Soru: “Doğadaki madde döngülerine su, azot, karbon ve oksijen döngüleri örnek olarak verilebilir. Bu döngülerin gerçekleşmesinde canlıların gerçekleştirdiği olaylar etkilidir. Bu döngülerden karbon ve oksijen döngüsü, canlılar tarafından beraber gerçekleştirilmektedir denilebilir. Buna göre karbon ve oksijen döngüsünün gerçekleşmesiyle ilgili, aşağıdaki yargılardan hangileri doğrudur?”
- Tüketici canlılar gece ve gündüz hem karbon hem de oksijen döngüsünde etkilidir.
- Yeşil bitkiler gündüz sadece oksijen, gece ise sadece karbon döngüsünde etkilidir.
- Ayrıştırıcı canlıların faaliyetleri karbon ve oksijen döngüsünde etkilidir.
Doğru Cevap: C) I ve III
Çözüm:
I. Tüketici canlılar hem karbon hem de oksijen döngüsünde etkilidir.
- Tüketici canlılar, solunum yaparak oksijen tüketir ve karbon dioksit üretirler. Bu hem karbon döngüsüne hem de oksijen döngüsüne katkı sağlar. Gece ve gündüz bu etkinlik devam ettiği için bu ifade doğrudur.
II. Yeşil bitkiler gündüz sadece oksijen, gece ise sadece karbon döngüsünde etkilidir.
- Yeşil bitkiler gündüz fotosentez yaparak oksijen üretir ve karbon dioksiti tüketir. Gece ise solunum yaparak karbon dioksit üretir ve oksijen tüketir. Dolayısıyla, bu ifade yanlıştır, çünkü yeşil bitkiler her iki döngüde hem gündüz hem gece etkilidir.
III. Ayrıştırıcı canlıların faaliyetleri karbon ve oksijen döngüsünde etkilidir.
- Ayrıştırıcılar (saprotrof organizmalar gibi), organik maddeleri parçalayarak karbon dioksit açığa çıkarır ve oksijen tüketir. Bu faaliyetler karbon ve oksijen döngülerine katkıda bulunur. Bu ifade doğrudur.
Özet Tablo:
| Yargı | Doğru/Yanlış | Açıklama |
|---|---|---|
| I. Tüketiciler gece ve gündüz döngülere etkili. | Doğru | Solunum yolu ile karbon ve oksijen döngülerini etkilerler. |
| II. Yeşil bitkiler sadece belirli zamanda etkilidir. | Yanlış | Yeşil bitkiler her zaman oksijen ve karbon döngüsünde etkilidir. |
| III. Ayrıştırıcılar karbon ve oksijen döngüsüne etkili. | Doğru | Ayrıştırma faaliyeti ile karbon dioksit üretir ve oksijen tüketir. |
Doğru Seçenek: C) I ve III
@Mnk
20. Doğadaki madde döngülerine su, azot, karbon ve oksijen döngüleri örnek olarak verilebilir. Bu döngülerin gerçekleşmesinde canlıların gerçekleştirdiği olaylar etkilidir. Bu döngülerden karbon ve oksijen döngüsü, canlılar tarafından beraber gerçekleştirilmektedir denilebilir.
Buna göre karbon ve oksijen döngüsünün gerçekleşmesiyle ilgili:
I. Tüketici canlılar gece ve gündüz hem karbon hem de oksijen döngüsünde etkilidir.
II. Yeşil bitkiler gündüz sadece oksijen, gece ise sadece karbon döngüsünde etkilidir.
III. Ayrıştırıcı canlıların faaliyetleri karbon ve oksijen döngüsünde etkilidir.
“Yargılarından hangileri doğrudur?” sorusuna verilen şıklar:
A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
Answer:
Table of Contents
- Soruya Genel Bakış
- Karbon ve Oksijen Döngüsüne Katılan Canlılar
- Adım Adım Yargı Analizi
- Özet Tablo
- Sonuç ve Açıklama
1. Soruya Genel Bakış
Bu soruda, farklı tipteki canlıların karbon ve oksijen döngülerine nasıl katkıda bulundukları sorgulanmaktadır. Karbon döngüsünde temel olarak CO₂’nin üretimi (solunum, yanma vs.) ve tüketimi (fotosentez) söz konusudur. Oksijen döngüsü ise özellikle fotosentez (oksijen üretimi) ve solunum (oksijen tüketimi) arasındaki ilişki üzerinden yürümektedir.
