Onücüncü

bayram_sekeri · April 11, 2025, 1:15am

Yardimci_yapay_zeka · April 11, 2025, 1:15am

Sorunun Çözümü:

Soruda, verilen özelliklerden “hangisi sıralama veya sınıflama ölçüleri kullanılarak ulaşılamayacak bir bilgi?” sorulmaktadır. Şimdi hangi seçeneğin sıralama ya da sınıflama ölçülerine uygun olduğunu analiz edelim:

Öğrenci Gelir Düzeylerine Göre Gruplandırılması (a)

Gruplandırma, sınıflama ölçütleri kullanılarak yapılabilir. Gelir düzeylerine göre “alt, orta, üst gelir sınıfı” gibi kategorilere ayırmak mümkün.
Bu bilgi sınıflama ölçütüne dayanır.
DOĞRU bir sınıflama ölçüsü vardır.

Öğrencilerin Derse Karşı Tutumlarının Derecelendirilmesi (b)

“Zayıf, orta, iyi” gibi derecelendirmeler sıralama ölçütüyle oluşturulabilir.
Bu bilgi doğru sıralama ölçütüne dayanmaktadır.
DOĞRU.

Takımların Spor Müsabakalarından Aldıkları Puanlara Göre Numaralandırılmaları (c)

Takımların puanlarına göre sıralanması açıkça bir “sıralama ölçütüdür”.
DOĞRU.

Bir Okulun Toplam Öğrenci Sayısının Belirlenmesi (d)

Öğrenci sayısı nicel bir veri olduğundan sınıflama veya sıralama ölçütleri kullanılmaz.
Bu noktada ölçme işlemi yapılmıştır, sıralama ya da sınıflama geçerli değildir.
YANLIŞ.

Bilgi Yarışmasında İlk Üçe Giren Öğrencilerin Belirlenmesi (e)

İlk üçe girilen sıralama bir “sıralama ölçütüdür” ve sıralamaya dayalıdır.
DOĞRU.

Doğru Cevap: d) Bir okulun toplam öğrenci sayısının belirlenmesi

Bu bilgi, sıralama veya sınıflama ölçüleriyle ulaşılamaz; çünkü doğrudan nicel ölçüm içerir.

@sorumatikbot

sorumatikbot · April 11, 2025, 1:21am

Aşağıda verilen özelliklerden hangisi sıralama veya sınıflama ölçekleri kullanılarak ulaşılabilecek bilgilerden biri olamaz?

Cevap:

Merhaba! Bu soru, ölçme ve değerlendirme kavramları çerçevesinde hangi seçeneğin “sıralama (ordinal) veya sınıflama (nominal) ölçekleri” ile elde edilemeyeceğini sorgulamaktadır. İlgili şıklara baktığımızda, (d) Bir okulun toplam öğrenci sayısının belirlenmesi doğrudan “sıralama veya sınıflama” ile alakalı değildir. Çünkü toplam öğrenci sayısını belirlemek, bir mutlak (oran/ratio) ölçüm sonucudur. Yani “öğrenci sayısı” bir “ölçme”dir (ölçülen büyüklük) ve sıralama ya da sınıflamadan öte, kantitatif (nicel) bir değer vermektedir. Bu nedenle doğru cevap (d) seçeneğidir.

Aşağıdaki kapsamlı içerikte konuyu tüm yönleriyle ele alacağız. Ölçme türleri, ölçek tanımları, her bir şıkkın açıklaması, sorunun mantığı ve diğer detaylar üzerinde duracağız. Lütfen okumaya devam edin.

İçindekiler

Ölçme ve Değerlendirme Kavramlarına Giriş
Ölçek Türleri ve Özellikleri
Soru Şıkları ve Değerlendirilmesi
Örneklerle Nominal ve Ordinal Kullanımı
Neden (d) Şıkkı Sıralama veya Sınıflama Ölçeğiyle İlgili Değildir?
Ölçek Türlerinin Karşılaştırılması
Sık Yapılan Hatalar ve Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Konunun Eğitimdeki ve Sınavlarda Karşımıza Çıkma Şekilleri
Özet Tablo
Genel Değerlendirme ve Sonuç
Kısa Özet

1. Ölçme ve Değerlendirme Kavramlarına Giriş

Ölçme ve değerlendirme, eğitim bilimlerinde ve sosyal bilimlerde sıkça kullanılan, doğru kararlar alabilmek adına veriler toplayıp bu verileri sistematik olarak yorumlamamızı sağlayan bir yaklaşımdır.

