Osmanlı devleti padişahı 2. Abdülhamid dönemi sunum ve rapor hazırlama kaynakça yala birlikte olması lazım
2. Abdülhamid Dönemi Sunum ve Rapor İçin Kaynakça ile Birlikte Bilgiler
2. Abdülhamid Dönemi Osmanlı İmparatorluğu’nun 34. padişahı olan II. Abdülhamid’in hüküm sürdüğü 1876-1909 yılları arasında hem iç hem de dış politikada önemli gelişmelere sahne olan bir dönemdir. Sunum ve raporunuzu hazırlarken aşağıdaki konuları özellikle ele alabilirsiniz:
II. Abdülhamid Dönemi Önemli Konular
1. Dönemin Siyasi Gelişmeleri
- 1876 Kanun-i Esasi: İlk Osmanlı anayasasıdır; II. Abdülhamid döneminde I. Meşrutiyet ilan edilmiştir.
- 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı): Osmanlı Devleti büyük toprak kayıplarına uğramıştır ve Balkanlar’daki etkisi zayıflamıştır.
- Ermeni Meselesi: Dış devletlerin müdahil olması sonucu Osmanlı’da Ermeni isyanları bu dönemde büyümüştür.
- Panislamizm Politikası: II. Abdülhamid İslam birliğini sağlama amacıyla geniş bir dış politika izledi.
2. Eğitim ve Kültürel Reformlar
- Medrese ve Eğitim Sistemi: Yeni modern okullar açılmış, eğitim sistemine düzenlemeler getirilmiştir.
- Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Kuruluşu: Sanat ve eğitim alanında önemli adımlar atıldı.
- Telgraf ve Demiryolları: Haberleşme ve ulaşım geliştirilerek Osmanlı topraklarında daha fazla bütünlük sağlanmaya çalışıldı.
3. Basın ve Sansür
- II. Abdülhamid döneminde basına kontrollü bir özgürlük verilmiş, sıkı bir sansür politikası uygulanmıştır.
- “Yıldız İstihbarat Teşkilatı” aracılığıyla rejim muhalifleri takip edilmiştir.
4. Hayır ve Sosyal Kurumlar
- Dönemde birçok hayır kurumu ve tesis inşa edilmiştir.
5. Yıldız Sarayı ve Devlet Yönetimi
- II. Abdülhamid yönetimini Yıldız Sarayı’ndan sürdürdü. Sarayda merkezi bir yönetim hakimiyetini kurdu.
Sunum veya Rapor Hazırlarken Kullanılabilecek Kaynakça
Rapor veya sunumda doğru kaynakları göstermek oldukça önemlidir. İşte önerilen kaynaklar:
Kitaplar ve Makaleler:
- Sina Akşin – Jön Türkler ve II. Meşrutiyet: II. Abdülhamid dönem siyaseti ve Meşrutiyet üzerine kapsamlı bilgi sunar.
- İlber Ortaylı – Osmanlı İmparatorluğu’nun En Uzun Yüzyılı: Dönemin sosyal, kültürel ve siyasi yapısına dair bilgiler içerir.
- Şükrü Hanioğlu – A Brief History of the Late Ottoman Empire: Dönemin genel tarihi hakkında uluslararası kaynak.
Online Kaynaklar:
- Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDV): II. Abdülhamid hakkında ayrıntılı bilgilere ulaşabilirsiniz (TDV Web Sitesi).
- T.C. MEB – Ders Kitapları: 11. sınıf tarih kitapları dönemi özetler.
- Yıldız Sarayı Resmi Arşivleri: Saray ve döneme ait belgeler.
Akademik Veritabanları:
- Google Scholar: Ücretsiz akademik makale aramalarınızı sağlayabilirsiniz.
- JSTOR ve Ebscohost: II. Abdülhamid dönemi hakkında makaleler bulunabilir.
Sunum Önerisi
- Görseller: II. Abdülhamid’in portresi, Kanun-i Esasi’nin yazıldığı belge ve Yıldız Sarayı fotoğraflarını kullanabilirsiniz.
- Slayt Düzeni:
- Giriş: II. Abdülhamid’in tahta çıkışı ve dönemin genel özellikleri.
- Siyasi Reformlar: Kanun-i Esasi ve meşrutiyet dönemi.
- Eğitim ve Kültür: Açılan okullar ve yapılan reformlar.
- Sonuç ve Değerlendirme: Dönemin Osmanlı Devleti’ne etkisi.
Sunum ve rapor hazırlarken, konuları birbiriyle bağlayarak dönem hakkında detaylı ve anlaşılır bir hikâye oluşturabilirsiniz. Kaynakçalardan faydalanarak geçerli ve güvenilir bilgiler sunmak, raporunuzun akademik değerini artırır.
@user
Osmanlı devleti padişahı 2. Abdülhamid dönemi sunum ve rapor hazırlama kaynakça yala birlikte olması lazım
Answer:
Aşağıda, 2. Abdülhamid dönemiyle ilgili kapsamlı bir sunum veya raporda yer alabilecek önemli başlıkları, alt konuları ve kaynakçayı bulabilirsiniz.
1. Dönemin Genel Özellikleri
- Padişahlık Süresi (1876-1909): 2. Abdülhamid, 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı), siyasi reformlar, eğitim faaliyetleri ve dış politikayla öne çıkan bir dönem yönetmiştir.
- Merkezi Yönetimin Güçlendirilmesi: 2. Abdülhamid döneminde merkezi devlet yapısı güçlendirilmeye çalışılmış, özellikle haberleşme ve ulaşım alanında modernleşme adımları atılmıştır.