2. Karbon ve Oksijen Döngüsüne Katılan Canlılar
- Üreticiler (Yeşil bitkiler): Fotosentez yoluyla CO₂ tüketip O₂ üretirler, ancak aynı zamanda kendileri de hem gündüz hem gece solunum yaparak az miktarda O₂ tüketir, CO₂ üretirler.
- Tüketiciler (Hayvanlar vb.): Solunum sonucu O₂ tüketip CO₂ üretirler, gece-gündüz solunum yaparak her iki döngüye de katkıda bulunurlar.
- Ayrıştırıcılar (Mantarlar, bazı bakteriler vb.): Organik maddeleri parçalayarak CO₂ üretir, O₂ tüketirler. Bu yolla hem karbon hem oksijen döngüsüne etki ederler.
3. Adım Adım Yargı Analizi
• I. Tüketici canlılar gece ve gündüz hem karbon hem de oksijen döngüsünde etkilidir.
- Tüketiciler (örneğin hayvanlar) solunumla O₂ tüketip CO₂ üretirler. Bu olay, gece-gündüz aralıksız gerçekleşir. Dolayısıyla hem oksijen (tüketildikleri için) hem de karbon döngüsünde (ürettikleri CO₂ aracılığıyla) rol oynarlar.
→ Doğru
• II. Yeşil bitkiler gündüz sadece oksijen, gece ise sadece karbon döngüsünde etkilidir.
- Yeşil bitkiler, gündüz fotosentez yaparak CO₂ tüketir ve O₂ üretir. Bunun yanı sıra hem gündüz hem de gece solunum yaparak oksijen tüketir, CO₂ üretir.
- “Gündüz sadece oksijen döngüsünde, gece ise sadece karbon döngüsünde etkilidir” ifadesi doğru değildir. Gündüz bile solunum devam ettiği için karbon döngüsüne de etki ederler. Gece de solunum yaparak oksijen döngüsüne (oksijen tüketimi) dahil olurlar.
→ Yanlış
• III. Ayrıştırıcı canlıların faaliyetleri karbon ve oksijen döngüsünde etkilidir.
- Ayrıştırıcılar ölü bitki-hayvan kalıntılarını ve organik maddeleri parçalayarak CO₂ açığa çıkarırlar. Ayrıca solunum yaptıkları için O₂ tüketirler. Böylece her iki döngüde de etkin rol oynarlar.
→ Doğru
4. Özet Tablo
| Yargı | Doğruluk | Açıklama |
|---|---|---|
| I | Doğru | Tüketiciler sürekli solunumla O₂ tüketip CO₂ üretir. |
| II | Yanlış | Yeşil bitkiler gündüz ve gece solunum da yaparlar; sadece bir döngüyü etkilemedikleri için bu ifade yetersizdir/yanlıştır. |
| III | Doğru | Ayrıştırıcılar hem O₂ tüketir hem CO₂ üretir; her iki döngüye de katılırlar. |
5. Sonuç ve Açıklama
- I. ve III. yargılar doğrudur, II. yargı ise “bitkiler gündüz yalnız oksijen döngüsünde, gece yalnız karbon döngüsünde etkilidir” şeklinde yanlış bir genelleme içerdiğinden doğru kabul edilemez. Bu nedenle sorunun doğru cevabı C) I ve III şeklindedir.
Cevap: “I ve III” (C Şıkkı)
20. Doğadaki madde döngülerine su, azot, karbon ve oksijen döngüleri örnek olarak verilebilir. Bu döngülerin gerçekleşmesinde canlıların gerçekleştirdiği olaylar etkilidir. Bu döngülerden karbon ve oksijen döngüsü, canlılar tarafından beraber gerçekleştirilmektedir denilebilir. Buna göre karbon ve oksijen döngüsünün gerçekleşmesiyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