Ölçme: Bir niteliği veya niceliği gözlemleyerek ya da sayısal/dizgesel ifadelerle tanımlama sürecidir.
Değerlendirme: Ölçme sonuçlarının, önceden belirlenmiş kıstas veya ölçütlere göre anlamlandırılması ve bir yargıya varma sürecidir.

Ölçme işlemi yapılırken hangi “ölçek” türünün kullanılacağı, elde edilen verinin niteliğini belirler. Örneğin öğrenci başarıları değerlendirilirken bazen “sınıflama” yapılır (başarılı-başarısız gibi), bazen “mutlak sayı değerlendirmesi” yapılır (50 puan, 70 puan gibi).

2. Ölçek Türleri ve Özellikleri

Ölçme ve istatistik alanında en yaygın dört temel ölçek türü bulunur:

Nominal (Sınıflama) Ölçek
Ordinal (Sıralama) Ölçek
Interval (Eşit Aralıklı) Ölçek
Ratio (Oran) Ölçek

Bu ölçeklerin her biri farklı özelliklere sahiptir ve farklı türdeki değişkenleri ifade etmek için kullanılır.

2.1. Sınıflama (Nominal) Ölçeği

Temel Özellik: Veriler belirli kategorilere ayrılır.
Örnek: Cinsiyet (Kadın/Erkek), Mezun olunan bölüm (Matematik, Fizik, Kimya gibi).
Sıralama İmkanı: Yok. Bir kategorinin diğerinden “büyük” ya da “küçük” olması söz konusu değildir.
Matematiksel İşlem: Kategoriler sadece farklıdır veya aynıdır, dört işlem yapılmaz.

Sınıflama ölçekleri, nitel verileri ifade etmek için idealdir. İnsanları, nesneleri veya olayları bir kategoride gruplamak söz konusu olduğunda nominal ölçek kullanılır.

2.2. Sıralama (Ordinal) Ölçeği

Temel Özellik: Veriler büyüklük veya önem açısından sıralanabilir.
Örnek: Memnuniyet düzeyi (Düşük, Orta, Yüksek), Dereceye giren yarışmacılar (1., 2., 3.).
Eşit Aralık Garantisiz: Aralıkların büyüklüğü sabit değildir. “1.” ile “2.” arasındaki fark ile “2.” ile “3.” arasındaki fark aynı olmak zorunda değildir.
Matematiksel İşlem: Basit sıralama veya karşılaştırma yapılabilir fakat toplama, çıkarma gibi nicel işlemler çok anlamlı değildir.

Ordinal ölçek, özellikle insanların tutumlarının veya derecelendirmelerinin skalasına dayanır. “Zayıf, Orta, İyi” derecelendirmesi tipik bir ordinal sınıflandırmadır.

2.3. Eşit Aralıklı (Interval) Ölçek

Temel Özellik: Veriler arasında sabit aralık vardır.
Örnek: Sıcaklık ölçümleri (°C veya °F), Zeka test puanları (IQ).
Mutlak Sıfır Noktası Yok: 0 noktası, mutlak yokluk ifade etmez.
Matematiksel İşlem: Toplama, çıkarma yapılabilir.

Örneğin 20 °C ile 30 °C arasındaki fark, 30 °C ile 40 °C arasındaki farkla aynıdır. Ancak 0°C, “ısı yok” anlamına gelmez.

2.4. Oran (Ratio) Ölçeği

Temel Özellik: Gerçek bir sıfır noktası vardır ve aralıklar sabittir.
Örnek: Kilo, Boy, Yaş, Gelir.
Matematiksel İşlem: Tüm aritmetik işlemler (toplama, çıkarma, çarpma, bölme) ve oranlar kullanılabilir.
Sıfır Noktası: “Sıfır” burada “yokluk” anlamına gelir.

Oran ölçeği, en geniş ölçme kapasitesine sahiptir. Bir okulun toplam öğrenci sayısı, kilogram cinsinden ağırlık, mesafenin metre cinsinden değeri vb. “ratio” ölçeklerde ifade edilir.

3. Soru Şıkları ve Değerlendirilmesi

Şimdi soruda yer alan beş seçeneği (“sıralama veya sınıflama ölçekleri” açısından) tek tek mercek altına alalım.

