Sorunun çözümü:
Soruda besin zincirinde bulunan X, Y, Z ve T canlıları ile ilgili verilen birkaç bilgi bulunmaktadır:
- I. X canlısının aktardığı enerji miktarı T canlısından fazladır.
- II. Y canlısının bulunduğu basamaktaki canlı sayısı T canlısının bulunduğu basamaktan daha azdır.
- III. Enerji kaybının en fazla olduğu canlı Z’dir.
- IV. Y otçul canlılarla beslenir.
Sorunun kök kısmı:
Y canlısının herhangi bir sebeple azaldığında hangi canlıların sayısında artış gözlenir?
Besin Zinciri Analizi:
Besin zincirlerini genelde şu şekilde sıralarız:
- Üreticiler: Besin zincirindeki en alt basamak (bitkiler).
- Otçullar: Üreticileri tüketen (Y canlısı burada yer alıyor, soruda otçul olduğu belirtilmiş).
- Etçiller: Otçulları tüketen canlılar (Z ve T burada olabilir).
- Üst düzey tüketiciler: Enerji kaybı en fazla olan yüksek seviyeli tüketiciler (Z burada yer alıyor).
Verilen bilgilerden çıkarım:
- Y’nin azalması: Y canlısı, üreticilerden besleniyor ve otçul. Y’nin azalması durumunda besin zincirinde Y’yi tüketen canlıların (Z ve T) besin bulamaması gibi bir durum oluşacak. Bu nedenle Z ve T’nin sayısı azalabilir.
- Üretici seviyesinde (X canlısı) daha fazla enerjinin olduğu belirtilmiş. Y’nin azalması, X’in tüketilme oranını düşüreceğinden, X sayısında artış gözlenir.
Sonuç:
Cevap: B) X ve T.
Y canlısının azalması durumunda X ve T’nin sayısında artış gözlenir. Çünkü besin zincirinin dengesi bu şekilde etkilenir.
Bir besin zincirinde X, Y, Z ve T canlılarının yer aldığı ve Y canlısının azalması durumunda hangi canlıların sayısında artış olacağına dair soru
İçindekiler
- Soruya Genel Bakış
- Besin Zinciri ve Trofik Düzey Kavramı
- Verilen Bilgilerin İncelenmesi
- Besin Zincirinin Olası Dizilimi
- Y Canlısının Azalması Durumunda Etkiler
- Tablo: Trofik Düzey ve Etkileşimler
- Sonuç: Sayısı Artacak Canlılar
- Kapsamlı Özet ve Öğrenilenler
1. Soruya Genel Bakış
Yukarıdaki fotoğrafta yer alan bir soruda, besin zincirinde X, Y, Z ve T canlılarına dair dört bilgi verilmiş ve bu bilgilere göre “Y canlısı herhangi bir sebeple azaldığında hangi canlıların sayısında artış gözlenir?” sorusu sorulmuştur. Genellikle ekoloji ve beslenme ilişkileri konularında karşımıza çıkan bu tip sorular, besin zincirindeki trofik düzey ilişkilerini anlamayı gerektirir. Sorunun amacı, bir canlının popülasyonundaki azalmadan hangi seviyelerin etkileneceğini tespit etmektir.
Bu çözümde;
- Temel ekolojik kavramları (trofik düzey, enerji aktarımı),
- Soruda yer alan IV maddeyi (Y otçul canlılarla beslenir)
- Ve diğer maddeleri kullanarak hangi popülasyonların artış göstereceğini detaylarıyla açıklayacağız.
2. Besin Zinciri ve Trofik Düzey Kavramı
Bir besin zincirinde genellikle şu katmanlar (trofik düzeyler) bulunur:
- Üreticiler (Prodüktörler) – Bitkiler veya fotosentetik organizmalar.
- Birincil Tüketiciler (Otoburlar, Herbivorlar) – Bitkilerle beslenen canlılar.
- İkincil Tüketiciler (Etoburlar, Karnivorlar) – Otçul tüketicileri yiyenler.
- Üçüncül veya Dördüncül Tüketiciler (Daha büyük etoburlar/predatörler) – Besin zincirinin tepesine yaklaştıkça enerji kaybı artar ve sayıları genelde az olur.
Her trofik düzey bir alttaki düzeyden aldığı enerjinin sadece bir kısmını bir üst düzeye aktarır. Genellikle enerji aktarım verimliliği %10 civarındadır (bu oran kabaca bir ortalamadır). Bu nedenle alt düzeydeki canlıların popülasyon büyüklüğü ile üst düzeydeki canlıların popülasyon büyüklüğü arasında önemli farklar görülür.
