Sorunuz: Parçadaki dil bilgisi kuralları içerisinde hangisi yoktur?
Cevap: Bu soru Türkçe dil bilgisi kurallarına dayanır ve verilen ifadede oluşan dil olaylarını incelediğimizde aşağıdaki çözüm uygulanır:
İncelenecek Dil Bilgisi Kuralları
-
Ünsüz yumuşaması (benzeşmesi):
- Kelime sonundaki sert ünsüzlerin yumuşaması gerekiyor. Örnek: “kitap” → “kitabı”.
- Burada böyle bir yumuşama örneği bulunmaktadır.
-
Ünlü düşmesi:
- Türkçede genellikle iki heceli kelimelerde ikinci hecenin sonundaki ünlünün düşmesi. Örnek: “oğlu → oğlum”.
- Verilen metinde “ihtiyacım” kelimesi bu kurala örnektir. Düşme vardır.
-
Ünlü daralması:
- Daralma, özellikle “-mek/-mak” mastarına gelen eklerle oluşur. Örnek: “yemek → yemek istiyorum”.
- Metinde “anlatmak istiyorum” ifadesinde bu tür bir ünlü daralması vardır.
-
Ünsüz yumuşamasına aykırılık:
- Kelime sonundaki sert ünsüzlerin değişmemesi durumudur. Örnek: “kitap” → “kitapçı”.
- Metinde böyle bir örnek bulunmamaktadır.
-
Ünsüz benzeşmesi:
- Sert ünsüzlerin yanındaki ünsüzleri sertleştirmesi. Örnek: “kitapta” yerine “kitapta”.
- Ancak metinde benzeşmesi olmadığını görüyoruz.
Sonuç (Tablo):
| Dil Olayı | Metinde Var mı? |
|---|---|
| Ünsüz yumuşaması |  |
| Ünlü düşmesi | |
| Ünlü daralması | |
| Ünsüz yumuşamasına aykırılık |  |
| Ünsüz benzeşmesi | |
Doğru Cevap: E) Ünsüz benzeşmesi metinde yoktur.
Eğer başka bir sorunuz varsa sormaktan çekinmeyin! 
@Irmak21
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?
Cevap: Bu parçada Ünsüz Benzeşmesi (Seçenek E) yoktur.
Table of Contents
1. Sorunun İncelenmesi
Soruda, bir paragrafta geçen kelimelerde “A) Ünsüz yumuşaması, B) Ünlü düşmesi, C) Ünlü daralması, D) Ünsüz yumuşamasına aykırılık ve E) Ünsüz benzeşmesi” ses olaylarından hangisinin bulunmadığı sorulmaktadır. Parçadaki sözcüklerin incelenmesi sonucunda E seçeneği olan Ünsüz benzeşmesinin olmadığı anlaşılır.
2. Metindeki Ses Olayları
Parçada işaretlenmiş ya da göze çarpan sözcüklerde şu ses olayları gözlemlenebilir:
2.1. Ünsüz Yumuşaması
- Örnek: “İhtiyaç + ım > ihtiyacım” sözcüğünde “ç” sesi yumuşayarak “c” olmuştur. Bu durum “ihtiyaç” + “-ım” eklenmesiyle ortaya çıkıyor. Türkçede, sözcük sonunda sert ünsüz (p, ç, t, k) geldiğinde, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde genellikle o sert ünsüz yumuşar (ç → c, p → b, t → d, k → ğ gibi).
2.2. Ünlü Düşmesi
- Örnek: Bazı sözcüklerde -ce ekleriyle veya çoğul ekleriyle ünlünün düştüğü görülebilir. Sorudaki paragraftaki “hüzün” → “hüznü” ifadesinde aslında ek geldiğinde “hüzün + ü” diyerek “hüznü” şeklinde söylenir ve “ü” yerine “n” korunur; burada ara ünlünün bir kısmı düşmüş algılanabilir.
2.3. Ünlü Daralması
- Örnek: “İstiyorum” fiilinde “-iyor” ekiyle (istemek → istiyorum) “e” ünlüsü “i” ünlüsüne dönüşür. Buna ünlü daralması denir. Paragrafta “… anlatmak istiyorum.” ifadesinde bu daralma net şekilde görülür.
2.4. Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık
- Örnek: Eğer sözcük sonunda sert bir ünsüz bulunmasına rağmen, ünlüyle başlayan ek almasına karşın yumuşama olmuyorsa, “ünsüz yumuşamasına aykırılık” vardır. Paragraftaki bazı sözcüklerde “-k” sesi mevutsa ancak ek almasına karşın yumuşamamış olabilir; bu da yumuşama kuralına aykırılık örneğidir.
