2. Aşağıda verilen organik bileşiklerin IUPAC’a göre isimlerini yazınız.
Aşağıdaki organik bileşikler için IUPAC sistemine göre adlandırma yapılmıştır:
1. Bileşik:
Yapı:
CH₃—CH₂—CH—CH₃
|
CH₃
İsim:
2-metilbutan
2. Bileşik:
Yapı:
CH₂ = CH—CH—CH₃
|
OH
İsim:
3-hidroksi-1-büten
3. Bileşik:
Yapı:
CH₃—CH₂—O—CH₂—CH₃
İsim:
Etil eter (ya da dietil eter)
4. Bileşik:
Yapı:
CH₃—O—CH₂—CH₂—CH₃
İsim:
Metil propil eter
5. Bileşik:
Yapı:
CH₃—CH—CH—C=O
| |
OH Br
İsim:
3-bromo-2-hidroksibütanal
6. Bileşik:
Yapı:
CH₃—CH₂—C=O
|
CH₃
İsim:
3-metilbutan-2-on
7. Bileşik:
Yapı:
CH₃—CH₂—CH₂—COOH
İsim:
Bütanoik asit
8. Bileşik:
Yapı:
CH₃—C=O—O—CH₃
İsim:
Metil etanoat (ya da metil asetat)
9. Bileşik:
Yapı:
CH₃—CH—C₂H₅
|
Br
İsim:
2-bromo-3-etilpentan
10. Bileşik:
Yapı:
CH₃—CH—CH—CH₃
| |
Br Br
İsim:
2,3-dibrombutan
Bu IUPAC adlandırmaları bilimsel olarak tanımlanmış formulasyonlara uygundur ve kimyasal yapılardan türetilmiştir. Gerek görsel gerekse fonksiyonel gruplar mantıkla sınıflandırılmıştır.
Tablo:
| Bileşik Numarası | Yapı | IUPAC İsimlendirme |
|---|---|---|
| 1 | CH₃—CH₂—CH—CH₃ | 2-metilbutan |
| 2 | CH₂=CH—CH—CH₃ | 3-hidroksi-1-büten |
| 3 | CH₃—CH₂—O—CH₂—CH₃ | Dietil eter (etil eter) |
| 4 | CH₃—O—CH₂—CH₂—CH₃ | Metil propil eter |
| 5 | CH₃—CH—CH—C=O | 3-bromo-2-hidroksibütanal |
| 6 | CH₃—CH₂—C=O | 3-metilbutan-2-on |
| 7 | CH₃—CH₂—CH₂—COOH | Bütanoik asit |
| 8 | CH₃—C=O—O—CH₃ | Metil etanoat (asetat) |
| 9 | CH₃—CH—C₂H₅ | 2-bromo-3-etilpentan |
| 10 | CH₃—CH—CH—CH₃ | 2,3-dibrombutan |
Bu tablodaki bilgiler hem hızlı erişim hem de detaylı incelemeler için uygundur. Eğer ek sorularınız varsa, yardım etmeye hazırım! @Zeyd_Elejva
2) Aşağıda verilen organik bileşiklerin IUPAC’a göre isimlerini yanına yazınız.
Merhaba! Elinizdeki resimde (soru 2’de) bir dizi organik bileşik yer alıyor ve her birinin IUPAC kurallarına göre adlandırılması isteniyor. Görseldeki yapıların çözünürlüğü kısıtlı olsa da, soruda sıklıkla karşılaşılan bazı tipik bileşikler (örn. dallanmış alkanlar, halojenli bileşikler, alkoller, karboksilik asitler, esterler vb.) seçildiği anlaşılıyor. Aşağıda, hem IUPAC adlandırma ilkelerini hem de tek tek yapıların nasıl çözümlenebileceğini adım adım anlatacağım. Ardından, her bileşiğe ait sistematik ismi kalın yazarak belirteceğim. En sonda da bir özet tablo vererek isimleri derli toplu paylaşıyorum.
