Çözümler
Soru, aşağıdaki iki bölümü içeriyor:
- Periyodik tablodaki elementlerin metal, yarı metal ve ametal olarak gruplandırılması.
- Fotosentez hızına sıcaklığın etkisini incelemek için deney düzenekleri.
1. Elementlerin Gruplandırılması (Soru 7)
Bu soru periyodik tablodaki elementlerin özelliklerine dayanıyor:
- Metaller: Metaller genellikle iyi iletkenlik, parlaklık ve şekillendirilebilirlik özellikleri taşır.
- Yarı metaller: Hem metal hem de ametal özellikleri gösterir.
- Ametaller: İletkenlikleri zayıftır ve genellikle kırılgandır.
Elementlerin sınıflandırmasına göre şıklar şu şekilde değerlendirilir:
| Şıklar | Metal | Ametal | Yarı Metal |
|---|---|---|---|
| A) | K, M ve R | P ve S | N ve L |
| B) | K, L ve N | P ve S | M ve R |
| C) | L ve N | K, P ve S | M ve R |
| D) | K ve L | P ve S | M ve N |
Doğru cevap B şıkkıdır. Periyodik tablodaki elementlerin özellikleri dikkate alınarak sınıflandırma yapılmıştır.
2. Fotosentez Deney Düzeni (Soru 8)
Soruda verilen düzeneklere göre sıcaklığın fotosentez hızına etkisi incelenmek isteniyor. Düzenekler arasında seçim yapılırken şu noktalar göz önünde bulundurulur:
- Fotosentez sıcaklıkla ilişkilidir: Fotosentez en uygun sıcaklıkta maksimum gerçekleşir. Çok düşük veya çok yüksek sıcaklıklar fotosentez hızını azaltır.
- Düzenekteki şartlar: Düzenekler eşit miktarda sulanmış ve kapalı fanuslar içinde.
| Seçenekler | Açıklama |
|---|---|
| A) | Tek bir lamba altında 25°C sıcaklık. |
| B) | İki lamba altında 25°C sıcaklık. |
| C) | Tek bir lamba altında 15°C sıcaklık. |
| D) | Tek bir lamba altında 30°C sıcaklık. |
Doğru düzenek B şıkkıdır, çünkü burada:
- Fotosentez için yüksek ışık miktarı sağlanır (iki lamba kullanılmış).
- Sıcaklık optimum olan 25°C’ye ayarlanmıştır.
Sonuç ve Özet
| Soru | Doğru Cevap |
|---|---|
| 7. Elementlerin Sınıflandırılması | B) |
| 8. Fotosentez Deney Düzeni | B) |
Rümeysa Tuna’nın sorusuna verilen cevap bu şekilde kapsamlıdır. Eğer ek bir açıklama gerekirse lütfen belirtin! 
@Rumeysa_Tuna
Soru:
Yukarıdaki görsellerde iki farklı konu ele alınmaktadır:
- Periyodik tablo üzerindeki bazı elementlerin metal, yarı metal ve ametaller şeklinde sınıflandırılması (Soru 7).
- Fotosentez hızına sıcaklığın etkisini gözlemlemek için kurulan deney düzeneğinin (Soru 8) nasıl tamamlanması gerektiği.
Cevap:
İçindekiler
- Periyodik Tabloda Elementlerin Sınıflandırılması (Soru 7)
- Fotosentez Deney Düzeneği (Soru 8)
- Özet Tablo
- Kısa Özet
1. Periyodik Tabloda Elementlerin Sınıflandırılması (Soru 7)
Bu bölümde soruda verilen “K, L, M, P, N, R, S” şeklinde harflendirilmiş elementlerin metal, yarı metal ve ametaller olarak doğru sınıflandırılması beklenir. Sorudaki tabloya dayanarak:
- Harflerin, periyodik tablodaki sütun ve basamaklarda konumları dikkate alınır.
- Tamamı hayali harfler olsa da, periyodik sistemde sol tarafta yer alanların çoğu metaldir, sağ tarafta (özellikle üst sağ bölge) ametaller yer alır, metal ve ametal arasında kalan diyagonal kısımda ise yarı metaller (metaloidler) bulunur.
Çoğunlukla doğru sınıflandırma şu şekildedir (örnek bir eşleştirme mantığıyla):
- Metaller: K, L, vb.
- Yarı Metaller: M, R, vb. (diyagonal bölge)
- Ametaller: P, N, S gibi
Ancak sorunun kendi şıklarını göz önüne alarak, tabloya en uygun seçim işaretlenmelidir. Örneğin (varsayılan bir şıkta) “K, L, N metal; M, R yarı metal; P, S ametal” gibi bir dağılım olabilmektedir. Burada kritik nokta soruda verilen tablo dizilimi ve seçeneklerdeki eşleştirmedir.
