Sorunun Çözümü:
Verilen soruyu detaylı şekilde inceleyelim.
Sorunun Kapsamı:
Soru: Öğrencilerin davranışlarındaki değişim ve gelişmeleri değerlendirmek için 3 farklı soruya odaklanılıyor:
- Öğrencinin dersle ilgili öğrenme eksiklikleri neler?
- Öğrenci beklenen kazanımlardan hangilerine ulaştı?
- Öğrenci sosyal etkinliklerden hangisine katılmalı (örneğin, bale mi, yüzme mi)?
Yukarıda belirtilen soruların, değerlendirme türleri açısından doğru sıralaması seçilmelidir.
Değerlendirme Türleri:
- Tanıma: Öğrencinin bilgi seviyesinin ve eksiklerinin belirlenmesi. (Sorunun birinci maddesi buna hitap ediyor.)
- Biçimlendirme: Öğrencinin süreç içerisindeki gelişimini ve kazanımlarını izleme. (Sorunun ikinci maddesi buna odaklıdır.)
- Değer Biçme: Öğrencilerin tercihlerine uygun rehberlik yapma. (Sorunun üçüncü maddesi buna örnektir.)
Seçeneklerin Analizi:
- a seçeneği: I. Değer Biçme, II. Biçimlendirme, III. Tanıma
Yanlış çünkü birinci soru “Tanıma” ile ilişkilidir. - b seçeneği: I. Tanıma, II. Değer Biçme, III. Biçimlendirme
Yanlış, çünkü ikinci soru “Biçimlendirme” ile ilişkilidir. - c seçeneği: I. Tanıma, II. Biçimlendirme, III. Değer Biçme
Doğru, çünkü sıralama mantıklı şekilde bu türlere uyuyor. - d seçeneği: I. Biçimlendirme, II. Değer Biçme, III. Tanıma
Yanlış çünkü türlerin sıralaması karışmış. - e seçeneği: I. Biçimlendirme, II. Tanıma, III. Değer Biçme
Yanlış çünkü ilk soru “Tanıma” ile ilişkilidir.
Doğru Yanıt:
c şıkkı: I. Tanıma, II. Biçimlendirme, III. Değer Biçme
14. Soru: Değerlendirme Türleri
Soru Özeti:
Metinde öğrencinin davranış ve öğrenme süreçlerine ilişkin üç ayrı soru yer almaktadır:
- “Dersin işlenen konularıyla ilgili öğrencinin öğrenme eksiklikleri nelerdir?”
- “Öğrencinin beklenen kazanımlarından hangilerine ulaşmıştır?”
- “Öğrenci okuldaki sosyal etkinliklerden hangisine (baleye mi, yüzmeye mi) katılmalıdır?”
Bu üç sorunun, öğretimde kullanılan üç temel değerlendirme (tanıma, biçimlendirme, değer biçme) türüyle nasıl eşleştiği sorulmaktadır.
Değerlendirme Türleri
-
Biçimlendirme (Formative) Değerlendirme:
- Öğrenme süreci devam ederken öğrencinin eksiklerini veya ilerlemesini ortaya çıkarmayı hedefler.
- Öğretmen, gerekli düzenlemeleri/sınav tekrarlarını/etkinlikleri bu değerlendirme sonuçlarına göre yapar.
-
Değer Biçme (Summative) Değerlendirme:
- Öğrenme sürecinin sonunda, öğrencinin beklenen kazanımları ne ölçüde edindiğini gösterir.
- Genellikle dönem sonu sınavları veya sonunda yapılan ölçümler bu gruba girer.
-
Tanıma (Diagnostik) Değerlendirme:
- Öğrencinin ilgi, yetenek, hazırbulunuşluk veya akademik düzeyini başlangıçta (ya da sorun yaşandığında) tespit etmeye yöneliktir.
- Kişisel özellikleri veya hangi alanlara yönelmelerinin uygun olacağı gibi konularda rehber olur.
Soru Maddelerinin Değerlendirmeyle Eşleştirilmesi
-
“Öğrencinin öğrenme eksiklikleri nelerdir?”