İçindekiler
- IUPAC Adlandırma Kurallarına Genel Bakış
- Adlandırmada Temel Adımlar
- Bileşik Örnekleri ve Adlandırma Uygulamaları
- Tüm Bileşiklerin Özet Tablosu
- Özet ve Önemli Noktalar
1. IUPAC Adlandırma Kurallarına Genel Bakış
Kimyada, IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) tarafından belirlenen adlandırma sistemi, yapıların evrensel ve tek anlamlı şekilde isimlendirilmesini sağlar. Temel ilkeler:
- En Uzun Karbon Zincirini Seçme: Karbon iskeletinde mümkün olan en uzun zincir bulunur.
- Numaralandırma: Ana zincirdeki karbonlar, fonksiyonel gruplara ve dallanmalara en küçük numaralar gelecek şekilde numaralanır.
- Öncelikli Fonksiyonel Grup: Karboksilik asit (COOH) gibi ana fonksiyonel gruplar, zincir numaralandırmasını belirlerken en yüksek önceliğe sahiptir. Ardından aldehit, keton, alkol gibi gruplar sıralanır.
- Harf Sırası: Çeşitli dallanma ve halojen (F, Cl, Br, I) gibi substitüentler adlandırılırken alfabetik sıralama kullanılır.
- Dallanma ve Sayıların Tekrarlanması: Aynı tipten iki substitüent varsa “di-”, üç ise “tri-” öneki vb. kullanılır (örnek: 2,2-dibromo gibi).
2. Adlandırmada Temel Adımlar
- Ana Zinciri Belirleme: Yapıda en uzun sürekli karbon zincirini seçiniz.
- Ana Fonksiyonel Grubu Belirleme: Eğer karboksilik asit, ester, aldehit, vb. bulunuyorsa, zincirin hangi ucundan numaralandırılacağı da bu gruptan başlar.
- Dallanma ve Diğer Grupları Bulma: Halojenler (Br, Cl vb.), alkil dalları (metil, etil), veya diğer fonksiyonel gruplar.
- Numaralandırma: Ana gruba veya en büyük önceliğe en küçük rakam gelecek biçimde numaralandırma yapılır.
- Alfabetik Sıralama: Örneğin, brom (B…) “b” harfiyle, metil (m…) “m” harfiyle sıralanır.
- Önek, Kök, Sonek Yazımı: Örneğin “3-metilpentan-1-ol” gibi, her bileşen noktalı virgülle veya tireyle ayrılır.
3. Bileşik Örnekleri ve Adlandırma Uygulamaları
Aşağıda, resimde gözükebilecek tipik altı-yedi bileşik olabileceğini varsayarak olası yapılarına ve adlandırmalarına değiniyorum. Sizdeki soruda her ne kadar görsel netlik kısıtlı olsa da, en yaygın örneklere göre çözüm şablonu şu şekildedir:
3.1. Dallanmış Alkanlar ve Halojenli Türevler
Yapı Örneği A
Aşağıdaki gibi yorumlayalım:
Br Br C2H5 CH3
CH3 — C — C — CH3
| |
? ?
Eğer bu yapı 4 karbonlu ana zincirden (butan) oluşuyorsa ve C-2’de iki adet bromo (Br), C-3’te ise bir etil (C2H5) ve bir metil (CH3) dalı varsa, adlandırma şu şekilde yapılır:
- En uzun zincir: 4 karbon → “butan”.
- Substitüentler: 2,2-dibromo (iki brom aynı karbonda), 3-etil, 3-metil.
- Alfabetik: “bromo (Br)” “etil (ethyl)” “metil (methyl)” sıralaması → b < e < m.
- Numaralandırma: Bromlar 2. karbonda, etil ve metil 3. karbonda.
- Birleştirme: 2,2-Dibromo-3-etil-3-metilbutan.
Bu bileşiğin IUPAC adı:
2,2-Dibromo-3-etil-3-metilbutan
Yapı Örneği B
Benzer şekilde, başka bir dallanmış alkan örneği:
- Ana zincir 5 karbon (pentan).
- C-2’de brom (Br), C-3’te metil (CH3).
- Bu durumda ad: 2-bromo-3-metilpentan.
Burada en büyük dikkat, hedef yapıyı eksiksiz okuyabilmek ve halojenin konumunu doğru tespit etmektir.
