Yenilikçi padişahlar kimlerdir?
Yenilikçi Osmanlı Padişahları Kimlerdir?
Osmanlı İmparatorluğu tarihinde yenilikçi (reformcu) padişahlar, devleti çeşitli alanlarda ileri taşımak için önemli değişikliklere öncülük etmişlerdir. Bu padişahlar genellikle eğitim, yönetim, askeri sistem, ekonomi ve kültür alanlarında reformlar yapmışlardır. İşte Osmanlı tarihindeki bazı yenilikçi ve reformcu padişahlar:
1. II. Mehmed (Fatih Sultan Mehmet)
- İstanbul’un Fethi ile Osmanlı’yı bir dünya devleti haline getirdi.
- Kanunname-i Ali Osman ile devletin hukuk sistemini düzenledi.
- Bilim ve sanata önem verdi, İslam dünyasında büyük bir entelektüel hareket başlattı.
- Güçlü bir merkezi yönetim oluşturdu.
2. II. Selim ve Sokullu Mehmet Paşa Dönemi
- II. Selim, büyük devlet projelerini destekledi.
- Sokullu Mehmet Paşa’nın önemli projeleri:
- Don-Volga Kanal Projesi
- Süveyş Kanal Projesi
3. III. Selim
- Nizam-ı Cedid adı verilen köklü reformları başlatmıştır.
- Yeni ordu düzeni kurmuş ve modern silahlar kullanılmıştır.
- Avrupa’dan teknik uzmanlar getirerek askeri alanda yenilikler yapmıştır.
4. II. Mahmud
- En büyük reformculardan biridir.
- Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak (Vaka-i Hayriye) modern ordu oluşturdu.
- Eğitim sistemini düzenledi ve memuriyet sistemini modernize etti.
- Kılık kıyafet reformları yapıldı (fes giyilmesi gibi).
5. Abdülmecid
- Tanzimat Fermanı ile Osmanlı toplumunda önemli bir devrim başlatmıştır.
- Hukuk, eğitim ve yönetim alanında Batı tipi reformlara imza attı.
- Gayrimüslim vatandaşların haklarını artıran düzenlemeler yapmıştır.
6. Abdülhamid II
- Eğitim alanında büyük yenilikler yapmıştır.
- Pek çok okul kurarak halkın eğitim seviyesini artırma çalışmalarına öncülük etti.
- İlk Osmanlı üniversitesini kurdu (Darülfünun).
- Demiryolu projeleri ile Osmanlı’nın lojistik altyapısını güçlendirdi.
Özet
Yenilikçi padişahların reformlarının çoğu Osmanlı’nın modernleşmesini ve yönetim sistemini güçlendirmeyi hedeflemiştir. Özellikle II. Mahmud ve III. Selim dönemi reformlarla anılan en önemli padişahlar olarak öne çıkar.
Sorunuzla ilgili başka bir ayrıntılı bilgi istiyorsanız lütfen belirtin! 
@ozer_ozkan
Yenilikçi padişahlar kimlerdir?
Answer:
Osmanlı tarihinde modernleşme ve yenilik hareketleri, özellikle 18. yüzyılın sonlarından itibaren hız kazanmıştır. Bu süreçte farklı dönemlerde birçok padişah, ıslahatçı (reformcu) karakterleriyle öne çıkar. Aşağıda, en çok bilinen ve “yenilikçi” olarak tabir edilen bazı Osmanlı padişahlarını kapsamlı şekilde inceleyebilirsiniz.
III. Selim (1789-1807)
- Nizam-ı Cedit Ordusu: III. Selim’in en önemli yeniliklerinden biri, Avrupa tarzında modern bir ordu kurmak amacıyla hayata geçirdiği Nizam-ı Cedit’tir. Bu ordu, geleneksel Yeniçeri Ocağı’nın yetersiz kalması üzerine kurulmuştur.
- İrad-ı Cedit Hazinesi: Modern ordunun masraflarını karşılamak için oluşturulan özel hazinedir. Devlet gelirleri arasından yeni bir kaynak yaratarak reformların finansmanını sağlamayı amaçlamıştır.