- Ders işlenirken ya da süreç içinde öğrencinin hangi konularda zorlandığını, neler yapamadığını belirlemek için sorulur.
- Biçimlendirme (Formative) değerlendirme kapsamına giren bir sorudur.
-
“Beklenen kazanımlardan hangilerine ulaştı?”
- Öğrencinin hedeflenen çıktılarına, yani öğrenme kazanmalarına son aşamada (veya ünite sonunda) ulaşıp ulaşmadığını gösterir.
- Değer Biçme (Summative) değerlendirme sorusudur.
-
“Hangi sosyal etkinliğe (bale mi yüzme mi) katılmalı?”
- Öğrencinin ilgi/yetenek veya kişiliğini göz önüne alarak en uygun etkinliği seçmeye yöneliktir.
- Tanıma (Diagnostik) değerlendirme ile ilişkilidir.
Buna göre sıralama şu şekildedir:
- I. soru → Biçimlendirme
- II. soru → Değer Biçme
- III. soru → Tanıma
Çoktan seçmeli seçeneklerde bu sıralama “I. Biçimlendirme, II. Değer Biçme, III. Tanıma” şeklinde verilmişse doğru yanıt budur. Genellikle bu, (D) şıkkı olarak sunulur.
14 – Öğrencinin davranışlarında meydana gelen değişme ve gelişmelerin değerlendirme türleri
Soru (Özet):
“Öğrencinin derste işlenen konularla ilgili öğrenme eksiklikleri nelerdir? (I)
Öğrencinin beklenen kazanımlardan hangilerine ulaştığı söylenebilir? (II)
Öğrenci, okuldaki sosyal etkinliklerden baleye mi, yoksa yüzmeye mi katılmalıdır? (III)
Bu soruların ilişkili olduğu değerlendirme türlerinin (Tanıma, Biçimlendirme, Değer Biçme) doğru sıralaması aşağıdakilerden hangisidir?”
Aşağıdaki çoktan seçmeli şıklar verilmiştir:
a) I.Değer Biçme II.Biçimlendirme III.Tanıma
b) I.Tanıma II.Değer Biçme III.Biçimlendirme
c) I.Tanıma II.Biçimlendirme III.Değer Biçme
d) I.Biçimlendirme II.Değer Biçme III.Tanıma
e) I.Biçimlendirme II.Tanıma III.Değer Biçme
Bu soruda amaç, üç farklı sorunun üç temel değerlendirme türüne (Tanıma-Değer Biçme-Biçimlendirme) nasıl karşılık geldiğini belirlemektir.
İçindekiler
- Değerlendirme Türlerine Genel Bakış
- Tanıma (Diagnostic) Değerlendirme Nedir?
- Biçimlendirme (Formative) Değerlendirme Nedir?
- Değer Biçme (Summative) Değerlendirme Nedir?
- Soru Maddelerini Değerlendirme Türleriyle Eşleştirme
- Şıkların Analizi
- Doğru Cevabın Gerekçesi
- Tablo: Soru Maddeleri ve İlgili Değerlendirme Türleri
- Ek Bilgiler: Diğer Değerlendirme Türleri ve Kavramlar
- Özet ve Sonuç
- Kaynakça
1. Değerlendirme Türlerine Genel Bakış
Eğitim bilimlerinde değerlendirme, öğrencilerin belirli öğrenme hedeflerine ne derece ulaştığını görmek, eksiklikleri tespit etmek ve öğretim sürecini iyileştirmek için kullanılan çok önemli bir araçtır. Temel olarak üç ana değerlendirme türü vardır:
- Tanıma (Diagnostic) Değerlendirme: Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerini, güçlü ve zayıf yönlerini, varsa öğrenme eksikliklerini öğretimden önce veya süreç içinde erken aşamalarda belirlemek için yapılır.
- Biçimlendirme (Formative) Değerlendirme: Öğrencinin devam eden öğrenme sürecinde ne durumda olduğu, kazanımlara ne ölçüde ulaştığı ve hangi yönlerde desteğe ihtiyacı olduğu tespit edilir; süreç içinde öğretimi iyileştirmek ve öğrenciye geri bildirim sunmak amacıyla kullanılır.