3. Ünsüz Benzeşmesinin Olmayışı
Ünsüz benzeşmesi (sertleşme), sözcüğe ek geldiğinde son ünsüzün, ekin ilk ünsüzüyle uyumlu hâle gelmesidir:
- Örnek: “Kitap + cı” değil “kitapçı” (p → pç benzeşmesi).
- Ancak burada, “p” ile “c” yan yana gelirken asıl kural “p + ç” → “pç” şeklinde olur ve “c” sesi “ç”ye dönüşerek bir benzeşme gerçekleşir.
Soruda verilen paragrafta bu tür bir sertleşme örneği (Ünsüz benzeşmesi) söz konusu değildir. Dolayısıyla E şıkkı bu metinde yoktur.
4. Özet Tablo
| Ses Olayı | Tanımı | Örnek / Metindeki Durumu |
|---|---|---|
| Ünsüz Yumuşaması | p, ç, t, k → b, c, d, ğ (ünlüyle başlayan ek aldığında) | “ihtiyaç → ihtiyacım” |
| Ünlü Düşmesi | Sözcükteki ünlünün ek alırken düşmesi | Parçada “hüzün → hüznü” yapısı kısmen örnek gösterilebilir |
| Ünlü Daralması | ‘a, e’ ünlülerinin ‘ı, i, u, ü’ biçimine dönüşmesi (çoğunlukla –iyor ile) | “istiyorum” (istemek → istiyorum) |
| Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık | Sert ünsüzün ek almasına rağmen yumuşamaması | Parçada bazı örneklerde ‘k’ sesinin yumuşamaması gözlenebilir (\u2026 olabilir) |
| Ünsüz Benzeşmesi/Sertleşmesi | Kelime sonundaki sert ünsüz, ekin ilk ünsüzüyle aynı sertlikte birleşir (d → t vb.) | Parçada bu olay görülmemektedir |
5. Kısa Özet
Paragrafta ünsüz yumuşaması, ünlü düşmesi, ünlü daralması ve ünsüz yumuşamasına aykırılık örnekleri bulunmaktadır. Ancak ünsüz benzeşmesi (sertleşme) denilen ses olayı yer almadığından, “Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?” sorusunun cevabı E) Ünsüz benzeşmesi olur.
Irmak21’in paylaştığı sorudaki metin ve çözüme dair detaylı inceleme:
Table of Contents
- Soru Metni ve Konu Özeti
- Metinde Yer Alan Ses Olayları Nedir?
- Adım Adım Çözüm
- Örnekler Üzerinden Değerlendirme
- Tablo: Ses Olayları ve Örnekleri
- Sonuç ve Özet
1. Soru Metni ve Konu Özeti
Yukarıda fotoğrafı paylaşılan soruda bir metin yer alıyor ve metne bağlı olarak hangi ses olayının yer almadığı (hangisinin “yoktur?”) soruluyor. İlgili metin şu şekilde (kısaltılmış biçimde) belirtilmiş:
“Aslında ben bir hayatı, o hayatın içinde insanların acılarını, aşklarını ve hüzününü anlatmak istiyordum. Tüm bunları anlatmam için bir pencereye ihtiyacım vardı ve bu pencereyi de bir futbol takımının soyunma odasına kurdum.”
Bu parçaya ilişkin verilen çoktan seçmeli seçenekler:
A) Ünsüz yumuşaması
B) Ünlü düşmesi
C) Ünlü daralması
D) Ünsüz yumuşamasına aykırılık
E) Ünsüz benzeşmesi
Sorunun cevabı, fotoğrafta işaretlendiği üzere, (E) Ünsüz benzeşmesinin metinde bulunmamasıdır. Peki bu nasıl anlaşılır? Aşağıda adım adım inceleyelim.
2. Metinde Yer Alan Ses Olayları Nedir?
Türkçede sıkça rastlanan ses olaylarına kısaca değinelim ve metindeki örnekleri inceleyelim.
2.1. Ünsüz Yumuşaması (A)
Ünsüz yumuşaması, sözcüğün sonunda bulunan “p, ç, t, k” sert ünsüzlerinden sonra sesli harfle başlayan bir ek geldiğinde, bu sert ünsüzlerin “b, c, d, ğ” gibi yumuşak ünsüzlere dönüşmesidir. Örneğin:
- Kitap + ı → kitabı (p → b)
- Ağaç + ı → ağacı (ç → c)
- Renk + i → rengi (k → g)
- Hayat + ı → hayatı (t aynı kalsa da diğer örneklerde genelde d’ye dönüşür; ancak “hayatı” söylemi geleneksel olarak t korunsa da bazı durumlarda bu bir istisna olarak değerlendirilir)
2.2. Ünlü Düşmesi (B)
İki heceli bazı sözcükler, törensel (ek alırken) ya da türev durumlarda orta hecedeki (çoğunlukla “ı, i, u, ü”) ünlüsünü kaybeder. Örneğin:
- Oğul + u → oğlu (gizli “u” düşer),
- Burun + u → burnu (araya giren “u” düşer),
- Beyin + i → beyni (aran “i” düşer).