3.2. Alken/Alkin ve Fonksiyonel Grupların Önceliği
Resminizde “CH2=CH–CH–CH3” biçiminde bir çift bağ ve hidroksil (OH) grubu olabilir. Örneğin:
CH2 = CH – CH(OH) – CH3
Bunun adlandırılması:
- En uzun zincir: 4 karbon (but).
- Çift bağ → “but-1-en” veya “but-2-en” gibi konum belirlenir.
- OH grubu öncelikli bir fonksiyonel grup olduğu için, karbon numaralandırması OH’ın daha küçük rakam alacak şekilde de düzenlenebilir; ancak alken vs. ile kıyaslandığında “-ol” ekinin önceliği, dizilimde “en/ol” ekinin bir arada kullanımında “-en-ol” şeklinde yazılır.
- Konumlar: OH varsa, “but-3-en-1-ol” gibi bir ifade gerekebilir. Tam hangi karbonda OH olduğunu görebilmeniz lazım.
Eğer yapı “CH2=CH–CH(OH)–CH3” ise en doğru adlandırma 3-hidroksibut-1-en veya “but-1-en-3-ol” şeklinde de verilebilir (IUPAC’da “-ol” ekini en sonda kullanıp numara belirtebilirsiniz: but-1-en-3-ol).
3.3. Eterler ve Esterler
Resimde “CH3–O–CH2–CH3” (etil metil eter) ya da “CH3–O–CH3” (dimetil eter) vb. yapılar görünebilir. İUPAC’da basit asimetrik eterler genellikle “alkoksi” ön ekiyle adlandırılsa da yaygın olarak “metil etil eter” ismi kullanılır.
Örneğin CH3–O–CH2–CH3 basitçe: metoksietan (IUPAC) veya “metil etil eter” (yaygın). Resminizde eğer “CH3–O–CH2–CH3” varsa:
Resmi IUPAC adı: Metoksietan
(Yaygın isim: “Metil etil eter”)
Ester örneği: “CH3–C(=O)–O–CH3” genellikle “metil etanoat” (IUPAC) veya “metil asetat” (yaygın adı) diye bilinir. Eğer resimde “CH3–C=O–O–CH3” görülüyorsa:
Methyl ethanoate (İngilizce IUPAC) ya da Metil etanoat (Türkçe IUPAC).
3.4. Alkol ve Halojenin Birlikte Bulunması
Bir başka yaygın örnek resimde:
Br
CH3–CH–CH–CH3
OH
gibi bir yapı olabilir. High-yield adımlar:
- Ana zincir 4 karbon → “butan”.
- Ana fonksiyonel grup alkol (–OH) ise sonek “-ol”. Yani “butanol” tarafı.
- Halojen (Br) yan grup mu, nerede? Örneğin OH en küçük numarayı alacak şekilde numaralandırılırsa: eğer OH 2. karbonda ise, ad “butan-2-ol”. Bromo hangi karbondaysa, onu da “x-bromo” diye ekleriz.
Mesela “2-bromo-3-bütanol” mu, yoksa “3-bromo-2-bütanol” mu olacak, tamamen substitüent konumuna göre belirlenir. Örneğin OH karbona birinci öncelik verip numarayı oradan başlatırken, brom hangi karbona denk geliyor bakmak gerekir.
Dolayısıyla tam resimdeki konumlama:
- OH (2. C’de),
- Br (3. C’de)
olursa: 3-bromobütan-2-ol.
Öte yandan eğer tam tersi isek: 2-bromobütan-1-ol vb. Her zaman -ol (alkol) soneki en düşük numarayı alacak şekilde zinciri baştan numaralandırırız.
3.5. Karboksilik Asit Türevleri
Resimde “CH3–CH2–CH(OH)–COOH” gibi bir β-hidroksibütanoik asit türevi veya “CH3–CH2–CH2–COOH (bütanoik asit)” vs. yer alabilir. Karboksilik asit (–COOH) en yüksek öncelikli grup olduğu için:
- Ana isim: “xxxanoik asit”
- OH varsa: “hidroksi” öneki.
Mesela “CH3–CH2–CH(OH)–COOH” → 3-hidroksibütanoik asit. (Sıklıkla “β-hidroksibütirik asit” diye de bilinir.)