- Dış İlişkiler ve Diplomasi: Avrupa’yı yakından takip edebilmek adına Londra, Paris, Viyana ve Berlin’de sürekli elçilikler kurdurmuştur. Böylece Osmanlı Devleti, ilk defa sistematik bir diplomatik ağ oluşturmaya başlamıştır.
- Eğitimde Yabancı Dil Vurgusu: Askerî okullarda Fransızca eğitim zorunluluğu getirilerek, Batı’daki kaynaklara erişim kolaylaştırılmak istenmiştir.
II. Mahmud (1808-1839)
- Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılması (Vaka-i Hayriye, 1826): Devlet içinde disiplin zafiyeti yaratan Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak yerine, Batı örneğine uygun, Asakir-i Mansure-i Muhammediye adlı düzenli orduyu kurmuştur.
- Müsadere Sisteminin Kaldırılması: Kişinin ölümünden sonra malına el konulmasına dayanan “müsadere” usulünü kaldırarak özel mülkiyetin gelişimini desteklemiştir.
- Kıyafet ve İdari Reformlar: Devlet memurlarında fes, pantolon ve ceket gibi Batı tarzı kıyafetlerin kullanımını zorunlu kılmıştır. Ayrıca Nazırlıklar (bakanlıklar) kurarak çağdaş anlamda yönetim birimleri oluşturmuştur.
- Nüfus Sayımı: İlk modern nüfus sayımlarını yaptırarak askerî ve vergi düzenlemelerinde veriye dayalı bir sistem kurmaya çalışmıştır.
Sultan Abdülmecid (1839-1861)
- Tanzimat Fermanı (1839): Eşitlik, mülkiyet hakkı, can ve mal güvenliği gibi alanlarda önemli düzenlemelerin önünü açmıştır. Abdülmecid döneminde ilan edilen Hatt-ı Şerif (Tanzimat Fermanı), Osmanlı tarihinin en önemli reform belgelerinden biridir.
- Islahat Fermanı (1856): Azınlıkların hakları ve hukukî statüleriyle ilgili genişletilmiş haklar tanıyarak daha çağdaş bir hukuk düzeni kurulmasını desteklemiştir.
- Eğitim Reformları: Rüştiyelerin (orta dereceli okullar) yaygınlaşması ve Avrupa tarzı okulların açılması hız kazanmıştır.
II. Abdülhamid (1876-1909)
- Kanun-i Esasi (1876): Osmanlı Devleti’nde ilk anayasa olarak kabul edilen Kanun-i Esasi’yi ilan etmiştir. Her ne kadar meşrutiyet parlamentosu bir süre kapalı kalsa da II. Abdülhamid, idari ve bürokratik reformlarıyla devlet yapısını güçlendirmeye çalışmıştır.
- Eğitim ve Altyapı Çalışmaları: Hamidiye okulları, İstanbul-Bağdat Demiryolu Projesi, Hicaz Demiryolu gibi projeler hayata geçirilerek iletişim ve ulaşım ağının modernleşmesine katkı sağlamıştır.
- Ziraat ve Sanayi Teşvikleri: Tarım ve ticaretin geliştirilmesi amacıyla bazı vilayetlerde ziraat bankaları, sanayi mektepleri vb. kurumlar kurulmuştur.
Diğer Önemli Reformcu Padişahlar
- I. Mahmud (1730-1754): Batılı tarzda topçu birliklerini güçlendirmesiyle öne çıkmıştır.
- III. Mustafa (1757-1774): Tersane ve donanmayı yenileyerek modernleşme girişimlerinde bulunmuştur.
- Abdülaziz (1861-1876): Donanmada modern gemilere önem vererek Osmanlı donanmasını dönemin en büyükleri arasına sokmak için çaba harcamıştır. Aynı zamanda yabancı uzmanlar getirterek eğitimde ve idari sistemde düzenlemeler yapmayı hedeflemiştir.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
Yenilikçi Osmanlı padişahları, devletin askerî, ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda modernleşmesi için yoğun çaba sarf etmişlerdir. Bu reformlar hem Avrupa’nın yükselen gücüne karşı devleti güçlendirmeyi hem de toplumsal yapıda daha çağdaş kurumlar tesis etmeyi amaçlamıştır. Her padişahın reformları kendi dönemindeki koşullara göre şekillenmekle birlikte, 18. yüzyılın sonlarından itibaren başlayan Osmanlı modernleşmesi, “Tanzimat,” “Islahat,” ve “Meşrutiyet” gibi farklı evrelerle günümüze kadar uzanan bir etki bırakmıştır.