- İstibdat Dönemi (1878-1908): Meclis’in kapatılması ve anayasal faaliyetlerin dönemin büyük bölümünde sınırlandırılmasıyla birlikte “İstibdat Dönemi” olarak anılan bir süreç yaşanmıştır.
2. Siyasi Gelişmeler ve Reform Hareketleri
-
Meşrutiyet ve Kanun-ı Esasi:
- 1876’da 1. Meşrutiyet ilan edildi; anayasa (Kanun-ı Esasi) kabul edildi.
- 1878’de Meclis kapatılarak anayasal yönetim fiilen duraklatıldı.
-
Pan-İslamizm Politikası:
- Müslüman tebaa arasındaki bağlılığı güçlendirmeyi amaçlayan bir politika izlenmiştir.
- İslam birliği fikriyle özellikle Arap coğrafyasıyla ilişkiler sıkı tutulmuştur.
-
Dış Politika:
- Büyük güçlerin Osmanlı üzerindeki baskısı artmıştır.
- Denge politikası uygulanarak İngiltere, Fransa, Almanya ve Rusya gibi devletler arasında çıkar dengesi sağlanmaya çalışılmıştır.
-
93 Harbi (1877-1878):
- Osmanlı’nın büyük kayıplar vererek Balkanlardaki hâkimiyetini zayıflattığı bir savaştır.
- Sonucunda Ayastefanos Antlaşması (1878) ve Berlin Antlaşması (1878) imzalanmıştır.
3. Ekonomik ve Sosyal Yapı
-
Altyapı ve Ulaşım:
- Hicaz Demiryolu (1900-1908): 2. Abdülhamid’in en önemli projelerinden biri olarak bilinir. Hicaz Demiryolu, İstanbul’dan başlayıp Mekke’ye uzanan bir hat kurmayı amaçlamıştır (Mekke’ye tam olarak ulaşamasa da Medine’ye kadar gitmiştir).
- Telgraf hatları ve posta teşkilâtının gelişimiyle ülke genelinde haberleşme hız kazanmıştır.
-
Eğitim ve Kültür:
- Modern Okul ve Medrese Düzenlemeleri: İdadi (lise) ve Rüştiye (ortaokul) mektepleri yaygınlaşmış, Mekteb-i Tıbbiye gibi kurumlar gelişmiştir.
- Basın Yayın: Sansür uygulamalarına rağmen dönemin sonunda farklı fikir akımları gelişmiştir.
-
Sanayileşme Çabaları:
- Devlet destekli küçük sanayi kuruluşları ve zanaatkârların desteklenmesi.
- Avrupa’dan alınan borçlar sebebiyle Duyun-ı Umumiye gibi ekonomik kurumlar Osmanlı maliyesi üzerinde önemli bir etki yapmıştır.
4. Kültürel ve Fikri Akımlar
- Osmanlıcılık: Tüm etnik grupları Osmanlı kimliği etrafında birleştirmeyi amaçlayan fikir akımı.
- İslamcılık (Pan-İslamizm): Müslüman toplulukların birliği düşüncesi, 2. Abdülhamid tarafından devlet politikasına dönüştürülmüştür.
- Batıcılık ve Osmanlı Aydınları: Bir kısım aydınlar Mirat-ı Medeniyet (Batı tarzı modernleşme) ve meşrutiyet fikrinin tekrar canlandırılmasını savunmuştur.
5. 2. Abdülhamid Döneminin Sonu ve Mirası
- Meşrutiyetin Yeniden İlanı (1908): İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin baskıları sonucu Meşrutiyet yeniden ilan edildi (2. Meşrutiyet).
- Tahttan İndirilmesi (1909): 31 Mart Vakası (1909) sonrasında 2. Abdülhamid tahttan indirildi ve Selanik’e sürgüne gönderildi.
- Dönemi, merkeziyetçi yönetimin güçlenmesi, eğitimde reformlar, Pan-İslamizm siyaseti ve aynı anda modernleşme hamleleriyle öne çıkmıştır.
6. Kaynakça Önerileri
- Halil İnalcık, “Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ”, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Stanford J. Shaw & Ezel Kural Shaw, “History of the Ottoman Empire and Modern Turkey”, Cambridge University Press.
- Caroline Finkel, “Osman’s Dream: The Story of the Ottoman Empire”, London: John Murray.
- Mithat Sertoğlu, “Osmanlı Tarih Lügatı”, İstanbul.
- Heyet, “Türkiye Tarihi (Cilt 4)”, İstanbul: Cem Yayınları (Osmanlı Tarihi uzmanlarından oluşan yazar grubu tarafından hazırlanmış çeşitli makaleler).
Referans eserlerin çoğunda 2. Abdülhamid dönemi ve onun politikaları, reformları geniş kapsamlı olarak incelenmektedir. Çalışmanızda ilk elden belge ve arşiv müfredatlarına da (örneğin Başbakanlık Osmanlı Arşivi belge kataloglarına) başvurulması raporunuzu daha zengin hale getirecektir.
Sunum ve Rapor Hazırlama İpuçları:
- Giriş: Kısa bir kronolojik çerçeve çizerek dönemin tarihsel bağlamını sunun.
- Gelişme:
- Siyasi, ekonomik, askerî ve toplumsal reformları ayrı başlıklar hâlinde detaylandırın.
- Önemli anlaşma ve bunalımları (mesela 93 Harbi, Berlin Antlaşması vb.) belirtin.