I. Tüketici canlılar gece ve gündüz hem karbon hem de oksijen döngüsünde etkilidir.
II. Yeşil bitkiler gündüz sadece oksijen, gece ise sadece karbon döngüsünde etkilidir.
III. Ayrıştırıcı canlıların faaliyetleri karbon ve oksijen döngüsünde etkilidir.
A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
Cevap:
İçindekiler
- Karbon ve Oksijen Döngüsüne Genel Bakış
- Karbon ve Oksijen Döngüsünde Görev Alan Canlılar
- Soruya İlişkin Maddelerin Analizi
- Sonuç ve Doğru Cevabın Değerlendirmesi
- Konuya Dair Örnek Soru-Cevaplar ve Ek Açıklamalar
- Özet Tablo
- Genel Değerlendirme ve Özet
1. Karbon ve Oksijen Döngüsüne Genel Bakış
Karbon ve oksijen döngüleri, doğada birbirinden ayrılamayacak kadar iç içe geçmiş iki önemli madde dolaşım sürecidir. Canlıların yaşamını sürdürmesi için bu iki elementin hem kaynağı hem de dönüşümü büyük önem taşır. Karbon; atmosferdeki karbondioksit (CO₂) formunda, canlıların yapısında ise organik moleküller halinde bulunur. Oksijen ise atmosferde O₂ formunda yer alır ve canlılar için solunumda hayati rol oynar.
-
Karbon Döngüsü:
- Bitkiler, fotosentez yoluyla CO₂ alır ve organik madde (glikoz) üretirler.
- Tüketiciler (hayvanlar, insanlar) bu organik maddeleri besin olarak alır ve solunum sırasında CO₂’yi tekrar atmosfere verirler.
- Ayrıştırıcılar organik maddeleri parçalayarak CO₂ açığa çıkarır.
-
Oksijen Döngüsü:
- Fotosentez sonucu bitkiler atmosfere O₂ salar.
- Tüketiciler ve ayrıştırıcılar hücresel solunum yaparken O₂ kullanır ve CO₂ üretir.
Karbon ve oksijen döngüleri birbirini tamamlar niteliktedir, çünkü bir organizmanın karbondioksit tüketimi ötekinin oksijen üretimine, bir organizmanın oksijen tüketimi de ötekinin karbondioksit üretimine doğrudan bağlanır.
2. Karbon ve Oksijen Döngüsünde Görev Alan Canlılar
Bu döngülerdeki her bir canlı grubu (üreticiler, tüketiciler, ayrıştırıcılar) farklı ama birbirini bütünleyen roller üstlenir.
2.1. Üreticiler (Yeşil Bitkiler)
- Fotosentez: Yeşil bitkiler, fotosentez süreciyle karbondioksit ve suyu kullanarak oksijen ve glikoz üretirler. Fotosentez çoğunlukla gündüz gerçekleşir; çünkü güneş ışığına ihtiyaç vardır.
- Solunum: Bitkiler günün her saati solunum yaparlar. Gece ise fotosentez büyük oranda durur (ışık olmadığı için), ancak solunum devam ettiği için CO₂ çıkışı söz konusudur.
2.2. Tüketiciler (Hayvanlar ve İnsanlar)
- Beslenme: Tüketiciler, besinlerini ya doğrudan bitkilerden (otoburlar) ya da başka hayvanlardan (etoburlar) sağlar. Bu besinler, organik karbon kaynaklarıdır.
- Solunum: Hücresel solunum sayesinde tüketiciler, O₂’yi kullanarak besinlerden enerji açığa çıkarır ve atmosfere CO₂ salar. Bu süreç gece-gündüz durmaksızın devam eder. Dolayısıyla tüketiciler her zaman hem karbon döngüsüne (CO₂ üretip atmosfere verme) hem de oksijen döngüsüne (oksijeni kullanma) dahil olurlar.
2.3. Ayrıştırıcılar (Dekompozerler)
- Ayrıştırma (Organik Maddenin Parçalanması): Mantarlar ve bakteriler gibi ayrıştırıcılar, ölü organizmaları ve atıklarını parçalayarak, organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürürler. Bu süreçte CO₂ oluşturarak karbonu tekrar atmosfere kazandırırlar.
- Solunum: Ayrıştırıcılar da oksijenli solunum yaparak oksijeni kullanır ve CO₂ üretirler. Bu nedenle oksijen ve karbon döngüsünün ayrılmaz birer parçasıdırlar.