3. Verilen Bilgilerin İncelenmesi
Soru kökünde dört önemli bilgi bulunuyor:
I. X canlısının aktardığı enerji miktarı T canlısından fazladır
Bu ifade, X’in besin zincirinde T’den daha aşağı bir seviyede (daha alt bir trofik düzeyde) olduğunu gösterir. Çünkü altta yer alan canlı, enerjiyi bir sonraki basamağa T’den fazla aktarabilir. Alt düzeydeki canlı, genelde üretici veya birincil tüketici konumunda bulunur ve üst düzeye göre daha fazla enerjiye sahiptir.
II. Y canlısının bulunduğu basamaktaki canlı sayısı T canlısının bulunduğu basamaktan daha azdır
Bir besin piramidinde genellikle alt basamaktaki (örneğin otçullar) canlı sayısı, bir üst basamaktaki (örneğin etçiller) canlı sayısından fazladır. Fakat bu maddede “Y canlısının bulunduğu basamaktaki canlı sayısının, T canlısının bulunduğu basamaktan daha az olduğu” ifade edilmektedir. Bu da Y’nin T’den daha üst bir basamakta olduğunu veya farklı bir trofik düzeyde olduğunu yansıtır. Kısaca T’nin bulunduğu seviyede daha çok birey, Y’nin bulunduğu seviyede ise daha az birey vardır.
III. Enerji kaybının en fazla olduğu canlı Z’dir
Enerji en çok besin zincirinin en üstündeki veya en üst katmana yakın olan canlılarda kaybedilir. Besin zinciri yukarı doğru çıktıkça her seviye enerji kaybının katlanarak arttığı bir yapıya sahiptir. Bu madde, Z’nin en üst trofik düzeyde (tepedeki tüketici) konumlandığını güçlü biçimde gösterir.
IV. Y otçul canlılarla beslenir
Bu ifade, Y’nin bir etçiltüketici olduğunu kanıtlar. Y, besinini otoburlardan (herbivorlardan) alıyorsa, Y minimum ikincil tüketici (yani karnivor) konumundadır.
4. Besin Zincirinin Olası Dizilimi
Bu dört bilgiler ışığında, besin zincirinde X, T, Y, Z canlılarının sıralanması yaklaşık olarak şöyle olabilir:
- X (Üretici veya Birincil Tüketici)
- T (Birincil Tüketici veya belki ikincil ama Y’den daha altta)
- Y (İkincil Tüketici - Karnivor)
- Z (Üst Tüketici - Karnivor veya en üst düzey predatör)
Aşağıdaki mantık yürütülebilir:
- X, T’den daha fazla enerji aktarır (madde I), dolayısıyla X T’den daha alt basamakta veya üretici konumunda olabilir.
- Y ise otçullarla (T gibi) beslenerek zincirin daha üst bir basamağına yerleşir.
- Z, en üstte olduğu için enerji kaybının en fazla yaşandığı canlıdır (madde III).
Bu sebeple tipik bir besin zinciri modellemesi şöyle olabilir:
X → T → Y → Z
Not: Bazı ekosistemlerde farklı varyasyonlar olabilir; ancak soru kökündeki veriler bu hiyerarşiyi net biçimde öne çıkarmaktadır.
5. Y Canlısının Azalması Durumunda Etkiler
Soru, “Y canlısı herhangi bir sebeple azaldığında hangi canlıların sayısında artış gözlenir?” şeklindedir. Bir besin zincirinde bir avcı/karnivorun azalması, doğrudan onun avı konumunda olan türün popülasyonunu etkiler. Dolaylı olarak da bu türün yediği canlılar üzerinde başka etkiler olabilir.
Ekolojik hiyerarşide Y bir karnivor olduğu için, büyük olasılıkla T onun avıdır. Dolayısıyla:
5.1. T Popülasyonuna Etkisi
Y azalırsa T üzerindeki avcı baskısı azalacak, bu nedenle T popülasyonunda artış gözlenmesi beklenir. Avcı (Y) olmadığında veya sayıca azaldığında T, daha az avlanır ve daha fazla birey hayatta kalır.
5.2. X Popülasyonuna Etkisi
T bir otçul ise, T’nin sayısının artması X üzerindeki tüketim baskısını artırabilir. Eğer X bir üretici ise, T tarafından daha çok tüketilebilir ve X popülasyonu azalabilir (ya da en azından baskılanabilir). Dolayısıyla X’in popülasyonunun artmasını değil, tam tersi şekilde azalmasını bekleyebiliriz.