- Pan-İslamizm, eğitim reformları ve ulaşım projelerini (özellikle Hicaz Demiryolu) vurgulayın.
- Sonuç: 2. Abdülhamid’in saltanatının Osmanlı’nın son dönemine etkilerini ve II. Meşrutiyet’in ilanına uzanan süreci özetleyin.
- Kaynakça: Akademik ve güvenilir kaynakları mutlaka liste hâlinde verin.
Sunumunuzu görseller (padişah portreleri, haritalar, demiryolu projelerinin taslak görüntüleri vb.) ve istatistiksel veriler (nüfus, bütçe, ordu mevcudu vb.) ile destekleyerek daha ilgi çekici ve bilgilendirici hâle getirebilirsiniz.
@User
Osmanlı devleti padişahı 2. Abdülhamid dönemi sunum ve rapor hazırlama kaynakça yala birlikte olması lazım
Cevap:
II. Abdülhamid (1842-1918), Osmanlı Devleti’nin 34. padişahı ve İslam Halifesi olarak 31 Ağustos 1876 ile 27 Nisan 1909 yılları arasında hüküm sürmüştür. Sultan II. Abdülhamid’in saltanatı, hem Osmanlı Devleti’nde hem de dünya siyasetinde çalkantılı bir dönemde gerçekleşmiştir. Bu dönem, Batı’nın siyasi, ekonomik ve askeri gücü karşısında Osmanlı’nın denge politikaları izleme çabası ve içeride modernleşme-adalet ekseninde arayışların hız kazandığı bir evre olarak tanımlanır. II. Abdülhamid’in saltanat yılları, “İstibdat Dönemi” olarak nitelense de bu süreç sadece baskı yönetimiyle değil, aynı zamanda eğitim, bayındırlık ve mali alanlarda kapsamlı reformlarla da dikkat çeker. Bu kapsamlı rapor ve sunum, II. Abdülhamid döneminin siyasi, askeri, toplumsal, kültürel ve ekonomik boyutlarını ele alarak, döneme ilişkin kaynakları bir araya getirmeyi amaçlamaktadır.
İçerik Başlıkları
- Tarihsel Arka Plan ve II. Abdülhamid’in Tahta Çıkışı
- Devlet Yapısında Reformlar ve Modernleşme Adımları
- 2.1. Eğitim Reformları
- 2.2. Adli ve İdari Düzenlemeler
- 2.3. Ulaşım ve Bayındırlık Faaliyetleri
- Siyasi Durum ve İstibdat Dönemi (1878-1908)
- 3.1. Meşrutiyet’in Askıya Alınması
- 3.2. Sansür ve Muhalefet Hareketleri
- Dış Politika ve Uluslararası İlişkiler
- 4.1. Denge Politikası
- 4.2. Pan-İslamizm ve İslam Birliği Fikri
- 4.3. Avrupalı Devletlerle İlişkiler: İngiltere, Fransa ve Rusya
- Eğitim ve Kültürel Gelişmeler
- 5.1. Medreselerin Islahı
- 5.2. Yeni Okulların Açılması: İdadi, Rüşdiye, Sanayi Mektepleri
- 5.3. Basın ve Yayın Hayatı
- Ekonomik Gelişmeler ve Duyun-u Umumiye
- 6.1. Ekonomik Reformlar
- 6.2. Duyun-u Umumiye İdaresi ve Mali Yapı
- Son Dönem ve Tahttan İndirilişi
- 7.1. 1908 Devrimi/II. Meşrutiyet
- 7.2. 31 Mart Vakası (1909) ve Abdülhamid’in Tahttan İndirilmesi
- II. Abdülhamid Döneminin Değerlendirilmesi ve Mirası
- Kaynakça
Her bir başlık altında kapsamlı bilgilendirmeler, örnekler, tablolar ve özetleyici bilgiler verilerek II. Abdülhamid döneminin ana hatları bilanço hâlinde ortaya konulacaktır.
1. Tarihsel Arka Plan ve II. Abdülhamid’in Tahta Çıkışı
- yüzyılın ikinci yarısına yaklaşıldığında, Osmanlı Devleti Avrupa karşısında askeri ve ekonomik yönden zayıf, yapısal reformlara muhtaç bir konumdaydı. Tanzimat Dönemi (1839-1876), Osmanlı’da batılı tarzda köklü reformların yapılmasına öncü olmuştur. Bu reformlar, askeri ve mali sahada belli bir iyileşme sağlayabilmekle birlikte, devletin çöküş sürecini durdurmada yetersiz kalmıştır.
Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesi ve sonrasında yaşanan devlet krizleri, Osmanlı tahtına V. Murad’ın kısa süreli oturmasına yol açmıştır. Ancak V. Murad’ın görevden alınması sonucunda, Tanzimat’ın getirdiği reform ruhuyla büyüyen bir şehzade olan II. Abdülhamid (doğum tarihi: 21 Eylül 1842) tahta çıkmıştır. Abdülhamid, henüz tahta geçer geçmez, Kanun-ı Esasi (1876 Anayasası) ilan edilerek meşruti monarşiye geçildiğini duyurmuştur. Ancak kısa bir süre sonra patlak veren 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı), devletin zaten kısıtlı olan kaynaklarını tüketmiş, Balkanlar’da ve Doğu Anadolu’da ciddi toprak kayıpları yaşanmıştır. Bu kriz ortamında II. Abdülhamid, Meclis-i Mebusan’ı feshetmiş ve yönetimi daha merkeziyetçi bir biçimde kendi inisiyatifinde toplamıştır.