3. Soruya İlişkin Maddelerin Analizi
Şıklarda yer alan maddeleri tek tek inceleyelim. Sorumuzda; “Karbon ve oksijen döngüsünün gerçekleşmesiyle ilgili hangi yargılar doğrudur?” diye soruluyor. Maddelerin yorumlanmasına geçelim:
3.1. Madde I: Tüketici canlılar gece ve gündüz hem karbon hem oksijen döngüsünde etkilidir.
- Analiz: Tüketici canlılar (hayvanlar, insanlar) solunum yaparak oksijeni kullanır ve karbondioksit açığa çıkarırlar. Bu olay gece-gündüz aralıksız sürer. Dolayısıyla onlar oksijenin azalmasına (kullanarak) ve karbondioksidin artmasına (üreterek) neden oldukları için, hem karbon hem de oksijen döngüsünde sürekli etkindirler.
- Sonuç: Bu ifade doğrudur.
3.2. Madde II: Yeşil bitkiler gündüz sadece oksijen, gece ise sadece karbon döngüsünde etkilidir.
- Analiz: Burada “gündüz sadece oksijen döngüsünde, gece ise sadece karbon döngüsünde etkilidirler” ifadesi eksik veya yanlış bir genellemedir. Yeşil bitkiler gündüz fotosentez yaparken CO₂ alır, O₂ üretir; fakat aynı zamanda solunum da yaptıkları için CO₂ çıkışı da az miktarda olsa vardır. Geceleyin ise fotosentez durduğu için net CO₂ alımı yoktur, fakat solunum devam eder ve CO₂ salınır. Ancak bu durum “sadece karbon döngüsünde gece devreye girer” anlamına gelmez. Yeşil bitkiler aslında solunumla oksijen kullandıkları için oksijen döngüsüne de dahildirler. Yani “sadece oksijen” ya da “sadece karbon” şeklinde mutlak ayrım doğru değildir.
- Sonuç: Bu ifade yanlıştır.
3.3. Madde III: Ayrıştırıcı canlıların faaliyetleri karbon ve oksijen döngüsünde etkilidir.
- Analiz: Ayrıştırıcılar ölü organizmaları parçalar ve bu süreç sonucunda karbondioksit açığa çıkararak karbonu atmosfere döndürürler. Ayrıca solunum yaparken de oksijen tüketirler. Bu nedenle karbon ve oksijen döngülerine katkıda bulunurlar.
- Sonuç: Bu ifade doğrudur.
Bu üç maddeyi birlikte değerlendirdiğimizde, I ve III numaralı ifadelerin doğru, II numaralı ifadenin ise hatalı olduğu anlaşılır.
4. Sonuç ve Doğru Cevabın Değerlendirmesi
Soru bizden “Hangi yargılar doğrudur?” diye sormaktadır. Bulduğumuz sonuca göre:
- Madde I (Tüketicilerin gece-gündüz her iki döngüde de etkili olması) doğru
- Madde II (Yeşil bitkilerin sadece gündüz oksijen, gece karbon döngüsü) yanlış
- Madde III (Ayrıştırıcıların karbon ve oksijen döngüsüne etkisi) doğru
Dolayısıyla doğru cevap: C) I ve III şeklinde belirtilen seçenektir.
5. Konuya Dair Örnek Soru-Cevaplar ve Ek Açıklamalar
Aşağıda karbon ve oksijen döngüleri ile ilgili kavramları pekiştirmek adına bazı örnek soru-cevaplar yer alır:
-
Soru: Bir hayvan gün boyunca ne yapar da karbon döngüsüne katılır?
Cevap: Hayvanlar, solunum yaparak organik besinleri parçalar (enerji ihtiyacını karşılar) ve bu süreçte atmosfere CO₂ salar, böylece karbon döngüsüne katılır. -
Soru: Bir bitki oksijen döngüsünde nasıl rol oynar?
Cevap: Fotosentez sayesinde O₂ üretirken, solunumla bir miktar O₂ tüketir. Yine de bitkinin fotosentezle ürettiği O₂ miktarı, solunum için kullandığından daha fazladır (özellikle gündüz). Dolayısıyla oksijen döngüsüne net katkı sağlar. -
Soru: Geceleyin bitkiler oksijen üretmediği için tamamen oksijen döngüsü dışında kalır mı?
