.
İçindekiler
- Giriş
- Risk Değerinin Tanımı ve Önemi
- Risk Derecelendirme Kriterleri
- “Çok Ciddi” Risk Kavramı
- Örnek Risk Kategorileri
- Nicel Değerin Seçim Rasyoneli
- Risk Değerlendirme Tablosu
- Adım Adım Risk Değerlendirme Süreci
- Farklı Risk Skorlama Yöntemleri Arasındaki Uyumsuzluklar
- Sık Karşılaşılan Sorular ve Yanıtları (SSS)
- Özet ve Sonuç
- Kaynaklar
1. Giriş
İş sağlığı ve güvenliği, çevre güvenliği, proje yönetimi ve daha pek çok alanda “risk” kavramı büyük önem taşımaktadır. Risk değerlendirme süreçleri, olası tehlikelerin hem olasılık (probability) hem de şiddet (severity) boyutunu içermekte ve bu iki faktörün çarpılmasından veya farklı skorlama sistemleriyle birleştirilmesinden oluşmaktadır. Herhangi bir iş veya süreçte, “en kötü ne olabilir?” sorusunu yanıtlamak amacıyla, zararın büyüklüğü ve gerçekleşme ihtimalinin çarpımıyla ya da bunlara benzer bir yöntemle “risk dereceleri” hesaplanır.
Bu kapsamda, özellikle birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik gibi çok ciddi sonuçları olabilecek durumlar, risk sınıflandırmasında en üst seviyelerde değerlendirilir. Bu derecenin nicel karşılığı çoğunlukla 5 üzerinden puanlanır. Bu metinde, söz konusu risk derecelendirme mantığının nasıl işlediği, “çok ciddi” risk kavramının ne anlama geldiği ve neden nicel değer olarak 5’in kullanıldığı detaylı biçimde açıklanacaktır.
2. Risk Değerinin Tanımı ve Önemi
Risk, genel olarak bir olayın veya durumun gerçekleşmesi ile ortaya çıkabilecek zararın derecesini ifade eder. Eş zamanlı olarak “zararın meydana gelme olasılığı” ve zararın boyutu (ciddiyeti) hesaba katılır. İş güvenliği, finans, çevre koruma veya proje yönetimi gibi alanlarda, risk analizleri yapılırken şu sorulara yanıt aranır:
- Tehlike veya istenmeyen durum nedir?
- Bu durum hangi sıklıkta (veya olasılıkla) meydana gelir?
- Meydana geldiğinde ne tür zararlara yol açar (maddi, manevi, çevresel, sağlık vb.)?
Özellikle iş güvenliği alanında, ölümlü kazalar, ciddi yaralanmalar veya sürekli iş göremezlik durumları, kurumların dikkatini en çok çeken risk kategorilerindendir. Birden fazla ölüm ya da kalıcı sakatlık durumlarında, sadece kurumsal anlamda değil, toplumsal ve etik açıdan da çok büyük etkiler söz konusu olur. Dolayısıyla bu tür durumların “en yüksek risk” seviyesinde puanlanması, önlem almayı öncelikli hale getirir.
3. Risk Derecelendirme Kriterleri
Risk derecelendirmede yaygın kullanılan en önemli iki unsur olasılık ve etki/şiddet (consequence) seviyesidir. Aşağıdaki temel ölçek, birçok organizasyonun benimsediği genel bir yaklaşımdır:
- Çok Düşük Risk: Çevresel veya sağlık açısından hemen hemen önemsiz zarar, maddi boyutun düşük olduğu ya da kazaların çok nadiren görüldüğü durumlar.
- Düşük Risk: Hafif yaralanmalar, ufak maddi hasarlar veya geri döndürülebilir kayıplar.
- Orta Risk: Cihaz ya da ekipmanda kayda değer hasar, geçici iş göremezlik veya yüksek maliyet yaratma potansiyeli.
- Yüksek Risk: Ciddi yaralanmalar, önemli finansal kayıplar, çevre kirliliği veya kurumsal itibar zedelenmesi.
- Çok Yüksek (Çok Ciddi) Risk: Ölüm, birden fazla ölüm, büyük felaket veya kalıcı sakatlıklar gibi son derece kritik sonuçlara yol açabilen tehlikeler.
Bu derecelendirme farklı standartlarda ufak değişiklikler gösterebilir. Örneğin bazı metodolojiler ABCDE veya 1-5 yerine 1-4 veya 1-10 gibi ölçekler kullanır; ancak mantık aynıdır: Minimden maksimuma doğru artan bir skala söz konusudur.