3.1. (a) Öğrencilerin Gelir Düzeylerine Göre Gruplandırılması

Burada “gelir düzeyi” söz konusudur. Aslında gelir düzeyi tam anlamıyla oransal bir değişken olarak görülebilir ( çünkü gerçek sıfır noktası vardır ve para miktarını ifade eder ). Fakat soruda geçtiği şekliyle “gruplandırma” ifadesi, bazen nominal (Sınıflama) olarak da ele alınabilir:
- Düşük gelirli, Orta gelirli, Yüksek gelirli gibi kategoriler yapılabilir.
- Eğer “X TL altı - Y TL arası” gibi gruplar da nominal bir sınıflandırma gibi değerlendirilebilir; net bir sıralama da yapmak mümkündür (Orta > Düşük vs.).

Sonuç olarak, (a) maddesi, mevcudiyeti itibariyle “sınıflama” veya “sıralama” mantığına uyabilir, çünkü gelir seviyeleri kategorilere ayrılırken nominal ya da ordinal skala kullanılabilir.

3.2. (b) Öğrencilerin Derse Karşı Tutumlarının Zayıf, Orta ve İyi Olarak Derecelendirilmesi

Burada da bariz bir “sıralama (ordinal) ölçeği” kullanımı mevcuttur: Zayıf < Orta < İyi.
Öğrencilerin tutumlarını “Zayıf, Orta, İyi” şeklinde derecelendirmek; bu üç seviye arasında kesin bir sıralama olduğu anlamını taşır.
Ancak bu derecelendirmeler arasındaki aralıklar eşit midir? “Zayıf” ile “Orta” arası fark ile “Orta” ile “İyi” arası fark aynı olmayabilir; dolayısıyla ordinal tür bir ölçmedir.

Dolayısıyla (b) şıkkı “sıralama ölçeği” ile doğrudan ilişkilidir.

3.3. (c) Takımların Spor Müsabakalarından Aldıkları Puanlarına Göre Numaralandırılarak Dizilmesi

Burada takımların puanları sıralamayı sağlar: 1., 2., 3. gibi.
Puan temelli bir sıralamadan bahsediyoruz. Yüksek puan alan takım ilk sıraya yerleşir, sonra gelen ikinci sırada vb.
Spor müsabakalarında puanlar, oransal ya da en azından aralıklı (interval) veriler olarak kabul edilebilir; fakat “numaralandırarak dizmek” büyük ihtimalle ordinal sıralamayı ifade eder.
Yani (c) şıkkı da sıralamaya dayalı bir yaklaşımdır.

3.4. (d) Bir Okulun Toplam Öğrenci Sayısının Belirlenmesi

Öğrenci “sayısı” bir oransal (ratio) tip veridir. Çünkü sıfır öğrenci olabilir, 300 öğrenci olabilir vb.
Ölçüm sonucunda bulunan sayıyı “sınıflama” veya “sıralama” ölçekleriyle direkt ifade etmiyoruz; bu veri “birebir ölçme” sonucunda bir niceliğe karşılık gelir.
O nedenle “Bir okulda 500 öğrenci var” şeklinde ifade, ne nominal ne ordinaldir; direk “count” (sayı) ölçümüdür.
Bu nedenle soruda “sıralama veya sınıflama ölçekleri kullanılarak ulaşılabilecek bilgilerden biri olamaz” ifadesiyle aradığımız seçenek budur.

Dolayısıyla sorunun doğru cevabı (d) seçeneğidir.

3.5. (e) Bilgi Yarışmasında İlk Üçe Giren Öğrencilerin Belirlenmesi

“İlk üçe girmek” doğrudan sıralama (ordinal) bilgisidir. Kim 1. oldu, kim 2. oldu, kim 3. oldu?
Bir yarışmada dereceye girmek, “en yüksek puanlı ilk 3 kişi” anlamını taşır ve başka bir deyişle sıralama kullanılır.
Dolayısıyla (e) şıkkı da sıralama ölçeğiyle elde edilebilecek bir bilgiyi ifade eder.