5.3. Z Popülasyonuna Etkisi
Z, zincirin en üstündeki avcı konumundadır (III. maddede belirtilen enerji kaybının en fazla olduğu canlı). Z’nin besini büyük olasılıkla Y veya Y ve T gibi alt basamaktaki tüketicilerdir. Eğer Z, sadece Y ile besleniyor olsa Y’nin azalması Z için bir dezavantaj olur; zamanla Z’nin sayısında azalma bile gözlenebilir.
Ancak sıklıkla en üst yırtıcılar, birden çok av türüyle beslenebilir. Eğer Z, daha çok T’yi de avlayabiliyorsa, T popülasyonunun artması Z’nin av imkanlarını artırabilir. Dolayısıyla Z de beslenme kaynağını çeşitlendirebiliyor ve T’yi avlayabiliyorsa, önü açılmış olur ve Z popülasyonu da zamanla yükselebilir.
Soruda genelde lise müfredatında bu tip sorular, “Y azalınca Y’nin avı artar ve Y’nin avını avlayan üst düzey yırtıcı (Z) da dolaylı olarak daha fazla besin bulduğu için artış eğilimi gösterir” mantığını takip eder. Dolayısıyla muhtemelen T ve Z birlikte artış gösterir.
6. Tablo: Trofik Düzey ve Etkileşimler
| Trofik Düzey | Canlı | Rolü | Yem kaynağı | Etkilenme Durumu |
|---|---|---|---|---|
| 1. Basamak (Üretici) | X | Üretici/Birincil olabilir | Güneş ışığı (fotosentez) veya başka inorganik kaynaklar | T otçulunun artmasıyla tüketimde artış → X popülasyonunda azalma eğilimi |
| 2. Basamak (Otçul=Herbivor) | T | Birincil tüketici | X (Üretici) | Y karnivorunun azalması → Daha az avlanma → T sayısı artar |
| 3. Basamak (Karnivor) | Y | İkincil tüketici | T (otçul) | Y azalırsa av baskısı azalır → T artar; Y azaldığı için Z besin bulamıyorsa düşebilir. Ancak Z T’yi de avlıyorsa artar. |
| 4. Basamak (En Üst Karnivor) | Z | Üçüncül-Tüketici | Y ve/veya T | Y azaldığında T artarsa, T üzerinden beslenerek Z’nin sayısı artabilir. |
7. Sonuç: Sayısı Artacak Canlılar
Yukarıdaki analiz, sorunun cevabını net bir biçimde ortaya koyar:
- T canlısının sayısı artar, çünkü Y onları eskisi kadar avlayamaz.
- Z canlısının sayısı da artabilir, çünkü T’nin artışı Z’ye daha çok besin kaynağı sunabilir.
Bu nedenle sorunun çoktan seçmeli biçimdeki muhtemel cevabı, “T ve Z” şeklindedir. Soru genellikle şıkları şöyle sunar:
A) Yalnız T
B) X ve T
C) X ve Z
D) T ve Z
Ekolojik mantık ve ders kitaplarındaki besin zinciri kavramlarına göre en makul kombinasyon (T ve Z)’dir.
8. Kapsamlı Özet ve Öğrenilenler
- Besin zinciri: Doğada enerji akışı, üreticiden en üst predatöre doğru ilerler. Her basamakta aktarılabilen enerji, bir üst basamağa geçer ancak %90’a kadar bir kayıp olabilir.
- Trofik basamaklar: Üretici → Otçul (herbivor) → Karnivor (ikincil tüketici) → En üst karnivor (üçüncül/dördüncül tüketici).
- Popülasyon ilişkileri: Bir düzeydeki canlı azaldığında, o canlıdan beslenen veya o canlıdan av baskısı gören tüm düzeyler etkilenir.
- Soru özelinde:
- X, T, Y, Z bir piramit biçiminde sıralanır.
- T’nin otçul, Y’nin karnivor, Z’nin en üst düzey karnivor olduğu kabul edilir.
- Y azaldığında, T üzerindeki baskı azalır ve popülasyonu artar. T artınca onu avlayabilen Z de bol besine kavuşup artabilir.
- Bu zincirde X’in artması beklenmez; çünkü T sayısı arttığı için X’in tüketilme oranı artacaktır.
Bu nedenle “Y canlısı herhangi bir sebeple azaldığında hangi canlıların sayısında artış gözlenir?” sorusunun yanıtı net biçimde T ve Z’dir.
Soru:
“Birbiriyle beslenme ilişkisi olan bir besin zincirinde bulunan X, Y, Z ve T canlıları ile ilgili şu bilgiler verilmiştir:
- X canlısının aktardığı enerji miktarı T canlısından fazladır.
- Y canlısının bulunduğu basamaktaki canlı sayısı T canlısının bulunduğu basamaktan daha azdır.
- Enerji kaybının en fazla olduğu canlı Z’dir.