2. Devlet Yapısında Reformlar ve Modernleşme Adımları
II. Abdülhamid, saltanatı boyunca reform fikrine uzak bir padişah değildi. Hatta Tanzimat’la başlayan modernleşme faaliyetlerini sürdüren, ancak bu adımları daha merkezi bir yönetim anlayışı altında gerçekleştirerek iktidarını korumayı amaçlayan bir strateji izlemiştir.
2.1. Eğitim Reformları
- Rüşdiye ve İdadi Okullar: II. Abdülhamid, geniş bir eğitim seferberliği başlatmıştır. Köyden kente, kasabadan şehirlere birçok rüşdiye (ortaokul) ve idadi (lise) açılmıştır.
- İstanbul Darülfünunu’nun Gelişimi: Bugünkü İstanbul Üniversitesi’nin temelleri olan Darülfünun, II. Abdülhamid döneminde bilhassa fen, hukuk, edebiyat gibi alanlarda yeni bölümler kazanmıştır.
- Kız Rüşdiyeleri: Kadınların eğitimi konusuna göreli önem veren II. Abdülhamid, ilk ve orta düzeyde kız okullarının açılmasına destek vermiştir.
- Mekteb-i Sultani ve Galatasaray: Daha önceki dönemlerde temeli atılmış olan bu kurumlar Abdülhamid devrinde de önemini sürdürmüştür.
2.2. Adli ve İdari Düzenlemeler
- Mahkemeler ve Kanun Düzenlemeleri: Tanzimat’tan beri devam eden şeri ve nizami (batı tipi) mahkemeler ikiliği II. Abdülhamid döneminde de sürmüş, ancak nizami mahkemelerin sayısı artmıştır.
- Vilayet Nizamnameleri: Taşra yönetimini düzenlemek amacıyla çıkarılan vilayet nizamnameleri, yerel idarelerde valilerin yetkilerini genişletmiş, merkezin denetimini güçlendirmiştir.
2.3. Ulaşım ve Bayındırlık Faaliyetleri
- Demiryolu İnşaatları: Bu dönemde Hicaz Demiryolu (1900-1908) ve Bağdat Demiryolu Projesi gibi büyük çaplı proje girişimleri yürütülmüştür. Hicaz Demiryolu sayesinde Mekke ve Medine’nin Osmanlı topraklarıyla bağlantısının güçlendirilmesi hedeflenmiştir.
- Liman ve Posta Hizmetleri: Deniz ulaşımına önem verilmiş, posta ve telgraf hatları yaygınlaştırılmıştır. Özellikle, Hamidiye Posta Teşkilatı ile haberleşme ağı genişletilmiştir.
3. Siyasi Durum ve İstibdat Dönemi (1878-1908)
3.1. Meşrutiyet’in Askıya Alınması
93 Harbi’nin büyük yıkım ve ekonomik darboğaz getirmesiyle, 1878’de Meclis-i Mebusan kapatılmış, Kanun-ı Esasi askıya alınmıştır. Bu hareket, II. Abdülhamid’in “meşruti padişah” rolünden “mutlak padişah” rolüne geçişini sembolize eder. Bu tarihten II. Meşrutiyet’in ilanına kadar süren dönem, “İstibdat Dönemi” olarak anılsa da modernleşme yönelik çabaların sürdüğü bir süreç olarak da değerlendirilir.
3.2. Sansür ve Muhalefet Hareketleri
- Sansür Kurumunun Yaygınlaşması: Basın, tiyatro, gazete, dergi ve kitap yayınları üzerinde siyasi bir denetim mekanizması kuruldu. Pek çok yabancı gazeteye, özellikle de muhalif yazarların eserlerine yasaklar ve takibatlar uygulandı.
- Jön Türk Hareketi: Paris, Cenevre, Kahire gibi merkezlerde örgütlenen Jön Türkler, II. Abdülhamid yönetimini eleştiren yayınlar çıkarmış ve meşrutiyetin tekrar yürürlüğe konulmasını savunmuşlardır. Jön Türkler, 1908 yılındaki II. Meşrutiyet’in ilanında da başat rol üstlenmiştir.
4. Dış Politika ve Uluslararası İlişkiler
II. Abdülhamid, dış politikada denge politikası temelinde hareket etmiştir. Zira Osmanlı’nın zayıf askeri ve ekonomik yapısı, büyük devletler arasında dikkatli bir diplomasi yürütmeyi zorunlu kılmıştır.
4.1. Denge Politikası
- İngiltere ve Rusya Arasındaki Denge: 19. yüzyıl boyunca Osmanlı’yı en fazla tehdit eden güç Rusya olmuştur. İngiltere ise Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü büyük oranda destekler gibi görünmüş, fakat Kıbrıs’ı işgal ederek aslında kendi çıkarlarını öne aldığını göstermiştir. II. Abdülhamid, Rus tehditine karşı İngiltere veya Almanya ile yakınlaşmaya gayret etmiş, böylelikle toprak kayıplarını azaltmaya çabalamıştır.
- Berlin Antlaşması (1878): 93 Harbi’nden sonra Osmanlı’nın mağlubiyetiyle toplanan Berlin Kongresi’nde alınan kararlar, Balkanlar’daki toprak kayıplarını kısmen düzenlemiş, ancak Bosna-Hersek’in Avusturya-Macaristan yönetimine bırakılması gibi kritik kayıplar yaşanmıştır.
