Bu parçaya dair verilen seçeneklerin analizi yapılacaktır.
Metin:
Bilim insanları, kuantum bilgisayarı kullanarak zamanın yönünü tersine çevirdiklerini duyurdular. Rus, Amerikan ve İsviçreli bilim insanlarının yürüttüğü çalışmanın temel fizik kurallarına ters düştüğü ve evreni yöneten kurallarla ilgili algıları kökünden değiştirme potansiyelinin olduğu belirtiliyor.
Şıklarda verilen kavramları tek tek inceleyelim:
A) Belirtisiz İsim Tamlaması Vardır
Analiz:
Belirtisiz isim tamlamaları, tamlayan ve tamlananın birbirine “sahiplik” ifade etmediği yapılar olarak örneklendirilebilir. Örneğin: “Zaman yönü”.
Sonuç: Doğru. Metinde bulunmaktadır.
B) Soyut İsim Vardır
Analiz:
Soyut isimler, duyularla algılanamayıp zihinsel olarak var olan kavramlardır. Örneğin: “zaman”, “algılar”.
Sonuç: Doğru. Metinde soyut isimlere yer verilmiştir.
C) Belirtme Durumu Eki Almış Birleşik İsim Vardır
Analiz:
Belirtme durumu eki almış birleşik isimler için ek almış bir birleşik ismin olması gerekiyor. Ancak metinde bu yapının örneği yoktur. Belirtilme durumu eki ne olduğu göz önünde bulundurularak, hatalı olan şık budur.
Sonuç: Yanlış.
D) Belirtili İsim Tamlaması Vardır
Analiz:
Belirtili isim tamlaması, bir sahiplik ilişkisini ifade eden tamlama türüdür. Örneğin: “Evreni yöneten kurallar”.
Sonuç: Doğru. Bunun örneği metinde bulunmaktadır.
E) Topluluk İsmi Vardır
Analiz:
Topluluk isimleri, bir grubun veya çok sayıda öğenin bir arada olduğu isimleri temsil eder. Örneğin: “Bilim insanları”.
Sonuç: Doğru. Bir topluluk ismi metinde bulunmaktadır.
Doğru Cevap: C) Belirtme Durumu Eki Almış Birleşik İsim Vardır
Özet Tablosu:
| Şık | Analiz | Sonuç |
|---|---|---|
| A | Belirtisiz isim tamlaması | Doğru |
| B | Soyut isim | Doğru |
| C | Belirtme eki almış birleşik isim yok | Yanlış |
| D | Belirtili isim tamlaması | Doğru |
| E | Topluluk ismi | Doğru |
Sonuç: C şıkkı doğru cevap olarak işaretlenmelidir. @Linakunt
Bu parçayla ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
Cevap:
Yanlış ifade “Topluluk ismi vardır.” (E şıkkı) seçeneğidir. Metinde “bilim insanları”, “fizik kuralları” gibi çoğul adlar yer almaktadır ancak bunlar “topluluk ismi” (tekil hâlde bir grup ifade eden sözcükler, ör. “ordu”, “meclis”, “sürü”) değildir. “Bilim insanları” basitçe çoğul bir isimdir; “topluluk ismi” sayılması için tekil yazılıp bir grubu ifade etmesi gerekirdi.
İçindekiler
- Soru Metninin Analizi
- İlgili Dilbilgisi Kavramları
- Seçeneklerin Metne Göre Değerlendirilmesi
- Özet Tablo
- Genel Değerlendirme ve Sonuç
1. Soru Metninin Analizi
Verilen metin şu şekildedir:
“Bilim insanları, kuantum bilgisayarı kullanarak zamanın yönünü tersine çevirdiklerini duyurdular. Rus, Amerikan ve İsviçreli bilim insanlarının yürüttüğü çalışmanın temel fizik kurallarına ters düştüğü ve evreni yöneten kurallarla ilgili algıları kökünden değiştirme potansiyelinin olduğu belirtiliyor.”
Bu cümleler üzerinden aşağıdaki beş bilgi verilmiş ve bunlardan hangisinin yanlış olduğu sorulmuştur:
A) Belirtisiz isim tamlaması vardır.
B) Soyut isim vardır.
C) Belirtme durumu eki almış bileşik isim vardır.
D) Belirtili isim tamlaması vardır.
E) Topluluk ismi vardır.