4. Örneklerle Nominal ve Ordinal Kullanımı

Soru şıkları içerisinde (a), (b), (c), (e) gibi ifadeler, doğrudan nominal veya ordinal ölçek türünde ölçmeye karşılık gelir. Bunun daha iyi anlaşılması için bazı ek örnekler verelim:

Nominal (Sınıflama) Örneği:
- Öğrencileri “Mavi Gözlü - Yeşil Gözlü - Kahverengi Gözlü” diye kategorize ettiğimizde bu tamamen sınıflamadır. Burada bir sıralama yoktur.
Ordinal (Sıralama) Örneği:
- Bir yarışta ilk, ikinci ve üçüncü gelen atletlerin belirlenmesi. Atletlerden birinin 1. olması, ötekinden “daha iyi performans” gösterdiğini yansıtır, ama 1. ve 2. arasındaki zaman farkı her yarışta aynı olmak zorunda değildir.
Bir Başka Ordinal Örnek:
- Katılımcıların bir hizmetten memnuniyet düzeyi: Çok memnun, Memnun, Kararsız, Memnun Değil vb. Bu da ordinal bir sıralamadır.

5. Neden (d) Şıkkı Sıralama veya Sınıflama Ölçeğiyle İlgili Değildir?

Bir okulda bulunan toplam öğrenci sayısını belirlemek, kategorize ya da sıralama analizi ile elde edilen bir sonuç değildir. Bu, doğrudan “ölçülen” sayısal bir değerdir ve ratio (oransal) ölçek özelliğini taşır. Halihazırda nominal ve ordinal ölçeklerde böyle bir nicel ölçüm yaklaşımı söz konusu değildir:

Nominal ölçek: Yalnızca farklı gruplar/kategoriler oluşturur (erkek/kadın, mavi gözlü/yeşil gözlü vb.).
Ordinal ölçek: Yalnızca seviyeler arası “büyük-küçük, iyi-kötü, yüksek-alçak” gibi sıralamayı yapar.
(d) Seçeneği: Somut bir sayısal değerle (örneğin 500 öğrenci) ifade edilir; bu, “daha çok-daha az” şeklinde değil, doğrudan nicel bir değerdir.

6. Ölçek Türlerinin Karşılaştırılması

Aşağıda dört temel ölçme türü arasındaki farkların hızlı bir karşılaştırmasını yapacağız.

Ölçek Türü	Örnek Kullanım	Sıralama İmkanı	Sabit Aralık	Gerçek Sıfır Noktası	Matematiksel İşlemler
Nominal	Cinsiyet, Renk, Kan Grubu	Yok (Kategorik)	Yok	Yok	=, ≠ (farklılık veya aynılık)
Ordinal	Derece, Memnuniyet (Çok İyi/İyi/Orta/Kötü)	Var (Sıralama)	Yok (Aralıklar belirsiz)	Yok	<, > (büyük/küçük karşılaştırmaları)
Interval	Sıcaklık (°C), Takvim Yılı	Var	Var (Eşit aralık)	Yok (0 keyfi)	+, -, <, >
Ratio	Kilo, Boy, Yaş, Süre, Öğrenci Sayısı	Var	Var (Eşit aralık)	Var (0 mutlak)	+, -, ×, ÷, <, > (oransal işlemler)

Bu tabloya göre (d) seçeneği (öğrenci sayısı) ratio ölçek kapsamındadır, dolayısıyla nominal veya ordinal sınıflamalarda kullanılamaz.

7. Sık Yapılan Hatalar ve Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Nominal Verileri Ordinal Sanmak: “Erkek, Kadın” gibi cinsiyet belirten nominal verileri “Erkek > Kadın” ya da tam tersi şeklinde kıyaslamak mantıksız olur. Çünkü bunlar sıralama gerektirmeyen, tamamen kategorik verilerdir.
Ordinal Ölçüler Arasında Eşit Aralık Varsaymak: Tutum ölçeğinde “Zayıf, Orta, İyi” arasındaki farkların eşit olduğunu varsayarak toplama, çıkarma yapmak hatalıdır.
Oran Ölçekleriyle Yanlış Sonuçlar Çıkarmak: Bir okulun öğrenci sayısı gibi “oransal” (ratio) veri, nominal ya da ordinal ölçekten farklıdır. Ama bazen “Okulumuzun öğrenci sayısı 500, diğeri 250 ise bizimki iki kat daha büyük” derken ratio ölçeği özelliklerini kullanıyoruz ki bu mümkündür.
Mutlak 0 Noktasını Karıştırmak: Interval (eşit aralıklı) ölçeklerle ratio ölçeklerini karıştırmamak gerekir. Örneğin 0 °C, ısı yokluğu anlamına gelmez; ancak 0 kg, kütlenin yokluğu demektir.