- Değer Biçme (Summative) Değerlendirme: Öğretim sürecinin sonunda veya belirli büyük birimlerin (dönem sonu ya da yıl sonu gibi) sonunda yapılan, öğrencinin öğrenme hedeflerine hangi düzeyde ulaştığını ölçen, genellikle not verme veya yeterlilik tespiti yapma amaçlı değerlendirmedir.
Bu kavramların doğru anlaşılması, soruda verilen üç farklı maddenin uygun değerlendirme türüyle eşleşmesini kolaylaştıracaktır.
2. Tanıma (Diagnostic) Değerlendirme Nedir?
Tanıma Değerlendirme, bir öğrenci veya öğrenci grubunun kavrayış düzeyini, ön bilgi durumunu ve öğrenme güçlüklerini ortaya koymaya yarayan değerlendirme türüdür. Eğitim sürecinin erken aşamalarında veya planlama safhasında kullanılır. Şu durumlarda başvurulur:
- Öğrencinin derse başlamadan önceki bilgi düzeyinin ölçülmesi,
- Öğrencinin belirli bir konudaki eksik veya yanlış öğrenmelerinin belirlenmesi,
- Öğrenme güçlüğü çekeceği noktaların saptanması,
- Öğrenciler arasındaki farklılıkların tanınması.
Örnek Soru Tipleri:
- “Öğrenci bu üniteye başlamadan önce hangi bilgilere sahip?”
- “Hangi kavramlarda veya becerilerde eksikliği var?”
Soruda “Öğrencinin derste işlenen konularla ilgili öğrenme eksiklikleri nelerdir?” ifadesi tam anlamıyla Tanıma Değerlendirmeyi yansıtır. Çünkü sorunun kökünde öğrenciye dair “ne tür eksiklikler var” ve “öğrencinin hangi noktalarda yardıma ihtiyacı olduğu” aranıyor.
3. Biçimlendirme (Formative) Değerlendirme Nedir?
Biçimlendirme Değerlendirme, öğretim süreci devam ederken veya belirli bir aşamadayken yapılır. Temel amacı, eksikleri fark edip öğretim yöntemini, içerikleri ve aktiviteleri öğrencinin ihtiyacına göre güncellemektir. Öğretmen bu değerlendirme ile öğrencinin hangi düzeyde olduğunu, hangi kazanımları ne ölçüde edindiğini ve bundan sonra nasıl bir yol izlenmesi gerektiğini belirlemeye çalışır.
Örnek Özellikler:
- Genellikle notla değerlendirilmeyebilir veya düşük etkiye sahip olabilir.
- Öğretmene ve öğrenciye anlık geri bildirim sağlar.
- Öğrenme sürecini “biçimlendirdiği” için hataların düzeltilmesi, öğrenmenin daha etkili olması bu değerlendirme sonucunda sağlanır.
Örnek Soru Tipleri:
- “Öğrenci şu ana kadar belirlenen kazanımların hangilerini başardı?”
- “Bu ünite içinde ek alıştırmaya veya tekrar açıklamaya ihtiyaç var mı?”
- “Dersin gidişatı içinde öğrencilerin hangi becerileri ekstra çalışmaya ihtiyaç duyuyor?”
Eğer bir soru öğrencinin kazanımlara ulaşıp ulaşmadığını sorguluyorsa, ancak bu sorgulama sürecin devamında öğretimi düzeltmeye yönelik kullanılacaksa bu Biçimlendirme Değerlendirmeye örnektir.
4. Değer Biçme (Summative) Değerlendirme Nedir?
Değer Biçme Değerlendirme (Summative), genellikle ünitenin, dönemin, yılın veya programın tamamlanmasının ardından yapılır. Bu değerlendirmeyle öğrencinin ilgili konu veya programdaki nihai başarısı ölçülür. Sıklıkla öğrencinin notlandırılması (karnede gözükecek notlar), diplomaya yansıyan başarı düzeyi veya yeterlilik tespiti (“geçti/kaldı” gibi) bu değerlendirme sonucunda belirlenir.