4. “Çok Ciddi” Risk Kavramı
“Çok ciddi” veya “felaket düzeyinde” risk, insan sağlığı açısından ölüm, birden çok ölümlü olay, sürekli iş göremezlik (örneğin uzuv kaybı, kalıcı sakatlık, yaşam boyu tedavi gereksinimi), kritik proseslerde geri dönülemez çevresel hasarlar veya çok büyük finansal zararlar doğuran risk grubunu ifade eder.
- İnsan Sağlığı Boyutu: Ölümlü kazalar veya kalıcı hasarlar.
- Ekonomik Boyut: Şirketin iflasına kadar gidebilecek büyüklükte bir kayıp, devasa tazminat yükümlülükleri.
- Çevresel Boyut: Telafisi olmayan çevre kirliliği, ekosistem tahribatı.
- İtibar Boyutu: Kurumsal itibarın büyük ölçüde sarsılması, uzun süreli güven kaybı.
Bu kombinasyon, riskin “çok ciddi” olarak tanımlanmasına sebep olur. Böyle durumlarda iş güvenliği uzmanları, mühendisler veya yöneticiler bu riski kabul edilemez olarak işaretler ve en kısa sürede gerekli iyileştirici, önleyici tedbirlerin (koruyucu ekipman, proses değişikliği, ek eğitimler vb.) alınmasını zorunlu kılar.
5. Örnek Risk Kategorileri
Pek çok kuruluş, risk skorlaması için 5’li bir tablo kullanır ve her bir satırda “olasılık” ve sütunda “şiddet” olacak şekilde risk derecesi hesaplanır. Aşağıdaki gibi düşünülebilir:
- Şiddet 1 (Önemsiz): Tıbbi müdahale gerektirmeyecek kadar küçük sıyrıklar veya kayıplar.
- Şiddet 2 (Hafif): Basit tıbbi müdahale gerektiren, iş göremezlik yaratmayan yaralanmalar veya ufak ekipman arızaları.
- Şiddet 3 (Orta): Kırık, çıkık, kısa süreli iş göremezlik veya orta seviye ekipman hasarı.
- Şiddet 4 (Ciddi): Ciddi yaralanma, yüksek maliyetli hasar, uzun süreli iş kaybı.
- Şiddet 5 (Çok Ciddi): Ölüm, birden çok ölüm, kalıcı sakatlık, şirketin büyük maddi çöküşü vb.
Soru kapsamında yer alan “birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” gibi durumlar çok ciddi sınıfta değerlendirilir ve çoğunlukla şiddet seviyesi 5 üzerinden puanlanır.
6. Nicel Değerin Seçim Rasyoneli
Risk puanlamasında 1 ile 5 arası bir ölçek kullanıldığında, en yüksek şiddet 5’i ifade eder. “Birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” derecesinde insan hayatını hedef alabilecek kadar kritik sonuçlar söz konusudur. Bu olumsuz sonuçların geri dönülmez, yasa ve toplum baskısı açısından en ağır sonuçları doğurabilecek potansiyelde olması; risk yönetiminde en yüksek puanın bu seviyeye verilmesini zorunlu kılar.
- Geri Dönülemezlik: Ölüm ya da kalıcı sakatlık, geri dönüştürülemeyen zararlardır.
- Yüksek Kamuoyu Hassasiyeti: Bu tür olaylar basında, kamuoyunda veya hukuki açıdan büyük yankı uyandırır.
- Yüklü Maddi Zarar: Çok büyük tazminatlar veya iş kaybı söz konusu olabilir.
- Stratejik Önem: Şirketin devamlılığını bile tehdit edebilecek büyüklükte olabilir.
Tüm bu faktörler, “çok ciddi” riskin nicel değerinin 5 olarak belirlenmesine yol açar. Bu, “kesinlikle göz ardı edilemez bir durum” anlamına gelir.
7. Risk Değerlendirme Tablosu
Aşağıdaki tablo, birçok kurumun kullandığı basit bir formatla, şiddet değerleri ile olasılık değerlerini çarparak ya da bir matris halinde göstermek için örneklenmiştir. Şiddet 5, “çok ciddi” sonuçları içerir.
| Şiddet / Etki Derecesi | Tanım | Nicel Değer |
|---|---|---|
| 1 – Önemsiz | Hafif sıyrıklar, neredeyse dikkate değmez kayıplar | 1 |
| 2 – Hafif | Küçük yaralanma, küçük maddi hasar | 2 |
| 3 – Orta | Kırık, çıkık, kısa süreli iş göremezlik veya orta düzey kayıp | 3 |
| 4 – Ciddi | Ciddi yaralanma, yüksek maliyetli hasar, uzun süreli iş kaybı | 4 |
| 5 – Çok Ciddi | Birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik, büyük felaket | 5 |
Bu tabloda kolonu “Şiddet/Etki Derecesi” riskin boyutunu, “Tanım” ne tür sonuca karşılık geldiğini, “Nicel Değer” ise söz konusu derecenin puanını gösterir. Sorudaki senaryo “birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” derecesi olduğu için, “5 – Çok Ciddi” değeriyle eşleştirilir.