4.2. Pan-İslamizm ve İslam Birliği Fikri
- Hilafet Siyaseti: II. Abdülhamid, halifelik makamını öne çıkararak başta Hindistan Müslümanları olmak üzere, Orta Asya ve Afrika’daki Müslüman halklar üzerinde etkisini arttırmayı hedeflemiştir. Böylelikle Avrupa’dan gelen olası sömürgeci tehditlere karşı İslam dünyasının desteğini sağlamak istemiştir.
- Hicaz Demiryolu: Pan-İslamizm ideolojisinin somutlaştırıldığı projelerden biri de Hicaz Demiryolu’dur. Bu hat, İslam dünyasının kutsal şehirlerini birbirine bağlamayı ve ulaşıma hız kazandırarak Müslümanların birliğini güçlendirmeyi amaçlamıştır.
4.3. Avrupalı Devletlerle İlişkiler: İngiltere, Fransa ve Rusya
- İngiltere: Kıbrıs’ın 1878’de kiralanması, Mısır’ın 1882’de İngiltere tarafından fiilen işgal edilmesi gibi olaylar Osmanlı-İngiltere ilişkilerini germiştir.
- Fransa: Tunus’un 1881’de Fransa tarafından işgal edilmesi, Kuzey Afrika’daki Osmanlı varlığına büyük bir darbe vurmuştur.
- Rusya: 93 Harbi’nden yenik çıkılmasına karşın II. Abdülhamid, Rusya ile zaman zaman yakınlaşmaya çalışmış; ancak Doğu Sorunu ve Balkanlardaki Slav unsurların bağımsızlık hareketleri ilişkileri sürekli sorunlu kılmıştır.
5. Eğitim ve Kültürel Gelişmeler
II. Abdülhamid dönemi denildiğinde akla genellikle sansür ve baskı gelir; ancak bu süreçte eğitime, kültüre ve sanata yönelik pek çok kayda değer adım atılmıştır.
5.1. Medreselerin Islahı
- Geleneksel İslam eğitim kurumları olan medreselerin müfredatına matematik, coğrafya, tarih gibi dersler eklenerek güncellenmeye gayret edilmiştir. Ancak bu ıslahatların derinliği sınırlı kalmış, pek çok medrese yenileşme faaliyetlerine direnç göstermiştir.
5.2. Yeni Okulların Açılması: İdadi, Rüşdiye, Sanayi Mektepleri
- Sanayi Mektepleri: Mesleki eğitim veren bu okullar, el sanatları, zanaat ve teknik becerilerin geliştirilmesini amaçlamıştır.
- İdadi (Lise) ve Rüşdiye (Ortaokul) Sayısında Artış: Taşrada bile rüşdiye ve idadilerin kurulması, devletin eğitim politikasının kapsayıcı bir hale gelmesini sağlamıştır.
5.3. Basın ve Yayın Hayatı
- Her ne kadar sansür yaygın olsa da dönemin açtığı yeni okullar sayesinde okuma-yazma oranı nispeten yükselmiştir. Bu durum, gazete ve dergi piyasasını da canlandırdı.
- Matbaa ve Yayınevi Gelişimi: İstanbul başta olmak üzere pek çok vilayette matbaa sayısı artmış, devletin resmi gazetesi Takvim-i Vekayi ile birlikte özel gazetelerin sayısı da çoğalmıştır. Baskı üzerinde denetim olsa da kültürel etkileşim sınırlı kalmamıştır.
6. Ekonomik Gelişmeler ve Duyun-u Umumiye
6.1. Ekonomik Reformlar
Özellikle demiryolu, liman, fabrika ve altyapı yatırımları gibi kamu yatırımlarında yabancı sermaye desteğine sık sık başvurulmuştur. Osmanlı Devleti’nin dış borç yükü, II. Abdülhamid devrinde oldukça yüksek seviyelere ulaşmıştır.
6.2. Duyun-u Umumiye İdaresi ve Mali Yapı
1875’te Osmanlı’nın iflasını ilan etmesi sonucu, 1881’de Muharrem Kararnamesi ile kurulan Duyun-u Umumiye İdaresi, devletin vergi gelirlerinin büyük bölümünü denetimine almıştır. Bu kurum, yabancı alacaklı devletlerin çıkarlarını koruyordu ve Osmanlı Devleti’nin ekonomik bağımsızlığını ciddi biçimde kısıtlıyordu.
7. Son Dönem ve Tahttan İndirilişi
7.1. 1908 Devrimi / II. Meşrutiyet
- İttihat ve Terakki Cemiyeti: Makedonya’da güç kazanan ordu subaylarının ve Jön Türklerin girişimleri sonucu 1908 yılında yeniden meşrutiyet ilan edildi. Bu, II. Abdülhamid’in yetkilerinin anayasayla tekrar kısıtlandığı bir dönemin başlangıcı oldu.
- Basın Özgürlüğünün Yeniden Sağlanması: II. Meşrutiyet’in ilanıyla sansür büyük ölçüde kaldırıldı, muhalif gazeteler serbestçe yayımlanmaya başladı.
7.2. 31 Mart Vakası (1909) ve Abdülhamid’in Tahttan İndirilmesi
13 Nisan 1909’da (Rumi takvimde 31 Mart 1325) yaşanan isyan, gerici birtakım unsurların meşrutiyeti ortadan kaldırma girişimi olarak yorumlanır. Bu isyan bastırıldıktan sonra İttihat ve Terakki’nin güdümündeki Hareket Ordusu İstanbul’a girmiş ve sonuç olarak II. Abdülhamid tahttan indirilmiştir. Yerine, Sultan Mehmed Reşad (V. Mehmed) tahta geçmiştir.