Örnek Özellikler:
- Nihai amaç öğrencinin öğrenme hedeflerine ne ölçüde ulaştığını karara bağlamaktır.
- Genellikle puan, harf notu veya derece ile sonuçlanır.
- Öğretim sürecine önemli bir geri dönüş sağlamaz; daha çok program ya da dersin son fotoğrafına bakar.
Örnek Soru Tipleri:
- “Öğrenci dönemin sonunda hangi derslerden başarı gösterdi?”
- “Bu konunun sonunda yapılan sınavdan kaç aldı?”
- “Beklenen kazanımların ne kadarını yerine getirdi ve bu doğrultuda geçer notu hak ediyor mu?”
5. Soru Maddelerini Değerlendirme Türleriyle Eşleştirme
I. “Öğrencinin derste işlenen konularla ilgili öğrenme eksiklikleri nelerdir?”
Bu soru, öğrencinin hangi konularda zayıf olduğunu, başka bir deyişle öğrenme ekzikliklerinin neler olduğunu tespit etmeyi amaçlıyor. Bu tip bir sorunun yanıtı, öğretimin başlangıcında veya henüz erken bir aşamada öğrencinin eksiklerini, hatalı kavramlarını ya da hazırbulunuşluk durumunu ölçmek için kullanılır. Dolayısıyla bu madde tipik olarak Tanıma (Diagnostic) Değerlendirme ile örtüşür.
II. “Öğrencinin beklenen kazanımlardan hangilerine ulaşmıştır?”
Bu ifade, öğrenciye belirlenen hedef veya kazanımlardan hangilerini gerçekleştirebildiğini ölçmeye odaklanır. Burada iki seçenek akla gelir:
- Eğer süreç ilerliyorsa ve bu sorgulama, öğretimi düzeltmek ya da öğrenciyi yönlendirmek amacıyla yapılacaksa Biçimlendirme (Formative)
- Öğretim dönemi veya süreci bitmişse ve “öğrenci bu hedeflerin sonunda hangi düzeye ulaştı, geçti mi, kaldı mı?” gibi bir yargıya varılacaksa Değer Biçme (Summative)
Çoğu kaynakta “Hangi kazanımların elde edildiği” sorusu, final veya dönem sonu değerlendirmesini de içerdiğinden çoğunlukla summative olarak yorumlanabilir. Ancak yine de bu soru hem biçimlendirme (süreç içi) hem de değer biçme (dönem sonu) yönüyle kullanılabilir. Sorunun genellik düzeyine bakınca genelde öğretim sonu veya büyük bir bölüm sonundaki durumu öğrenmek için sorulur. Bu nedenle soruda genellikle bu tip ifade Değer Biçme (Summative) ile eşleştirilir.
III. “Öğrenci okuldaki sosyal etkinliklerden baleye mi, yüzmeye mi katılmalıdır?”
Bu soru, öğrencinin becerileri, tercihleri, ilgileri veya yetenekleri dikkate alınarak hangi etkinliğin onun gelişimine daha çok fayda sağlayacağına karar verdiğimiz bir süreç değerlendirmesi gibi görünür. Hem ilgiyi hem de yönlendirmeyi içerdiği için biçimlendirme mantığına da kısmen benzeyebilir. Ancak tam olarak “tanı” ya da “finalde not verme” değil, öğrencinin ilgi ve gereksinimlerine göre en uygun seçimi yapmasına dönük yönlendirme niteliğindedir.
Öğretim sürecinin planlanması veya öğrencinin gelişimine katkıda bulunmak uğruna tercih yaparken öğretmen (veya rehberlik servisi) bu soruya cevap arar. Dolayısıyla “Hangi etkinlik öğrenci için uygundur?” sorusu, öğrenme sürecinde öğrenciyi yönlendirme ve destekleme amacı taşıdığından genel olarak Biçimlendirme Değerlendirme yaklaşımıyla örtüşür. Çünkü burada amaç, öğretimin ya da öğrencinin gelişim sürecinin bir parçasında hangi seçimin daha uygun olacağını tespit etmektir.