8. Adım Adım Risk Değerlendirme Süreci
Risk değerlendirme sürecinin hedefi, örgütlenmiş, planlı ve tekrarlanabilir bir yöntemle tehlikeleri tespit ederek, reaktif değil proaktif şekilde önlemler almaktır. Aşağıda 5 temel adım halinde özetlenmiştir.
8.1. Adım 1 – Tehlikelerin Belirlenmesi
- İşletmede veya süreçte neler yanlış gidebilir?
- İşin yapıldığı ortamda kim/kimler bu durumdan etkilenebilir?
- Makine, ekipman, kimyasallar, ergonomik faktörler, yüksekten düşme vb. tüm potansiyel tehlikeler listelenir.
Bu aşama ne kadar geniş kapsamlı ve detaylı yapılırsa, sonraki aşamalarda riskler daha sağlıklı tanımlanır.
8.2. Adım 2 – Olasılık ve Şiddetin Belirlenmesi
- Olasılık (P): İstenmeyen olayın gerçekleşme ihtimali. Ölçek genelde 1 (çok düşük) ila 5 (çok yüksek) arasındadır.
- Şiddet (S): Olay gerçekleştiğinde yarattığı sonucun derecesi. Yine 1 (önemsiz) ila 5 (çok ciddi) arasında puanlanır.
Örneğin, “birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik” gibi durumlar şiddet skalasında her zaman 5 ile ifade edilir.
8.3. Adım 3 – Risk Derecesinin Hesaplanması
Risk derecesi basitçe R = P x S (olasılık × şiddet) formülüyle ya da benzer bir matris yaklaşımıyla bulunur. Şiddet değeri 5 olan bir riskte, olasılık değeri de yüksekse (örneğin 4 veya 5), risk skoru oldukça yüksek olacaktır (örneğin 4×5=20 veya 5×5=25). Bu tür skorlar acil müdahale gerektirir.
8.4. Adım 4 – Kontrol Önlemlerinin Geliştirilmesi
Risk puanı yüksek çıkmışsa, öncelik planında en üst sıraya yerleştirilir ve riskleri azaltmaya yönelik stratejiler belirlenir. Örneğin:
- Tehlikeli kimyasalları daha az tehlikeli muadilleriyle değiştirmek
- Otomasyon ile insan maruziyetini azaltmak
- Kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanımı
- Eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri
- Düzenli bakım ve izleme sistemleri
8.5. Adım 5 – İzleme ve Gözden Geçirme
Uygulanan kontrol önlemlerinin etkinliği sürekli takip edilir. Eğer yeni bir tehlike ortaya çıkarsa veya süreçte değişiklik yapılırsa, risk değerlendirmesi yeniden güncellenir. Böylece dinamik bir süreç olan risk yönetimi, iş yerindeki çalışma koşulları ve faaliyetlere adapte olur.
9. Farklı Risk Skorlama Yöntemleri Arasındaki Uyumsuzluklar
Her ne kadar yaygın yaklaşım 1’den 5’e kadar bir şiddet skalası kullanmak olsa da bazı sektörlerde, örneğin havacılık ya da petrokimya gibi yüksek riskli endüstrilerde, daha karmaşık veya geniş ölçekli (1’den 10’a, 1’den 25’e gibi) yaklaşımlar da kullanılabilir. Ayrıca:
- Bazı metodolojiler ayrıntılı matrisleri veya hesaplama formüllerini (örneğin “L = Likelihood, C = Consequence” gibi) kullanarak risk puanına ek parametreler katar.
- Fakat sonuçta “ölümlü veya çok ciddi yaralanmalı ciddi kaza” her metodolojide en yüksek şiddet değeriyle eşleştirilir ve her zaman en tehlikeli kategori olarak sınıflanır.
Böyle bir risk, hangi skorlama sisteminde olursa olsun, “toleransın altında tutulması gereken” en üst düzey risk anlamına gelmektedir.