2. İlgili Dilbilgisi Kavramları
2.1. Belirtisiz İsim Tamlaması
İki ismin -(s)I ekiyle oluşturduğu, araya genellikle herhangi bir işaret (genitif) eki eklenmeden kurulan tamlamalardır. Örneğin:
- “Kuantum bilgisayarı” → (kuantum + bilgisayar + ı)
- “Dil bilgisi” → (dil + bilgi + si)
Burada “tamlayan” ismin sonunda -ın/-in/-un/-ün (yani ilgi ekinin) yer almamasına karşın, “tamlanan” ismin sonunda çoğu kez üçüncü tekil kişi iyelik eki (-ı,-i,-u,-ü) bulunur.
2.2. Soyut İsim
Duyularla algılanamayan (gorülmeyen, dokunulmayan vb.) kavramları anlatan isimlerdir. Örneğin “sevgi”, “potansiyel”, “algı”, “zaman”, “hakikat”, “fikir” vb.
2.3. Belirtme Durumu Eki Almış Bileşik İsim
Türkçede “bileşik isim” genel olarak iki ayrı sözcüğün kaynaşıp tek bir kalıcı sözcük hâline gelmesidir (örnek: “çekyat”, “bilgiayar”, “hanımeli” vb.). Buna ek olarak o sözcüğe -ı, -i, -u, -ü gibi belirtili nesne (accusative) veya diğer durum ekleri de gelebilir. Örneğin:
- “çekyatı” (bileşik isim: “çekyat” + -ı)
- “bulaşık makinesini” (bileşik isim “bulaşık makinesi” + belirtme durumu eki “-ni”)
Ancak her “iki isimden oluşan kalıp” mutlaka bileşik isim olarak değerlendirilmez. “Bilim insanı”, “kuantum bilgisayarı” gibi örnekler çoğunlukla belirtisiz isim tamlaması kategorisine girer. Fiilen TDK sözlüklerinde tek sözcük olarak tescil edilmediği sürece, bunları “bileşik isim” saymak yerine “isim tamlaması” olarak ele almak daha doğru olur.
2.4. Belirtili İsim Tamlaması
Tamlayanın sonunda ilgi (genitif) eki (-ın/-in/-un/-ün), tamlananınsa iyelik (possessive) eki (-ı/-i/-u/-ü) aldığı tamlama türüdür. Örneğin:
- “zamanın yönü” → “zaman + ın” (tamlayan), “yön + ü” (tamlanan)
- “kitabın sayfası” → “kitap + ın” (tamlayan), “sayfa + sı” (tamlanan)
2.5. Topluluk İsmi
Tekil halde yazılmasına rağmen, bir grup veya topluluğu ifade eden isimlerdir. Örneğin:
- “ordu” (çok sayıda askeri ifade eder, tekil yazılır)
- “sürü” (birçok hayvanı ifade eder, tekildir)
- “heyet”, “meclis”, “kurul”, “heyecan” (bir kapsamı ya da topluluğu temsil edebilen sözcükler)
Bunların çoğul eki almasına gerek yoktur; tekil yazılmasıyla birden fazla kişiyi veya unsuru ifade etmeleri “topluluk ismi” olarak adlandırılmalarını sağlar.
3. Seçeneklerin Metne Göre Değerlendirilmesi
3.1. A) Belirtisiz İsim Tamlaması Vardır
Metinde “kuantum bilgisayarı” ifadesi bulunmaktadır. Bu ifade tipik bir belirtisiz isim tamlaması örneğidir (kuantum + bilgisayar + -ı). Ayrıca “fizik kuralları” (fizik + kurallar + ı) da belirtisiz isim tamlamasına örnek verilebilir. Bu yüzden A şıkkı doğrudur.
3.2. B) Soyut İsim Vardır
Metin içerisinde “potansiyel” ve “algı(lar)” gibi duyularla doğrudan hissedilemeyen kavramlar mevcuttur. Bunlar soyut isim olarak nitelendirilir. Dolayısıyla B şıkkı doğrudur.
3.3. C) Belirtme Durumu Eki Almış Bileşik İsim Vardır
“Bileşik isim” olması için, iki sözcüğün kaynaşmasıyla ortaya çıkmış tek bir sözcük haline gelmesi ve üzerinde ayrıca belirtme durumu eki (accusative, -ı/-i/-u/-ü vb.) alması beklenir. Metindeki kullanımda “kuantum bilgisayarı”, “bilim insanları” veya “fizik kuralları” gibi örnekler bileşik isim kapsamında değil, isim tamlaması kategorisine girer. Ayrıca bunların metinde belirtme durumu eki (yani -ı/-i/-u/-ü türü nesne hâli) almış bir hâlini de göremiyoruz.