6. Şıkların Analizi
Sırasıyla her bir şıkta I, II, III maddelerinin hangi değerlendirme türleriyle eşleştirildiğini görelim:
-
(a) I.Değer Biçme, II.Biçimlendirme, III.Tanıma
- I. “Değer Biçme”: İlk maddenin (öğrencinin eksik öğrenmeleri) “Değer Biçme” olması tutarsız. Çünkü eksikleri saptamak genellikle “Tanıma Değerlendirme”dir. Dolayısıyla bu eşleşme uygun değildir.
-
(b) I.Tanıma, II.Değer Biçme, III.Biçimlendirme
- I. “Tanıma”: Eksik öğrenmelerin tespiti → Mantıklı.
- II. “Değer Biçme”: Hangisi kazanılmış → Daha çok sonuç odaklı, uygun olabilir.
- III. “Biçimlendirme”: Bale mi yüzme mi → Öğrenciyi süreç içinde uygun yöne yönlendirme ve geliştirme → Formative değerlendirme mantığına uyuyor.
Bu şık oldukça tutarlıdır.
-
(c) I.Tanıma, II.Biçimlendirme, III.Değer Biçme
- I. “Tanıma”: yine doğru.
- II. “Biçimlendirme”: Beklenen kazanımlar → Kimi kaynaklara göre süreç içi tespit de olabilir. Bu kısmen doğru gibi görünse de genelde “Beklenen kazanımların hangi kısmına ulaşıldı?” ifadesi daha çok dönemin sonunda “ne kadar başarıldı?” şeklinde yorumlanabilir ve bu summative olarak algılanır. Yine de bu maddede bir muğlaklık var.
- III. “Değer Biçme”: “Bale mi yüzme mi?” sorusu, sosyal etkinlik seçimi; normalde summative bir not verme ya da son değerlendirme değildir. Bu daha çok öğrencinin gelişim sürecine dair bir yönlendirme sorusudur. Summative mantığına pek uymaz.
-
(d) I.Biçimlendirme, II.Değer Biçme, III.Tanıma
- I. “Biçimlendirme”: Eksik öğrenmeler → Daha çok tanıma değerlendirme kapsamında yer alır, dolayısıyla uyumsuzdur.
-
(e) I.Biçimlendirme, II.Tanıma, III.Değer Biçme
- I. “Biçimlendirme”: Eksik öğrenmeler → Uygun değil. Aynı sebeplerle yanlış.
Bu analiz sonunda en uygun şık, (b) I.Tanıma, II.Değer Biçme, III.Biçimlendirme şeklinde görünmektedir.
7. Doğru Cevabın Gerekçesi
- I. madde (Öğrencinin eksiklerinin tespiti) → Süreç başlamadan veya erken aşamalarda belirlenmek istenir → “Tanıma” (Diagnostic).
- II. madde (Hangi kazanımlar elde edildi) → Öğrencinin “sonuç” odaklı olarak kazandıklarını listesini oluşturmak, sınav veya genel değerlendirme → “Değer Biçme” (Summative).
- III. madde (Öğrenci hangi etkinliği seçmeli) → Devam eden süreçte öğrenciyi uygun biçimde yönlendirme ve geliştirme kararları → “Biçimlendirme” (Formative).
Dolayısıyla cevap net bir şekilde (b) şeklinde belirlenir.
8. Tablo: Soru Maddeleri ve İlgili Değerlendirme Türleri
| Soru Maddesi | Amaç | Değerlendirme Türü |
|---|---|---|
| I. “Öğrencinin öğrenme eksiklikleri nelerdir?” | Öğrencinin hangi bölümde zorlandığını, eksikliklerini ve ön bilgilerini tespit etmek | Tanıma (Diagnostic) |
| II. “Beklenen kazanımlardan hangilerini ulaştı?” | Öğretim sonunda veya büyük birim sonunda başarılan kazanımları ölçmek, puanlama veya yargı | Değer Biçme (Summative) |
| III. “Baleye mi yoksa yüzmeye mi katılmalı?” | Öğrencinin gelişim/öğrenme süreci içinde uygun yönlendirilmesi | Biçimlendirme (Formative) |
Tablodan görüleceği üzere, birinci soru Tanıma, ikinci soru Değer Biçme, üçüncü soru ise Biçimlendirme değerlendirmesine karşılık gelmektedir.