10. Sık Karşılaşılan Sorular ve Yanıtları (SSS)
-
Soru: “Birden çok ölümlü vaka” ile “tek ölümlü vaka” arasındaki fark nedir?
Yanıt: İkisi de “kalıcı ve geri dönemez zararlar” statüsünde yer aldığı için şiddet puanı açısından genellikle aynı üst seviyede (5) değerlendirilir. Ancak organizasyonların bazıları, birden çok ölümlü vakayı çok daha katı kontrol prosedürleri ile değerlendirmek isteyebilir. -
Soru: “Çok ciddi” risk her zaman 5 mi olmalıdır, yoksa bazı metodolojilerde 4 olabilir mi?
Yanıt: Bazı metodolojiler 4 basamaklı bir şiddet ölçeği kullanabilir ve en üst basamağa “4” adını verebilir. Ancak kullanılan en yaygın 5’li skalada en yüksek değer5olduğundan ölümlü ve kalıcı sakatlık durumları 5 altında değerlendirilir. -
Soru: Risk skorunu bulduktan sonra ne yapmalıyız?
Yanıt: Yüksek veya yükselmekte olan bir risk skoru, acil aksiyon planları, mühendislik kontrolleri, ek eğitimler, yönetim sistemlerinin güncellenmesi gibi önlemlerin hızlıca uygulanmasını gerektirir. -
Soru: Ölçekleme sistemi nasıl standardize edilir?
Yanıt: Genellikle uluslararası standartlar (örneğin ISO 45001, ISO 31000) veya endüstriye özgü standartlar (örneğin API, OSHA) referans alınarak belirlenir. Kurum içi politika ve prosedürlerle spesifik hale getirilir. -
Soru: “Sürekli iş göremezlik” hangi kategoride sınıflandırılır?
Yanıt: Sürekli iş göremezlikle sonuçlanan bir kaza, “çok ciddi” (Felaket) sınıfına girer. Çoğu sistemde bu durumun şiddet puanı 5’tir.
11. Özet ve Sonuç
- Soru: “Risk değeri hesaplanırken, ‘birden çok ölümlü, ölümlü veya sürekli iş göremezlik’ derecelendirmesinde ve nitel değeri ‘çok ciddi’ olan bir riskin nicel değeri kaç olarak alınır?”
- Yanıt: Yaygın olarak kullanılan 5’li risk skala sisteminde, bu seviyedeki riskler şiddet = 5 olarak puanlanır.
Risk yönetimi süreçlerinde, en ufak kazalardan ölümcül kazalara kadar tüm yelpazeyi kapsayan bir şiddet değerlendirmesi yapılır. “Birden çok ölümlü” veya “ölümlü/sürekli iş göremezlik” potansiyeli taşıyan riskler, kurumlar açısından en kritik risklerdir. Bu nedenle, fark edilip önlem alınmadığı takdirde kabul edilemez sonuçlar doğurabileceklerinden, puanlamada en yüksek şiddet değeri (5) ile sınıflandırılırlar.
Bu tür riskler, yalnızca şirket içerisindeki işleyiş ve çalışan güvenliğini etkilemekle kalmaz; aynı zamanda kurumsal itibar, hukuki sorumluluk, finansal devamlılık ve sosyal paydaşların güvenini de doğrudan etkiler. Dolayısıyla risk değerlendirmesinde bu kategoriye giren durumlar, mutlaka engellenmeye veya en aza indirilmeye çalışılmalıdır.
Özetle, yüksek şiddet (5) puanına sahip riskler, en kısa sürede ele alınması zorunlu, kritik düzeydedir ve derhal önleyici / düzeltici aksiyon gerektirir.
12. Kaynaklar
- ISO 31000 Risk Management Standard (Uluslararası Standart)
- ISO 45001 Occupational Health and Safety Management System (Uluslararası Standart)
- OSHA (Occupational Safety and Health Administration) Mevzuatı
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (Türkiye) - İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmelikleri
- Petrokimya Sektöründe Risk Değerlendirme Uygulamaları - Uluslararası makaleler ve sektör raporları
Bu kaynaklar, risk değerlendirmesine dair birçok metodoloji, tablo örneği ve iyi uygulama sunar. Her sektöre veya kuruma göre ufak tefek farklılıklar bulunsa da, “ölümcül veya kalıcı hasar” boyutundaki riskler en üst seviyeyle puanlanır.
Kısaca hatırlatma:
Soruya tek cümlelik en net yanıtımız: Bu tür bir yüksek (çok ciddi) riskin değeri “5” olarak alınmaktadır.