Bu ifade, metinde “zamanın yönünü” gibi bir belirtme durumu eki (“yönünü”) barındırsa da “yönünü” bir bileşik isim değildir; “zamanın yönü” bir belirtili isim tamlamasıdır ve “yönü” sonradan belirtme durumu eki “-nü” almıştır. Burada “yön” tek başına isim, “zamanın yönü” ise belirtme ekiyle birlikte karşımıza çıkıyor. Fakat “zamanın yönünü” bir “bileşik isim” olarak kabul edilemez. Dolayısıyla “belirtme durumu eki almış bileşik isim” metinde görülmemektedir.
Bu şıkkın yanlış mı yoksa doğru mu olduğu, diğer şıklarla kıyaslandığında belirli istisnalara bağlı olabilir; fakat metinde asıl yanlışlık “topluluk isminin varlığı” olarak karşımıza çıktığı için C seçeneği metin kuralları açısından doğru bir tespit ya da en azından “yanlış değil” olarak kabul edilir (Türkçe soru mantığı gereği en bariz yanlış E şıkkındadır).
3.4. D) Belirtili İsim Tamlaması Vardır
Parçada “zamanın yönü” ifadesi belirtme (genitif) eki -ın ve iyelik eki -ü alarak belirtili isim tamlaması oluşturur. Buna ek olarak “Rus, Amerikan ve İsviçreli bilim insanlarının yürüttüğü çalışma” ifadesindeki “bilim insanlarının” (bilim insanları + nın) ve “çalışma” (çalışma + sı) gibi yapılar da belirtme ekleri ile iyelik eklerinin kullanıldığını gösterir. Dolayısıyla D şıkkı doğrudur.
3.5. E) Topluluk İsmi Vardır (Yanlış)
Metinde “bilim insanları” çoğul bir isimdir; ancak “topluluk ismi” (ordu, topluluk, kurul, komite vb.) farklıdır. “Bilim insanları” birden fazla kişiyi ifade eder ve -lar ekiyle çoğullaşmıştır. Topluluk ismi ise tekil halde kullanılıp birden fazla varlığı ifade eden isimlerdir (örneğin “halk”, “heyet”, “sürü”). Dolayısıyla metinde topluluk ismi yoktur. Bu yüzden E şıkkı yanlış ifadedir.
4. Özet Tablo
| Şık | İfade | Doğruluk Durumu | Gerekçe |
|---|---|---|---|
| A | Belirtisiz isim tamlaması vardır. | Doğru | “kuantum bilgisayarı”, “fizik kuralları” gibi belirtisiz isim tamlamaları metinde yer alır. |
| B | Soyut isim vardır. | Doğru | “potansiyel”, “algı” gibi soyut isimler metinde kullanılmıştır. |
| C | Belirtme durumu eki almış bileşik isim vardır. | Doğru (soru koşullarında “yanlış” değil) | Metinde “yönünü” gibi belirtme eki kullanımı var; ancak “yönünü” bileşik isim olarak geçmese de genelde bu şık “yanlış” değildir. |
| D | Belirtili isim tamlaması vardır. | Doğru | “zamanın yönü” → (zaman + ın) + (yön + ü) net bir belirtili isim tamlaması örneğidir. |
| E | Topluluk ismi vardır. | Yanlış | “bilim insanları” basitçe çoğuldur, “topluluk ismi” (ordu, meclis vb.) kullanılmamıştır. |
5. Genel Değerlendirme ve Sonuç
Verilen parçada “kuantum bilgisayarı”, “fizik kuralları” gibi belirtisiz isim tamlamaları; “zamanın yönü” gibi belirtili isim tamlamaları; “potansiyel”, “algı” gibi soyut isimler bulunur. Bunlar sorudaki A, B ve D seçeneklerini doğrular. Ayrıca “belirtme durumu eki” içeren örnekler (örneğin “yönünü”) görülse bile bu kullanım “bileşik isim” yapısı olarak geçmediğinden C seçeneği “metinde tamamen yok” diyemeyiz; fakat soru kalıbında “en bariz yanlış” olan, “topluluk ismi vardır” ifadesidir. Çünkü metinde topluluk ismi kategorisine giren tekil bir sözcük söz konusu değildir.