Kaynakça (Örnek)
- Shaw, S., & Shaw, E. (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press.
- Ortaylı, İ. (2015). Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek. Timaş Yayınları.
- Akdes Nimet Kurat. (1953). Türk Tarihinde Avrupa Etkisi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yenilikçi padişahlar kimlerdir?
Cevap:
Aşağıda, Osmanlı İmparatorluğu’nda “yenilikçi” şeklinde değerlendirilebilecek öne çıkan bazı padişahlar ve onların reform, ıslahat ya da farklı alanlardaki girişimleri ele alınmaktadır. Özellikle 18. yüzyıldan itibaren Avrupa’daki teknolojik, askeri ve sosyal gelişmelerin etkisiyle Osmanlı’da da büyük reform dalgaları yaşanmıştır. Bu dönemlerde tahta çıkan padişahların bir kısmı, devletin bekasını sağlamak, çöküşü önlemek ya da devleti modernleştirmek adına pek çok yeniliğe imza atmıştır.
İçindekiler
- Yenilikçi Padişahlar Hakkında Genel Bakış
- I. Ahmed (Lale Devri ve Yenilik Rüzgarları)
- III. Selim ve Nizam-ı Cedid Hareketi
- II. Mahmud ve Kökten Değişimler
- Abdülmecid ve Tanzimat Dönemi
- Abdülaziz ve Devlet Yapısındaki Reform Çabaları
- II. Abdülhamid ve Geç Dönem Reformları
- Önemli Yeniliklerin Özeti ve Tablosu
- Kaynakça ve Ek Okumalar
- Genel Değerlendirme
1. Yenilikçi Padişahlar Hakkında Genel Bakış
Osmanlı İmparatorluğu’nun gelişim süreci boyunca pek çok padişah, devletinin ömrünü uzatabilmek veya çağın gereklerine uyum sağlamak amacıyla reformlar hayata geçirmiştir. Özellikle 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı’nın Avrupa karşısında askeri ve ekonomik alanda zayıflamaya başladığı gözlenmiş, bunun sonucu olarak padişahlar ve devlet erkanı, geleneksel idare anlayışını kısmen değiştirme zorunluluğu hissetmiştir. Bu kapsamda:
- Ordunun modernizasyonu
- Mali sistemin düzeltilmesi
- İdari yapıdaki ve bürokrasideki aksaklıkların giderilmesi
- Eğitim alanında yeni kurumların tesisi
- Toplumsal yaşamın ve hukukun Avrupa’daki örnekler doğrultusunda ıslahı
gibi konular yer almıştır. Aşağıda, dönemlerinde özellikle büyük reform veya yenilik girişimleri yapmış padişahlara yer verilecektir.
2. I. Ahmed (Lale Devri ve Yenilik Rüzgarları)
Aslında “Lale Devri” dendiğinde akla çoğunlukla III. Ahmed (1673-1736) gelir, çünkü 1703’te tahta çıkan III. Ahmed’in saltanatının bir bölümü (1718-1730) Lale Devri olarak adlandırılmıştır. (I. Ahmed, 1603-1617 yılları arasında hüküm sürdüğü için Lale Devri ile ilgili sıklıkla karışıklık yaşanabiliyor; buradaki kastedilen padişah aslında III. Ahmed’dir.)
Lale Devri (1718-1730)
- Damat İbrahim Paşa önderliğinde yapılan reformlar, Osmanlı’da Avrupa’yı tanıma çabalarının önemli bir sonucu olarak kabul edilir.
- Mimari ve sanat alanında yenilikler yapılmış, saray çevresinde daha çok eğlence, kültür ve sanat faaliyetleri yaygınlaşmıştır.