- Y otçul canlılarla beslenir.
Verilen bilgilerle oluşturulan besin zincirinde Y canlısı herhangi bir sebeple azaldığında hangi canlıların sayısında artış gözlenir?”
A) Yalnız T
B) X ve T
C) X ve Z
D) T ve Z
Cevap:
A) Yalnız T
Table of Contents
- Besin Zincirinde Canlıların Konumlarını Belirleme
- Maddelerin Açıklanması
- Y Azalınca T Popülasyonunun Artması
- Örnek Tablo
- Kısa Özet
1. Besin Zincirinde Canlıların Konumlarını Belirleme
Verilen dört canlı (X, Y, Z ve T) arasında şöyle bir besin zinciri kurabiliriz:
- X: Üretici veya besin zincirinin ilk basamağındaki canlı (çoğunlukla bitki veya alg gibi).
- T: Otçul (birincil tüketici) – X ile beslenir.
- Y: Etçil (ikincil tüketici) – T gibi otçul canlıları avlar.
- Z: Daha üst seviye etçil (üçüncül/tüketici ya da apex avcı) – Y gibi etçilleri de avlayacak konumdadır.
Bu yapı, soruda verilen bilgilerle (I, II, III, IV) tutarlıdır:
- (I) Üretici (X) her zaman daha fazla enerji aktarır.
- (II) İkincil tüketicide (Y) bulunan canlı sayısı, birincil tüketicinin (T) bulunduğu basamaktan azdır.
- (III) En üst düzeydeki canlı (Z), en fazla enerji kaybının yaşandığı basamaktadır.
- (IV) Y etçil bir türdür ve otçullarla (T) beslenir.
2. Maddelerin Açıklanması
-
“X’in aktardığı enerji T’den fazladır”: Besin zincirinde üreticiler (X), fotosentezle ürettikleri enerjiyi ilk fedakârlıkla iletir. Her bir trofik seviyede enerji kaybı olduğundan, alt seviyede olan X’in ilettiği enerji miktarı üst seviyede olan T’den fazladır.
-
“Y’nin bulunduğu basamaktaki canlı sayısı T’ninkinden daha azdır”: Genellikle üretici basamağında (X) sayıca en çok bulunan canlılar yer alır. Onları otçullar (T) ve ardından etçiller izler. Dolayısıyla Y (ikincil tüketici), T’den (birincil tüketici) daha az nüfusa sahiptir.
-
“Enerji kaybının en fazla olduğu canlı Z’dir”: Zincirin en üst basamağında (Z), aktarılan enerji katmanların hepsinden geçerek ulaşır ve büyük kayıplar yaşanır. Bu yüzden “Z” en fazla enerji kaybının olduğu canlıdır.
-
“Y otçul canlılarla beslenir”: Y, birincil tüketicileri (otçulları) avlayan bir etçildir.
3. Y Azalınca T Popülasyonunun Artması
• Y, T’yi tüketen avcıdır.
• Y popülasyonu azaldığında, T’yi avlayan güç azalacağından T çok daha fazla çoğalır.
• T’nin besin kaynağı X olduğundan, T’nin artması X’i zamanla azaltabilir.
• Üst basamaktaki Z ise avlayacak Y bulmakta zorlanacağı için sayıca düşme eğiliminde olabilir veya doğrudan T’ye yönelebilir.
• Kısa vadede net olarak artış gösteren tür T olur.
Bu nedenle Y canlısı azalırsa popülasyonu artanlar yalnızca T canlıları olur (seçenek A).
4. Örnek Tablo
Aşağıdaki tabloda, besin zincirindeki basamakları ve Y azalınca meydana gelen değişimleri özetliyoruz:
| Basamak | Canlı | Görevi | Y Azalırsa Durum |
|---|---|---|---|
| 1. Basamak | X | Üretici | T fazlalaşınca X azalır |
| 2. Basamak | T | Birincil tüketici (Otçul) | Y azaldığında sayısı artar |
| 3. Basamak | Y | İkincil tüketici (Etçil) | Azalır (verilen koşul) |
| 4. Basamak | Z | Üst düzey tüketici (Apex) | Av olarak Y bulunamazsa sayısı düşebilir veya T’ye yönelebilir |
5. Kısa Özet
• Besin zinciri: X (üretici) → T (otçul) → Y (etçil) → Z (üst düzey etçil)
• Y’nin azalması: T’yi avlayan daha az yırtıcı olduğu için T’nin popülasyonu artar. Enerji akışının üst basamaklarında yer alan Z ise dolaylı olarak olumsuz etkilenebilir. Sonuç olarak soru doğrultusunda asıl artışı gösteren canlı T’dir.