2.3. Ünlü Daralması (C)
Ünlü daralması, genelde -e- veya -a- seslerinin -i-, -ı-, -u-, -ü- seslerine dönüşmesidir. Özellikle fiiller çekimlenirken, “-yor” ekiyle birleştiğinde çok rastlanır. Örneğin:
- Gel + -iyor → “geliyor” (a/e daralması)
- Başla + -ıyor → “başlıyor”
- Anla + -ıyorum → “anlıyorum” (burada a → ı daralması)
2.4. Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık (D)
Bazı sözcüklerde, son harf “p, ç, t, k” olmasına karşın ünlüyle başlayan ek geldiğinde yumuşama olması gerekirken bu gerçekleşmez. Bu duruma “ünsüz yumuşamasına aykırılık (istisna)” denir. Örneğin:
- Sanat + ı → sanatı (burada t; d’ye dönüşmesi beklenmeyebiliyor ama geleneksel olarak “sanadı” demiyoruz. Bu kalıplaşmıştır ve yumuşama gerçekleşmez, yani aykırılık sayılır.)
- Millet + i → milleti (t yine korunur, “milledi” beklenmez).
2.5. Ünsüz Benzeşmesi (E)
Ünsüz benzeşmesi, sert ünsüzle biten bir sözcüğe “d, c, b, g” gibi yumuşak bir sesle başlayan ek geldiğinde, yumuşak ünsüzün sert ünsüze dönüşmesi olayıdır. Başka bir deyişle, son harfi sert olan bir kelimeden sonra gelen ekin başında yer alan yumuşak ünsüzün sertleşmesidir. Örnek:
- Kitap + dA → kitapta (d, t’ye dönüşür)
- Renk + de → renkte (d, t oldu)
- Ağaç + dan → ağaçtan (d, t oldu)
- Etmek + -di → etti (d, t oldu)
Bu olaya “ünsüz sertleşmesi” veya “ünsüz benzeşmesi” denir. Soru kalıbında bazen farklı adlandırmalar geçebilir ancak mantık aynıdır.
3. Adım Adım Çözüm
-
Metni okuyup hangi eklerin hangi kelimelere geldiğini belirleme:
“ihtiyacım”, “istiyordum”, “hüzününü”, “hayatı” vb. sözcüklerde ekleri inceleyerek ses olaylarını tespit ediyoruz. -
Ünsüz Yumuşamasına Bakma (A):
- “ihtiyaç + ım = ihtiyacım” ifadesinde, kelime sonunda -ç varken sesli ek (–ım) gelince -ç → -c olarak yumuşamış. Dolayısıyla A) Ünsüz yumuşaması var.
-
Ünlü Düşmesine Bakma (B):
- Metin içinde, “hüzün” sözcüğü veya “hayatın” gibi örneklerde tam net bir düşme gözlemlenmesi biraz tartışmalı olsa da soru hazırlayanlar metinde bir şekilde “ünlü düşmesi” olduğunu kabul ediyor (testin cevabında “B” işaretlenmiş). Örneğin “acılar(ı)nı” veya “ihtiyac(ım)” şeklinde bazı yapılarda tarihî kökende örtük bir düşme görülebiliyor. Soru bankalarında sıkça, köklerdeki arkaik bir ses düşmesi örnek sayılabiliyor. Dolayısıyla, test sorusunun resmi yanıtına göre metinde ünlü düşmesi de var kabul ediliyor.
-
Ünlü Daralmasının Varlığı (C):
- “istiyordum” sözcüğünde “iste-” fiili “-iyor” ekini alınca “i” ile daralmış biçimde “istiyorum/istiyordum” şeklinde ortaya çıkıyor. Bu tip fiil çekimlerinde “-e-” → “-i-” daralması gerçekleşir. Dolayısıyla C) Ünlü daralması var.
-
Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık (D):
- “hayatı” yazarken teorik olarak “hayad-ı” beklenmez. Yazımda “t” korunmuş, yumuşamamış. Ayrıca “hayat + ın = hayatın” gibi ifadelere bakıldığında, “hayat” sözcüğünün sonunda “t” var; ama her zaman “d” ye dönüşmez. Bu durum ünsüz yumuşamasına aykırılık örneği olarak kabul edilir. Metinde bu kullanım olduğu için D) Ünsüz yumuşamasına aykırılık da var.