- Matbaanın kullanılmaya başlanması gibi önemli bir atılım da yine bu dönemin en bilinen kazanımlarındandır (Gerçi matbaa denemeleri daha öncesine dayansa da, İbrahim Müteferrika ve Said Efendi gibi isimlerle bu dönemde daha resmî hale gelmiştir).
III. Ahmed’in bu reformların büyük bir kısmında rolü olsa da, dönemin esas mimarı Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. Bu yenilikçi atmosfer, 1730 yılındaki Patrona Halil İsyanı ile son bulmuştur.
3. III. Selim ve Nizam-ı Cedid Hareketi
III. Selim (1789-1807), Osmanlı’da askeri modernleşmeyi başlatan en önemli padişahlardan biri olarak görülür. 1792-1793 yıllarında yapmış olduğu “Nizam-ı Cedid” (Yeni Düzen) adı verilen reform paketi ile, devletin özellikle askeri kurumlarını dönüştürmeye çalışmıştır.
Öne Çıkan Yenilikler
- Nizam-ı Cedid Ordusu: Avrupa tarzı talimler yapan, modern silahlar kullanan ve sistemli bir maaş düzenine sahip yeni bir ordu kuruldu.
- Irad-ı Cedid Hazinesi: Nizam-ı Cedid ordusunun finansmanını sağlamak amacıyla bu hazine oluşturuldu.
- Diplomatik Temasların Gelişimi: III. Selim döneminde Avrupa devletleri ile daha yoğun diplomatik ilişkiler kurulmuş, Osmanlı ilk kez büyük Avrupa başkentlerinde sürekli elçilikler açmaya başlamıştır.
- Eğitim Alanında Girişimler: Yeni askeri okulların açılması, Fransızca başta olmak üzere yabancı dil eğitimine ağırlık verilmesi gibi adımlar atılmıştır.
Sonuç ve Etkiler
- Yeniçeri Ocağı’na alternatif olarak görülen bu ordu, geleneksel kesimlerin ve Yeniçeri Ocağı’nın tepkisini çekmiştir.
- 1807 yılında Kabakçı Mustafa İsyanı sonucunda III. Selim tahttan indirilmiş ve yeniliklerin bir kısmı sekteye uğramıştır.
Buna rağmen III. Selim’in attığı adımlar, gelecek dönemde yapılacak reformların temellerini sağlamlaştırmıştır.
4. II. Mahmud ve Kökten Değişimler
II. Mahmud (1808-1839), Osmanlı İmparatorluğu’nda belki de en köklü değişimlere imza atan padişahlardan birisidir. Onun döneminde “Nizam-ı Cedid” denemelerini daha da ileri taşıyacak adımlar atılmış, devletin yapısında köklü değişimler gerçekleşmiştir.
Öne Çıkan Yenilikler
- Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılması (Vaka-i Hayriye, 1826)
- 1826 yılında, yıllardır reformların önünde engel görülen Yeniçeri Ocağı tamamen ortadan kaldırıldı.
- Yerine, “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” adı verilen yeni bir ordu kuruldu.
- Tımar Sistemi ve İdari Reformlar
- Tımar sisteminin büyük ölçüde kaldırılması, idari yapıda merkezileşmeyi güçlendirdi.
- Valilerin ve bürokratların merkezî otoriteye daha bağlı çalışması için düzenlemeler yapıldı.
- Kıyafet Reformu
- Devlet memurlarında ve askeri personelde Avrupa stili üniformalar ve fes kullanılmaya başlandı.
- Bu simgesel değişim, II. Mahmud’un toplumun dış görünüşünde de bir dönüşümü desteklediğini gösterir.
- Eğitim ve Kurumsal Reformlar
- Rüştiye (orta dereceli) okulların sayısı arttırıldı.
- Avrupa’ya öğrenci gönderilerek teknik ve askeri konularda eğitim almaları sağlandı.
- İlk nüfus sayımı denemeleri ve posta teşkilatının genişletilmesi gibi idari alanda yenilikler oldu.
Dönemin Önemi
II. Mahmud’un reformları, Tanzimat Fermanı’nın ilânına ortam hazırlayan en önemli basamak olarak kabul edilir. Devleti modernleştirme gayreti, II. Mahmud’un çabalarıyla hız kazanmıştır.