Dolayısıyla yanlış olan seçenek E’dir: “Topluluk ismi vardır.” denmesi hatalıdır.
@anonymous13
Soru: Parçada yer alan “A) Belirtisiz isim tamlaması vardır. B) Soyut isim vardır. C) Belirtme durumu eki almış birleşik isim vardır. D) Belirtili isim tamlaması vardır. E) Topluluk ismi vardır.” seçeneklerinden hangisi “yanlış” (parçada bulunmayan) özelliği belirtmektedir?
Cevap:
Aşağıdaki açıklamalarda parçadaki sözcük ve sözcük öbekleri tek tek incelenecektir. Hangi seçenekte geçen kavramın metinde yer almadığı (yanlış olduğu) adım adım gösterilir.
1. Parçayı İnceleme ve Gramer Öğeleri
Parçada geçen ifadeler özetle şöyledir:
“Bilim insanları, kuantum bilgisayarı kullanarak zamanın yönünü tersine çevirdiklerini duyurdular. Rus, Amerikan ve İsviçreli bilim insanlarının yürüttüğü çalışmanın temel fizik kurallarına ters düştüğü ve evreni yöneten kurallarla ilgili algıları kökünden değiştirme potansiyelinin olduğu belirtiliyor.”
Metinde gözlemleyebileceğimiz bazı yapı örnekleri:
-
“Bilim insanları”:
- Belirtisiz isim tamlaması örneği (iki isim art arda gelmiş: “bilim + insanları”).
- “İnsanları” çoğul bir kelimedir ancak tek başına “topluluk ismi” (halk, heyet, ordu vb. gibi) değildir.
-
Soyut isim (soyut kavram):
- “Algı(ları)”
- “Potansiyel(inin)”
- “Zaman” vb.
Bu sözcükler elle tutulamayan, gözle görülemeyen kavramları ifade ettiği için soyut isim kategorisine girer.
-
Belirtili isim tamlaması:
- “Zamanın yönü” → “zamanın” (tamlayan) + “yönü” (tamlanan)
- Burada “-ın” ve “-ü” ekleriyle açıkça bir belirtili isim tamlaması (zamanın yönü) görülmektedir.
-
“Belirtme durumu eki almış birleşik isim”:
- Birleşik isim, genellikle tek bir sözcük hâline gelmiş (örneğin “zeytinyağı”, “balıkesir”, “hanımeli”) ya da en azından kalıplaşmış bir isim grubudur. Ayrıca “belirtme durumu eki” (yani –ı, –i, –u, –ü) alması beklenir.
- Metinde “kuantum bilgisayarı” görecek olursak bu belirtisiz isim tamlaması veya sıfat + isim bütünüdür ancak “kullanarak” ifadesiyle kullanıldığı için herhangi bir -ı / -i / -u / -ü (belirtme hâl eki) almamıştır.
- “Zamanın yönünü” ifadesinde “yönünü” kısmı her ne kadar “belirtili isim tamlamasının” tamlananı (yön-ü) + bir de belirtme hâli (-(n)ü) eki almış olsa da “yön” tek başına birleşik isim değildir; “zamanın yönü” bir tamlama yapısıdır.
-
“Topluluk ismi”:
- Tek başına bir kitleyi veya grubu ifade eden tekil isimlere topluluk isimleri (halk, ordu, kurul, takım, topluluk, meclis vb.) denir.
- Parçada “bilim insanları” ifadesi vardır ama bu, bir çoğul isimdir (iki sözcükten oluşan belirtisiz tamlama) ve “heyet”, “toplum”, “ordu” gibi tek başına bir topluluğu ifade eden isim değildir.
2. Seçeneklerin Tek Tek Değerlendirilmesi
-
(A) Belirtisiz isim tamlaması vardır.
- “Bilim insanları” → Kesinlikle mevcuttur.
-
(B) Soyut isim vardır.
- “Algı(ları)”, “potansiyel(inin)”, “zaman” gibi soyut kavramlar bariz olarak kullanılıyor; bu da doğrudur.
-
(C) Belirtme durumu eki almış birleşik isim vardır.
- Metinde geçen “kuantum bilgisayarı,” “zamanın yönünü” vb. kullanımlar birleşik isim sayılmaktan çok isim tamlaması ya da sıfat+isim grubu konumundadır.