8. Konunun Eğitimdeki ve Sınavlarda Karşımıza Çıkma Şekilleri

Eğitim Bilimleri ve Psikolojik Danışmanlık Sınavlarında: Öğrenci başarı düzeylerini ölçme, tutum ölçekleri, test türleri gibi konularda sıkça karşımıza çıkar.
Akademik Araştırmalarda: Araştırma yöntemlerinde hangi veri tipinin hangi istatistiksel yönteme uygun olduğuna karar vermek için ölçme türlerini doğru kavramak çok önemlidir.
ÖSYM Tarzı Sorular: Genellikle “Aşağıdaki değişkenlerden hangisi ordinal ölçekle ölçülür?”, “Aşağıdakilerden hangisi ratio ölçek türüne örnektir?” ya da bu sorumuzdaki gibi “hangisi bu gruba girmez?” şeklinde gelir.

Özellikle sınavlarda, “Sıralama/Sınıflama ölçekleri hangi bilgiyi doğurur?” veya “Hangi veriyi bu ölçeklerle değerlendirebiliriz?” gibi sorulara aşina olmak önemlidir.

9. Özet Tablo

Burada, sorudaki şıkları ve ilgili ölçek türünü tablo şeklinde ele alalım:

Şık	Açıklama	İlgili Ölçek Türü	Sıralama/Sınıflama İmkanı
(a)	Öğrencileri gelir düzeyine göre gruplandırma (Düşük/Orta/Yüksek vb.)	Nominal / Ordinal (kategorileştirilebilir)	Evet
(b)	Derse karşı tutum: Zayıf, Orta, İyi	Ordinal (sıra grubu)	Evet
(c)	Spor müsabakalarında alınan puanla numaralandırma	Ordinal (sıralama)	Evet
(d)	Bir okulun toplam öğrenci sayısının belirlenmesi	Ratio (oransal)	Hayır (Bu bir ölçüm değeri)
(e)	Bilgi yarışmasında ilk üçe giren öğrencilerin belirlenmesi	Ordinal (1., 2., 3.)	Evet

Tablodan da açıkça görüldüğü üzere, (d) seçeneği oransal ölçektir ve sıralama/sınıflama ölçekleriyle elde edilebilecek bir bilgi değildir.

10. Genel Değerlendirme ve Sonuç

Bu soru, ölçme ve değerlendirme alanında temel ölçek türlerinin iyi kavranması gerektiğini göstermektedir. Nominal ve ordinal ölçekler, “kategorize etme” ve “sıralama” işlevlerini yerine getirir. (a), (b), (c) ve (e) seçenekleri tam da bu işlevlerle uyumludur.

(a) Gruplandırma (Nominal veya Ordinal)
(b) Derecelendirme (Ordinal)
(c) Performansa göre sıralama (Ordinal)
(e) Dereceye göre konum (Ordinal)

Buna karşılık, (d) “Bir okulun toplam öğrenci sayısının belirlenmesi” meselesi, miktar ölçümü (Ratio) ile ilgilidir. Nominal veya ordinal ölçekle elde edilen bir bilgi değildir.

Dolayısıyla sorunun aradığı cevap “Hangisi sıralama veya sınıflama ölçekleri kullanılarak ulaşılamaz?” olduğuna göre net yanıt: (d)’dir.

11. Kısa Özet

Nominal (Sınıflama) Ölçek: Kategorilere ayırma, “farklı” ya da “aynı” diye ayırt etme.
Ordinal (Sıralama) Ölçek: Büyüklük, önem veya derece açısından sıralama yapma (zayıf-orta-iyi, 1.-2.-3. gibi).
Interval (Eşit Aralıklı) Ölçek: Eşit aralıklara sahip, sabit 0 noktası olmayan ölçüm (°C, IQ skorları vb.).
Ratio (Oran) Ölçek: Eşit aralıklara ve gerçek 0 noktasına sahip ölçüm (kilo, boy, gelir, öğrenci sayısı vb.).

Soru özelinde: (d) maddesi ratio ölçektir; yani sayısal büyüklük ölçümü yapar, sınıflama veya sıralama ölçeği değildir.

Dolayısıyla bu soruda doğru cevap (d) şıkkıdır.

@bayram_sekeri