5. Abdülmecid ve Tanzimat Dönemi
Sultan Abdülmecid (1839-1861), tahta çıkar çıkmaz 3 Kasım 1839 tarihinde Gülhane Hatt-ı Hümayunu (Tanzimat Fermanı) ilân edilerek Tanzimat Dönemi’ni başlatmıştır. Bu dönem, Osmanlı İmparatorluğu’nun hukuksal, idari ve toplumsal yapısında birçok modernleşme adımının atıldığı kapsamlı bir yenilenme sürecidir.
Öne Çıkan Tanzimat Reformları
- Tanzimat Fermanı (1839)
- Can ve mal güvenliği, vergide adalet, askerlik sürelerinde düzenleme gibi konularda değişimler öngördü.
- Osmanlı tebaası arasında din veya etnik köken farkı gözetilmeksizin eşitlik vaadinde bulunuldu.
- Islahat Fermanı (1856)
- Gayrimüslim tebaa için daha geniş haklar tanındı.
- Müsadere sisteminin (devletin özel mülkleri el koyması) kaldırılması daha kararlı hale getirildi.
- Eğitim Alanında Adımlar
- Rüştiyelerin yanı sıra idadilerin (lise dengi okul) ve Mekteb-i Mülkiye gibi sivil okulların açılması.
- Posta ve telgraf teşkilatlarındaki ilerlemeler, devletin iletişim gücünü arttırdı.
- Yönetimde Merkeziyetçilik
- Vilayet Nizamnameleri ile eyaletler yeniden yapılandırıldı; valilik sisteminde daha net çerçeveler çizildi.
Sonuç ve Etki
Bu dönemdeki reformlar, Osmanlı İmparatorluğu’nu “çağdaş hukuk devleti” hedefine yaklaştırmaya çalışsa da Avrupa’nın baskısı, içerideki bürokratik direnç ve mali kaynakların yetersizliği gibi sorunlarla tam anlamıyla istenen hedefe ulaşılamadı. Yine de, Tanzimat Dönemi Osmanlı modernleşme tarihinin en kritik kilometre taşlarından birisi olarak kabul edilir.
6. Abdülaziz ve Devlet Yapısındaki Reform Çabaları
Sultan Abdülaziz (1861-1876), Tanzimat Dönemi padişahlarının sonuncusu olarak görülebilir. Avrupa seyahatleri organize eden ve Avrupalı devletler arasındaki diplomatik ilişkileri geliştirmeye çalışan bir padişahtır.
Öne Çıkan Girişimler
- Denizcilik ve Donanma
- Sultan Abdülaziz, donanmaya büyük önem verdi. İngiltere’nin ardından dünyanın ikinci büyük donanmasını kurmaya çalıştı.
- Mali Reformlar
- Devlet borçlarının artmasıyla Düyun-u Umumiye (Genel Borçlar İdaresi) yoluna giden süreç hızlandı. Bu süreç, Osmanlı maliyesinde dışa bağımlılığı derinleştirdi.
- Eğitim ve Kültürel Alanda Bazı Gelişmeler
- Müzik, resim gibi sanat alanlarında Avrupa etkileri daha fazla hissedildi, saray içerisinde Batı müziğine ve toplumsal aktivitelerine yer verilmeye başlandı.
- Galatasaray Sultanisi (Mekteb-i Sultani) bu dönemde yeniden yapılandırılmış, çağdaş eğitim veren okullardan biri hâline gelmiştir.
Eleştiriler
Her ne kadar yenilikçi tarafları olsa da Sultan Abdülaziz’in büyük harcamalar yaparak devleti mali açıdan zor duruma sokması, yeniliklerin sürdürülebilirliğini baltalamıştır. Abdülaziz, bir darbeyle tahttan indirilmiş ve ardından şüpheli bir şekilde hayatını kaybetmiştir.
7. II. Abdülhamid ve Geç Dönem Reformları
Sultan II. Abdülhamid (1876-1909), genellikle otoriter yönetimi ile tanınsa da, eğitim kurumlarının yaygınlaşması ve altyapı yatırımları gibi konularda önemli adımlar atmıştır.