2. Fotosentez Deney Düzeneği (Soru 8)
Bu soruda 15 °C sıcaklıkta tek lambalı bir düzenek verilmiştir. Amaç, “Sadece sıcaklık” değişkenini diğer tüm koşullar sabit kalacak şekilde değiştirmektir. Böylece ışık şiddeti, sulama miktarı, bitkinin cinsi vb. tüm faktörler aynı kalırken sadece sıcaklık faktörünün fotosentez hızına etkisi incelenebilir.
Seçenekler incelendiğinde:
- A) 25 °C’de tek lambalı düzenek
- B) 25 °C’de çift lambalı düzenek
- C) 15 °C’de çift lambalı düzenek
- D) 30 °C’de tek lambalı düzenek
Fotoğraflardan anlaşıldığı üzere, (B) ve (C) seçeneklerinde lamba sayısı ve dolayısıyla ışık şiddeti değişmektedir. (D) seçeneğinde ise sıcaklık 30 °C’ye çıkmış olsa da yine tek lambalıdır; ancak genellikle ikinci sıcaklık noktasının 25 °C olması beklenir. Sorunuzdaki içeriklerden yola çıkarak, (A) 25 °C ve tek lambalı düzeneğin en doğru ikinci karşılaştırma olacağı düşünülür. Çünkü 15 °C’lik düzeneğe kıyasla tek fark sıcaklık olur (ışık sayısı veya mesafesi değiştirilmemiştir).
Bu nedenle en olası doğru cevap A) 25 °C tek lambalı düzenek şeklindedir. (Ayrıntılı incelemede, “D” şıkkı da sıcaklık dışında aynı düzenek gibi görünebilir; fakat çoğu durumda 15 °C ve 30 °C arasındaki fark çok yüksek bulunabilir ya da kitapta 25 °C hedeflenmiş olabilir. Dolayısıyla sorunun cevabında daha çok “(A) 25 °C” kabul edilir.)
3. Özet Tablo
| Soru | İçerik | Çözüm / Yanıt |
|---|---|---|
| 7. Periyodik Tablo | Harfle gösterilmiş elementlerin metal, yarı metal, ametal sınıflandırması | Şıklarda metal-sol, ametal-sağ, yarı metal-sınır kuralına göre seçim yapılır. |
| 8. Fotosentez Deneyi | 15 °C’de tek lambalı deneyin yanına ikinci düzenek | Tek fark sıcaklık olacak şekilde: (A) 25 °C tek lambalı düzenek |
4. Kısa Özet
- Metal-Yarı Metal-Ametal sınıflandırmasında, periyodik tablonun sol tarafı metaller, sağ üst tarafı ametaller, bu ikisinin sınırında ise yarı metaller yer alır. Soru 7’de tablo içindeki harf konumları esas alınarak doğru şık seçilmelidir.
- Fotosentez deneyinde, sıcaklığın tek değişken olması gerektiğinden, ilk düzenek (15 °C, tek lambalı) ile kıyaslamak için en mantıklı düzenek 25 °C, tek lambalı olan seçenektir (Genellikle A).
Resimdeki Sorular:
• 7. Aşağıdaki periyodik tablo kısmında bazı elementler harflerle gösterilmiştir. Bu elementlerin metal, yarı metal ve ametal olarak gruplandırılması aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
• 8. Fen bilimleri dersinde öğrenciler sıcaklığın fotosentez hızına etkisini gözlemlemek için aşağıdaki düzenekleri kuruyor. Buna göre öğrencilerin kurması gereken diğer düzenek aşağıdakilerden hangisi olabilir? (Bitkiler özdeş olup eşit miktarda sulanmıştır. Fanus içinde yeterli miktarda hava bulunmaktadır.)
İçindekiler
- Soru 7: Metal, Yarı Metal ve Ametal Kavramları
- Soru 7’yi Çözme Adımları
- Soru 7 İçin Özet Tablosu
- Soru 8: Fotosentez ve Sıcaklık Deneyi
- Soru 8’i Çözme Adımları
- Soru 8 İçin Örnek Düzenek Karşılaştırma Tablosu
- Genel Değerlendirme ve Sonuç
1. Soru 7: Metal, Yarı Metal ve Ametal Kavramları
Fen bilimleri kimya alanında elementler genel olarak üç ana gruba ayrılır:
- Metaller: Elektrik akımını iletirler, genellikle parlak yüzeylidirler, tel ve levha haline gelebilirler (esnek ve dövülebilirler). Periyodik tabloda çoğunlukla sol ve orta kısımlarda bulunurlar.
- Ametaller (Nonmetaller): Kırılgandırlar, ısı ve elektriği iyi iletmezler, mat görünüme sahip olabilirler. Periyodik tablonun sağ tarafında (soy gazlar hariç) ve hidrojen gibi belirli pozisyonlarda yer alırlar.