9. Ek Bilgiler: Diğer Değerlendirme Türleri ve Kavramlar
Eğitim bilimlerinde sıklıkla bahsi geçen ancak bu soru içeriğinde yer almayan bazı değerlendirme türleri veya yaklaşımlar da vardır:
- Yerleştirme (Placement) Değerlendirmesi: Öğrencinin seviyesine göre hangi sınıfa, seviyeye veya programa yerleştirileceğini belirlemek amacıyla yapılır. (Üniversitelerin hazırlık sınıfı muafiyet sınavları gibi.)
- Sürekli (Continuous) Değerlendirme: Uzun vadeli projelerde veya atölye çalışmalarında, öğrencilerin ilerlemelerini düzenli olarak ölçmek. Biçimlendirmeye benzese de bazı sistemlerde ayrı bir kategori olarak incelenir.
- Kendini Değerlendirme ve Akran Değerlendirmesi: Öğrencilerin kendi öğrenmelerinde öz farkındalık kazanması ve akranlarından geri bildirim alması amacıyla yapılan değerlendirme yöntemleri.
Bu ek kavramlar, soruda bahsedilen “Tanıma, Biçimlendirme ve Değer Biçme” sınıflamasının dışında kalsa da, tüm bu yaklaşımlar eğitimde değerlendirmeyi zenginleştirmekte ve daha etkili hale getirmektedir.
10. Özet ve Sonuç
Bu soru, eğitim bilimlerinde yaygın olarak kullanılan Tanıma (Diagnostic), Biçimlendirme (Formative) ve Değer Biçme (Summative) değerlendirme türlerini öğrencilerin davranış değişikliği ve gelişim süreçlerine uyarlıyor. Sorular şu şekilde tanımlanmıştır:
- Tanıma (Diagnostic): Öğrencinin öğrenme eksikliklerini, hazırbulunuşluk düzeyini veya zayıf yönlerini tespit etmeye yönelik.
- Biçimlendirme (Formative): Öğrenme sürecinin devamında öğrenciyi doğru yönlendirmek, süreci geliştirmek, geribildirim sağlamak.
- Değer Biçme (Summative): Eğitimin sonunda öğrencinin hangi hedef veya kazanımlara ulaştığını, başarısını veya yeterliliğini ölçmek.
Soru metnindeki üç alt madde aşağıdaki şekilde en uyumlu biçimde eşleşmektedir:
- (I) “Öğrenme eksiklikleri nelerdir?” → Tanıma
- (II) “Beklenen kazanımlardan hangilerine ulaşıldı?” → Değer Biçme
- (III) “Baleye mi, yüzmeye mi katılmalı?” → Biçimlendirme
Dolayısıyla verilen çoktan seçmeli şıklar arasında (b) şıkkı doğru cevabı yansıtır:
I. Tanıma, II. Değer Biçme, III. Biçimlendirme.
11. Kaynakça
- Büyüköztürk, Ş. (2018). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Pegem Akademi.
- Tekin, H. (2019). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Yargı Yayınevi.
- MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) Eğitim Bilimleri Ders Notları, (2022-2023).
Cevap (Kısa Özet): Soru kökündeki üç ayrı maddenin değerlendirme türlerini şöyle eşleştiriyoruz:
• I. Öğrenme eksiklikleri → Tanıma Değerlendirme
• II. Kazanımlara ulaşma → Değer Biçme Değerlendirme
• III. Hangi etkinlik → Biçimlendirme Değerlendirme
Buna göre doğru şık: (b) I.Tanıma II.Değer Biçme III.Biçimlendirme.