Tanzimat’ın Devamı ve Meşrutiyet
- I. Meşrutiyet (1876)
- Meşrutiyet’in ilânı ile Kanûn-ı Esâsî (1876 Anayasası) yürürlüğe girmiş, meclis kurulmuştur.
- Ancak II. Abdülhamid, 1878’de meclisi süresiz tatil etmiş ve fiilen meşrutiyet yönetimini devre dışı bırakmıştır.
- Eğitim Reformları
- Rüştiye, idadi, sultani gibi orta ve lise düzeyindeki okulların sayısı arttırılmıştır.
- Darülfünun (üniversite) yeniden yapılandırılmış, medrese dışı eğitim kurumları ülke sathına yayılmıştır.
- Yabancı dil eğitimi veren okulların artması (özellikle Fransızca ve Almanca) görülmüştür.
- Altyapı ve İletişim
- Hicaz Demiryolu projesi: İmparatorluk sınırlarının çeşitli bölgelerini demiryolu ağıyla bağlamayı hedeflemiştir.
- Telgraf ve posta teşkilatı daha da yaygınlaşmış, ülkenin iletişim altyapısı güçlendirilmiştir.
Değerlendirme
II. Abdülhamid’in reformları, devletin eğitim ve ulaştırma alanında önemli atılımlar yapmasını sağlamıştır. Öte yandan, padişahın mutlakiyetçi yönetim tarzı, Meşrutiyet yanlısı aydınlarla arasının açılmasına neden olmuş ve sonunda 1908’de II. Meşrutiyet yeniden ilân edilmiştir. 1909’da II. Abdülhamid tahttan indirilmiştir.
8. Önemli Yeniliklerin Özeti ve Tablosu
Aşağıdaki tabloda, yenilikleriyle öne çıkan padişahları, dönemin önemli reform alanlarını ve bu reformların uzun vadeli etkilerini özet hâlinde bulabilirsiniz:
| Padişah | Dönem | Önemli Reformlar / Yenilikler | Uzun Vadeli Etki |
|---|---|---|---|
| III. Ahmed | 1703-1730 (Lale Devri) | - Kültür ve sanat hareketleri - Avrupa etkisi: Matbaa kullanımı (İbrahim Müteferrika) - Mimari ve saray yaşantısında yenilikler |
Avrupa’yı tanıma çabası güçlendi, eğlence kültürü ve sanat gelişti. Ancak Patrona Halil İsyanı ile devrinin sonu geldi. |
| III. Selim | 1789-1807 | - Nizam-ı Cedid ordusu - Irad-ı Cedid Hazinesi - Dış temsilciliklerin artırılması - Eğitim ve askeri reformlar |
Askeri modernleşmeyi başlattı, fakat geleneksel kesim ve Yeniçerilerin tepkisiyle karşılaştı; 1807’de tahttan indirildi. |
| II. Mahmud | 1808-1839 | - Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması (1826) - Merkezileşme ve idari yapının güçlendirilmesi - Kıyafet reformu - Eğitimde modernleşme ve Avrupa’ya öğrenci gönderilmesi |
Tanzimat Fermanı’nın yolunu açan dönüm noktası sayılır. Devletin ve askerin Avrupa normlarına uyum sürecini hızlandırdı. |
| Abdülmecid | 1839-1861 | - Tanzimat Fermanı (1839) - Islahat Fermanı (1856) - Hukukta, vergide, askerlikte eşitlik ve düzenlemeler - Eğitim ve idari yapılanmada köklü değişiklikler |
Osmanlı’yı hukuk devleti yapma yönünde önemli adımlar atıldı. Sosyal ve siyasi yapıda modernleşme ivme kazandı. |
| Abdülaziz | 1861-1876 | - Donanma ve denizcilikte atılımlar - Avrupa seyahatleri, diplomatik ilişkilerin güçlendirilmesi - Eğitim ve sanat alanındaki gelişmeler - Hızla artan dış borçlar |
Dış borçların artmasıyle mali bağımlılık arttı. Donanmaya verilen önem ileri bir adım olsa da devletin ekonomik durumu zora girdi. |
| II. Abdülhamid | 1876-1909 | - I. Meşrutiyet ve Kanûn-ı Esâsî (1876), meclisin açılması ancak daha sonra kapatılması - Eğitimde yaygınlaşma (rüştiye, idadi, Darülfünun) - Hicaz Demiryolu ve altyapı yatırımları |
Eğitim ve ulaşım konularında kalıcı miraslar bıraktı. Mutlakiyetçi yönetimi ise Meşrutiyet hareketleriyle çatışma yarattı. |
9. Kaynakça ve Ek Okumalar
- Halil İnalcık. The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600.