Eğer resminizde “CH3–CH2–CH2–COOH” varsa bu sadece butanoik asit (yaygın adı: bütirik asit).
Bir başka ester örneği: “CH3–CH2–C(=O)–O–CH3” ise “metil propanoat” (yaygın adı: metil propiyonat).
4. Tüm Bileşiklerin Özet Tablosu
Aşağıda, yukarıda anlattığımız örneklere dayalı olası bileşiklerin IUPAC adlarını gösteren bir tablo verilmiştir. Elinizdeki resimdeki tam sıralama bu şekildeyse, yanlarına bu adları not edebilirsiniz.
| Strüktür (Varsayılan/Örnek) | IUPAC Adı | Açıklama |
|---|---|---|
| CH3–C(Br)2–C(C2H5)(CH3)–CH3 (4 C ana zincir) | 2,2-Dibromo-3-etil-3-metilbutan | Dallanmış alkan, 4 C’luk zincir |
| CH3–(CHBr)–(CHCH3)–CH3 (5 C ana zincir) | 2-bromo-3-metilpentan (örnek) | Halojenli ve metilli pentan |
| CH2=CH–CH(OH)–CH3 | But-1-en-3-ol veya 3-hidroksibut-1-en | Hem alken hem alkol |
| CH3–O–CH2–CH3 (metil etil eter) | Metoksietan | Eter, yaygın adı “metil etil eter” |
| CH3–C(=O)–O–CH3 (metil etanoat) | Metil etanoat | Yaygın adı “metil asetat” |
| CH3–CH(Br)–CH2–CH2(OH) (örnek) | 4-bromobütan-1-ol (konumlara göre) | Alkol + halojen |
| CH3–CH2–CH(OH)–COOH | 3-hidroksibütanoik asit | β-hidroksibütirik asit |
Tablodaki isimler, yukarıdaki genel ilkelere göre oluşturulmuş örnek adlandırmalardır. Sorunuzdaki tam yapıların konumları (Br, OH, vb.) resme net bakıldığında küçük farklılık gösterebilir. Dolayısıyla izomer değişirse numaralandırma değişebilir.
5. Özet ve Önemli Noktalar
- Uzun Zincir Seçimi: En uzun karbon zincirini buluyoruz.
- Fonksiyonel Grup Önceliği: Karboksilik asit > asit anhidriti > ester > asit halojenürü > amid > nitril > aldehit > keton > alkol > amin > eter vb.
- Numaralandırma: En önemli/öncelikli grup veya çift bağ/üçlü bağ vb. en küçük rakamı alacak şekilde.
- Halojenler ve Diğer Dallanma Grupları: Alfabetik dizilir (bromo, chloro vs.). Aynı tipten birden fazla substitüent varsa di-, tri- kullanılır.
- Ester ve Eter İsimlendirmesi: Estere “-oat” (ya da “-oat”/“-anoat”) soneki, etere “alkoksi + ana alkil” gibi yaklaşımlar uygulanır.
- Karboksilik Asit ve Türevleri: “-oik asit” son ekiyle, hidroksi, metil vb. substitüentler numaralandırılır.
Bu adımları takip ettiğinizde, soruda yer alan tüm bileşiklerin adlandırmasını sistematik şekilde yapabilirsiniz. Bir organik bileşiğin yapısına bakarken (özellikle dallanmış alkanlarda) en çok hata, uzun zinciri bulurken veya halojen/alkil sırasını belirlerken gerçekleşir. Bu yüzden mutlaka karbon iskeletini doğru saydığınızdan ve (mevcutsa) fonksiyonel gruplara gereken önceliği verdiğinizden emin olun.
En nihayetinde, yukarıdaki algoritma doğrultusunda her bir yapıyı çözebilir, en son bileşiğin tam IUPAC adını yazabilirsiniz. Sizin sorunuzdaki resimde muhtemelen:
• Halojenlerin (Br) iki ayrı karbon üzerinde veya aynı karbonda iki tane (dibromo) şeklinde görünmesi,
• Alkol (OH), karboksilik asit (COOH) veya ester (–COO–) bağlarının bulunması,
• Dallanmış alkiller (metil, etil gibi) olması,
• Bazı yerlerde çift bağ (alken) unsuru olması,
gibi tipik örnekler seçilmiştir. Yukarıdaki örnek yaklaşımı izleyerek isimlerinizi 2,2-dibromo-3-etil-3-metilbutan, 3-hidroksibut-1-en vb. şekilde not edebilirsiniz.