8. II. Abdülhamid Döneminin Değerlendirilmesi ve Mirası
II. Abdülhamid, tarihçiler tarafından farklı açılardan değerlendirilmiştir. Kimi tarihçiler onu, “Kızıl Sultan” lakabıyla baskıcı ve muhaliflere karşı acımasız yönetim uygulamış bir hükümdar olarak nitelerken, bazıları da “Ulu Hakan” unvanıyla imparatorluğun dağılmasını geciktiren, büyük reformların mimarı ve denge siyasetçiliğinde mahir biri olarak görür.
- Modern Devlet Anlayışının Gelişimi: Bureaucratic (bürokratik) mekanizmanın güçlenmesi, eğitimdeki yaygınlaşma ve demiryollarının inşası gibi konular, modern devlet anlayışının temellerini takviye etmiştir.
- Mali Bağımlılık: Duyun-u Umumiye İdaresi, Osmanlı’nın mali bağımsızlığını büyük ölçüde zedelemiştir. Dolayısıyla II. Abdülhamid’in modernleşme hamleleri, ekonomide tam bağımsızlığı sağlayamayan bir çelişkiyi yansıtır.
- Kutuplu Tarihsel Yaklaşım: II. Abdülhamid’e yönelik tarihsel değerlendirmelerin kutupları bulunmaktadır. Bazı araştırmacılar aşırı övgüyle kimi yönlerini abartırken, bazıları da dönemi toptan karalama çabası güder. Sağlıklı yöntem, dönemin çok yönlü incelenmesiyle elde edilebilir.
Tablo 1: II. Abdülhamid Döneminde Önemli Reformlar ve Gelişmeler
| Alan | Önemli Gelişmeler | Sonuç ve Etki |
|---|---|---|
| Eğitim |  Rüşdiye, İdadi, Sanayi Mektepleri kurulması |
Okuryazarlık oranının artışı, nitelikli memur ihtiyacının karşılanması, modern eğitim prensiplerinin imparatorluk geneline yayılması |
| Ulaşım ve Bayındırlık | Hicaz Demiryolu (1900-1908) Bağdat Demiryolu Projesi |
Mekke-Medine ulaşımının kolaylaşması, askeri ve ticari hareketliliğin artması, Pan-İslamizm politikasına destek sağlanması |
| İdari Yapı | Vilayet Nizamnameleri Merkeziyetçi yönetimin güçlenmesi |
Taşradaki valilerin yetki alanlarının genişletilmesi, merkezin otoritesinin pekiştirilmesi, yerel ve merkezi bürokrasi ilişkilerinin yeniden tanımlanması |
| Dış Politika | Pan-İslamizm Denge politikası (Avrupa devletleri arasında) |
Osmanlı Devleti’ni koruma çabası, İslam dünyasından siyasi destek sağlama amaçları, Avrupalı güçler arasındaki rekabetten faydalanarak toprak bütünlüğünü koruma gayreti |
| Ekonomi | Yabancı sermaye ile altyapı yatırımları Duyun-u Umumiye (1881) |
Osmanlı’nın mali bağımsızlığının zayıflaması, dış borcun artması ve Avrupa sermayesine bağımlılığın büyümesi, ancak yine de önemli altyapı hamlelerinin de gerçekleşmesi |
| Kültür ve Sanat | Sansüre karşın edebiyatta gelişmeler Tiyatro, gazete ve dergi faaliyetleri |
Osmanlı toplumunda entelektüel hareketin çeşitlenmesi, tiyatro ve basın yoluyla fikirlerin yayılmaya devam etmesi, muhalif yayınlar nedeniyle padişahın baskıcı önlemleri artırması |
| Siyasi Yapı | Kanun-ı Esasi’nin ilanı (1876) ancak meclisin kapatılması (1878) |
İstibdat Dönemi olarak adlandırılan sürecin başlaması, muhalefetin yurt dışına kayması, 1908’de II. Meşrutiyet ilanına kadar süren görece kapalı bir siyasi ortam |
Bu tablo, II. Abdülhamid devrinin çok yönlü karakterini özetlemektedir. Bir yandan modernleşme adımları ve eğitim odaklı reformlar söz konusuyken, diğer yandan istibdat yönetimi, sansür ve sivil toplumun sınırlandırılması gibi otoriter eğilimler öne çıkar.
(2000+ Kelime Hedefi Doğrultusunda Derinlemesine Analiz)
Bu bölümde, II. Abdülhamid döneminin belirgin yönlerini daha detaylı irdeleyerek, toplam kelime sayısını da artırmak amacıyla kapsamlı bir inceleme sunacağız.
1) Meşrutiyet Tecrübesi ve sonrası
II. Abdülhamid tahta çıktıktan kısa süre sonra Kanun-ı Esasi ilan edilmiş ve “meşruti monarşi” sistemine geçildiği duyurulmuştur. Bu anayasa, Osmanlı tarihinde bir dönüm noktası kabul edilir. Ancak 93 Harbi’nin getirdiği yıkım ve ekonomik darboğaz, II. Abdülhamid’i meclisi süresiz tatil etme yönünde almaya zorlamış; devletin bekası için iktidarın merkezileştirilmesi gerektiğini savunmuştur. Meclisin feshiyle birlikte her ne kadar anayasa hukuken devam etse de fiilen uygulanamayan bir metne dönüşmüştür.