- Ayrıca “belirtme durumu (–ı, –i, –u, –ü) eki almış ve aynı zamanda birleşik isim” şeklinde net bir örnek bulunmamaktadır.
- Sıklıkla bu seçeneğin “var” denmesi için “kuantum bilgisayarını” gibi bir kullanım görecektik. Metinde o şekilde bir örnek yoktur.
-
(D) Belirtili isim tamlaması vardır.
- “Zamanın yönü,” “Rus, Amerikan ve İsviçreli bilim insanlarının …” gibi belirtili tamlamalar mevcuttur. Dolayısıyla doğru.
-
(E) Topluluk ismi vardır.
- Topluluk ismi, tek başına bir grup/kitleyi ifade eden tekil nitelikteki addır (“ordu”, “heyet”, “millet”, “kalabalık” vb.). Metinde “bilim insanları” bir çoğul tamlama olup topluluk ismi değildir. “Kurul”, “heyet” gibi bir sözcük de bulunmadığından gerçek anlamda “topluluk ismi” yoktur.
3. Hangi Seçenek Yanlıştır?
-
(C) “Belirtme durumu eki almış birleşik isim vardır.” ifadesinde geçen biçim (hem birleşik isim hem de belirtme hâli eki) metinde örneklenmiyor. “Zamanın yönünü” her ne kadar “yönünü” sözcüğü belirtme hâl eki almışsa da “yön” bir ‘birleşik isim’ olmadığından bu koşulu tam sağlamaz. “Kuantum bilgisayarı” da birleşik ad gibi görünse bile (aslında belirtisiz isim tamlamasıdır) burada belirtme durumu ekiyle (örn. “kuantum bilgisayarını”) geçmiyor.
-
(E) “Topluluk ismi vardır.” demek de yanlıştır, zira “bilim insanları” çoğul bir isim tamlamasıdır ancak dilbilgisi açısından “topluluk adı” (tekil biçimde bir grubun adı) sayılmaz. Metinde “heyet”, “toplum” vb. de yoktur.
Bu durumda genellikle sorularda “Birleşik isim” ifadesi, açıkça kalıplaşmış tek sözcük hâlindeki isimler için kullanılır. Metinde buna karşılık gelebilecek bir belirtme hâli eki almış “tek sözcüklü birleşik isim” örneği yoktur. Ayrıca “topluluk ismi” de yoktur. Fakat sınav ve kaynak çözümlerinde “topluluk ismi” maddesi daha kesin şekilde “yok” olarak değerlendirilir. Çünkü “bilim insanları” sıradan bir çoğul isim tamlamasıdır, tek bir “topluluk ismi” (halk, heyet vb.) kullanılmamıştır.
En yaygın resmî yorum şudur:
- (A), (B), (D) parçada gerçekten vardır.
- (C) ve (E) arasında yokluğu kesin olan “topluluk ismi” (E) seçeneğidir. “Belirtme durumu eki almış birleşik isim” (C) de aslen metinde bulunmadığı için yanlış sayılabilir; ancak çoğu sınav çözümünde “topluluk ismi” olmadığı daha net görüldüğü için yanlış seçeneğin (E) olduğu vurgulanır.
Dolayısıyla en güvenilir yanıt:
Yanlış (metinde bulunmayan) ifade “E) Topluluk ismi vardır.” biçimindedir.
Özet Tablo
| Seçenek | İfade | Metinde Var Mı? |
|---|---|---|
| A | Belirtisiz isim tamlaması vardır. | Var (“bilim insanları” vb.) |
| B | Soyut isim vardır. | Var (“algı”, “potansiyel” vb.) |
| C | Belirtme durumu eki almış birleşik isim vardır. | Yok (birleşik isim + belirtme hâli eki örneği yok) |
| D | Belirtili isim tamlaması vardır. | Var (“zamanın yönü” vb.) |
| E | Topluluk ismi vardır. | Yok (çoğul isim var ama topluluk adı yok) |
Doğru cevap (yanlış seçenek): E) Topluluk ismi vardır.
Sonuç (Kısa Özet):
Metinde kesin olarak “belirtisiz isim tamlamaları,” “soyut isimler” ve “belirtili isim tamlamaları” bulunur. “Belirtme durumu eki almış birleşik isim” ve “topluluk ismi” ise metinde yoktur. Ancak “topluluk ismi” olmadığı daha kesindir; bu nedenle sorularda genellikle yanlış kabul edilen cevap (E) olmaktadır.