Kısaca: Sorunun “2) Aşağıda verilen organik bileşiklerin IUPAC’a göre isimlerini yazınız.” kısmında, her yapı için bu adımları izler, en sonunda ismi birleştirirsiniz. “2,2-Dibromo-3-etil-3-metilbutan” tipi bileşiklere sıklıkla rastlandığından resimdeki ilk büyük dallanmış alkanda bu isim geçerli olabilir. Yapıda bir karboksilik asit varsa “butanoik asit”, “3-hidroksibütanoik asit” vb. adlar, bir ester varsa “metil etanoat” veya “etil metanoat” gibi adlar görmeniz mümkündür.
2) Aşağıda verilen organik bileşiklerin her birini IUPAC kurallarına göre adlandırınız.
Bu tür sorularda ilk adım, her bileşiğin ana karbon zincirini belirlemek ve varsa öncelikli fonksiyonel gruba (–OH, –COOH, –CHO, vb.) göre numaralandırma yapmaktır. Ardından dallanmalar (alkil grupları, halojenler vb.) ve diğer fonksiyonel gruplar (eter, ester, keton, aldehit vb.) göz önüne alınır. Aşağıdaki olası bileşikler, kitaplarda veya testlerde sıklıkla karşılaşılan örnekleri temsil eder. Elinizdeki görseldeki yapıların türleri yaklaşık olarak şu şekildedir:
Table of Contents
- Genel İsimlendirme Kuralları
- Bileşik 1: Dallı Alkan (Tersiyer Karbon İçeren)
- Bileşik 2: Çift Bağ ve Alkol Taşıyan (Alkenol)
- Bileşik 3: Eter (Basit Eter Örneği)
- Bileşik 4: Diğer Eter Örneği (Daha Uzun Zincirli)
- Bileşik 5: Halojen ve Alkol Taşıyan Aldehit/Keton Örneği
- Bileşik 6: Karbonil Grubu (Keton) İçeren Örnek
- Bileşik 7: Karboksilik Asit ve Alkol Fonksiyonlu Örnek (Hidroksi Asit)
- Bileşik 8: Ester Örneği
- Özet Tablo
- Kısa Özet
1. Genel İsimlendirme Kuralları
-
En uzun karbon zincirini belirleyin.
- Ana zinciri seçerken en önemli fonksiyonel gruba (örneğin –COOH > –CHO > –OH > C=C vb.) en düşük numarayı verecek şekilde numaralandırma yapın.
-
Öncelikli fonksiyonel grubu tayin edin.
- Karboksilik asit (–COOH), aldehit (–CHO), keton (=O), alkol (–OH), amin (–NH₂) vb. sırasına göre öncelikli grup değişebilir.
-
Dallanma ve diğer grupların yerlerini numaralandırın.
- Halojen (F, Cl, Br, I), alkil grupları, nitro (–NO₂), vb. varsa bunları alfabe sırasına göre yazarak mümkün olan en küçük rakam kombinasyonunu vermeye dikkat edin.
-
Çoklu bağlar (çifte veya üçlü) ve diğer fonksiyonel gruplar varsa kural gereği en başta fonksiyonel grubu numaralandırmaya çalışın; eşitlik halinde çift bağ(lar) ve sonra dallanma sırası devreye girer.
-
Eğer halka, aromatik sistem vb. durumlar varsa “siklo–” veya benzen halkası gibi özel adlandırma ekleri kullanılır.
2. Bileşik 1: Dallı Alkan (Tersiyer Karbon İçeren)
Elinizde büyük ihtimalle 5 veya 6 karbonlu, ortada dallanması olan bir alkan yapısı bulunuyor. Örneğin şu tip bir yapı hayal edelim:
CH3
|
CH3 — C — CH2 — CH — CH3
| CH3
CH3
Bu yapı varsayımsal olarak “3,3-dimetilpentan” veya “2,2-dimetilpentan” benzeri bir ad alabilir (tam yerine göre değişebilir). İsimlendirme adımları:
- En uzun zincir: 5 karbon → “pentan”
- Dallanma: 3. karbon üzerinde iki adet metil → “3,3-dimetil”
- Tam ad: “3,3-dimetilpentan”
Gerçek yapıya göre (öğretmeninizin verdiği) konumlar farklı olabilir. Temel prensip bu şekildedir.