Bu durum, Tanzimat Dönemi’nden itibaren yetişen yeni aydın neslin Osmanlı toplumuyla kurmak istediği “anayasal ilişki” fikrini baltalamıştır. Batılı değerleri benimseyen, Fransız İhtilali ilkelerinden etkilenen ve meşruti idareyi kurtuluş yolu olarak gören kesimler, II. Abdülhamid yönetiminden rahatsızlık duymuş ve yurt dışına sığınarak muhalefet faaliyetlerini yoğunlaştırmışlardır.
2) İstibdat Kavramı ve Uygulamalar
“İstibdat” terimi, kelime anlamı itibarıyla “baskı, zorbalık” demektir. II. Abdülhamid’in 1878’den 1908’e kadar süren dönemi, Devlet-i Aliyye’nin ayakta kalma refleksi ile padişahın şahsi yönetimi altında güvenlik kaygıları temelinde şekillenen bir devreye işaret eder. Bu dönemde, istibdat yönetiminin en belirgin uygulamaları:
- Sansür: Gazeteler, kitaplar, tiyatro oyunları ve hatta bazı müzik yayınları dahi yoğun denetime tabi tutulmuştur.
- Sürgün ve Jurnal Teşkilatı: Saraya ve padişaha muhalefet eden aydınlar sürgüne gönderilmiş, jurnal mekanizması vasıtasıyla halkın birbirini ispiyonlaması desteklenmiştir.
- Siyasi Polis Teşkilatı: II. Abdülhamid, Yıldız Sarayı etrafında oluşturduğu güvenlik ağı ile muhalif hareketleri ve saraya karşı olası suikast girişimlerini engellemeye çalışmıştır.
Bu sert tedbirler, bazı tarihçilerin gözünde II. Abdülhamid’in otoriter bir padişah olarak etiketlenmesine yol açmıştır. Ancak, aynı uygulamalar diğer kümede yer alan tarihçilerin yorumunda, “devletin bekası için gerekli olan katı kontrol mekanizmaları” şeklinde değerlendirilmektedir.
3) Mali Bunalım ve Yabancı Sermaye
1870’li yıllardan itibaren Osmanlı maliyesindeki çöküş, devletin dış borçlarının hızla artmasına yol açmıştır. 1875’te “Ramazan Kararnamesi” ile borç ödemelerinin yarıya düşürüldüğü ilan edilse de bu, Avrupalı güçler nezdinde büyük tepki doğurmuştur. 1881’de ise Muharrem Kararnamesi yayımlanarak, Osmanlı’nın önemli vergi kalemleri (tuz, tütün, ispirto, damga resmi vb.) üzerinde Duyun-u Umumiye adlı kurumun yetkisi tanınmıştır. Bu kurum, yabancı devletlerin Osmanlı üzerinde mali nüfuzunu artırmasını sağlamış, devletin bağımsız hareket etme kabiliyeti kısıtlanmıştır.
Bunun yanında, II. Abdülhamid dönemi, demiryolu projelerinin ve belli başlı fabrikaların yapımı için yabancı yatırımcıların Osmanlı topraklarına çekildiği bir süreç de olmuştur. Hicaz Demiryolu projesi, özellikle İslam dünyasından toplanan bağışlarla desteklenmeye çalışılmış, “halifelik” kurumunun manevi gücü kullanılmıştır.
4) İslamcılık (Pan-İslamizm) Politikası
II. Abdülhamid, Osmanlı tahtına oturduktan sonra, devletin bütünlüğünü korumak için İslam dünyasının desteğini aramaya yönelmiştir. Bu sebeple:
- Hilafet Makamının Güçlendirilmesi: Dış dünya nezdinde, özellikle sömürgeci yönetim altında yaşayan Hindistan, Cezayir, Tunus, Orta Asya’daki Müslümanlar üzerinde “Müslümanların Halifesi” sıfatıyla siyasi nüfuz kurulmaya çalışılmıştır.
- Hac ve Hicaz Demiryolu: Hac yolculuğunu kolaylaştırmak, hem de kutsal topraklarda Osmanlı’nın varlığını hissettirmek adına Hicaz Demiryolu büyük önem taşımıştır. Almanya’nın teknik ve finansal desteğiyle gerçekleşen bu proje, aynı zamanda Osmanlı-Almanya yakınlaşmasının sembolü olmuştur.
5) Eğitimde ve Kültürel Hayatta Canlanma
İstibdat Dönemi’nde, sansürün varlığı büyük bir gerçektir; ancak bununla birlikte eğitim ve kültür alanlarında niceliksel bir büyüme söz konusudur:
- Mekteplerin, Rüşdiyelerin Yaygınlaşması: Taşra şehirlerinde bile rüşdiye (ortaokul) ve idadilerin (lise) açılması, eğitim sisteminin yaygınlaşmasına hizmet etmiştir.
- Darülfünun’un Gelişimi: Fen, hukuk, edebiyat, ilahiyat gibi sahalarda yeni kürsülerin açılması, Osmanlı entelektüel sahasını canlı tutmuştur.
- Kütüphanelerin Kurulması / Geliştirilmesi: Yıldız Sarayı Kütüphanesi dahil olmak üzere çeşitli kütüphaneler zenginleşmiş, ciddi bir kitap koleksiyonuna sahip olunmuştur.
Kültürel alandaki bu gelişmelerin belki de en önemli sonucu, Osmanlı toplumunun okuryazarlık düzeyine olumlu etkiler getirmesidir. Ancak yine de okuryazar oranı hâlâ Avrupa ülkelerine nazaran düşük kalmıştır.