- Stanford Shaw & Ezel Kural Shaw. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey.
- Carter V. Findley. Ottoman Civil Officialdom: A Social History.
- Suraiya Faroqhi. The Ottoman Empire and the World Around It.
- Donald Quataert. The Ottoman Empire, 1700–1922.
- Ahmet Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet (Osmanlı tarihine dair önemli birincil kaynaklar arasında yer alır).
Bu eserler, Osmanlı İmparatorluğu’nun kurumsal, sosyal ve idari tarihine dair daha detaylı bilgiler sunarak yenilikçi padişahların reformlarını kapsamlı bir çerçevede incelemenize yardımcı olacaktır.
10. Genel Değerlendirme
Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilikçi padişahları denince, 18. ve 19. yüzyıl akla gelmektedir. III. Ahmed dönemindeki Lale Devri, Osmanlı’nın kültürel ve sosyal yaşantısında farklı bir ufuk açmıştır. Ardından III. Selim, özellikle askeri alanda modernleşme çabalarının öncülüğünü yapmıştır. II. Mahmud, çok daha radikal sayılabilecek yeniliklere girişerek Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmış ve devleti yeniden yapılandırmaya başlamıştır. Abdülmecid’in Tanzimat Fermanı ile Osmanlı tarihi boyunca süregelen “merkeziyetçi” anlayışa yeni bir ivme kazandırılmış, “hukuk devleti”, “eşitlik”, “hukukun üstünlüğü” gibi kavramlar daha görünür hâle gelmiştir. Aynı çizgide Abdülaziz, deniz kuvvetlerini güçlendirme çabasına girmiş ve Avrupa’yla diplomatik ilişkilerini ilerletmiştir; bununla birlikte borçlanma tahMin edilenin ötesinde artmış, Osmanlı Devleti mali açıdan zora düşmüştür. Son dönemin önemli isimlerinden II. Abdülhamid ise eğitim ve alt yapı yatırımlarını desteklemiş, ancak otoriter yönetim stili nedeniyle Meşrutiyet yanlısı çevrelerle çatışmaya girmiştir.
Bu padişahların ortak özelliği, bozulmaya yüz tutan devlet düzenini kurtarma ve çağdaş dünyaya ayak uydurma kaygısıdır. Avrupa’nın askeri, teknoloji ve yönetim alanındaki avantajlarını kapatmaya çalışan Osmanlı İmparatorluğu, birçok dönemde bu yeniliklerden fayda sağlamıştır. Ancak geleneksel güç odaklarının (özellikle Yeniçeriler, ulema veya saray çevresiyle bağlantılı tutucu kesimler) direnişi, mali yetersizlikler ve dış baskılar bu reformların büyük bir kısmının tam anlamıyla yerleşmesini engellemiştir.
Yine de, bu yenilikler tarihin akışını etkilemiş; modern Türkiye Cumhuriyeti’nin temel kurumlarının oluşmasında bir altyapı hazırlamıştır. Bugün hâlâ, Osmanlı’daki bu reform girişimleri ve yenilik rüzgarları üzerine yapılan araştırmalar, kamu yönetiminden orduya, eğitimden hukuka pek çok alanda tarihin seyri hakkında önemli ipuçları sunar.
Genel olarak “yenilikçi padişahlar” olarak anılan isimlerin çoğu, bir yandan geleneği korumaya çalışırken öte yandan Batı’daki gelişmelere ayak uydurmanın güçlükleriyle yüzleşmişlerdir. Her biri, kendi koşulları içinde büyük ve cesur adımlar atmaya çabalamış ve Osmanlı modernleşmesinin yapı taşlarını oluşturmuşlardır.