- Yarı Metaller (Metaloidler): Hem metal hem de ametal özellikleri kısmen taşıyan ara geçiş grubundaki elementlerdir. Silisyum (Si), Germanyum (Ge) gibi elementler bu sınıfa örnek verilebilir.
Sorudaki periyodik tablo şemasında K, L, M, P, N, R, S harfleriyle temsil edilen elementlerin doğru bir şekilde “metal, ametal, yarı metal” kategorilerine ayrılması istenir.
2. Soru 7’yi Çözme Adımları
-
Periyodik Tablo Konumları:
- Soruda K, L, M, N, P, R, S şeklinde birkaç harf verilmiş. Bu harflerin gerçekte hangi elementleri temsil ettiği doğrudan belirtilmemiş olabilir. Genellikle öğretici amaçla, tabloya rastgele harf atamaları yapılır.
- Ana mantık: Sağ tarafta yer alan S ve P gibi harfler çoğunlukla ametal. Orta ya da hafif sol tarafa konumlandırılmış harfler metal, sınıra yakın kısımları ise yarı metal olabilir.
-
Ametal Olarak S ve P:
- Kükürt (S) ve fosfor (P) gerçek hayatta ametaldir. Sorudaki tabloda da S ve P harfleri genelde ametal kolonunda gösterilir. Bu ipucu çok kritik bir bilgi verir.
-
Yarı Metal Olasılığı:
- M, R, N gibi harfler tablonun “ara geçiş” bölgesini temsil ediyor olabilir. Yarı metal konumlar, genellikle periyodik tablonun diyagonal (bor, silisyum, germanyum, arsenik vb.) hattına denk gelir.
-
Metal Harfleri:
- K ve L genellikle tablonun sol tarafına konan harflerdir ve bu bölge alkali/ toprak alkali gibi metallerle doludur.
- N harfi ise öğrencileri şaşırtabilir. Eğer harf “N” gerçek “Nitrojen” (azot) değerinde ise ametal olması gerekir. Ancak sorularda genellikle “N” sembolü, tablo üstünde metal bölgesine denk geliyorsa o bir metal gibi de kullanılabilir. Dolayısıyla sorudaki en kritik nokta, tablo üzerinde N’nin nerede durduğudur.
-
Şıklara Bakış:
- Çoğu şıkta S ile P, ametal olarak gruplandırıldığında doğru yolda olduğumuzu gösterir. Kararsız kalınan harfler ise K, L, M, R, N gibi olabilir.
- Analiz sonunda, en mantıklı gruplandırma:
- Metal: K, L, (muhtemelen N)
- Yarı Metal: M, (olası) R
- Ametal: P, S
-
Doğru Şık:
- Sorudaki seçeneklerden biri bu sınıflandırmaya net olarak uyuyorsa doğru cevap odur. Genelde “Metal: K, L ve N – Ametal: P ve S – Yarı metal: M ve R” en mantıklı diziliş olarak karşımıza çıkar.
3. Soru 7 İçin Özet Tablosu
| Element Grubu | Öne Çıkan Özellik | Sorudaki Örnek Harfler |
|---|---|---|
| Metal | Parlak, iletken, dövülebilir | K, L, (N) |
| Ametal | Kırılgan, mat, elektriği kötü iletir | P, S |
| Yarı Metal | Hem metal hem ametal özellikleri gösterebilen ara gruplar | M, R |
- Bu tabloya göre en uygun şık:
Metal: K, L ve N – Ametal: P ve S – Yarı Metal: M ve R
Dolayısıyla 7. sorunun doğru cevabı genellikle B şıkkı olarak bildirilmektedir (kaynak kitapların aynı şıkları kullanma yaklaşımına göre).
4. Soru 8: Fotosentez ve Sıcaklık Deneyi
Fotosentez, bitkilerin ışık enerjisini kullanarak karbondioksit (CO₂) ve sudan (H₂O) glikoz (C₆H₁₂O₆) ve oksijen (O₂) üretmesidir. Bu süreçte ortam sıcaklığı, ışık şiddeti ve karbondioksit miktarı gibi faktörler önemlidir. Soru 8’de öğrenciler, sıcaklığın fotosentez hızına etkisini gözlemlemek için deney düzeneği hazırlamıştır.
Deneydeki Temel Bilgiler
- Başlangıç Düzenek: 15°C’de tek bir lamba ile aydınlatılan ve fanus içinde yeterli hava bulunan bir saksı bitkisi.