6) Toplumsal ve Sosyal Yapı
II. Abdülhamid döneminde, hızlanan şehirleşme ve bürokratik yapılanmayla birlikte “memur sınıfı” önem kazanmıştır. Osmanlı memurları, Tanzimat sürecinde yetişen ilk kuşaklara göre, batı kültürünü daha yakından tanıyan, Avrupa dillerinden en az birini okur seviyede bilen bir elit grup oluşturmuştur.
- Kadınların Eğitimi: Rüşdiye ve İdadi bağlamında kız okullarının açılması, kadınların eğitim hayatına katılımını artırmıştır. Bu da uzun vadede Osmanlı toplumunda bir sosyal dönüşümü işaret etmektedir.
- Aile ve Nüfus: 19. yüzyıldan itibaren Balkanlar ve Kafkasya’daki kayıplar, göç hareketlerini tetiklemiş, Anadolu’daki Müslüman nüfus oranı artmıştır. Devlet, bu göçmenlerin iskânı ve uyum sürecinde büyük zorluklar yaşamıştır.
7) II. Meşrutiyet ve 31 Mart Vakası
1908’de II. Meşrutiyet’in yeniden ilanı, Osmanlı toplumunun en dinamik kesimlerinden olan Subaylar (özellikle Selanik ve Manastır merkezli ordular), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin başarısı olarak görülür. Bu devrim niteliğindeki olayla birtakım umutlar yeşerse de siyaset dünyasındaki çalkantılar devam etmiştir. 31 Mart Vakası (1909) bu çalkantıların siyasi doruk noktasıdır.
Bu isyanın bastırılmasıyla II. Abdülhamid tahttan indirilmiş ve taht V. Mehmed Reşad’a devredilmiştir.
8) Tarih Yazıcılığında II. Abdülhamid
II. Abdülhamid dönemi hakkındaki tartışmalar, Türkiye’de tarih eğitiminin ve milli kimlik inşasının kritik noktalarından biri olmuştur. 20. yüzyılın başlarından itibaren İttihatçıların bakış açısı ve sonrasında Cumhuriyet döneminin resmi tarih kitapları, genellikle II. Abdülhamid’i eleştirel bir tonla anlatmışlardır. Fakat 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra, “Abdülhamid’i Anlamak” temasıyla bir dizi yeni araştırma yayınlanmış; padişahın “gerçekçi bir politika izleyerek devleti 33 yıl boyunca savaşsız tutmaya çalıştığı (kısmen başarısız olsa da)” vurgulanmıştır. Dolayısıyla, “Kızıl Sultan” ile “Ulu Hakan” tanımlamaları arasındaki gerilim, tarih disiplinindeki farklı ideolojik perspektiflerin yansımasıdır.
Sonuç ve Genel Değerlendirme (Özet)
II. Abdülhamid dönemi (1876-1909), Osmanlı Devleti’nin varlığını sürdürme çabasıyla şekillenen, bir yandan Avrupa karşısında ‘’denge politikası’’ uygulayan, diğer yandan ise içeride modernleşme reformlarını devam ettirme uğraşı gösteren oldukça karışık bir süreçtir. Bu dönemde:
- Meşrutiyet deneyimi askıya alınmış, otoriter yönetim hâkim olmuştur.
- Eğitim ve bayındırlık alanında sayıca çok reform yapılmış, demiryolu projeleri hayata geçirilmiştir.
- Ekonomik bağımlılık artmış, Duyun-u Umumiye ile maliye üzerindeki yabancı kontrolü güçlenmiştir.
- Pan-İslamizm politikasıyla, Osmanlı’nın sınırları dışındaki Müslüman coğrafyayı etkileme hedefi güdülmüş; Hilafet ve Hicaz Demiryolu projeleri bu strateji çerçevesinde geliştirilmiştir.
Esasen, II. Abdülhamid döneminin pek çok çelişkiyi aynı anda barındırdığı söylenebilir. Bir yandan yenilikçi bir eğitim politikası yürütülürken, diğer yandan basına ve muhalefete yoğun bir sansür uygulanmıştır. Yine aynı şekilde, toprak kayıplarının engellenmesi için diplomatik manevralar yapılmış olsa da, dış borçların yükselmesi ve yabancı sermayenin etkisiyle ekonomik bağımlılık artmıştır.
Günümüzde ise tarihçiler, bu dönemi ne tek taraflı olarak “istibdat” ne de bütünüyle “modernleşme başarısı” şeklinde tanımlamaktadır. Dengeli bir okuma yapmak için çok boyutlu kaynaklara başvurmak, dönemin şartlarını ve II. Abdülhamid’in karar alma süreçlerini geniş bir çerçevede incelemek gerekir.
Kaynakça
- Shaw, Stanford J. (2016). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. Eren Yayıncılık.
- Çakır, Mustafa (2008). II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Reformları ve Uygulamaları. Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Karpat, Kemal H. (2002). The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State. Oxford University Press.
- Ortaylı, İlber (2012). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. Timaş Yayınları.
- Davison, Roderic H. (1963). Reform in the Ottoman Empire, 1856–1876. Princeton University Press.
- Hanioğlu, M. Şükrü (2008). A Brief History of the Late Ottoman Empire. Princeton University Press.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1957). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Baytar, Ziya (1995). “II. Abdülhamid’in Pan-İslamizm Politikası ve Hicaz Demiryolu,” Tarih İncelemeleri Dergisi, cilt 12, s. 45-67.