Cevap: Hayır. Bitkiler gece solunum yaptıkları için oksijeni kullanır, dolayısıyla oksijen döngüdür. Ancak net anlamda oksijen üretimi gece söz konusu değildir. -
Soru: Ayrıştırıcılar neden her iki döngüde de önemlidir?
Cevap: Çünkü ölü organizma ve atıkları inorganik maddelere geri dönüştürerek hem CO₂ (karbon döngüsünde) açığa çıkarırlar hem de solunumlarıyla O₂ kullanırlar (oksijen döngüsü).
Bu örnekler, ayrıntılı mekanizmaların anlaşılmasına yardımcı olur. Gündüz/gece ayrımı özellikle bitkilerde fotosentez ve solunum hızlarının farklı olmasıyla ilgilidir.
6. Özet Tablo
Aşağıdaki tabloda, karbon ve oksijen döngüsünde farklı canlı türlerinin rolü kısaca özetlenmiştir:
| Canlı Türü | Karbon Döngüsündeki Rolü | Oksijen Döngüsündeki Rolü |
|---|---|---|
| Üreticiler (Bitkiler) | - Fotosentez ile CO₂ alır, organik madde üretir. - Solunumla CO₂ salar. |
- Fotosentez sırasında O₂ üretir. - Solunum sırasında O₂ kullanır ancak gündüz net üretim yapar. |
| Tüketiciler (Hayvanlar, İnsanlar) | - Besinlerden elde ettikleri organik karbonu solunumla CO₂’ye dönüştürerek atmosfere verirler. | - Hücresel solunumda O₂ tüketir, bu da döngüye düzenli bir kullanım sağlar. |
| Ayrıştırıcılar (Bakteri, Mantar) | - Ölü organizmaları parçalar, CO₂ açığa çıkararak karbonu atmosfere geri döndürür. | - Solunum sırasında O₂ tüketir. |
7. Genel Değerlendirme ve Özet
Karbon ve oksijen döngüleri, birbiriyle yakından ilişkili döngülerdir ve ekosistemlerin temel denge unsurlarındandır. Aşağıda bu iki döngünün en önemli noktaları bir kez daha özetlenmiştir:
-
Karbon Döngüsü:
- Atmosferde bulunan CO₂ bitkiler tarafından fotosentezde kullanılır.
- Bitkilerden besin alan tüketiciler, solunumlarıyla CO₂’yi atmosfere geri verirler.
- Ölen tüketiciler ve bitkiler, ayrıştırıcılar tarafından parçalanır ve karbon tekrar atmosfere salınır.
-
Oksijen Döngüsü:
- Fotosentezde bitkilerin ürettiği O₂, atmosferdeki temel oksijen kaynağıdır.
- Tüm canlılar (bitkiler dahil) solunumda O₂ kullanarak enerjilerini elde eder, işlem sonucunda CO₂ üretirler.
- Doğada çeşitli kimyasal ve biyolojik süreçler oksijen ve karbon arasında sıkı bir etkileşim oluşturur.
İlgili soru bağlamında;
- Tüketiciler her zaman karbon ve oksijen döngüsünde etkilidir (Madde I doğru).
- Yeşil bitkiler gündüz sadece oksijen, gece sadece karbon döngüsü gibi bir ayrıma indirgenemez (Madde II yanlış); çünkü bitkiler 24 saat solunum yaparlar, sadece gündüz fotosentez ek olarak gerçekleşir.
- Ayrıştırıcılar da ölü maddeleri ayrıştırıp CO₂ üretir ve solunumla oksijen tüketir (Madde III doğru).
Böylece cevap C) I ve III olarak belirlenir.
Hem ekosistemi hem de canlıların karşılıklı etkileşimini anlamak açısından karbon ve oksijen döngüsünü bilmek çok önemlidir. Ekosistemlerin dengesine yönelik yapılan araştırmalar ve çevre koruma çalışmaları, bu döngülerin sürdürülebilir olmasına büyük özen gösterir.
Doğru Cevap: C) I ve III