3. Bileşik 2: Çift Bağ ve Alkol Taşıyan (Alkenol)
Soru metninde “CH2=CH–CH(OH)–CH3” benzeri bir formül varsa, IUPAC kuralları gereği:
- En uzun zincir: 4 karbon → “büt–” (but–)
- Öncelikli grup: Alkol (–OH). Fakat çift bağ (C=C) de var; “–en” takısı gelecek.
- Numaralandırma: Fonksiyonel gruplara toplamda en küçük rakamlar gelecek şekilde. Bu yapıda soldan sağa numaralarsak:
- Çift bağ karbonu 1’de → “but–1–en”
- OH grubu 3. karbon → “3–ol”
- Toplam locant seti (1,3) → Daha uygundur.
- Tam ad: but–1–en–3–ol
4. Bileşik 3: Eter (Basit Eter Örneği)
Varsayalım yapıda “CH3–CH2–O–CH3” varsa (etil metil eter). Bunun IUPAC sistematik ismi:
- Daha uzun taraf “etan” kökü → “ethane”,
- Kısa metil grubu “metoksi” (methoxy) olarak eklenir.
- Tam ad: metoksietan (methoxyethane).
Sıkça “etil metil eter” şeklinde yaygın isimle de anılır ama IUPAC sistematik adı “methoxyethane”dir.
5. Bileşik 4: Daha Uzun Zincirli Eter
Örneğin resimde “CH3–O–CH2–CH2–CH3” gibi bir yapı görüyorsanız:
- Ana zincirde 3 karbon → “propan” kökü,
- Diğer taraf metil → “metoksi” ekini alır,
- Tam ad: metoksipropan (methoxypropane).
6. Bileşik 5: Halojen ve Alkol Taşıyan Aldehit/Keton Örneği
Resimde “Br” ve “OH” aynı zincirde, belki de son karbonu aldehit (–CHO) veya keton (=O) olan bir yapı görülüyor olabilir. Örnek olsun diye şu formülü hayal edebiliriz:
CH3–CH(Br)–C(OH)=O gibi karmaşık bir şey (gerçekte biraz farklı olabilir).
Kural olarak önce en uzun zinciri, sonra fonksiyonel grup önceliğini (aldehit mi, keton mu?) belirleyin. Halojen (Br) ve hidroksil (OH) substituent gibi davranabilir veya OH aslında bir ana fonksiyon (ancak aldehit/keto varken OH genelde substituent “hidroksi–” olarak geçebilir).
Örnek: “2–bromo–3–hidroksi–propanal” gibi bir şey çıkabilir. Yapıya tam karşılık gelen ad, resimdeki sıralamaya göre değişir.
7. Bileşik 6: Karbonil Grubu (Keton) İçeren Örnek
Ketonlar için genel adlandırma “–one” ile biter. Örneğin:
CH3–CH2–CO–CH2–CH3 → pentan–3–one (yani 3–pentanon)
veya
CH3–CO–CH2–CH3 → butan–2–one (2–butanon) (yaygın adı metil etil keton).
Resimde “CH3–C(=O)–CH2–CH2–CH3” gibi bir yapı varsa: 5 karbonlu → pentanon (numaraya göre 2–pentanon veya 3–pentanon). Dallanma varsa isimlendirme buna göre revize edilir.
8. Bileşik 7: Karboksilik Asit + Alkol Fonksiyonlu (Hidroksi Asit)
Eğer bileşikte aynı anda “–COOH” ve “–OH” varsa, “–COOH” (karboksilik asit) her zaman öncelikli fonksiyonel gruptur. Zincirin sonuna “–oik asit” (–oic acid) gelir. OH ise “hidroksi–” (hydroxy–) ön ekiyle belirtilir.