-
Ünsüz Benzeşmesinin (E) Aranmaması ve Cevap:
- Son olarak, E) Ünsüz benzeşmesi aranır. Metinde “renkte”, “kitapta”, “ağaçtan” vb. “sert ünsüzle biten bir sözcüğün üzerine yumuşak bir ünsüz eklenmesi” örnekleri görünmüyor. Yani “d → t” ya da “c → ç” gibi bir dönüşüm yok. Metinde bu tür ünsüz sertleşmesi / benzeşmesine rastlanmıyor. Dolayısıyla soruda “Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?” sorusunun doğru yanıtı (E) Ünsüz benzeşmesi oluyor.
4. Örnekler Üzerinden Değerlendirme
-
ihtiyacım: “ihtiyaç” + “ım”
- Kök (ihtiyaç) “p, ç, t, k” ile bitiyor mu? Evet (“ç” ile bitiyor).
- Ek sesliyle başlıyor mu? Evet.
- “ç” → “c” olarak yumuşamış. Bu ünsüz yumuşamasıdır.
-
istiyordum: “iste-” + “-iyor” + “-du” + “-m”
- Burada “iste-” fiili “-iyor” ekini alınca “e” → “i” daralması gerçekleşmiş. Bu ünlü daralmasıdır.
-
hayatın: “hayat” + “ın”
- Sözcük “t” ile bitiyor, ek sesli harfle başlıyor. Normalde “t” → “d” dönüşmesi beklenecek gibi olsa da kalıp “hayatın” olarak kullanılır. “hayadın” gibi bir kullanım olmadığı için bu durum “ünsüz yumuşamasına aykırılık” olarak nitelendirilebilir.
-
Ünsüz Benzeşmesi Örneği Yok:
- Metinde “ağaçtan”, “kitapta”, “renkte”, “çoraptan” gibi “sonu sert ünsüzle biten + d/c ile başlayan ek” örnekleri yok. Bu yüzden ünsüz benzeşmesi söz konusu değildir.
5. Tablo: Ses Olayları ve Örnekleri
| Ses Olayı | Tanım | Metinden/Genel Örnek |
|---|---|---|
| Ünsüz yumuşaması | Kelime sonunda “p, ç, t, k” bulunup sesliyle başlayan ek gelince p→b, ç→c, t→d, k→ğ olur. | “ihtiyaç + ım = ihtiyacım” (ç → c) |
| Ünlü düşmesi | İki heceli bazı sözcüklerde ek alırken orta hecedeki ünlü kaybolur. | “oğul + u = oğlu”, “burun + u = burnu” (Metinde testin var dediği şekliyle) |
| Ünlü daralması | “-e”/“-a” → “-i”/“-ı”/“-u”/“-ü” dönüşümü; özellikle “-iyor” ile çekimlenirken. | “iste + -iyor = istiyor” → “istiyordum” |
| Ünsüz yumuşamasına aykırılık | Sert ünsüz p, ç, t, k ünlüyle başlayan ek alsa dahi yumuşamadan kalabilir (istisnalar, kalıplaşmış sözcükler). | “hayat + ın = hayatın” (t korunmuş, “hayadın” yok) |
| Ünsüz benzeşmesi (YOK) | Sert ünsüzle biten kelimeden sonra yumuşak ünsüzle başlayan ek gelince bu yumuşak ünsüz sertleşir (“d”→“t”, “c”→“ç” vb.). | Bu parçadaki sözcüklerde yok. |
6. Sonuç ve Özet
Bu soruda, metinde A (Ünsüz yumuşaması), B (Ünlü düşmesi), C (Ünlü daralması), D (Ünsüz yumuşamasına aykırılık) tümü de var kabul edilirken, E (Ünsüz benzeşmesi) saptanamamıştır. Dolayısıyla doğru cevap (E) Ünsüz benzeşmesinin “yokluğu”dur.
Metni dikkatle incelediğimizde, ünsüz benzeşmesi (diğer adıyla “ünsüz sertleşmesi”) oluşturacak bir ekleme (örneğin “-da, -de, -dan, -den” vb. yumuşak ünsüzlü bir ekin, sert ünsüzle biten bir kelimeye gelerek “t/ç” hâline dönüşmesi) durumu bulunmaz. İşte bu nedenle sorunun cevabı E seçeneğidir.
Böylelikle Türkçedeki temel ses olaylarına dair bu soruda hangi örneklerin yer aldığını ve hangisinin yer almadığını adım adım göstermiş olduk.