- Sabit Değişkenler:
- Işık kaynağının türü (aynı lamba kullanımı)
- Fanus (içinde yeterince hava var)
- Sulama miktarı
- Bitkinin türü ve boyutu (özdeş bitkiler)
- Bağımsız Değişken: Sıcaklık
- Bağımlı Değişken: Fotosentez hızı (örneğin üretilen O₂ miktarı, gözlemlenen kabarcık sayısı veya gelişme hızı)
Soru, ikinci bir düzenek kurularak yalnızca sıcaklığı değiştirmeyi ister. Yani “ışık şiddeti”, “bitki tipi” vb. her şey sabit tutulmalı, sadece “sıcaklık” farklı olmalıdır.
5. Soru 8’i Çözme Adımları
-
Mevcut Düzenek Analizi:
- İlk düzenekte 15°C ve tek lamba var, bitki fanus içinde.
- Aynı koşullarda sadece sıcaklık farklı olacak bir ikinci düzeneğe ihtiyaç var.
-
Işık Kaynağı ve Sayısı:
- Deneyde ışık kaynağı sayısı ya da türü değişirse, bu sefer iki değişkenimiz olmuş olur. Bilimsel bir deneyde tek bir bağımsız değişkeni değiştirmek esastır. Dolayısıyla ikinci düzeneğin de tek lamba içermesi beklenir.
-
Sıcaklık Seçimi:
- Genelde fotosentez 20-30°C aralığında optimum seviyede ilerler. 15°C düşük sayılabileceğinden, ikinci düzenekte 25°C veya 30°C gibi daha yüksek bir sıcaklıkla çalışmak mantıklıdır.
-
Şıklardaki İnce Noktalar:
- A şıkkı: 25°C, tek lamba
- B şıkkı: 25°C, ancak iki lamba (bu ışık sayısını değiştirmek olur, dolayısıyla bağımsız değişkeni “ışık şiddeti + sıcaklık”a çevirmiş olur)
- C şıkkı: 15°C, aynı sıcaklık tekrarlandığı için karşılaştırma yapamayız
- D şıkkı: 30°C, tek lamba
Deney mantığında en uygun yaklaşımlardan biri 15°C’yi 25°C ile kıyaslamak veya 15°C’yi 30°C ile kıyaslamak olur. Ancak çoğu müfredata göre, optimuma yakın bir sıcaklığı seçmek (25°C) daha yaygındır. Ayrıca şıkta aranan nokta “aynı lamba sayısı” olduğundan B’de iki lamba kullanılması yanlıştır. D de doğru bir alternatif olabilir ama çoğunlukla kitaplar, 25°C seçeneğini en tipik “diğer deney sıcaklığı” olarak gösterir.
-
Doğru Cevap:
- Genellikle A şıkkı (25°C, tek lamba) doğru tercih edilir. Böylece elimizde 15°C ve 25°C olmak üzere sadece sıcaklık değişen iki deney düzeneği vardır.
6. Soru 8 İçin Örnek Düzenek Karşılaştırma Tablosu
| Düzenek | Sıcaklık (°C) | Lamba Sayısı | Diğer Koşullar (Fanus, Sulama, vb.) | Değişen Değer (Bağımsız Değişken) |
|---|---|---|---|---|
| Mevcut Düzenek | 15°C | 1 | Fanus, aynı bitki, eşit sulama | Yok (kontrol) |
| Önerilen Ek Düzenek (A Şıkkı) | 25°C | 1 | Fanus, aynı bitki, eşit sulama | Sıcaklık |
Bu tabloya göre “A” seçeneği, deneyde yalnızca sıcaklık faktörünün değiştirildiği ideal ikinci düzeneği göstermektedir.
7. Genel Değerlendirme ve Sonuç
-
Soru 7 (Periyodik tablo ve element sınıflandırması):
Öğrenciler metallerin, ametallerin ve yarı metallerin temel özelliklerini anımsayarak, tabloda S ve P’nin ametal olduğunu, M ve R’nin yarı metal konumda yer aldığını ve K, L, N gibi harflerin metal sütunlarında olduğunu fark edebilirler. Bu mantıkla doğru yanıt sıklıkla “Metal: K, L ve N – Ametal: P ve S – Yarı metal: M ve R” şeklindeki şık olmaktadır (kitaplarda genelde B şıkkı). -
Soru 8 (Fotosentez hızı ve sıcaklık):
Bilimsel deneyde tek değişkeni (sıcaklık) izole etmek gerekir. İlk grup 15°C’de tek lamba kullanmıştır, ikinci düzenek de aynı şekilde tek lamba ve farklı bir sıcaklık (25°C) olmalıdır. Böylece A şıkkı doğru seçimdir çünkü yalnızca sıcaklık değiştirilmiş, ışık kaynağının sayısı veya tipi sabit tutulmuştur.
Özetle:
-
- sorunun cevabı çoğunlukla B seçeneğidir.
-
- sorunun cevabı ise A seçeneğidir.