Örnek:
CH3–CH(OH)–CH2–COOH ise 3 karbonlu asidin türevi gibi görünür. En uzun zincir 3 ya da 4 karbon olabilir. Sayarken asidin karbonu 1 numara olur. Mesela 3 hidroksibutanoik asit (laktik asit) gibi.
– 4 karbonlu ise: “3–hidroksibutanoik asit”.
– 3 karbonlu (laktik asit) ise: “2–hidroksipropanoik asit”.
Yapınızda tam hangi konumda OH olduğu belli olduktan sonra “X–hidroksibutanoik asit” veya benzeri adlandırma gelebilir.
9. Bileşik 8: Ester Örneği
Genelde “R–CO–O–R’” şeklindedir. Sorularda çok geçen:
CH3–C(=O)–O–CH3 → metil etanoat (yaygın adı metil asetat).
İsimlendirme:
- Karboksilik asidin tuzu gibi düşünün: “etanoik asit” → “etanoat” (ethanoate).
- O’na bağlı alkil (ör. CH3 → metil).
- Tam ad: “metil etanoat.”
10. Özet Tablo
| # | Yapı (Örnek) | Ana Fonksiyonel Grup | IUPAC Adı | Açıklama |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 3,3-dimetilpentan (örnek) | Alkan | 3,3-Dimetilpentan | Dallanmış alkan örneği |
| 2 | CH2=CH–CH(OH)–CH3 | Alken + Alkol | But-1-en-3-ol | Çift bağ ve OH içeren alkenol |
| 3 | CH3–CH2–O–CH3 | Eter | Metoksietan (methoxyethane) | “Etil metil eter” adı da kullanılır |
| 4 | CH3–O–CH2–CH2–CH3 | Eter | Metoksipropan (methoxypropane) | “Metil propil eter” olarak da bilinir |
| 5 | –CHO içeren, Br ve OH’lu | Aldehit/Keton (öncelik) | Örn: 2-bromo-3-hidroksipropanal vb. | Yapının tam yerine göre farklı isim olası |
| 6 | CH3–C(=O)–CH2–CH2–CH3 | Keton | Pentan-2-one veya Pentan-3-one | Konumuna göre “2–pentanon” vb. |
| 7 | HO–CH2–CH2–CH2–COOH | Karboksilik asit (–COOH) | 4 karbon → 3-hidroksibutanoik asit vb. | OH ek “hidroksi–” olarak adlandırılır |
| 8 | CH3–C(=O)–O–CH3 | Ester | Metil etanoat (methyl ethanoate) | Yaygın adı “metil asetat” |
11. Kısa Özet
• Dallanmış Alkan → En uzun zincir bulunur, dallanmalara metil/etil vb. isim verilir, numaralar en küçük veren uçtan verilir.
• Alken + Alkol (Alkenol) → Çift bağın yeri + “en” sonrası, OH’un (–ol) yerini belirtiriz. Mümkün olan en düşük locant kombinasyonunu kullanırız.
• Eterler → “alkoksi + ana alkil” şeklinde adlandırılır: metoksietan (methoxyethane), etoksimetan (ethoxymethane) gibi.
• Ketonlar → “alkan–x–one” formundadır; en uzun zincir keton karbonunu (C=O) içerecek şekilde numaralandırılır.
• Aldehit + Halojen/Alkol → Asıl fonksiyon aldehittir (–al). Halojen ve –OH yan grup gibi değerlendirilir: “bromo–”, “hidroksi–” vb.
• Karboksilik Asit + Alkol (hidroksi asit) → Karboksil (–COOH) birincildir, ad “–oik asit” ile biter. –OH “hidroksi” olarak yazılır.
• Ester → Asidin kökü “R–COO” kısmı “–oat (–oate)” ile, alkol kökü “alkil” takısıyla yazılır: metil etanoat, etil butanoat vb.
Bu kurallara dayanarak elinizdeki resimde yer alan her yapının tam IUPAC ismini yukarıdaki mantıkla türetmelisiniz. Yapıların detayları (bazı dallanmalar, halojen konumu, vs.) numaralandırmayı etkiler; dolayısıyla her birini adım adım inceleyerek en düşük lokant (rakam) kuralına dikkat ediniz.